Những năm qua, ngành khảo cổ học có nhiều phát hiện mới được ghi nhận, góp phần vào sự nghiệp phục dựng, soi sáng lịch sử dân tộc, giữ gìn và phát huy giá trị di sản văn hóa truyền thống dân tộc bản địa. Tại hội nghị thông tin những phát hiện mới về khảo cổ học lần thứ 54, ban tổ chức triển khai đã nhận được 360 tham luận, gồm : 95 bài về khảo cổ học Tiền sử, 206 bài khảo cổ học lịch sử dân tộc, 43 bài khảo cổ học Champa – Óc Eo, năm bài về những hoạt động giải trí chung của những cơ quan điều tra và nghiên cứu, 11 bài khảo cổ học dưới nước. Từ số liệu trên, hoàn toàn có thể thấy, số lượng di chỉ, di sản văn hóa truyền thống dưới nước còn hạn chế. Bởi những cuộc tìm hiểu, khảo sát khảo cổ học dưới nước còn rất ít, mặc dầu dưới nước hoàn toàn có thể sống sót hàng nghìn di tích lịch sử. Quay trở lại những năm 90 của thế kỷ trước, lần tiên phong những nhà khảo cổ học đã khai thác và phát hiện con tàu dài 32,71 m, rộng 9 m cùng hàng nghìn hiện vật khác nhau tại vùng biển Vũng Tàu. Tại vùng biển Bình Châu ( Quảng Ninh ) đã phát hiện dấu vết của một chiếc thuyền gỗ ở độ sâu 9,2 m và thu được nhiều đồ gốm men Trung Quốc từ thế kỷ 12 đến thế kỷ 19 – 20 … Tuy nhiên, phần đông những con tàu cổ bị đắm đều do ngư dân địa phương phát hiện và công ty tư nhân trục vớt cho nên vì thế thực trạng lấy cắp cổ vật ở những địa phương đã và đang diễn ra một cách phức tạp. PGS, tiến sỹ Trình Năng Chung ( Viện Khảo cổ học Nước Ta – Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Nước Ta ) cho biết, những nước trong khu vực đã góp vốn đầu tư lớn cho nghành nghề dịch vụ khảo cổ học dưới nước, trong khi đó, ở nước ta, cơ sở vật chất và thiết bị lúc bấy giờ còn nhã nhặn, kể cả việc tiến hành những hoạt động giải trí khảo sát, nghiên cứu và điều tra còn khó khăn vất vả. Khảo cổ học dưới nước yên cầu nguồn kinh phí đầu tư lớn cho hạ tầng, thiết bị ; kinh phí đầu tư hoạt động giải trí hằng năm, dữ gìn và bảo vệ di tích lịch sử, di vật và ngân sách đào tạo và giảng dạy con người. Do không có đội ngũ, không có cơ quan trình độ về khảo cổ học dưới nước, nên hầu hết khu công trình khai thác từ trước tới nay đều là sự tích hợp với những công ty ở trong hoặc ngoài nước. Mặt khác, vấn nạn trục vớt trái phép những di vật, làm ảnh hưởng tác động xấu đến những di tích lịch sử đã và đang xảy ra ở nhiều nơi, thậm chí còn có những đối tượng người dùng tiến công cả lực lượng bảo vệ. Di vật cổ từ những tàu đắm được mua và bán, trao đổi trôi nổi trên thị trường, không có liên hệ gì với những di tích lịch sử nơi chúng được lấy lên. Ngay một số ít cuộc khai thác tàu đắm, để có kinh phí đầu tư khai thác, một số lượng đáng kể di vật đã được mang đi bán đấu giá trên thị trường quốc tế. Đây là những mất mát lớn cho điều tra và nghiên cứu khoa học và cũng là sự hụt hẫng cho mỗi người Nước Ta so với việc mất đi những mảng lịch sử vẻ vang của dân tộc bản địa.
Theo các nhà khảo cổ học, đã đến lúc Nhà nước cũng như cơ quan chức năng cần có kế hoạch đào tạo nguồn nhân lực cho khảo cổ học dưới nước; đầu tư trang thiết bị cần thiết để hoạt động có hệ thống, bài bản. Trên cơ sở đó tiến hành điều tra, khảo sát, lập bản đồ trữ lượng về di tích khảo cổ học dưới nước trên phạm vi toàn quốc. Quan tâm công tác giáo dục truyền thông, nâng cao nhận thức cho người dân tại các vùng biển có tàu cổ đắm về giá trị của di sản văn hóa dưới nước, gắn với việc bảo tồn, khai thác du lịch nhằm giúp họ cải thiện đời sống. Ðồng thời có chế tài xử phạt nghiêm minh nhằm ngăn chặn tình trạng trục vớt trái phép các di tích, di vật dưới nước; nạn trộm cắp, buôn bán cổ vật đang diễn ra tại một số địa phương…
tiến sỹ Trần Thị Thu Nhung, Trường ĐH Văn hóa TP. Hà Nội nhận định và đánh giá : Khảo cổ học dưới nước yên cầu góp vốn đầu tư hơn nữa về hạ tầng, trang thiết bị, nhất là nguồn nhân lực, ngoài kiến thức và kỹ năng trình độ còn phải biết vẽ hải đồ, dòng chảy trên biển, bơi lặn thám hiểm dưới nước. Khảo cổ học dưới nước cần có sự hợp tác, link với những cơ quan nghiên cứu và điều tra, đơn vị chức năng kỹ thuật trong và ngoài nước. Cần có nhiều hội nghị, hội thảo chiến lược quốc tế, hợp tác điều tra và nghiên cứu theo hình thức những đề tài, dự án Bất Động Sản, nghị định thư với những nước khác nhằm mục đích làm sáng tỏ những yếu tố về học thuật. Mặt khác, coi trọng sự phối hợp những đơn vị chức năng có thế mạnh về tàu thuyền, thiết bị dưới nước để tổ chức triển khai những cuộc tìm hiểu, mày mò và trục vớt những di sản văn hóa truyền thống dưới nước. Tại những trường ĐH, cao đẳng, ngành khảo cổ cần thiết kế xây dựng chương trình, nội dung giảng dạy về khảo cổ học dưới nước cho sinh viên. Muốn tạo đà và duy trì cho sự tăng trưởng của chuyên ngành khảo cổ học dưới nước, cần nhanh gọn giảng dạy đội ngũ những nhà khảo cổ học dưới nước trẻ, thao tác tại cơ quan điều tra và nghiên cứu nâng cao, hoạt động giải trí bằng ngân sách nhà nước với mục tiêu khoa học, phi thương mại. Cùng với đó, xây dựng Viện Nghiên cứu di sản về biển, viện nghiên cứu và điều tra này là một chính sách tổ chức triển khai phức tạp, ngoài TT khảo cổ học dưới nước, kho lưu trữ bảo tàng, còn có những TT điều tra và nghiên cứu về thương mại bằng tàu thuyền, TT dữ gìn và bảo vệ, tàng trữ … Từ đó ngành khảo cổ học sẽ tăng trưởng đúng với tiềm năng vốn có nhằm mục đích tăng nhanh công tác làm việc quản trị, bảo tồn và phát huy những giá trị di sản văn hóa truyền thống dưới nước tại những vùng sông, biển trên chủ quyền lãnh thổ nước ta.
