Hải Ngọc – Mai Châu –
Thứ hai, 30/12/2019 14 : 00 ( GMT + 7 )
PGS-TS Nguyễn Văn Huy – nguyên Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam – khẳng định: Những Di sản Văn hóa phi vật thể ở Việt Nam là đại diện của nhân loại, không phải “của nhân loại”. Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại là một tiêu chí, một hạng mục của UNESCO, trong đó cộng đồng giữ vai trò, bảo vệ, giữ gìn Di sản Văn hóa phi vật thể đó.
Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái tại Việt Nam. Ảnh: dsvh.gov.vn
Có nhầm lẫn
Theo điều 2 trong Công ước bảo vệ Di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO ( gọi tắt Công ước 2003 ), “ Di sản văn hóa phi vật thể ” được hiểu là những tập quán, những hình thức bộc lộ, miêu tả, tri thức, kiến thức và kỹ năng cũng như những công cụ, vật phẩm, đồ tạo tác và những khoảng trống văn hóa có tương quan mà những hội đồng, những nhóm người và trong 1 số ít trường hợp là những cá thể, công nhận là một phần Di sản văn hóa của họ .Giải thích rõ hơn về Công ước 2003, tiến sỹ Frank Proschan – cựu cán bộ Chương trình hạng sang của UNESCO – tại Hội thảo chuyên đề “ Huy động tiếp thị quảng cáo trong bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể ” cho biết : “ Tức là Di sản văn hóa phi vật thể chỉ được chiếm hữu, công nhận bởi hội đồng, nhóm cá thể và một số ít trường hợp là những cá thể. Không có Di sản văn hóa phi vật thể nào thuộc chiếm hữu của vương quốc hay của quả đât mà chỉ có Di sản văn hóa phi vật bộc lộ có tại vương quốc nào đó ”. Đối chiếu với Công ước 2003 và lời lý giải của Tiến sĩ Frank Proschan, hoàn toàn có thể thấy thực trạng hiểu sai về khái niệm của UNESCO trong Công ước 2003 đang sống sót ở nhiều nơi và trong nhiều trường hợp. Bởi theo lao lý, di sản chỉ duy nhất được công nhận bởi hội đồng chiếm hữu nó. Cũng theo điều 16 của Công ước 2003, Ủy ban sẽ thiết lập, update và công bố Danh sách những “ Di sản văn hóa phi vật thể đại diện thay mặt của trái đất ” nhằm mục đích bảo vệ nâng cao tính phổ cập và nhận thức về tầm quan trọng của Di sản văn hóa phi vật thể, đồng thời khuyến khích đối thoại trên cơ sở tôn trọng phong phú văn hóa .
Theo Tiến sĩ Frank Proschan, khi một Di sản văn hóa phi vật thể được cập nhật và công bố trong Danh sách các Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại không có nghĩa là UNESCO công nhận Di sản đó là của nhân loại. Theo UNESCO, không có Di sản văn hóa phi vật thể nào thuộc về “quốc gia” mà hoàn toàn thuộc về cộng đồng, đó là tài sản của cộng đồng. Trao đổi với Lao Động, ông Mai Phan Dũng – Vụ trưởng Vụ Ngoại giao văn hóa và UNESCO (Bộ Ngoại giao) cho biết, Di sản văn hóa phi vật thể ở Việt Nam được ghi danh thông qua quy trình xét duyệt hồ sơ Di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO.
Theo quy trình tiến độ, một vương quốc trình hồ sơ lên UNESCO, một bộ phận thẩm định và đánh giá của Ủy ban công ước sẽ tiếp đón và nhìn nhận. Bộ phận sẽ thẩm định và đánh giá về toàn bộ mặt nội dung, tiêu chuẩn, hình thức rồi sau đó ra đến cuộc họp Ủy ban Liên chính phủ Công ước UNESCO ( gọi tắt là Ủy ban Công ước 2003 ). Đây là một quy trình tiến độ thẩm định và đánh giá vô cùng ngặt nghèo, theo từng bước và không phải vương quốc nào cũng hoàn toàn có thể được ghi danh theo quy định. Như vậy những Di sản văn hóa phi vật thể của Nước Ta trong list vinh danh của UNESCO là một sự thừa nhận quốc tế .Ông Mai Phan Dũng nói thêm : “ Danh sách đại diện thay mặt Di sản văn hóa phi vật thể của trái đất được xét duyệt theo tiến trình ngặt nghèo, sau đó mới được ghi danh. Đây là một sự thừa nhận về quốc tế. Sự thừa nhận về những giá trị của Di sản văn hóa phi vật thể của Nước Ta vào list của UNESCO ” .
Chỉ là danh sách để bảo tồn chứ không phải để tôn vinh?
Tuy nhiên, theo PGS-TS Nguyễn Văn Huy – Nguyên Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam – GĐ chuyên môn Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam thì lâu nay luôn nhầm lẫn trong danh xưng “Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại”, chính xác phải là “Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại”. Cách nói tắt từ trước đến nay là một sự hiểu lầm.
Ông Huy chứng minh và khẳng định, những Di sản văn hóa phi vật thể ở Nước Ta là đại diện thay mặt của quả đât, không phải “ của trái đất ”. Di sản văn hóa phi vật thể của quả đât là một tiêu chuẩn, một khuôn khổ của UNESCO, trong đó hội đồng giữ vai trò, bảo vệ, giữ gìn Di sản văn hóa phi vật thể đó .Trao đổi với PV Báo Lao Động, bà Nguyễn Thị Thu Trang – Trưởng phòng Di sản văn hóa phi vật thể thuộc Cục Di sản Văn hóa ( Bộ VHTTDL ) cho biết, thực chất của yếu tố không phải là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện thay mặt của trái đất, xét cho cùng đây là Di sản văn hóa phi vật thể của hội đồng được UNESCO đưa vào những list như Di sản văn hóa phi vật thể đại diện thay mặt của trái đất hay list Danh sách cần bảo vệ thứ cấp .Những Di sản văn hóa phi vật thể ở Nước Ta không phải là Di sản đại diện thay mặt, mà là những Di sản ghi danh trong những danh đó. Bà Trang bày tỏ quan điểm : “ Do cách dùng từ khác nhau nên cách hiểu khác nhau. Cục Di sản cũng đang làm văn bản để trình Bộ VHTTDL về yếu tố này để có cách diễn đạt đúng chuẩn nhằm mục đích nâng cao hiểu biết của công chúng, tránh những hệ quả xấu đi ”.
