Di tích khảo cổ học 18 Hoàng Diệu
Thăng Long – Kinh đô của nước Đại Việt đã từng rất phồn thịnh vào những thế kỉ 11 – 15, dưới triều đại Lý – Trần – Lê Sơ. Nhưng do nhiều nguyên do và biến cố lịch sử dân tộc, những dấu tích về một Kinh đô Thăng Long xưa đến nay chỉ còn lại những hoài niệm về một Kinh đô đẹp tươi, trang trọng và lịch sự, khiến cho tất cả chúng ta thời điểm ngày hôm nay không hề không lần tìm, Phục hồi lại .
Toàn bộ dấu ấn về diện mạo của Kinh đô Thăng Long đến nay dường như chỉ còn lưu lại trên mặt đất từng đoạn thành của vòng thành ngoài. May mắn thay năm 2002 – 2003, một cuộc khai quật khảo cổ với qui mô lớn ở trung tâm Hoàng thành Thăng Long đã lộ ra nhiều di tích và di vật phong phú, đa dạng để từ đó cho chúng ta hiệu sự phát triểu liên tục của lịch sử qua các triều đại ở Thăng Long – Hà Nội.
Cuộc khai thác khảo cổ học tại 18 Hoàng Diệu là cuộc khai thác khảo cổ học lớn nhất Nước Ta từ trước tới nay, được thực thi từ tháng 12 năm 2002, mục tiêu sẵn sàng chuẩn bị để xây nhà Quốc hội mới. Khu khai thác khảo cổ học này thuộc địa chỉ 18 Hoàng Diệu, Q. Ba Đình, được Viện khảo cổ học nghiên cứu và phân tích làm 4 khu, đặt tên là A, B, C, D .
Tại những khu vực này đều đã phát hiện được rất nhiều những mô hình di tích lịch sử kiến trúc và di vật có niên đại xen lẫn nhau, chồng xếp lên nhau qua suốt 1300 năm, khởi đầu từ thời Đại La ( thế kỉ 7 – 9 ), qua những thời Đinh – Tiền Lê ( thế kỉ 10 ), thời Lý ( 1009 – 1225 ), Trần ( 1226 – 1400 ), Hồ ( 1400 – 1407 ), Lê sơ ( 1428 – 1527 ), Mạc ( 1527 – 1592 ), Lê Trung Hưng ( 1592 – 1789 ) và Nguyễn ( 1802 – 1945 ). Trên quốc tế rất hiếm có Thủ đô một nước mà trong long đất còn bảo tồn được một quần thể di tích lịch sử, di vật mang bề dày lịch sử vẻ vang – văn hóa truyền thống lâu bền hơn và có những tầng văn hóa truyền thống chồng xếp, tiếp nối đuôi nhau nhau một cách khá lien tục như vậy. Đây là một đặc thù điển hình nổi bật, góp thêm phần tạo nên giá trị to lớn và tính độc lạ của khu di tích lịch sử .
Lớp dưới cùng là mạng lưới hệ thống kiến trúc thuộc thời Tiền Thăng Long hay còn gọi là thời An Nam đô hộ phủ hoặc Đại La, biểu lộ rõ qua hệ thong những cột gỗ, những nền móng kiến trúc, đường cống tiêu thoát nước, giếng nước và di vật như gạch ” Giang Tây quân “, ngồi đầu ngói ống trang trí hình thú thần, mặt hề và nhiều đồ gốm sứ có niên đại thế kỉ 7 – 9 .
Lớp trên kiến trúc thời Đại La là dấu vết kiến trúc thời Lý – Trần ( thế kỉ 11 – 14 ) biểu lộ rõ qua mạng lưới hệ thống mặt phẳng kiến trúc có những trụ móng sỏi kê chân cột, những lớp nền gạch, chân tảng đá hoa sen, sân gạch, đường cống thoát nước, đặc biệt quan trọng là những mô hình di vật trang trí tên mái kiến trúc có kích cỡ to lớn và được trang trí cầu kì, tinh xảo. Một số vị trí có dấu tích văn hóa truyền thống thời Đinh – Tiền Lê ( thế kỉ 10 ) .
Phía trên cùng là lớp kiến trúc thời Lê ( thế kỉ 15 – 18 ) với dấu tích của những nền kiến trúc xây bằng gạch vồ, mạng lưới hệ thống giếng nước, đặc biệt quan trọng là những loại ngói thanh lưu ly, hoàng lưu ly trang trí rồng 5 móng chuyên dùng để lợp trên mái hoàng cung của nhà vua và những loại đồ sứ ngự dụng dành riêng cho nhà vua. Một số vị trí có dấu tích văn hóa truyền thống thời Nguyễn ( thế kỉ 19 – 20 ) nhưng mờ nhạt không .
