Tailieumoi. vn xin ra mắt đến những quý thầy cô, những em học viên lớp 9 tác phẩm Cố hương gồm vừa đủ nội dung, dàn ý nghiên cứu và phân tích, bố cục tổng quan, tóm tắt hay nhất. Tài liệu có 5 trang rất đầy đủ những nét chính về văn bản như :
Các nội dung được Giáo viên nhiều năm kinh nghiệm tay nghề biên soạn cụ thể giúp học viên thuận tiện hệ thống hóa kỹ năng và kiến thức từ đó thuận tiện nắm vững được nội dung tác phẩm Cố hương Ngữ văn lớp 9 .
Mời quí bạn đọc tải xuống để xem không thiếu tài liệu Cố hương – nội dung, dàn ý nghiên cứu và phân tích, bố cục tổng quan, tóm tắt :
Cố hương
Bài giảng: Cố hương
I. Đôi nét về tác giả
– Lỗ Tấn ( 1881 – 1936 ) lúc nhỏ tên là Chu Chương Thọ, tên chữ là Dự Tài, sau đổi tên là Chu Thụ Nhân, ông sinh ra trong một mái ấm gia đình quan lại sa sút
– Quê quán : phủ Thiệu Hưng, tỉnh Chiết Giang, Trung Quốc
– Sự ngiệp văn chương :
+ Ông chuyển hướng từ nghề y sang nghề văn vì ông tin rằng văn chương hoàn toàn có thể trở thành vũ khí lợi hại để biến hóa tinh thàn dân chúng
+ Lỗ Tấn là nhà văn chiến đấu. Ông góp sức cả cuộc sống cho cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc bản địa .
+ Tác phẩm của Lỗ Tấn rất phong phú : 17 tạp văn, hai tập truyện ngắn xuất sắc là Gào thét ( 1923 ) và Bàng hoàng ( 1926 )
+ Truyện của Lỗ Tấn hầu hết phanh phui những căn bệnh ý thức của quốc dân, quan tâm mọi người tìm phương thuốc chạy chữa cho nhân dân lao động dưới ách áp bức của chính sách phong kiến
+ Năm 1981, quốc tế đã kỉ niệm 100 năm ngày sinh của Lỗ Tấn với tư cách là danh nhân văn hóa Thế giới
– Phong cách tác giả : Coi văn chương như một vũ khí chiến đấu, đưa nhân dân thoát khỏi thực trạng “ ngu muội ”
II. Đôi nét về tác phẩm Cố hương
1. Hoàn cảnh sáng tác
Cố hương là một trong những truyện ngắn tiêu biểu vượt trội nhất của tập Gào thét ( 1923 )
2. Tóm tắt tác phẩm
Sau 20 năm xa cách nhân vật “ tôi ” trở về quê lần sau cuối để giã từ làng cũ và chuyển đến nơi ở mới. Trong cảm nhận của nhân vật “ tôi ” cảnh vật và con người quê nhà đã có sự biến hóa theo hướng tàn tạ đi. Nhân vật “ tôi ” gặp lại thím Hai Dương và Nhuận Thổ, một người đã từ 20 năm trước, giờ đây tiều tụy và túng thiếu. Nhân vật “ tôi ” rời làng và nghĩ về con đường xã hội trong tương lai
3. Bố cục
3 phần
– Phần 1 ( Từ đầu đến “ Làm ăn sinh sống ” ) : Nhân vật Tôi trên đường về quê
– Phần 2 ( Tiếp đó đến “ Sạch trơn nh quét ” ) : Nhân vật Tôi những ngày ở quê .
– Phần 3 ( Còn lại ) : Nhân vật Tôi trên đường xa quê .
4. Giá trị nội dung
Truyện ngắn phản ánh tình cảnh sa sút về mọi mặt của XH TQ đầu TK XX đồng thời phê phán và hy vọng của tác giả trên cơ sở tình yêu quê nhà và nhân dân là cơ sở tư tưởng của tác phẩm. Đồng thời đặt ra yếu tố đường đi của người nông dân, của toàn xã hội để mọi người suy ngẫm .
5. Giá trị nghệ thuật
– Bố cục ngặt nghèo, cách sử dụng sinh động những thủ pháp nghệ thuật và thẩm mỹ : hồi ức, hiện tại, so sánh, đầu cuối tương ứng .
– Nghệ thuật miêu tả diễn biến tâm ý nhân vật độc lạ góp thêm phần khắc hoạ tính cách nhân vật và chủ đề tác phẩm .
– Kết hợp tự sự, miêu tả, biểu cảm, nghị luận .
