Vì vậy, nhà nước đã giao Bộ Tài nguyên và Môi trường làm cơ quan đầu mối thống nhất quản trị về chất thải rắn. Trên cơ sở đó, những nhà khoa học Nguyễn Trung Thắng, Hoàng Hồng Hạnh, Dương Thị Phương Anh, Nguyễn Ngọc Tú thuộc Viện Chiến lược, Chính sách tài nguyên và thiên nhiên và môi trường đã đề xuất những giải pháp nhằm mục đích quản trị và giảm thiểu chất thải rắn trong hiện tại và những năm tới .
Rác thải chất đống tại Khu liên hợp xử lý chất thải rắn Nghi Yên, Nghệ An. Ảnh: Tá Chuyên/TTXVN
Hiện trạng quản lý và xử lý
Theo Tổng cục Môi trường, cách phân loại chất thải rắn phải theo nguồn gốc phát sinh, thành phần hóa học, đặc thù ô nhiễm và năng lực công nghệ tiên tiến xử lý và tái chế … Chẳng hạn như chất thải rắn hoạt động và sinh hoạt ( còn gọi là rác hoạt động và sinh hoạt ) là chất thải rắn phát sinh trong hoạt động và sinh hoạt thường ngày của con người. Tùy theo nghành nghề dịch vụ hoạt động giải trí của con người mà chất thải rắn sinh ra được phân loại thành chất thải rắn đô thị. Đó là chất thải từ hộ mái ấm gia đình, chợ, trường học, cơ quan … Chất thải rắn nông nghiệp là rơm rạ, trấu, lõi ngô, vỏ hộp thuốc bảo vệ thực vật …
Lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh ở Việt Nam hiện nay khoảng 25,5 triệu tấn/năm, trong đó chất thải rắn sinh hoạt đô thị khoảng 38.000 tấn/ngày và chất thải rắn sinh hoạt nông thôn khoảng 32.000 tấn/ngày. Chất thải rắn sinh hoạt ở các đô thị hiện chiếm hơn 50% tổng lượng chất thải rắn sinh hoạt của cả nước và chiếm khoảng 60 – 70% tổng lượng chất thải rắn đô thị.
Bên cạnh chất thải rắn hoạt động và sinh hoạt, nhiều loại chất thải rắn khác cũng đang ngày càng tăng nhanh, như chất thải rắn kiến thiết xây dựng, công nghiệp, y tế, nông nghiệp. Chất thải rắn thiết kế xây dựng được ước tính chiếm khoảng chừng 25 % khối lượng chất thải rắn tại TP. Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh và 12 – 13 % tại những địa phương khác như An Giang, Bắc Giang, TP. Hải Phòng .
Chất thải rắn công nghiệp phát sinh đa phần từ những khu, cụm công nghiệp và đạt khoảng chừng 8,1 triệu tấn vào năm năm nay. Chất thải nguy cơ tiềm ẩn công nghiệp thường chiếm 15 – 20 % lượng chất thải rắn công nghiệp, phát sinh đa phần ở những ngành công nghiệp nhẹ, luyện kim, hóa chất. Chất thải rắn y tế phát sinh khoảng chừng 450 tấn / ngày, trong đó có 47 – 50 tấn là chất thải nguy cơ tiềm ẩn. Chất thải rắn nông nghiệp hàng năm gồm khoảng chừng 14.000 tấn vỏ hộp hóa chất bảo vệ thực vật, phân bón ; 76 triệu tấn rơm rạ và ; 47 triệu tấn chất thải chăn nuôi .
Hiện một số ít loại chất thải rắn đang là yếu tố môi trường tự nhiên mới nổi như chất thải rắn thiết kế xây dựng, chất thải điện tử và chất thải nhựa trên biển. Theo một nghiên cứu và điều tra quốc tế, lượng chất thải điện tử trên toàn thế giới ước vào lúc 45 triệu tấn, trong đó lượng phát sinh ở Nước Ta đạt khoảng chừng 141.000 tấn năm năm nay và liên tục ngày càng tăng .
Đặc biệt, chất thải nhựa trên biển đang là mối chăm sóc lớn của cả quốc tế lúc bấy giờ do những tác động ảnh hưởng đến hệ sinh thái biển. Nước Ta được nhìn nhận là một trong 4 nước thải nhiều chất thải nhựa trên biển nhất ( sau Trung Quốc, Indonesia và Phillipines ) với ước tính khoảng chừng 0,28 – 0,73 tấn / năm. Từ cuối năm 2018, Trung Quốc đã phát hành chủ trương hạn chế nhập khẩu những loại phế liệu, do đó lương phế liệu nhập về Nước Ta đang tăng nhanh .
