29/11/2021 | 10 : 56Văn hóa dân gian, văn hóa truyền thống lịch sử do những hội đồng dân tộc phát minh sáng tạo ra trong quá trình sống sót, tăng trưởng là những yếu tố làm ra giá trị rực rỡ, tạo bản sắc riêng của mỗi hội đồng, mỗi dân tộc. Nhiều nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng, văn hóa dân tộc là “ mã định danh ”, “ thẻ căn cước ” hay “ bộ gen ” của một dân tộc và là sự chứng minh và khẳng định bản sắc, giữ gìn cốt cách bền vững và kiên cố của dân tộc trong quá trình hội nhập với quốc tế .
Hội kéo chữ trong tiệc tùng Phủ Dầy. Ảnh : Chu Thế Vĩnh
Văn hóa khẳng định bản sắc dân tộc
Văn hóa dân gian, văn hóa truyền thống cuội nguồn là văn hóa gốc của dân tộc, sinh ra cùng với đời sống lao động của quần chúng nhân dân. Trải qua hàng ngàn năm, ông cha ta đã để lại một kho tàng đồ sộ những giá trị văn hóa thẩm mỹ và nghệ thuật đa dạng và phong phú như ca dao, hò vè, những tín ngưỡng dân gian, những liên hoan, những mô hình diễn xướng như múa rối, ca trù, trống quân, hát xẩm … và rất nhiều nghề thủ công bằng tay truyền thống lịch sử .Theo Tiến sĩ Trần Hữu Sơn, nguyên Phó quản trị Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, bản sắc của mỗi tộc người, hay mỗi dân tộc đều được hình thành từ ngôn từ, lời nói, chữ viết, phong tục tập quán, tiệc tùng, tín ngưỡng … Sự độc lạ này cũng là tín hiệu để nhận ra và phân biệt dân tộc này với dân tộc khác. Chính do đó, bản sắc của văn hóa dân tộc vẫn thường được gọi là “ thẻ căn cước ” về tộc người, khi bước ra quốc tế thì đây cũng chính là “ mã định danh ” để nhìn vào đó người ta hoàn toàn có thể thuận tiện nhận ra đó là dân tộc nào. Những năm qua, công tác làm việc bảo tồn, phát huy giá trị của văn hóa dân gian đã được chăm sóc, qua đó góp thêm phần giáo dục truyền thống cuội nguồn yêu nước, lòng tự hào dân tộc, tăng cường sức mạnh khối đại đoàn kết những dân tộc, vì một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến và phát triển và đậm đà bản sắc. Bên cạnh đó, công tác làm việc sưu tầm, điều tra và nghiên cứu, phổ cập những giá trị văn hóa, văn học thẩm mỹ và nghệ thuật ; phục dựng bảo tồn những tiệc tùng truyền thống lịch sử rực rỡ có rủi ro tiềm ẩn mai một, tạo thiên nhiên và môi trường văn hóa lành mạnh, xóa bỏ những hủ tục lỗi thời, tạo điều kiện kèm theo để tăng trưởng quy mô văn hóa – du lịch cũng được tiến hành và từng bước đi vào trong thực tiễn .Nói về tầm quan trọng của việc gìn giữ, bảo tồn văn hóa dân gian, Giáo sư, Tiến sĩ Lê Hồng Lý, quản trị Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam cho biết thêm : Năm 1967, Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam được xây dựng giữa lúc cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước đang ở quá trình vô cùng ác liệt. Khi nghe tin Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam được xây dựng, báo chí truyền thông phương Tây đã đưa tin đại ý nói rằng trong khi bộn bề vì đại chiến gay go như vậy mà Đảng, nhà nước Việt Nam vẫn coi trọng việc giữ gìn văn hóa, chứng tỏ họ đã biết khai thác tiềm năng văn hóa cho cuộc kháng chiến cứu nước .Thực tế đã chứng tỏ điều đó khi cả nước ra trận, văn nghệ sĩ cũng là chiến sỹ như một nhà thơ đã viết “ Bốn mươi thế kỉ cùng ra trận ” để có một thắng lợi vẻ vang năm 1975. Từ đó đến nay, sự bùng nổ của văn hóa dân tộc và những thành tựu thu được của văn hóa, văn nghệ dân gian đã góp thêm phần to lớn trong công cuộc kiến thiết xây dựng quốc gia. Đó là việc sưu tầm được hàng ngàn tác phẩm văn hóa thẩm mỹ và nghệ thuật của 54 dân tộc bạn bè sống trên dải đất Việt Nam. Qua đây góp thêm phần vào việc bảo tồn, lưu giữ được những giá trị văn hóa, thẩm mỹ và nghệ thuật độc lạ và phong phú của những dân tộc không bị mất đi, giúp cho sự tăng trưởng văn hóa thời nay, góp thêm phần vào việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, tăng trưởng du lịch, lôi cuốn khách quốc tế đem lại nguồn lợi kinh tế tài chính cho quốc gia .