Những lớp đất mang dấu ấn của đủ hết những thời kì lịch sử vẻ vang trong vòng 1300 năm qua, lại có diễn biến theo trật tự và liên tục không gián đoạn, đặc biệt quan trọng là có vị trí ở TT của Hoàng Thành và Cấm Thành Thăng Long. Khu vực này là một gia tài vô giá của lịch sử vẻ vang và văn hóa truyền thống Nước Ta nói chung, và của lịch sử vẻ vang – văn hóa truyền thống Thăng Long – TP.HN nói riêng .
Những dấu tích các công trình kiến trúc tìm thấy tại khu khảo cổ học này như thế nào?
Khu A nằm giáp đường Hoàng Diệu, đây là khu vực đã phát hiện được nhiều dấu tích kiến trúc quan trọng, tiêu biểu vượt trội như dấu tích ” kiến trúc nhiều gian ” thuộc niên đại thời Lý – Trần, xuất lộ trong khu vực có chiều dài khoảng chừng hơn 70 m, rộng 18 m biểu lộ rất rõ qua mạng lưới hệ thống 40 móng trụ sỏi kê chân tảng cột, phân bổ thành 10 hàng, mỗi hang 4 trụ với 9 gian nhà. Dấu tích này nằm ở Phía Bắc của khu khảo cổ .
Phía Tây của kiến trúc này có mạng lưới hệ thống 11 cụm nền móng của mô hình kiến trúc nhỏ, được suy đoán là của 11 tòa ” lầu lục giác “, chạy theo hướng Bắc – Nam dài 82 m. Những lầu nhỏ hoàn toàn có thể là lầu thưởng ngoạn, là mô hình kiến trúc rất độc lạ trong những kinh thành cổ châu Á, tạo nên cảnh đẹp cho khuôn viên của quần thể kiến trúc hoàng cung lớn nằm trong khu vực .
Đầu phía Nam của khu A có dấu tích nền nhà của hai đơn nguyên kiến trúc có quy mô lớn, còn nguyên vẹn với mạng lưới hệ thống chân tảng đá hoa sen cùng sân ( sân trước, sân sau ) và thềm gạch có niên đại thuộc thời Lý – Trần .
Khu B nằm tiếp giáp và song song với khu A. Khu vực này đã tìm thấy rất nhiều dấu tích nền móng kiến trúc thời Lý – Trần có kích cỡ lớn với cấu trúc nhiều gian, có kĩ thuật thiết kế xây dựng và gia cố tương tự như như khu A. Phía Bắc khu vực này, tại hố B16 tìm thấy một phần mặt phẳng của một đơn nguyên kiến trúc thời Trần với những chân tảng đá hoa sen kê chân cột có kích cỡ lớn ( đường kính cột khoảng chừng 52 cm ) còn đặt ngiueen ở vị trí khởi đầu .
Khu C nằm cạnh khu B, liền kề với khuôn viên của Hội trường Ba Đình. Khu vực này mới khai thác với 5 hố đào. Tuy mới khai thác ở diện tích quy hoạnh nhỏ và chưa khai thác xong nhưng tại hố thám sát C3 đã tìm thấy dấu vết kiến trúc thời Lý với những mạng lưới hệ thống móng trụ kê cột lớn hình vuông vắn được gia cố bằng sỏi, gạch và mạng lưới hệ thống cọc, cột kè bằng gỗ .
Khu D nằm ở vị trí Trung tâm Thể thao Ba Đình, cạnh đường Độc Lập và ở bên cạnh khuôn viên Hội trường Ba Đình. Khu vực này đã khai thác 7 hố ( D1 – D7 ). Tại khu vực hố D4 – D6 có những nền móng kiến trúc của nhiều thời kì nằm xếp lên nhau tựa như như ở khu B. Trong đó, có một mặt phẳng của kiến trúc thời Lý – Trần được phân biệt rất rõ ràng qua mạng lưới hệ thống những hang trụ sỏi kê chân cột, xuất lộ trong diện tích quy hoạnh gần 450 mét vuông với 7 gian nhà ( 5 gian 2 chái ). Trong long kiến trúc này đã tìm thấy một số ít di vật rất trong trong như mảnh lá vàng trang trí hình rồng thời Lý, những mảnh ngói in chữ ” Hoàng Môn thự dận giám tạo ” ( thời Trần ) và ” Kim Quang điện ” ( thời Lê ), cho biết khu vực này xưa có điện Kim Quang và Hoàng Môn thự .