Do dân số tăng nhanh, phối hợp với quy trình công nghiệp hóa và đô thị hóa nhanh gọn dẫn đến sự ngày càng tăng phát sinh chất thải. Ước tính lượng chất thải rắn hoạt động và sinh hoạt ở những đô thị tăng trung bình 10 – 16 % mỗi năm, lượng chất thải rắn thiết kế xây dựng chiếm 10 – 15 % chất thải rắn đô thị ; đến năm 2025, chất thải rắn y tế phát sinh trên cả nước khoảng chừng 33.500 tấn / năm .
Theo những quy hoạch quản trị chất thải rắn lưu vực sông Đồng Nai, sông Nhuệ – sông Đáy, vùng kinh tế tài chính trọng điểm Bắc Bộ, dự báo đến năm 2030 tổng lượng chất thải rắn hoạt động và sinh hoạt, kiến thiết xây dựng, công nghiệp làng nghề phát sinh tại lưu vực sông Đồng Nai, lưu vực sông Nhuệ – Sông Đáy và vùng kinh tế tài chính trọng điểm Bắc Bộ lần lượt là 74.200 tấn / ngày, 20.150 tấn / ngày và 53.420 tấn / ngày .
Đề cập về thực trạng công tác quản lý chất thải rắn hiện nay ở Việt Nam, các nhà khoa học Viện Chiến lược, Chính sách tài nguyên và môi trường cho biết: Tỷ lệ thu gom chất thải rắn đô thị đã tăng từ 78% năm 2008 lên 85,5% năm 2017. Dịch vụ thu gom đã được mở rộng tới các đô thị loại V. Một số đô thị đặc biệt, đô thị loại I như Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Hải Phòng có tỷ lệ thu gom khu vực nội thành đạt 100%; riêng Hà Nội đạt khoảng 98% ở 12 quận và thị xã Sơn Tây.
Tỷ lệ thu gom chất thải rắn hoạt động và sinh hoạt tại khu vực nông thôn mới đạt khoảng chừng 40 – 55 %. Tỷ lệ thu gom tại những vùng nông thôn ven đô hoặc thị xã, thị tứ đạt tỷ suất cao hơn, khoảng chừng 60 – 80 %, còn tại 1 số ít nơi vùng sâu, vùng xa, tỷ suất thu gom chỉ đạt dưới 10 %. Tuy vậy, tỷ suất tái chế chất thải rắn hoạt động và sinh hoạt hiện vẫn còn thấp, khoảng chừng 8 – 12 % chất thải rắn hoạt động và sinh hoạt đô thị và 3,24 % so với chất thải rắn hoạt động và sinh hoạt vùng nông thôn .
Một số công nghệ tiên tiến tái chế chất thải như chế biến phân vi sinh, viên nguyên vật liệu hay đốt tịch thu nguồn năng lượng cũng đã được tiến hành. Cả nước hiện có khoảng chừng 35 cơ sở xử lý chất thải rắn bằng công nghệ tiên tiến ủ sinh học làm phân hữu cơ, điển hình như ở TP. Hải Phòng, Tỉnh Nam Định, thành phố Hà Tĩnh, Ninh Thuận, Thành phố Hồ Chí Minh, Tỉnh Bình Dương .
Đặc biệt, hoạt động giải trí tái chế phi chính thức ở những làng nghề được tăng trưởng như tái chế nhựa ở Minh Khai, tái chế chì ở Chỉ Đạo ( Hưng Yên ) ; tái chế giấy ở Văn Phong ( Thành Phố Bắc Ninh ) ; tái chế chất thải điện tử ở Văn Môn ( Thành Phố Bắc Ninh ) … đang gây ô nhiễm môi trường tự nhiên một cách khó trấn áp .
Việc chế biến, tịch thu nguồn năng lượng từ chất thải mới chỉ trong bước đầu được tiến hành mặc dầu tiềm năng rất lớn. Hiện có một số ít dự án Bất Động Sản đốt chất thải tịch thu nguồn năng lượng ( Quảng Bình, Hà Nam, Tỉnh Bình Dương, TP.HN ), 1 dự án Bất Động Sản xí nghiệp sản xuất nhiệt điện đốt trấu ; 1 dự án Bất Động Sản phát điện từ chất thải phân gia súc, gia cầm và 6 dự án Bất Động Sản điện bã mía .