Có thể nói, văn hóa, văn nghệ dân gian và các văn nghệ sĩ đã có những đóng góp rất lớn vào sự nghiệp bảo vệ, xây dựng và phát triển đất nước. Nếu như trong kháng chiến, văn nghệ sĩ vừa chiến đấu, vừa cho ra đời những tác phẩm nghệ thuật có giá trị, gây tiếng vang và có tác động mạnh trong việc thôi thúc hàng triệu người “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”, thì trong thời bình, văn nghệ sĩ lại lao vào công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước, thúc đẩy sức mạnh tinh thần, vật chất của mọi tầng lớp nhân dân, khơi dậy lòng nhân ái, lòng trắc ẩn trong mỗi con người, sự chia sẻ, đùm bọc của người dân trong lúc đất nước gặp khó khăn. Từ đó, củng cố niềm tin vào Đảng, vào chế độ, củng cố khối đoàn kết dân tộc, kết nối giữa các cộng đồng, cá nhân trong xã hội.
Thách thức chưa vơi
Mặc dù có vị trí, vai trò quan trọng so với sự tăng trưởng của quốc gia, tuy nhiên văn hóa truyền thống lịch sử, văn hóa dân gian vẫn đang gặp nhiều khó khăn vất vả, thử thách và đương đầu với rủi ro tiềm ẩn bị mai một .Đứng trước sự bùng nổ của mạng internet và hội nhập kinh tế tài chính quốc tế lúc bấy giờ, văn học nghệ thuật và thẩm mỹ nói chung, văn hóa, văn nghệ dân gian nói riêng đang đương đầu với những ảnh hưởng tác động vô cùng can đảm và mạnh mẽ, đặc biệt quan trọng là rủi ro tiềm ẩn mai một văn hóa dân tộc, xuống cấp trầm trọng đạo đức và những giá trị nhân bản của cha ông để lại. Nhiều dân tộc đã không còn chữ viết, lời nói, phục trang …, thực trạng kinh doanh thương mại hóa, biến tướng, tận dụng tín ngưỡng để trục lợi … có khunh hướng ngày càng tăng, giới trẻ quay sống lưng và không còn mặn mà với văn hóa dân tộc … tình hình này khiến những nhà nghiên cứu, nhà quản trị trong nghành nghề dịch vụ văn hóa, nghệ thuật và thẩm mỹ quan ngại .Giáo sư, Tiến sĩ Lê Hồng Lý cho rằng, tất cả chúng ta đang đứng trước những thử thách nhiều mặt. Trong khi lớp trẻ không mặn mà với văn hóa dân gian, những nghệ nhân ngày càng cao tuổi và thưa thớt dần, kinh phí đầu tư để bảo tồn, tăng trưởng văn hóa còn hạn hẹp, nhiều nơi không có … nên công tác làm việc điều tra và nghiên cứu, truyền dạy văn hóa dân gian chưa cung ứng được nhu yếu. Đầu vào ngày một chút ít đi, người cũ dần vắng bóng, đầu ra rất ít, nên số hội viên trẻ, say sưa, nhiệt huyết và có tâm với văn hóa, văn nghệ dân gian ngày càng ít, rủi ro tiềm ẩn thế hệ kế cận ngày một suy giảm. Đó là thực tiễn về mặt tổ chức triển khai, hoạt động giải trí và hội viên của Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam. Còn nhìn rộng ra trong xã hội, những yếu tố tương quan đến những nghành nghề dịch vụ văn học nghệ thuật và thẩm mỹ cũng đặt ra nhiều mối lo. Một trong những thử thách của toàn thế giới hóa lúc bấy giờ là việc một bộ phận lớn người trẻ tuổi muốn “ chạy theo ” luồng văn hóa mới từ bên ngoài vào. Do bản lĩnh còn chưa vững vàng nên dễ bị tiêm nhiễm và đua đòi, ăn chơi nên bỏ quên, thậm chí còn coi thường văn hóa dân tộc, làm cho văn hóa dân tộc mất chỗ đứng trong bản thân họ và nguy khốn hơn là thậm chí còn họ “ quay sống lưng ” với văn hóa truyền thống cuội nguồn .