– Sáng tạo hình ảnh hình tượng giàu ý nghĩa triết lý
III. Dàn ý phân tích Cố hương
1. Mở bài
– Giới thiệu vài nét về tác giả Lỗ Tấn : Một nhà văn tài năng với mong ước dùng văn chương làm vũ khí ý thức chống lại sự ngu dốt lỗi thời
– Vài nét cơ bản về tác phẩm Cố hương : Một tác phẩm tiềm ẩn những trăn trở của nhà văn trải qua hành trình dài trở về quê của nhân vật “ tôi ”
2. Thân bài
a. Diễn biến tâm trạng nhân vật “tôi”
* Trên đường về quê
– Hoàn cảnh : Trời giá lạnh, đang độ giữa đông, nhân vật “ tôi ” về quê sau hơn 20 năm xa cách
– Mục đích : Ý định là để từ giã lần sau cuối, đem mái ấm gia đình đến đất khách tôi đang làm ăn sinh sống .
– Không gian làng quê : Trời sầm uất, thôn xóm tiêu điều, hoang vắng nằm im lìm dưới trời vàng úa … ⇒ Lòng tôi se lại vì “ trong ký ức làng cũ đẹp hơn kia ”, tuyệt vọng, hụt hẫng vì làng xóm tiêu điều, hoang vắng quá khác xưa .
⇒ Bức tranh làng quê ảm đạm, héo hon, làm rõ tình cảnh sa sút của XHTQ đầu thế kỉ XX
* Những ngày “tôi” ở quê
Nhân vật “ tôi ” cảm nhận mọi thứ trên quê nhà mình :
– Khung cảnh:
+ Sáng tinh mơ, trên mái ngói, mấy cọng rơm khô phất phơ
+ Các mái ấm gia đình đã dọn đi nhiều, càng hiu quạnh .
⇒ khoảng trống hoang vắng, hiu quạnh, gợi cảm giác buồn
– Con người
+ Mẹ : “ mừng cuống, nét mặt ẩn một nỗi buồn ” : nỗi buồn của người sắp phaỉ từ giã nơi mình sinh ra và lớn lên mà chưa hẹn ngày gặp lại .
⇒ Tâm trạng lưu luyến, buồn của một người sắp xa quê .
+ Cháu Hoằng : nhìn “ tôi ” chòng chọc vì nó chưa gặp “ tôi ” lần nào, thấy tôi khác xa những người ở quê mà hằng ngày nó được thân mật tiếp xúc .
⇒ nhấn mạnh vấn đề sự thay đổi của quê nhà, của bên trong con người, khiến Hoằng lạ lẫm với tôi so với nhữn người, nếp sống, tâm lý quen thuộc ở quê .
+ Chị Hai Dương : 20 năm trước là một người phụ nữ duyên dáng, được mọi người thương mến, sau 20 năm trở thành người phụ nữ xấu cả hình thức bề ngoài lẫn tính tình
+ Nhuận Thổ : Lúc nhỏ còn là cậu bé nông dân khoẻ mạnh, mưu trí tháo vát, hiểu biết nhiều, hiện tại là người nông dân già nua, nghèo khó đần độn, mụ mẫm, cam chịu số phận .
⇒ Nguyên nhân : sự đổi khác này do cách sống lỗi thời của người nông dân từ hiện thực đen tối, xã hội phong kiến đang suy tàn .
+ Nhân vật Thủy Sinh : Giống hệt bố ở tính nhút nhát, chỉ núp sau sống lưng bố, so với Nhuận Thổ 20 năm về trước “ gầy còm, vàng vọt cổ không đeo vòng bạc ”
⇒ Nghèo khổ, lam lũ hơn, không xinh xắn như tuổi thơ Nhuận Thổ xưa. Tác giả cũng ngầm lo ngại về tương lai thế sau như Thủy Sinh liệu có như Nhuận Thổ giờ đây .
⇒ Nhà văn đang nhìn thẳng vào hiện thực xã hội tha hóa con người và dùng văn chương, trình diện hiện thực để thức tỉnh con người “ chữa bệnh ý thức cho dân tộc bản địa ”
* Trên đường rời xa quê
– Hoàn cảnh : Chiều hoàng hôn ⇒ dụng ý nghệ thuật và thẩm mỹ bố cục tổng quan đầu cuối tương ứn, mặt khác thời hạn hoàng hôn còn gợi buồn, suy tư
– Tâm trạng : lòng không chút lưu luyến, cảm thấy vô cùng một mình, ngột ngạt .
– Mơ về một đời sống khác : tươi đẹp, niềm hạnh phúc hơn lúc này .
+ Mong ước : Chúng nó ( bọn trẻ ) không giống chúng tôi không khi nào phải áp bức nhau …
+ “ Chúng nó cần phải sống một cuộc sống mới ” sống giữa làng quê tươi đẹp, con người tử tế thân thiện .
b. Hình ảnh con đường
– Con đường sông, đường thủy ( nghĩa đen ) : đi mãi cũng thành đường thôi. Đó là con đường mà tôi và cả mái ấm gia đình đang đi .
