TÓM TẮT:
Bài viết tập trung phân tích, chỉ ra một số điểm bất cập, hạn chế của pháp luật hiện hành về bảo vệ môi trường không khí (BVMTKK) ở Việt Nam, từ đó đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định về vấn đề này cho phù hợp với thực tiễn.
Từ khóa: bảo vệ môi trường, ô nhiễm môi trường, không khí.
1. Đặt vấn đề
Môi trường (MT) nói chung và môi trường không khí (MTKK) nói riêng được xem là một trong những yếu tố có ảnh hưởng rất lớn đến mọi mặt đời sống xã hội, quyết định đến sự tồn tại và phát triển của con người. Trong thời gian qua, với những chủ trương, chính sách của Đảng về phát triển kinh tế đã đem lại những lợi ích nhất định. Tuy nhiên, mặt trái của phát triển kinh tế là vấn đề ô nhiễm môi trường (ONMT) đặc biệt là ONMTKK đang ngày càng nghiêm trọng và đáng báo động, việc BVMTKK trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
2. Thực trạng pháp luật Việt Nam về bảo vệ môi trường không khí hiện nay
Pháp luật BVMTKK là toàn diện và tổng thể những quy phạm pháp luật do cơ quan nhà nước có thẩm quyền phát hành hoặc thừa nhận kiểm soát và điều chỉnh những quan hệ xã hội phát sinh giữa những chủ thể, nhằm mục đích bảo vệ chất lượng MTKK. Pháp luật BVMTKK ở nước ta không ngừng được sửa đổi, bổ trợ, thay thế sửa chữa và hoàn thành xong .
Hiện nay, hành lang pháp lý về BVMTKK được lao lý hầu hết trong những văn bản quy phạm pháp luật như Luật BVMT năm 2020, Nghị định số 08/2022 / NĐ-CP ngày 10 tháng 01 năm 2022 của nhà nước pháp luật cụ thể một số ít điều của Luật BVMT, Thông tư số 02/2022 / TT-BTNMT ngày 10 tháng 01 năm 2022 của Bộ Tài nguyên và Môi trường lao lý chi tiết cụ thể thi hành 1 số ít điều của Luật BVMT, những quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật về BVMTKK và những văn bản tương quan. Theo đó, pháp luật BVMT gồm có nhiều chế định tương quan đến phòng ngừa, khắc phục, ứng phó và giải quyết và xử lý hành vi vi phạm pháp luật BVMT, … Mỗi chế định gồm có nhiều quy phạm pháp luật khác nhau cùng kiểm soát và điều chỉnh .
Thứ nhất, lao lý về giấy phép MTKK .
Giấy phép môi trường ( GPMT ) là một trong những pháp luật nhằm mục đích phòng ngừa ô nhiễm. Đây là một trong những nội dung mới, mang tính thời sự, nâng tầm trong Luật BVMT năm 2020 so với Luật BVMT năm năm trước, phân phối nhu yếu thực tiễn trong công tác làm việc BVMT. Liên quan đến yếu tố GPMT, Luật BVMT năm 2020 lao lý thành một mục riêng không liên quan gì đến nhau ( Mục 4 – GPMT ). Về nội dung cấp phép MTKK gồm : Nguồn phát sinh khí thải ; lưu lượng xả khí thải tối đa ; dòng khí thải ; những chất ô nhiễm và giá trị số lượng giới hạn của những chất ô nhiễm theo dòng khí thải ; vị trí, phương pháp xả khí thải [ K2, Đ. 40, 11 ]. Về thời hạn, GPMT hoàn toàn có thể 7 năm hoặc 10 năm tùy thuộc và dự án Bất Động Sản hoặc nhóm đối tượng người dùng. Theo lao lý lúc bấy giờ, việc pháp luật thời hạn của GPMT tối đa còn dài so với những vương quốc trên quốc tế và thiếu lao lý loại công nghệ tiên tiến phát sinh khí thải trong nội dung cấp phép, mặc dầu đây cũng là một trong những lao lý rất thiết yếu khi kiểm soát và điều chỉnh yếu tố này .