Những phát hiện của khảo cổ học về Khu Di tích Hoàng thành Thăng Long tại 18 Hoàng Diệu được những nhà khoa học trong nước và quốc tế nhìn nhận cao, coi đây là những phát hiện quan trọng có giá trị số 1 về lịch sử vẻ vang văn hóa truyền thống của dân tộc bản địa, góp thêm phần nâng cao vị thế của Thăng Long – Thành Phố Hà Nội và lòng tự hào về lịch sử dân tộc dân tộc bản địa Nước Ta .
Chiều 28/12, Viện Khoa học xã hội Nước Ta đã chuyển giao Khu A và B thuộc Khu Di tích khảo cổ học 18 Hoàng Diệu cho Ủy Ban Nhân Dân Thành phố Thành Phố Hà Nội .
Việc bàn giao Khu A – B Khu di tích khảo cổ học tại 18 Hoàng Diệu là một trong những nội dung thực hiện Luật Di sản văn hóa và cam kết của Chính phủ với những khuyến cáo của Hội đồng Quốc tế các di tích và di chỉ (ICOMOS); thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và cam kết của UBND Thành phố Hà Nội và Viện Khoa học Xã hội Việt Nam.
Ngày 1/8, UBND TP Hà Nội đã công bố đồ án Quy hoạch tổng mặt bằng Khu Di tích trung tâm Hoàng thành Thăng Long tại 18 Hoàng Diệu.
Tổng diện tích quy hoạnh quy hoạch của khu đất là 45.380 mét vuông, trong đó, diện tích quy hoạnh kiến thiết xây dựng nhà tọa lạc khảo cổ là 13.674 mét vuông ; khu vực tọa lạc mô phỏng, hầm kính 3.438 mét vuông ; diện tích quy hoạnh cây xanh dự trữ khảo cổ học 21.195 mét vuông ; diện tích quy hoạnh khảo cổ học liên tục nghiên cứu và điều tra 6.803 mét vuông ; diện tích quy hoạnh khu vực kỹ thuật, phụ trợ 859,3 mét vuông ; diện tích quy hoạnh sân, đường giao thông vận tải 6.214 mét vuông .
Việc bảo tồn tại chỗ những hố khai thác A – B và D4 – D6 dưới dạng nhà tọa lạc ngầm những di chỉ khảo cổ học nguyên gốc, bảo vệ điều kiện kèm theo nhiệt độ, nhiệt độ thích hợp cho công tác làm việc dữ gìn và bảo vệ ; lựa chọn 1 số ít di chỉ khảo cổ học quan trọng tại những hố D2 – D3. A6, D7, C3 để bảo tồn tọa lạc dưới dạng hầm kính .
Các khu vực không kiến thiết xây dựng được quy hoạch thành khu cây xanh, đường dạo để dự trữ khảo cổ học .
Chiều cao khu công trình xây mới trong Khu Di tích TT Hoàng thành Thăng Long tối đa là 5 m ; hạn chế thiết kế xây dựng những khu công trình nổi. Nhà tọa lạc có độ cao thiết kế xây dựng 1 tầng với chiều cao thích hợp để bảo vệ thông thoáng, tạo khoảng trống mở, tầm nhìn ra những tuyến đường xung quanh .
Về giao thông vận tải, sẽ sắp xếp 4 lối vào từ đường Hoàng Diệu, Độc Lập, Hoàng Văn Thụ và Bắc Sơn. Cổng vào chính được xác lập tại phía Nam khu đất, góc đường Hoàng Diệu – Bắc Sơn. Trong nội bộ khu di tích lịch sử, sẽ phong cách thiết kế 2 tuyến đường du lịch thăm quan đi bộ chính và những đường dạo liên kết những điểm du lịch thăm quan .
Các tuyến đường theo hướng trục của Nhà Quốc hội và dấu tích những khu công trình kiến trúc. Chiều rộng và cấu trúc đường của những tuyến chính bảo vệ cho xe cứu hộ cứu nạn và xe phòng cháy chữa cháy sử dụng khi thiết yếu. Tạo lối đi bộ và ngăn cách mềm bằng hàng rào cây xanh xung quanh Nhà Quốc hội .
Xây dựng đường ngầm qua đường Hoàng Diệu để liên kết Khu Di tích TT Hoàng thành Thăng Long và khu Thành cổ tạo thành chỉnh thể thống nhất và liên tục trong Khu Di sản văn hóa truyền thống quốc tế Hoàng thành Thăng Long .
Lễ công bố quy hoạch là một trong những nội dung đơn cử, tiến hành triển khai quyết định hành động số 696 / QĐ – TTg ngày 8/6/2012 của Thủ tướng nhà nước v / v phê duyệt Quy hoạch tổng mặt phẳng Khu Di tích TT Hoàng thành Thăng Long tại 18 Hoàng Diệu .