Phương pháp chính trong xử lý, tiêu hủy chất thải rắn vẫn là chôn lấp. Ước tính 70 – 75 % chất thải rắn hoạt động và sinh hoạt đang được xử lý theo chiêu thức này. Năm năm nay, cả nước có khoảng chừng 660 bãi chôn lấp chất thải rắn hoạt động và sinh hoạt với tổng diện tích quy hoạnh khoảng chừng 4.900 ha, trong đó có chỉ có 203 bãi chôn lấp hợp vệ sinh, chiếm 31 %. Tiêu hủy chất thải rắn bằng hình thức đốt được thực thi ở nhiều nơi, với 2 dạng đa phần là lò đốt rác hóa lỏng và công nghệ tiên tiến đốt chất thải tịch thu nguồn năng lượng. Tính đến hết năm năm nay, cả nước có khoảng chừng 50 lò đốt chất thải rắn hoạt động và sinh hoạt .
Mặc dù đã có những bước tiến đáng ghi nhận tuy nhiên công tác làm việc quản trị chất thải rắn hiện vẫn còn nhiều sống sót. Chất thải rắn chưa được phân loại tại nguồn ; những giải pháp giảm thiểu phát sinh chưa được vận dụng can đảm và mạnh mẽ ; tỷ suất thu gom chất thải rắn hoạt động và sinh hoạt nông thôn còn thấp và chưa có chuyển biến tích cực ; việc tái chế còn lỗi thời, gây ô nhiễm ; phương pháp xử lý chính vẫn đang là chôn lấp .
Nguyên nhân là do hệ thống chính sách pháp luật về quản lý chất thải rắn còn chưa đầy đủ, chồng chéo. Việc tổ chức, phân công trách nhiệm về chất thải rắn vẫn còn phân tán và thiếu sự thống nhất gây khó khăn cho việc triển khai thực hiện. Trong khi đó, việc triển khai thực thi các chính sách, văn bản quy phạm pháp luật về chất thải rắn vẫn còn những khó khăn, vướng mắc. Công tác thanh tra, kiểm tra thực thi pháp luật còn nhiều hạn chế, các chế tài quy định về xử phạt đối với các vi phạm về quản lý chất thải rắn chưa đủ sức răn đe.
Mặt khác, việc tổ chức triển khai tiến hành quy hoạch quản trị chất thải rắn đã phê duyệt tại những địa phương còn chậm. Đầu tư cho công tác làm việc quản chất thải rắn còn hạn chế, chưa cung ứng được nhu yếu trong thực tiễn do thiếu nguồn lực kinh tế tài chính. Công tác xã hội hóa hiện còn yếu do thiếu những pháp luật tương thích nhằm mục đích lôi cuốn những nguồn lực góp vốn đầu tư .
Vấn đề lựa chọn công nghệ tiên tiến xử lý chất thải rắn tối ưu vẫn đang là bài toán thử thách so với những nhà quản trị và những nhà khoa học, trong khi hiện chưa có quy mô công nghệ tiên tiến xử lý chất thải rắn hoạt động và sinh hoạt hoàn thành xong đạt được cả những tiêu chuẩn về kỹ thuật, kinh tế tài chính, xã hội và thiên nhiên và môi trường. Các công nghệ tiên tiến xử lý chất thải rắn của Nước Ta chưa thực sự tân tiến và đang có quy mô nhỏ. Hầu hết công nghệ tiên tiến xử lý chất thải rắn nhập khẩu không tương thích với thực tiễn chất thải rắn tại Nước Ta do chưa được phân loại tại nguồn, nhiệt trị của chất thải rắn hoạt động và sinh hoạt thấp, nhiệt độ không khí cao … Còn những công nghệ tiên tiến xử lý chất thải rắn sản xuất trong nước lại chưa đồng điệu và hoàn thành xong nên chưa thể phổ cập và nhân rộng .
Hơn nữa, hoạt động giải trí tái chế chất thải rắn còn mang tính nhỏ lẻ, tự phát, phi chính thức ở những làng nghề, thiếu sự quản trị và trấn áp của những cơ quan bảo vệ môi trường tự nhiên địa phương. Phần lớn những cơ sở tái chế có quy mô nhỏ, mức độ góp vốn đầu tư công nghệ tiên tiến không cao, hầu hết công nghệ tiên tiến đều lỗi thời, máy móc thiết bị cũ, gây ô nhiễm môi trường tự nhiên. Trong khi đó, Nhà nước chưa có lao lý về sử dụng công nghệ tiên tiến rõ ràng, chưa có chỉ tiêu và tiêu chuẩn lựa chọn thiết bị, công nghệ tiên tiến xử lý tương thích .