Thứ hai, pháp luật về QCKT vương quốc về MTKK .
Quy chuẩn kỹ thuật vương quốc về MTKK là pháp luật mang tính bắt buộc vận dụng mức số lượng giới hạn của thông số kỹ thuật về chất lượng MYKK, hàm lượng của chất ô nhiễm có trong MTKK được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phát hành theo lao lý của pháp luật về tiêu chuẩn và QCKT .
Quy chuẩn kỹ thuật vương quốc về MTKK gồm có : Các QCKT vương quốc về chất lượng không khí xung quanh ; khí thải công nghiệp ( KTCN ) so với bụi và những chất vô cơ ; KTCN nhiệt điện ; khí thải lò đốt chất thải công nghiệp, … đã được phát hành. Chẳng hạn : QCKT vương quốc về chất lượng không khí xung quanh QCVN 05 : 2009 / BTNMT ; QCKT vương quốc về một số ít chất ô nhiễm trong không khí xung quanh QCVN 06 : 2009 / BTNMT ; QCKT vương quốc về KTCN so với bụi và những chất vô cơ QCVN 19 : 2009 / BTNMT ; QCKT vương quốc về KTCN so với một số ít chất hữu cơ QCVN 20 : 2009 / BTNMT, …
Như vậy, đến nay, Việt Nam đã phát hành nhiều QCKT vương quốc tương quan đến khí thải nhằm mục đích BVMTKK. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, những quy chuẩn này đã được phát hành đã lâu và chưa được bổ trợ, sửa chữa thay thế bởi những QCKT mới cho tương thích với thực tiễn. Điều này đã được nhiều nhà khoa học, học giả nghiên cứu và điều tra và nhìn nhận : Đa số quy chuẩn được ban hành cách đây khoảng chừng 8 đến 10 năm, nên nhiều nhu yếu về MT không còn tương thích với thực tiễn lúc bấy giờ [ 13 ], hầu hết những quy chuẩn về khí thải so với nguồn thải cố định và thắt chặt được ban hành cách đây 7 đến 8 năm cần thanh tra rà soát nhìn nhận để sửa chữa thay thế cho tương thích. Đồng thời bổ trợ thêm một số ít QCKT với nguồn thải cố định và thắt chặt cho vừa đủ và tương thích hơn với thực tiễn [ 6 ]. Bên cạnh đó, những QCKT MT về khí thải còn nhiều yếu tố chưa được đề cập, thiếu sót cần bổ trợ, triển khai xong, như : Pháp luật hiện hành mới chỉ lao lý những QCKT vương quốc về chất lượng không khí ; khí KTCN so với bụi và những chất vô cơ ; KTCN nhiệt điện ; khí thải lò đốt chất thải công nghiệp, … nhưng lại chưa có lao lý về QCKT MTKK so với mùi, mặc dầu đây cũng là một trong những yếu tố nan giải đang trở nên cấp thiết, ảnh hưởng tác động nghiêm trọng đến chất lượng MT sống. Thêm vào đó, Việt Nam mới chỉ phát hành lao lý nồng độ giá trị tối đa được cho phép của 1 số ít chất ô nhiễm có trong MTKK xung quanh, hoặc nồng độ tối đa được cho phép của bụi và những chất vô cơ trong KTCN khi phát thải vào MTKK … nhưng lại chưa có lao lý về tổng lượng phát thải tại một vùng, địa phương, khu vực. Xét nghĩ, đây cũng là một trong những nội dung mà Nhà nước cần chăm sóc và kiểm soát và điều chỉnh cho tương thích. Bởi mỗi vùng, địa phương, khu vực có mức độ ONMTKK khác nhau phụ thuộc vào vào sự tăng trưởng kinh tế tài chính hay yếu tố tự nhiên, … và cũng là cơ sở để triển khai những công cụ kinh tế tài chính cho tương thích .
Thứ ba, những lao lý về giải quyết và xử lý hành vi vi phạm pháp luật bảo vệ MTKK .