– Con đường cho cả dân tộc bản địa Trung Quốc kiến thiết xây dựng, thay đổi, đó là niềm kỳ vọng của những nhà văn về một ngày mai tươi đẹp so với cả dân tộc bản địa ( nghĩa bóng ) .
⇒ Vấn đề đặt ra : Xây dựng những cuộc sống mới, những con đường mới tốt đẹp hơn cho tương lai. Hi vọng vào thế hệ trẻ làm biến hóa quê nhà, đem đến tự do niềm hạnh phúc cho con người
3. Kết bài
– Khái quát lại những giá trị thẩm mỹ và nghệ thuật tiêu biểu vượt trội tạo ra sự thành công xuất sắc của tác phẩm
– Liên hệ tới con đường quốc gia, con đường bản thân
Sơ đồ tư duy Phân tích truyện ngắn Cố hương
Bài văn mẫu Phân tích truyện ngắn Cố hương – mẫu 1
Nhà văn Lỗ Tấn được biết đến là một nhà văn cách mạng khét tiếng của Trung Quốc. Nhắc đến ông không hề không nhắc đến truyện ngắn “ Cố hương ” được. Tác phẩm Cố hương là một thành công xuất sắc của ông nó mang đến cho người đọc một thứ tình cảm vô cùng dịu nhẹ và thấm đẫm xúc cảm tình yêu quê nhà. Tác phẩm giống như một thức phim đã ghi lại cho tất cả chúng ta những hồi ức vô cùng dịu ngọt của những con người ở quê nhà với những nỗi buồn, sự hy vọng .
Truyện ngắn “ Cố Hương ” có những nhân vật như tôi, mẹ tôi, cháu Hoàng, Nhuận Thổ, Thủy Sinh, chị Thành Phố Hải Dương. Họ chính là những con người của quê nhà và cũng chính họ đã gợi ra biết bao nhiêu những kỷ niệm buồn vui và sâu nặng với quê nhà – nơi cho họ biết bao nhiêu kỷ niệm cũng như những ký ức đẹp tươi. Trong khoảng chừng thời hạn 20 năm xa cách thì nhân vật “ tôi ” lúc này về thăm quê nhà, nhân vật phải trải qua 2000 dặm với cái lạnh đến thấu xương khiến cho lòng của nhân vật tôi như bồi hồi khôn xiết. Những cơn gió lạnh như thật vi vu và đã thổi về khiến cho bao nhiêu ký ức dội về trong lòng nhân vật. Chuyến về quê lần này có vẻ như cũng thật đặc biệt quan trọng vì việc làm về để bán cũng như giao lại cho chủ mới. Về để nói lời tạm biệt ngôi nhà vô cùng thân yêu và gắn bó với ký ức tuổi thơ của nhân vật sau 20 năm xa cách. Thực sự cứ mỗi lần nói đến quê nhà là thường nói đến tổ tiên ông bà, quê nhà cũng chính là một nơi để bộc lộ sự tôn kính phụng dưỡng so với ông bà cha mẹ. Thế nhưng trong tác phẩm ta không thấy nói đến. Ở đây, tác giả Lỗ Tấn có vẻ như cũng chỉ xúc động nói đến ký ức tuổi thơ của mình trong khoảng chừng ba mươi năm về trước. Ta như nhận thấy được ở đó có một tình bạn đẹp với Nhuận Thổ con của một mái ấm gia đình làm thuê cho nhà của nhân vật “ tôi ”. Cũng chính vì nhờ nhân vật Nhuận Thổ mà nhân vật tôi biết được nhiều chuyện kỳ lạ. Bởi cũng vì nhờ Nhuận Thổ mà tôi có vẻ như lại còn cảm nhận được vẻ đẹp quê nhà, với bao cảnh tượng thần tiên thật đẹp nơi nhân gian .