Sau khi công bố đồ án quy hoạch, Ủy Ban Nhân Dân TP TP. Hà Nội sẽ liên tục chỉ huy những cơ quan chuyên môn tiến hành những bước tiếp theo như tổ chức triển khai thi tuyển phong cách thiết kế giải pháp kiến trúc những khu công trình ( tháng 9/2012 ) ; lập quy chế quản trị quy hoạch kiến trúc ; thiết kế xây dựng kế hoạch bảo tồn, quản trị và góp vốn đầu tư kiến thiết xây dựng ( trình và phê duyệt vào quý IV / 2012 ) ; liên tục nghiên cứu và điều tra, khảo cổ, cũng như Open đón khách thăm quan, tổ chức triển khai ra mắt tuyên truyền, tiếp thị phát huy giá trị khu di sản .
Quy hoạch nhằm mục đích bảo tồn Khu Di tích TT Hoàng thành Thăng Long cùng với Khu Thành cổ trở thành Công viên Văn hóa Lịch sử, nhằm mục đích phát huy những giá trị điển hình nổi bật mang tính toàn thế giới của khu di tích lịch sử, bộc lộ được ý nghĩa của khu di sản văn hóa truyền thống quốc tế có lịch sử dân tộc sống sót và tăng trưởng liên tục hơn 1.300 năm ; bảo tồn lâu bền hơn những dấu tích kiến trúc, hiện vật, di chỉ khảo cổ học đã được phát lộ, tôn vinh những giá trị văn hóa truyền thống vật thể và phi vật thể cho những thế hệ tương lai .
Đồng thời tạo lập một khoảng trống văn hóa truyền thống hội đồng hòa giải trong tổng thể và toàn diện khoảng trống kiến trúc, cảnh sắc, đồng nhất về hạ tầng kỹ thuật với khu vực Trung tâm chính trị Ba Đình .
Trung tâm bảo tồn khu di sản Thăng Long – Thành Phố Hà Nội được Ủy Ban Nhân Dân Thành phố Hà Nội giao chịu nghĩa vụ và trách nhiệm quản trị, bảo tồn, phát huy giá trị di tích lịch sử Khu A – B theo đúng những lao lý của Nhà nước, Luật di sản văn hóa truyền thống và những công ước, hiến chương quốc tế về di sản sau khi đảm nhiệm hàng loạt thực trạng di tích lịch sử Khu A – B của khu di tích lịch sử khảo cổ học Hoàng thành Thăng Long tại 18 Hoàng Diệu .
Theo Kế hoạch, công tác làm việc chuyển giao, đảm nhiệm được chia làm 2 tiến trình ; tiến trình 1 ( từ 1/11/2011 đến 31/12/2011 ) ; quá trình 2, sau khi chuyển giao, đảm nhiệm ( từ tháng 1/2012 đến 31/12/2012 và những năm tiếp theo ) .
Quy hoạch tổng mặt bằng Khu 18 Hoàng Diệu là quy hoạch đặc thù, trong khu vực quy hoạch có Nhà Quốc hội là công trình kiến trúc hiện đại và các công trình, di tích lịch sử văn hóa cần bảo tồn. Do vậy, Chính phủ yêu cầu việc quy hoạch phải đáp ứng yêu cầu kết hợp hài hòa giữa công trình Nhà Quốc hội và Khu Công viên lịch sử văn hóa. Các công trình bảo tồn cần phải có tỷ lệ phù hợp, có ngôn ngữ kiến trúc hài hòa với không gian, kiến trúc cảnh quan trong khu vực.
Thủ tướng nhà nước giao Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chủ trì, phối hợp cùng Viện Khoa học xã hội Nước Ta điều tra và nghiên cứu, tiếp thu thêm để xác lập tính năng Khu 18 Hoàng Diệu trong tổng thể và toàn diện Khu Hoàng Thành Thăng Long trước đây ; yêu cầu, yêu cầu bảo tồn nguyên trạng hoặc bảo tồn một phần những di tích lịch sử lịch sử vẻ vang trong khu vực .
Đồng thời, nghiên cứu và điều tra quy mô kho lưu trữ bảo tàng hài hòa và hợp lý, thông thoáng, có khoảng trống mở ra những trục đường Hoàng Diệu và Hoàng Văn Thụ, hạn chế thiết kế xây dựng những khu công trình nổi trên hàng loạt khu vực này .
Thủ tướng yêu cầu Bộ Xây dựng chủ trì, phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch nghiên cứu, tính toán xây dựng đường ngầm qua đường Hoàng Diệu kết nối Khu 18 Hoàng Diệu với Khu Hoàng Thành Thăng Long, đáp ứng yêu cầu gắn kết và thống nhất trong một chỉnh thể Công viên lịch sử văn hóa tại Trung tâm Hoàng Thành Thăng Long.