Tùy từng loại vi phạm và hậu quả của hành vi mà việc vận dụng hình thức giải quyết và xử lý hành vi vi phạm pháp luật BVMTKK cũng khác nhau. Luật BVMT năm 2020 lao lý : “ Tổ chức, cá thể vi phạm pháp luật về BVMT, gây ô nhiễm, suy thoái và khủng hoảng, sự cố môi trường, gây thiệt hại cho Nhà nước, tổ chức triển khai và cá thể phải có nghĩa vụ và trách nhiệm khắc phục ô nhiễm, hồi sinh MT, bồi thường thiệt hại và bị giải quyết và xử lý theo pháp luật của Luật này và lao lý khác của pháp luật có tương quan ” [ K1, Đ. 161, 11 ]. Như vậy, chủ thể vi phạm pháp luật về BVMT nói chung và BVMTKK nói riêng gây thiệt hại cho chủ thể khác phải có nghĩa vụ và trách nhiệm nhiệm khắc phục ô nhiễm, hồi sinh MT và bị giải quyết và xử lý tùy theo mức độ vi phạm mà bị giải quyết và xử lý hình sự, xử phạt hành chính, bồi thường thiệt hại .
Một là, về giải quyết và xử lý hình sự : Xử lý hình sự là giải pháp pháp lý nghiêm khắc nhất của Nhà nước so với người có hành vi phạm tội được lao lý trong BLHS. Để truy cứu nghĩa vụ và trách nhiệm hình sự so với chủ thể có hành vi vi phạm pháp luật BVMTKK, những cơ quan nhà nước có thẩm quyền địa thế căn cứ vào những tội phạm MT được lao lý tại những điều như : Điều 235 ( Tội gây ONMT ) và Điều 237 ( Tội vi phạm pháp luật về phòng ngừa, ứng phó, khắc phục sự cố MT ) được lao lý tại Chương XIX của BLHS năm năm ngoái. Phân tích về những lao lý tại những điều này cho thấy mức khung hình phạt cao nhất cũng chỉ đến 10 năm tù, tức là so với nhóm tội phạm về MT không có loại tội phạm đặc biệt quan trọng nghiêm trọng. Trong khi đó, hậu quả của tội phạm này gây ra cho MT, cho tính mạng con người, cho sức khỏe thể chất, cho gia tài của con người hoàn toàn có thể là rất lớn. Với khung hình phạt này thì chưa đủ sức ren đe so với những chủ thể cố ý vi phạm pháp luật về BVMT. So với pháp luật của 1 số ít vương quốc, lao lý về khung hình phạt so với nhóm tội tương quan đến BVMT ở nước ta vẫn còn nhẹ. Ngoài ra, lao lý trong cấu thành tội phạm về MT còn chưa có sự thống nhất, đơn cử là tại điểm c, d, h Khoản 1 ; điểm b, c, đ, e Khoản 2 ; điểm b, c, đ, e Khoản 3 Điều 235 BLHS năm ngoái. Chẳng hạn, lao lý tại điểm e Khoản 2 Điều 235 “ Gây hậu quả nghiêm trọng ” và điểm e Khoản 3 Điều 235 “ Gây hậu quả rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt quan trọng nghiêm trọng ” hoặc tại điểm b Khoản 1 Điều 237 “ Vi phạm quy định về ứng phó, khắc phục sự cố MT làm MT bị ô nhiễm nghiêm trọng … ”. Pháp luật hiện hành không định nghĩa đơn cử thế nào là gây hậu quả nghiêm trọng, rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt quan trọng nghiêm trọng. Vì vậy, việc xem xét hành vi nếu địa thế căn cứ vào tín hiệu này, những chủ thể có thẩm quyền không có cơ sở, địa thế căn cứ rõ ràng để phân định, truy cứu và vận dụng khung hình phạt cho tương thích. Đây cũng được xem là pháp luật còn gây khó khăn vất vả cho những chủ thể có thẩm quyền vận dụng .