Video bài văn mẫu Phân tích truyện ngắn Cố hương
Có thể nói rằng quê nhà cũ với bao kỷ niệm thời thơ bé, thế rồi cũng chính cái ngày mà thầy của “ tôi ” cũng cứ vẫn còn cảnh nhà sung túc sang chảnh. Đặc biệt hơn vào ngày giỗ tổ những đồ ăn thức uống được bày sang trọng và quý phái. Hình ảnh của quê nhà trong ký ức mỗi người khi nào cũng đẹp và thật thân thương biết bao nhiêu. Khi nhà văn Lỗ Tấn nói đến quê nhà hiện tại và quê nhà trong quá khứ trong lúc ông quay trở lại gặp bạn cũ người xưa. Tất cả có vẻ như đều có những niềm vui và nỗi buồn, tổng thể như cứ ùa về và khiến cho tác giả không thể nào hoàn toàn có thể quên được. Người mẹ của tác giả cũng đã già và tác giả giờ đây cũng đã lại trưởng thành., đi làm ăn xa lưu lạc 20 năm trời nay thì mới về thăm quê thăm mẹ. Khi gặp lại thì mẹ như mừng lắm, nét mặt như lại chứa đựng biết bao nhiêu vẻ buồn. Chắc hẳn là mẹ cũng buồn vì cảnh nhà như sa sút và phải theo người con trai đến miền đất mới, rời xa quê nhà yêu dấu đã gắn bó biết bao nhiêu năm. Khi tác giả nhắc đến Nhuận Thổ thì người mẹ có vẻ như cũng đã lại than phiền cho cảnh nhà anh ta. Khi mẹ cũng cứ bàn với tác giả dọn nhà cái gì mang được đi thì mang đi còn không thì cho Nhuận Thổ hết. Nhân vật Nhuận Thổ chính là tình bạn tuổi thơ. Ta hoàn toàn có thể nhận thấy được hình ảnh thuở lên 10 của Thổ với khuôn mặt tròn trĩnh, cùng với đó là nước da bánh mật, đầu đội mũ lông chiên bé tý tẹo và trên của cổ đeo vòng bạc sáng bóng loáng. Quan trọng hơn hết là Nhuận Thổ cũng lại dạy cho tôi nhiều trò lạ và tình yêu quê nhà trong lòng tôi .
Thực sự cũng không có tuổi thơ thì không có quê nhà, ta như nhận thấy được tình bạn tuổi thơ đã làm cho tình yêu quê nhà cũng cứ mãi mãi tươi thắm. Có thể chứng minh và khẳng định tuổi ấu thơ là hình ảnh quê nhà đó chính là một vành trăng non trên khung trời xanh miền thơ ấu. Xây dựng lên hình ảnh nhân vật Nhuận Thổ trong hiện tại là nỗi đau, lại là nỗi buồn về quê nhà. Nhất là sau 30 năm xa cách nay gặp lại Nhuận Thổ có vẻ như cũng đã có bao đổi khác. Nước Nhuận Thổ vàng xạm, những nếp nhăn trên mặt sâu hóm. Đôi mắt thì đỏ mọng lên, trên đầu thì đội cái mũ lông chiên rách tơi, thế rồi Nhuận Thổ như mặc chiếc áo bông mỏng dính giữa trời rét dữ. Khi gặp lại bạn cũ Nhuận Thổ lúc này cũng lại vừa hấn hở vừa thê lương, mấp máy đôi môi không ra tiếng sau mới bộc lộ được sự cung kính. Nhuận Thổ hiện tại được thiết kế xây dựng lên chính là hình ảnh một xứ sở, một miền quê xơ xác tiêu điều và đây cũng chính là một người nông dân bị bần cùng hóa bị áp bức đến tận xương tủy. Chỉ với việc trải qua hình ảnh Nhuận Thổ tác giả Lỗ Tấn có vẻ như cũng đã lên án nhưng tội ác của chính sách phong kiến so với nhân dân từ đó đặt ra quyền sống cũng như quyền niềm hạnh phúc của nhân dân trên đường đi tới. Nói đến quê nhà trong cố hương thực sự không hề không nhắc đến hình ảnh chị Hai Dương, hay còn đó là nhân vật chị Tây Thi đậu phụ rất lâu rồi son phấn nổi danh tài sắc giờ đây đã trở thành một vỏ bỉ trơ tráo .
Tác phẩm “ Cố hương ” của nhà văn Lỗ Tấn chứa được hình ảnh quê nhà tươi đẹp trong tuổi thơ của tôi bỗng ùa về. Và quê nhà đó ngày càng một tăng trưởng cũng như để sánh vai với những cường quốc năm châu. Mai sau này mặc dầu có đi xa trên khắp nẻo đường thì hình ảnh quê nhà sẽ mãi hiện hữu và làm đắm say níu giữ bước chân ta tìm về .
Bài văn mẫu Phân tích truyện ngắn Cố hương – mẫu 2
Lỗ Tấn ( 1881 – 1936 ) là nhà tư tưởng lớn, nhà văn hiện thực nổi tiếng của Trung Quốc vào thời kì đầu thế kỉ XX. Sự nghiệp sáng tác mà ông để lại cho đời rất đồ sộ và phong phú, trong đó có 17 tập tạp văn và hai tập truyện ngắn xuất sắc là Gào thét ( 1923 ) và Bàng hoàng ( 1926 ). Một trong những tác phẩm tiêu biểu vượt trội nhất của tập Gào thét là truyện ngắn Cố hương .
