Theo các giáo trình về lý luận báo chí truyền thông, dựa vào ngôn ngữ và cách thể hiện, người ta chia báo chí làm ba nhóm: nhóm thông tấn, nhóm chính luận và nhóm chính luận – nghệ thuật. “Người tốt, việc tốt” là một thể loại báo chí thuộc nhóm thông tấn… thường được sử dụng nhiều trên báo Đảng. Nhưng để viết được những bài “người tốt, việc tốt” hay, sâu sắc, tạo ấn tượng mạnh với người đọc là điều không đơn giản nếu không muốn nói là… rất khó!
.jpg)
Chân dung một “người tốt, việc tốt” của Công ty TNHH MTV Cao su Bình Long
Đầu tiên là phải “ tìm ” được nhân vật. Thông thường phóng viên báo chí, cộng tác viên đi trong thực tiễn, qua trao đổi, khám phá được chỉ huy cơ sở ra mắt một số ít nổi bật trong những trào lưu thi đua yêu nước tại đơn vị chức năng, địa phương. Sau đó, người viết trực tiếp gặp gỡ nhân vật và 1 số ít người tương quan ( cấp trên, đồng nghiệp, hàng xóm ) để phỏng vấn lấy thông tin, chụp hình … rồi triển khai bài viết. Thế nên hầu hết những bài “ người tốt, việc tốt ” đều được tác giả khai thác, trình diễn theo một mô-típ quen thuộc : trình làng nhân vật ( họ tên, quê quán, tuổi, nghề nghiệp ), những việc tốt mà nhân vật đã triển khai, tâm sự của nhân vật và những người tương quan ; những thương hiệu thi đua, khen thưởng mà nhân vật đã được nhận … Người đọc có cảm xúc “ ngán ” với những bài “ người tốt, việc tốt ” na ná giống nhau ! Cách khai thác thông tin và trình diễn của tác giả nhìn chung còn mang tính một chiều, đa phần là khen, nhiều lúc còn khen quá mức ( tô hồng nhân vật ).
Nhà báo Trọng Duy, phóng viên thường trú báo Nhân Dân tại tỉnh Bạc Liêu, tác giả đoạt giải nhất cuộc thi viết về đề tài “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” (năm 2012, 2013) do báo Nhân Dân và Tập đoàn Dầu khí quốc gia Việt Nam tổ chức với tác phẩm “Bí thư lúa mới”. Tác phẩm “người tốt, việc tốt” này viết về đồng chí Võ Văn Út, Bí thư huyện ủy Hồng Dân (tỉnh Bạc Liêu) – người đã góp phần quan trọng biến “cánh đồng chết thành cánh đồng vàng” ở huyện Hồng Dân (tỉnh Bạc Liêu), góp phần đưa đời sống của nông dân trong huyện đi lên, thoát cảnh đói nghèo… Anh đã chia sẻ tâm sự của mình tại lễ trao giải diễn ra vào ngày 12-5-2013 tại Nhà hát lớn Hà Nội: “Viết về một tấm gương người tốt, việc tốt rất khó, nếu người tốt là cán bộ lãnh đạo lại càng khó hơn. Nếu mình viết không khéo thì chẳng những không ca ngợi được mà còn khiến người ta thêm… ngại. Đảm bảo tính chân thực, khách quan, ngôn ngữ trong sáng, dễ hiểu, không khen quá lời là những yếu tố quan trọng để làm nên một tác phẩm người tốt, việc tốt chất lượng”.
Tại sao những tác phẩm “người tốt, việc tốt” hiện nay chưa thật sự thu hút bạn đọc? Trong khi những bài ký chân dung (một dạng bài người tốt, việc tốt nhưng được thể hiện bằng phong cách chính luận – nghệ thuật, thường có độ dài từ 1.500 từ trở lên) lại được nhiều người yêu thích. Có thể đưa ra một số nguyên nhân, đó là: Việc lựa chọn nhân vật “người tốt, việc tốt” nhiều lúc chưa thật sự được tác giả quan tâm đúng mực, đôi khi chỉ là “so bó đũa chọn cột cờ”. Bản thân nhân vật chưa toát lên được sức hút đối với bạn đọc. Vì thể hiện theo phong cách chính luận nên ngôn ngữ “khô khan”, không hấp dẫn, dung lượng ngắn (thường chỉ 400-600 từ) nên khó chuyển tải hết những nội dung cần đề cập. Bên cạnh đó, việc khai thác hoàn cảnh, tâm tư, tình cảm của nhân vật cũng ít được tác giả quan tâm hoặc có đề cập trong bài viết nhưng bị Tòa soạn cắt bỏ cho phù hợp với khuôn bài…
Để những bài viết “ người tốt, việc tốt ” ngày càng lôi cuốn bạn đọc rất cần tìm được tiếng nói chung giữa tác giả và Ban chỉnh sửa và biên tập. Về phía tác giả, phải tích cực xâm nhập trong thực tiễn để tìm những nhân vật thực sự tiêu biểu vượt trội cả “ người tốt ” và “ việc tốt ”. Khi khai thác thông tin cần tránh đưa một chiều ; phải có sự so sánh, so sánh giữa thông tin do nhân vật phân phối với những thông tin do cấp trên, đồng nghiệp, hàng xóm, bè bạn của nhân vật cung ứng. Nếu có những thông tin xích míc, trái chiều thì tác giả phải tìm hiểu, xác định thật đúng chuẩn, khách quan trước khi đưa lên mặt báo. Khi biểu lộ bài viết cần bảo vệ tính cân đối, hài hòa giữa “ người tốt ” và “ việc tốt ”, không nên thổi phồng thành tích hoặc ca tụng quá lời. Đối với Ban chỉnh sửa và biên tập, cần khuyến khích sự phát minh sáng tạo của người viết. Nếu nhận thấy “ người tốt, việc tốt ” đó thực sự là nổi bật tiêu biểu vượt trội, có sức lan tỏa, lôi cuốn sự chăm sóc chú ý quan tâm của bạn đọc thì gợi ý tác giả chuyển thành bài ký chân dung. Bởi vì ký chân dung sẽ giúp tác giả có nhiều “ đất ” để chuyển tải hết nội dung bài viết. Hơn nữa, việc sử dụng ngôn từ chính luận – thẩm mỹ và nghệ thuật “ thướt tha ” sẽ giúp bài viết trở nên sinh động hơn. Tuyên truyền “ người tốt, việc tốt ” là một trách nhiệm quan trọng của báo chí truyền thông, đặc biệt quan trọng là những báo Đảng. Vì vậy, việc nghiên cứu và điều tra thay đổi nội dung, cách bộc lộ nhằm mục đích nâng cao chất lượng những tác phẩm “ người tốt, việc tốt ” là việc mà Tòa soạn và bản thân người cầm bút cần chăm sóc.
Nguyễn Bảo