Hai là, về xử phạt vi phạm hành chính: Để xử lý vi phạm hành chính do vi phạm pháp luật BVMTKK, pháp luật quy định các hình thức xử phạt gồm hình thức xử phạt chính, hình thức xử phạt bổ sung và còn có thể bị áp dụng một hoặc nhiều biện pháp khắc phục hậu quả. Hình thức xử phạt chính gồm: Cảnh cáo, phạt tiền tối đa đối với một hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực BVMT là 1.000.000.000 đồng đối với cá nhân và 2.000.000.000 đồng đối với tổ chức [Đ.4, 4]. Tuy nhiên, một số biện pháp khắc phục hậu quả quy định chung cho các hành vi chưa cụ thể, nên đã gây lúng túng khi áp dụng trên thực tế; một số hành vi vi phạm diễn ra nhưng chưa được điều chỉnh. Ngoài ra, Nghị định số 55/2021/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung Nghị định số 155/2016/NĐ-CP đã cơ bản khắc phục được những bất cập giữa các nghị định xử phạt vi phạm hành chính, tạo khuôn khổ pháp lý khá đồng bộ trong xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực BVMT. Tuy nhiên, theo Nghị định về biện pháp khắc phục hậu quả “buộc chi trả kinh phí trưng cầu giám định, kiểm định, đo đạc trong trường hợp gây ONMT theo định mức, đơn giá hiện hành” [K4, Đ.1, 4] chưa phù hợp với các văn bản pháp luật có liên quan. Cụ thể, Điều 59 Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 quy định: “Trong quá trình xem xét, ra quyết định xử phạt, người có thẩm quyền xử phạt có thể trưng cầu giám định. Việc trưng cầu giám định được thực hiện theo quy định của pháp luật về giám định”. Chính vì vậy, không thể xem “buộc chi trả kinh phí trưng cầu giám định” là một biện pháp khắc phục hậu quả [13].
Ba là, về bồi thường thiệt hại : Bên cạnh những giải pháp giải quyết và xử lý hình sự, xử phạt hành chính, pháp luật Việt Nam cũng như nhiều vương quốc trên quốc tế còn lao lý việc bồi thường thiệt hại do hành vi làm ONMT gây thiệt hại cho những chủ thể khác. Việc xác lập thiệt hại do ô nhiễm, suy thoái và khủng hoảng MT được Luật BVMT năm 2020 pháp luật tại Điều 132. Nhìn chung, Luật BVMT năm 2020 cũng như Luật BVMT trước đây không lao lý thời hiệu bồi thường thiệt hại về MT là bao lâu, chỉ pháp luật thời gian mở màn có quyền khởi kiện nhưng không lao lý thời gian kết thúc quyền. Tuy nhiên, tại Điều 588 BLDS 2015 lao lý : Thời hiệu khởi kiện nhu yếu bồi thường thiệt hại là 03 năm, kể từ ngày người có quyền nhu yếu biết hoặc phải biết quyền, quyền lợi hợp pháp của mình bị xâm phạm. Thực tế trong nghành nghề dịch vụ MT, ngày quyền và quyền lợi hợp pháp bị xâm hại không trọn vẹn trùng khớp với ngày phát sinh thiệt hại. Thiệt hại so với người bị nhiễm chất phóng xạ, nhiễm hóa chất ô nhiễm là những ví dụ nổi bật. Nên chăng pháp luật MT cần hướng tới việc lao lý thời hiệu khởi kiện gắn với ngày mà thiệt hại trong thực tiễn xảy ra và cần pháp luật thời hiệu khởi kiện tương thích hơn trong nghành này [ 12 ] .