Thông qua việc kể lại chuyến về quê lần sau cuối và những suy ngẫm, rung cảm của bản thân trước sự đổi khác của cảnh vật và con người ở quê nhà, tác giả đã kín kẽ phê phán chính sách phong kiến hủ bại, đồng thời đề cập đến con đường giải phóng nông dân ra khỏi những ràng buộc vô hình dung nhưng nghiệt ngã của xã hội đương thời. Sau hai mươi năm sống xa nhà, tác giả về thăm quê cũ giữa mùa đông nóng bức. Ngồi trên thuyền, thấy khung cảnh ven sông tiêu điều, lòng ông dâng lên cảm hứng buồn thương khó tả. Đây là lần ông về quê để cùng người thân trong gia đình xử lý chuyện bán nhà, đưa mái ấm gia đình đến nơi khác làm ăn. Về đến nơi, ông được mẹ già chạy ra đón. Mọi người đang bận rộn thu dọn đồ vật. Nghe mẹ nhắc tới Nhuận Thổ, tác giả lập tức nhớ lại những kỉ niệm thần tiên của thời thơ ấu. Nhuận Thổ là con trai người làm mướn cho mái ấm gia đình tác giả cách đây hơn hai chục năm. Lúc ấy, Nhuận Thổ mới lên mười. Mỗi lần theo cha đến nhà cụ chủ, Nhuận Thổ thường kể cho “ cậu ấm ” nghe cách bẫy chim sẻ, cách bắt con tra hay ăn trộm dưa và nhiều chuyện khác, khiến cho “ cậu ấm ” mê hồn, thán phục. Tác giả gặp lại mấy người hàng xóm cũ, trong đó có Nhuận Thổ. Cuộc sống khó khăn vất vả lam lũ đã khiến Nhuận Thổ thành một người trọn vẹn khác. Hình dáng tiều tụy, thảm hại, mặt mũi ngơ ngác, đần độn. Không còn chút dấu vết nào của Nhuận Thổ khi xưa. Mấy ngày sau, cả mái ấm gia đình tác giả rời quê. Khi con thuyền đã xa làng, tác giả vẫn trĩu nặng nỗi suy tư về cảnh vật và con người ở Cố hương. Ông cố gắng nỗ lực tìm ra nguyên do của sự đổi khác đáng buồn ấy và cầu mong cho con cháu của Nhuận Thổ sau này sẽ tìm ra cách sống mới để không còn phải khổ cực như ông cha nữa. Cốt truyện hoàn toàn có thể chia làm ba phần : Phần một : Từ đầu đến … đang làm ăn sinh sống : Tác giả trên đường về quê. Phần hai : Từ Tinh mơ sáng hôm sau … đến … mang đi sạch trơn như quét : Những ngày tác giả ở quê. Phần còn lại : Tác giả cùng mái ấm gia đình trên đường rời quê. Truyện được kể ở ngôi thứ nhất. Nhân vật chính xưng là tôi. Quá khứ và hiện tại xen kẽ vào nhau. Nghệ thuật miêu tả vừa hiện thực vừa trữ tình. Chất trữ tình đậm đà của tác phẩm bộc lộ ở diễn biến tâm trạng của nhân vật. Từ phảng phất buồn đến đau xót ( trên đường về quê ). Từ đau xót đến bi quan ( những ngày ở quê ). Cuối cùng, lại nhen nhóm hy vọng ( trên đường rời quê ). Tuy vậy, dù buồn bã, đau xót hay hy vọng cũng đều là bộc lộ của tình cảm yêu dấu quê nhà sâu nặng. Cái hay của tác phẩm là biểu lộ diễn biến tâm trạng ấy một cách sinh động, chân thực và phải chăng .