Theo Giáo sư, Tiến sĩ Lê Hồng Lý, đây cũng là một “lỗi” của các thế hệ đi trước trong giai đoạn bao cấp, kinh tế khó khăn vì mải mê đi kiếm sống nên lơ là với việc giáo dục con cái, đến khi nhận ra thì đã muộn. Có một vấn đề nữa là trong tâm thức của thế hệ đi trước, theo truyền thống cứ nghĩ rằng “trăng đến rằm trăng tròn” nên cũng có phần chủ quan, không uốn nắn từ lúc còn trẻ, giống như cái cây, đến khi đã lớn nếu uốn không cần thận thì gãy. Đây chính là vai trò của văn hóa gia đình, cộng đồng làng và các tổ chức phi quan phương, những bộ phận vô cùng quan trọng của văn hóa dân gian Việt Nam, để đến bây giờ truyền thống bị thách thức. Thách thức của kinh tế thị trường đối với văn hóa truyền thống cũng là một vấn đề nan giải. Do mục đích kinh tế, vì lợi nhuận mà làm biến dạng những di sản truyền thống. Đó là việc khai thác những chi tiết, khía cạnh giật gân, trần tục của văn hóa truyền thống khiến nhiều giá trị văn hóa truyền thống bị hiểu sai lệch và dẫn đến những thực hành thiếu văn hóa, gây ra những phản cảm trong xã hội hiện đại. Một thách thức khác đối với văn hóa đó là tốc độ đô thị hóa, hiện đại hóa diễn ra như vũ bão ở tất cả mọi nơi, không gian của đình, đến, chùa, miêu và những di sản khác bị lấn chiếm, thôn tính một cách không thương tiếc. Nhiều di sản vật thể bị phá huỷ kéo theo nó là các di sản phi vật thể cũng đi theo.
Một yếu tố có tác động ảnh hưởng khá lớn đến việc tăng trưởng văn học nghệ thuật và thẩm mỹ nói chung, văn hóa văn nghệ dân gian nói riêng đó là nguồn kinh phí đầu tư hỗ trợ vốn của nhà nước. Trong suốt 35 năm qua từ khi thay đổi, nhà nước đã tạo điều kiện kèm theo cho văn học thẩm mỹ và nghệ thuật một nguồn lực kinh phí đầu tư, tuy nhiên do điều kiện kèm theo khó khăn vất vả của quốc gia nên nguồn kinh phí đầu tư đó còn rất hạn hẹp, công tác làm việc sưu tầm, điều tra và nghiên cứu, tập huấn, hỗ trợ vốn … đều bị hạn chế. Giáo sư, Tiến sĩ Lê Hồng Lý cho rằng, cần có kế hoạch khai thác, lưu giữ những giá trị văn hóa, nhất là văn hóa truyền thống lịch sử càng sớm càng tốt, bởi nếu không sớm gìn giữ, bảo tồn những di sản văn hóa sẽ mất đi trước khi quốc gia giàu lên, rồi đến khi giàu thì không thể nào có lại được .Theo Giáo sư, Tiến sĩ Lê Hồng Lý, để gìn giữ và bảo tồn văn hóa dân gian, văn hóa truyền thống cuội nguồn, cần liên tục nâng cao nhận thức cho toàn xã hội về vai trò của văn hóa nói chung, văn học nghệ thuật và thẩm mỹ nói riêng trong việc tăng trưởng quốc gia. Đảng ta đã xác lập văn hóa là nền tảng, là động lực, là sức mạnh nội sinh cho sự tăng trưởng quốc gia. Nhận thức này cần phải được thấm nhuần sâu rộng trong hàng loạt xã hội và đơn cử là trong mỗi nghành nghề dịch vụ kinh tế tài chính – xã hội của quốc gia. Cần khai thác, phát huy tính dự báo những vẫn đề phát sinh của xã hội từ vai trò những văn nghệ sĩ, sớm phát hiện, dự báo những hiện tượng kỳ lạ, những yếu tố xã hội đặt ra, giúp cho Đảng, Nhà nước trong việc quản trị, ứng phó với tình hình .Các nhà văn hóa, những văn nghệ sĩ là những người có công trực tiếp vào việc bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống cuội nguồn trước rủi ro tiềm ẩn “ xâm lăng văn hóa ” ngày càng can đảm và mạnh mẽ do quá trình toàn thế giới hóa và hội nhập quốc tế. Đẩy mạnh việc tăng cường giao lưu văn hóa với quốc tế để một mặt tiếp thị những giá trị văn hóa Việt Nam ra quốc tế và thu nhận những tinh hoa của văn hóa quốc tế vào nước ta. Dùng văn hóa như một phương tiện đi lại để hội nhập sâu rộng với quốc tế và lôi kéo sự ủng hộ quốc tế cũng như góp phần vào văn hóa quốc tế bằng văn hóa dân tộc. Từ đây hoàn toàn có thể dùng văn hóa, nghệ thuật và thẩm mỹ truyền thống cuội nguồn để tăng trưởng công nghiệp văn hóa, biến văn hóa thành loại sản phẩm sản phẩm & hàng hóa và là sản phẩm & hàng hóa chất lượng cao để tạo ra nguồn lực kinh tế tài chính cho sự tăng trưởng quốc gia. / .