3. Một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật bảo vệ môi trường không khí ở Việt Nam hiện nay
Để dữ thế chủ động phòng ngừa, ngăn ngừa và giảm thiểu ô nhiễm, tạo bước chuyển biến cơ bản trong công tác làm việc BVMTKK, những lao lý về BVMTKK cần hoàn thành xong theo những hướng sau :
Một là, pháp luật về thời hạn GPMT. Mặc dù, Luật BVMT năm 2020 mới được trải qua và mở màn có hiệu lực thực thi hiện hành từ ngày 01/01/2022 có nhiều điểm tân tiến hơn so với Luật BVMT năm năm trước trong việc lao lý thời hạn GPMT. Theo đó, việc lao lý thời hạn của GPMT địa thế căn cứ vào dự án Bất Động Sản góp vốn đầu tư, địa thế căn cứ từng loại ngành, nghề khác, nhóm đối tượng người dùng có rủi ro đáng tiếc môi trường khác nhau mà thời hạn của GPMT cũng khác nhau. Tuy nhiên, về thời hạn của GPMT như pháp luật trong Luật BVMT năm 2020 nên rút ngắn hơn cho tương thích với thực tiễn và pháp luật của một số ít vương quốc trên quốc tế. Theo tác giả, cần sửa đổi nội dung tại Điểm a, b, c Khoản 4 Điều 40 Luật BVMT năm 2020 theo hướng gộp điểm a và b thành : “ 05 năm so với dự án Bất Động Sản góp vốn đầu tư nhóm I ; so với cơ sở sản xuất, kinh doanh thương mại, dịch vụ, khu sản xuất, kinh doanh thương mại, dịch vụ tập trung chuyên sâu, cụm công nghiệp hoạt động giải trí trước ngày Luật này có hiệu lực hiện hành thi hành có tiêu chuẩn về môi trường như dự án Bất Động Sản góp vốn đầu tư nhóm I ” ; Điểm c sửa đổi lại theo hướng : “ 07 năm so với đối tượng người dùng không thuộc hai trường hợp trên ” .
Hai là, pháp luật về QCKT vương quốc về MTKK. Cần phải thực thi thanh tra rà soát, sửa đổi, bổ trợ những quy chuẩn đã phát hành cho thống nhất và tương thích với tình hình thực tiễn. Một số QCKT vương quốc về MTKK đã được phát hành khá lâu, không còn tương thích với thực tiễn cần thay thế sửa chữa. Bên cạnh đó, cần bổ trợ một số ít QCKT về MTKK một số ít ngành, nghành còn thiếu như : QCKT MTKK so với nghành nghề dịch vụ nông nghiệp, dịch vụ, đặc biệt quan trọng là phải nghiên cứu và điều tra kiến thiết xây dựng quy chuẩn MTKK trong nhà tại những xí nghiệp sản xuất, xí nghiệp sản xuất, những nhà hàng siêu thị, những khu đi dạo, vui chơi công cộng, … Đồng thời bổ trợ những pháp luật tương quan đến tổng lượng thải, thời gian xả thải, … để bảo vệ chất lượng cho MTKK, bảo vệ nguyên tắc quyền con người được sống trong môi trường trong lành .
Ba là, về giải quyết và xử lý hành vi vi phạm. BLHS năm năm ngoái phân định nhóm tội phạm MT không thuộc nhóm tội đặc biệt quan trọng nghiêm trọng bởi khung hình phạt cao nhất so với nhóm tội này là 10 năm tù, như : Tội gây ONMT ( Đ. 235 ), Tội vi phạm lao lý về phòng ngừa, ứng phó, khắc phục sự cố môi trường ( Đ. 237 ). Tuy nhiên, đặc thù, mức độ và hậu quả để lại của nhóm tội này so với môi trường, với tính mạng con người, sức khỏe thể chất và gia tài của con người vô cùng lớn. Vì vậy, tùy loại vi phạm và hậu quả của hành vi, cần bổ trợ và nâng mức khung hình phạt so với nhóm tội phạm MT cho tương thích .
Đối với xử phạt hành chính cần có hướng dẫn đơn cử một số ít giải pháp khắc phục hậu quả do hành vi vi phạm pháp luật BVMTKK trên thực tiễn. Đồng thời, nâng mức xử phạt hành chính so với những hành vi vi phạm pháp luật BVMTKK. So sánh giữa mức phạt tiền đối đa so với một hành vi vi phạm hành chính trong nghành BVMT là 1.000.000.000 đồng so với cá thể và 2.000.000.000 đồng so với tổ chức triển khai và những hình thức xử phạt bổ trợ, những giải pháp khắc phục hậu quả thì không hề so sánh. Vì vậy, việc vận dụng những loại nghĩa vụ và trách nhiệm hành chính một cách nghiêm khắc là thiết yếu cho đủ sức răn đe, từ đó góp thêm phần hạn chế những vi phạm pháp luật về yếu tố này. Nên sửa đổi mức phạt tiền theo hướng không lao lý mức trần như lúc bấy giờ mà nên pháp luật mức phạt theo tỉ lệ gây thiệt hại cho MT. Đồng thời cần nâng mức phạt tiền so với vi phạm những lao lý về BVMTKK cao hơn, tương thích với pháp luật về mức phạt tiền tối đa so với một hành vi vi phạm hành chính trong nghành BVMTKK .
Nhìn chung, những lao lý về xác lập thiệt hại so với hành vi làm ONMT được lao lý trong LBVMT năm 2020 còn lao lý khá chung chung và gặp nhiều khó khăn vất vả trong quy trình vận dụng. Chẳng hạn, những lao lý về xác lập thiệt hại do suy giảm công dụng, tính hữu dụng của MT được lao lý tại Điều 132 Luật BVMT năm 2020 : “ a ) Xác định khoanh vùng phạm vi, diện tích quy hoạnh, khu vực MT bị ô nhiễm, suy thoái và khủng hoảng ; b ) Xác định số lượng thành phần MT bị suy giảm, những mô hình hệ sinh thái, những loài bị thiệt hại ; c ) Xác định mức độ thiệt hại của từng thành phần MT, hệ sinh thái, những loài ”. Quy định này còn rất chung, chưa đơn cử. Vì vậy, cần có hướng dẫn đơn cử về yếu tố này, ví dụ điển hình : Phạm vi về khoảng trống, thời hạn như thế nào ? Diện tích là bao nhiêu ? Số lượng đơn cử những loài bị thiệt hại, …
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
- Bộ Tài nguyên và Môi trường (2008 – 2013), Quy chuẩn quốc gia về môi trường không khí, Hà Nội.
- Bộ Tài nguyên và Môi trường (2022), Thông tư số 02/2022/TT-BTNMT ngày 10 tháng 01 năm 2022 quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật BVMT, Hà Nội.
- Chính phủ (2016), Quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực BVMT, Hà Nội.
- Chính phủ (2021), Nghị định số 55/2021/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 155/2016/NĐ-CP, Hà Nội.
- Chính phủ (2022), Nghị định 08/2022/NĐ-CP ngày ngày 10 tháng 01 năm 2022 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật BVMT, Hà Nội.
- Bùi Đức Hiển (2016), Pháp luật kiểm soát ONMT không khí ở Việt Nam hiện nay, Luận án tiến sĩ Luật học, Học viện Khoa học xã hội.
- Quốc hội (2012), Luật Xử lý vi phạm hành chính được sửa đổi, bổ sung năm 2020, Hà Nội.
- Quốc hội (2014), Luật BVMT, Hà Nội.
- Quốc hội (2015), Bộ luật Dân sự, Hà Nội.
- Quốc hội (2015), Bộ luật Hình sự, Hà Nội.
- Quốc hội (2020), Luật BVMT, Hà Nội.
- Viện Khoa học pháp lý (2017), Pháp luật môi trường phục vụ phát triển bền vững ở Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia sự thật, Hà Nội.
- Lê Văn Hợp (2022), Tội phạm môi trường và các hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, Tạp chí điện tử Luật sư Việt Nam, https://lsvn.vn/toi-pham-moi-truong-va-cac-hanh-vi-vi-pham-hanh-chinh-trong-linh-vuc-bao-ve-moi-truong1647615170.html
Vietnam’s current regulations on air environment protection
Phan Thi Thu Thuy
Faculty of Economic Law, University of Finance and Accounting
Abstract:
This paper focues on analyzing and pointing out some inadequacies and shortcomings of Vietnam’s regulations on air environment protection. The paper also proposes some recommendations to make these regulations more feasible .
Keywords: environmental protection, air pollution, air.
[Tạp chí Công Thương – Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 9, tháng 5 năm 2022]