Mở đầu bài văn, tác giả bộc bạch tâm trạng của mình trong chuyến quay trở lại cố hương : Tôi không quản trời lạnh lẽo, về thăm làng cũ, xa những hai ngàn dặm mà tôi đã từ biệt hơn hai mươi năm nay. Chuyến đi này có tầm quan trọng và ý nghĩa rất lớn nên tác giả không hề không về, dẫu phải đi qua hai ngàn dặm đường, trong thời tiết mùa đông giá lạnh. Cố hương là quê cũ, là những gì gắn bó tha thiết, thiêng liêng so với mỗi người. Sau hai mươi năm phiêu bạt nơi đất khách, nay tác giả mới về quê nhà, mà về lần này là để đón cả mái ấm gia đình đến nơi mình đang làm ăn sinh sống. Trở về không phải để sum vầy mà là để li biệt, hoàn toàn có thể là chia lìa mãi mãi, bỏ lại toàn bộ mồ mả tổ tiên, ông bà, bỏ lại mảnh đất cắt rốn chôn nhau, .. Cho nên tâm trạng tác giả trĩu nặng một nỗi buồn và nỗi buồn ấy lan sang cả cảnh vật : Đang độ giữa đông. Gần về đến làng, trời lại càng u ám và đen tối. Gió lạnh lùa vào khoang thuyền. Nhìn qua những khe hở mui thuyền, thấy xa gần thấp thoáng mấy thôn xóm tiêu điều, hoang vắng, nằm im lìm dưới vòm trời màu vàng úa. Không nén được, lòng tôi se lại. Trải qua thời hạn dài đằng đẵng, biết bao vật đổi sao dời. Nhà văn bâng khuâng tự hỏi lòng : A, đây thật có phải là làng cũ mà hai mươi năm trời nay tôi hằng ghi lấy hình ảnh trong kí ức không ? Cảnh quê vốn tiêu điều, hoang vắng, nay hiện lên trước mắt người xa xứ đã lâu, lại càng nhuốm sắc thê lương, ảm đạm. Tác giả không tin vào kí ức của mình và cho rằng vì tâm trạng mình đang buồn nên nhìn cảnh mới ra như vậy : Hình ảnh làng cũ trong kí ức tôi không giống hẳn như thế này. Làng cũ tôi đẹp hơn kia. Nhưng nếu phải nhớ rõ đẹp như thế nào, nói rõ đẹp ở chỗ nào thì thật không có hình ảnh ngôn từ nào miêu tả ra cho được. Phảng phất thì cũng có hơi giống đấy. Tôi nghĩ bụng : Hẳn làng cũ mình vốn chỉ như thế kia thôi, tuy chưa tân tiến hơn xưa, nhưng cũng vì tắt đèn nên thê lương như mình tượng. Chẳng qua là tâm tình mình đã đổi khác, chính bới về thăm chuyển này, lòng mình đang không vui. Về thăm quê chuyến này, dự tính là để từ giã nó lần ở đầu cuối. Ngôi nhà cũ nơi cả đại gia đình chúng tôi đời đời ở chung với nhau, mà chúng tôi đã phải ưng ý bán cho người ta rồi, nội năm nay, phải giao cho họ. Vì thế, tôi cần phải về trước Tết, vĩnh biệt ngôi nhà yêu dấu và từ giã làng cũ thân yêu, đem mái ấm gia đình đến nơi đất khách tôi đang làm ăn, sinh sống .
Đoạn văn phản ánh sự biến hóa theo khunh hướng đáng buồn của cố hương và những cảm hứng bâng khuâng khó tả trong tâm trạng nhân vật. Đặt chân lên bờ, tác giả thấy quang cảnh trong làng cũng giống như quang cảnh Ven sông : Tinh mơ sáng hôm sau, tôi về tới cổng nhà. Trên mái ngói, mấy cọng tranh khô phất phơ trước gió, đủ rõ nhà không đổi chủ không được. Những mái ấm gia đình khác có lẽ rằng đã dọn đi rồi, vì vậy cảnh tượng càng hiu quạnh. Về đến nhà, bàn chuyện dọn nhà xong xuôi, bà mẹ kể rằng có anh Nhuận Thổ lần nào đến chơi cũng nhắc đến con và rất mong có ngày được gặp con. Mẹ đã gửi tin nhắn cho anh ấy biết chừng ngày nào con về. Có lẽ anh ấy cũng sắp đến thôi. Nghe mẹ nói, bất chợt trong kí ức nhà văn, hình ảnh làng quê với những cảnh vật và con người năm xưa – hiện lên rõ ràng từng chi tiết cụ thể : Lúc bấy giờ, trong kí ức tôi bỗng hiện ra một cảnh tượng thần tiên, kì khôi : Một vầng trăng tròn vàng thắm treo lửng lơ trên nền trời xanh đậm, dưới là một bãi cát bên bờ biển, trồng toàn dưa hấu, bát ngát một màu xanh rờn. Giữa ruộng dưa, một đứa bé trạc mười một, mười hai tuổi, cổ đeo vòng bạc, tay lăm lăm cầm chiếc đinh ba, đang cố sức đâm theo một con tra. Con vật bỗng quay lại, luồn qua háng đứa bé, chạy mất. Tác giả nhớ như in hình ảnh của người bạn nhỏ cách đây hai chục năm. Bắt đầu là cảnh Nhuận Thồ Open vào ngày giỗ lớn cua mái ấm gia đình tác giả. Đó là cậu bé xinh xắn, khỏe mạnh, khuôn mật tròn trĩnh, nước da bánh mật, đầu đội mũ lông chiên bé tí tẹo, cổ đeo vòng bạc sáng bóng loáng ,., Tiếp sau đó là những kỉ niệm về người bạn đáng yêu thuở thiếu thời. Nhuận Thổ hay kể chuyện bảy chim : Làng em toàn đất cát, hễ tuyết xuống là em quét lấy một khoảng chừng đất trống, dùng một cây que ngắn chống một cái nong lớn, rắc ít lúa lép, thấy chim tước xuống ăn, đứng đằng xa giật mạnh sợi dây buộc vào cái que, thế là chim bị chụp vào nong hết. Thứ nào cũng có : sẻ đồng, chào mào, “ bột cô ”, sẻ xanh sống lưng. Hết chuyện bẫy chim đến chuyện rủ “ cậu ấm ” đi chơi bờ biển : Đến mùa hè, anh xuống nhà em chơi. Ban ngày, chúng mình ra biển nhặt vỏ sò, màu đỏ có, màu xanh có, đủ cả. Có cả sò “ mặt quỷ ”, sò “ tay phật ”. Rồi chuyện về con tra kì quặc như trong cổ tích : Ở làng em, người đi qua đường khát nước hái một quả dưa ăn, không kề là lấy trộm. Canh là canh lợn rừng, nhím, tra. Này nhé ! Sáng trăng. Có tiếng sột soạt. Tra đang ngốn dưa đấy Ị Thế là cầm đinh ba khe khẽ tiến lên … Thời ấy, trước con mắt của “ cậu ấm ” con chủ nhà thì Nhuận Thổ là tiểu anh hùng, là người từng trải : Trời ! Nhuận Thổ hẳn biết nhiều chuyện lạ lùng lắm, kể không xiết ! Những chuyện đó, bạn hữu tôi từ trước đến nay, không ai biết cả. Chúng nó không biết là vì trong khi Nhuận Thổ sống bên bờ biển thì chứng nó, cũng như tôi, chỉ nhìn một mảnh trời vuông trên bốn bức tường cao bảo phủ lấy cái sân mà thôi !
Tình bạn tuổi thơ giữa tác giả và Nhuận Thổ thật trong sáng và đằm thắm. Nhưng tiếc thay, đã hết tháng giêng. Nhuận Thổ phải về quê hắn. Lòng tôi xốn xang, tôi khóc to lên. Hắn lẩn trong bếp, cũng khóc mà không chịu về. Nhưng rồi bố hắn cũng lôi hắn đi. Sau đó, hắn có nhờ bố hắn mang lên cho tôi một bọc vỏ sò và mấy thứ lông chim rất đẹp. Tôi căng cổ vài lần gửi cho hắn ít quà. Nhưng từ đấy chúng tôi không hề gặp mặt nhau nữa.Tác giả đã lấy hình ảnh tươi đẹp trong quá khứ đối chiếu với hình ảnh Nhuận Thổ trong hiện tại để nêu bật chủ đề tác phẩm. Sau hai mươi năm cách biệt, nay hai người mới gặp lại nhau: Người đi vào là Nhuận Thổ. Tuy tôi nhận ra ngay là Nhuận Thổ, nhưng lại không phải là Nhuận Thổ trong kí ức tôi. Anh cao gấp hai trước, khuôn mặt tròn trĩnh, nước da bánh mật trước kia nay đã đổi thành sạm, lại có thêm những nếp răn sâu hoắm.Cặp mắt giống hệt cặp mái anh ngày trước, mi mắt viền đỏ húp mộng lên. Tôi không lấy làm lạ, ở miền biển, gió thổi suốt ngày, đại để ai cũng thế cả. Anh đội một cái mủ lông chiên rách tươm, mặc một chiếc áo bông mỏng dính, người co ro cúm rúm, tay cầm một bọc giấy và một tẩu thuốc lá dài. Bàn tay này cũng không phải là bàn tay tôi còn nhớ, hồng hào, lanh lẹ, mập mạp, cứng rắn, mà vừa thô kệch vừa nặng nề, nứt nẻ như vỏ cây thông…Nhuận Thổ đứng dừng lại, nét mặt vừa hớn hở vừa thê lương, môi mấp máy, nhưng cũng nói không ra tiếng. Rồi bỗng anh lấy một dáng điệu cung kính, chào rất rành mạch: Bẩm ông! Sau đó, anh ta rón rén đưa ra một gói giấy và ấp úng: – Ngày đông tháng giá chẳng có gì, chỉ có ít đậu xanh của nhà phơi khô, xin ông…Nghệ thuật tả thực của tác giả thật sắc sảo. Ông đã khắc họa sinh động chân dung một nông dân lam lũ, nghèo khó và đầy mặc cảm tự ti. Qua đó, ta có thể hình dung ra cảnh sống cơ cực, điêu đứng của Nhuận Thổ nói riêng và nông dân nói chung lúc bấy giờ. Người bạn nhỏ khỏe mạnh, đáng yêu thuở nào giờ đây là một nông xơ xác, da mặt vàng xám vì nghèo đói. Ngày xưa, Nhuận Thổ là một cậu bé có khuôn mặt tròn trĩnh, nước da bánh mật, đầu đội mũ lông chiên, cổ đeo vòng bạc sáng loáng, được bố cưng chiều.Về hình thức, Nhuận Thổ giờ đây đã hoàn toàn thay đổi, nhưng tận đáy lòng, Nhuận Thổ vẫn giữ nguyên tình bạn sâu nặng với “cậu chủ” ngày xưa. Nghe nói “cậu chủ” đã về nên Nhuận Thổ đến ngay và dù rất nghèo nhưng cũng không quên mang chút quà “cây nhà lá vườn” đến tặng “cậu chủ”. Chính điều đó làm cho những thay đổi trong quan hệ giữa hai người giờ đây trở nên phi lí.Hai biện pháp nghệ thuật chính được tác giả sử dụng trong truyện là hồi ức và đối chiếu được kết hợp một cách nhuần nhuyễn, khéo léo để làm nổi bật sự thay đổi của con người và cảnh vật. Đồng thời, tác giả đặt ra cho người đọc câu hỏi tại sao lại có sự thay đổi ghê gớm vậy?Qua truyện, tác giả muốn nói đến tình cảnh đói nghèo của nông dân du nạn áp bức, tham nhũng nặng nề ở nông thôn, song điều ông quan tâm hơn cả là sự thay đổi tinh thần theo chiều hướng xấu của họ, thể hiện qua tính cách của thím Hai Dương, của những người khách mượn cớ đưa tiễn để lấy đồ đạc, đặc biệt là qua tính cách của Nhuận Thổ. Trong mọi thay đổi, điều làm cho tác giả ngạc nhiên, đau xót đến “điếng người đi” chính là mối quan hệ giữa Nhuận Thổ và mình.Bằng thủ pháp đối chiếu và tương phản, tác giả đã phản ánh tình cảnh suy thoái về mọi mặt của xã hội phong kiến Trung Quốc đầu thế kỉ XX. Ông phân tích nguyên nhân và lên án các thế lực hủ bại đã đẩy xã hội vào thực trạng đáng buồn. Bên cạnh đó, Lỗ Tấn cũng chỉ ra những mặt tiêu cực nằm ngay trong tâm hồn, tính cách của người lao động.
Những nông dân như Nhuận Thổ không chỉ khổ vì con đông, mùa mất, thuế nặng, lính tráng, trộm cướp, quan lại, thăn hào mà còn khổ sở đau đớn hơn nhiều bởi những ý niệm cũ kĩ về quý phái, bởi sự đè nén, áp bức của giai cấp thống trị, bởi mê tín dị đoan dị đoan … Nhuận Thổ xin bằng được đồ thờ của mái ấm gia đình chủ cũ chắc là để mong cho đời mình đỡ khổ : Khi Nhuận Thổ xin chiếc lư hương và đôi đèn nến, tôi cười thầm, cho rằng anh ta khi nào cũng không quên sùng bái tượng gỗ. Để làm điển hình nổi bật sự đổi khác ghê gớm đó, tác giả không chỉ so sánh tính cách của từng nhân vật trong quá khứ với hiện tại mà còn so sánh nhân vật này với nhân vật kia, đặc biệt quan trọng là so sánh giữa Nhuận Thổ rất lâu rồi với Thủy Sinh, con trai anh ta giờ đây. Cậu bé Nhuận Thổ cách đây hơn hai mươi năm hồng hào, khỏe mạnh, cổ đeo vòng bạc. Còn Thủy Sinh giờ đây ốm yếu vàng vọt, cổ không đeo vòng bạc … Hình ảnh cố hương trong tác phẩm không riêng gì mang ý nghĩa là nơi chôn nhau cắt rốn mà còn là bức tranh thu nhỏ của xã hội. Những biến hóa mà Lỗ Tấn đã miêu tả trong Có hương là những biến hóa có tính nổi bật của xã hội Trung Quốc thời cận đại. Bởi vậy, qua việc miêu tả sự biến hóa đơn cử của một làng quê, Lỗ Tấn đã đặt ra yếu tố vô cùng bức thiết là phải thiết kế xây dựng một cuộc sống mới tốt đẹp : Tôi đang mơ màng thì trước mắt tôi hiện ra cảnh đồng cát, màu xanh tươi, cạnh bờ biển, trên vòm trời xanh đậm lơ lửng một vầng trăng tròn vàng thắm. Tôi nghĩ bụng : Đã gọi là hy vọng thì không hề nói đâu là thực, đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất ; kì thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi .
Trên mặt đất vốn dĩ không có đường. Đường là do con người giẫm nát cỏ ở chỗ chưa có đường mà tạo ra, là tìm hiểu và khám phá chỗ gai góc mà có … Trong đời sống, bất kể là gặp bao nhiêu nguy hiểm trắc trở, tất cả chúng ta cần kiên trì, bền gan vững chí để mở đường đi tới tương lai tươi đẹp. Đó là thông điệp tận tâm mà nhà văn Lỗ Tấn muốn gửi đến toàn bộ tất cả chúng ta .
