Sức sống tiềm tàng của nhân vật Mị trong đêm tình mùa xuân
Phân tích sức sống tiềm tàng của nhân vật Mị là một trong những dạng đề thường gặp khi phân tích tác phẩm Vợ chồng A Phủ. Trong bài viết ngày hôm nay Hoatieu xin chia sẻ dàn ý phân tích sức sống tiềm tàng của Mị và các bài văn mẫu phân tích nhân vật Mị trong vợ chồng A Phủ siêu hay sẽ là tài liệu ôn tập bổ ích cho các bạn học sinh.
1. Dàn ý phân tích sức sống tiềm tàng của Mị
I. Mở bài
Tô Hoài rất nhạy cảm với cảnh sinh hoạt, phong tục tập quán của con người các vùng miền, tác phẩm của ông hấp dẫn người đọc bởi vốn hiểu biết sâu sắc.
Tiêu biểu cho phong thái của Tô Hoài là truyện ngắn Vợ chồng A Phủ. Đặc biệt, hình tượng nhân vật Mị đã trở thành hình tượng đẹp cho sức sống tiềm tàng của người phụ nữ bị áp bức .
II. Thân bài
– Sức sống tiềm tàng là sức sống vốn có của con người nhưng bị thực trạng bên ngoài tác động ảnh hưởng làm che khuất đi, nhưng luôn thường trực, chờ thời cơ trỗi dậy .
1. Sức sống vốn có của Mị trước khi làm dâu nhà thống lí Pá Tra
– Trước khi về làm dâu nhà thống lí Pá Tra :
Mị là cô nàng người Mông tươi tắn, hồn nhiên, có tài thổi sáo “ thổi lá cũng hay như thổi sáo có biết bao nhiêu người mê ngày đêm thổi sáo đi theo Mị ”
Mị đã từng yêu, từng được yêu, luôn khao khát đi theo tiếng gọi của tình yêu .
Hiếu thảo, chịu khó, ý thức được giá trị đời sống tự do nên chuẩn bị sẵn sàng làm nương ngô trả nợ thay cho bố .
2. Sức sống tiềm tàng của Mị bị khuất lấp trong cảnh làm con dâu gạt nợ
Khi về làm dâu nhà thống lí Pá Tra : bị “ cúng trình ma ” nhà thống lí, bị bóc lột sức lao động, “ không bằng con trâu con ngựa ”, “ đàn bà trong cái nhà này chỉ biết vùi đầu vào việc làm ”, bị đày đọa nơi âm ti trần gian, bị đánh, bị phạt, bị trói, …
Mị dần trở nên chai sạn với nỗi đau : một cô gái khi nào cũng vậy dù quay sợi, thái cỏ ngựa, … đều cúi mặt “ mặt buồn rười rượi ”, không chăm sóc đến thời hạn “ lỗ vuông bằng bàn tay … không biết là sương hay nắng ” .
Mị sống lầm lũi “ như con rùa nuôi trong xó cửa ”, “ ở lâu trong cái khổ Mị quen rồi ” .
3. Sức sống tiềm tàng trong Mị trỗi dậy
– Khi bị rơi vào cảnh làm con dâu gạt nợ Mị có dự tính tự tử bằng lá ngón, không đồng ý đời sống mất tự do .
– Trong đêm hội mùa xuân ở Hồng Ngài, sức sống của Mị đã trỗi dậy :
Âm thanh đời sống bên ngoài ( tiếng trẻ con chơi quay, tiếng sáo gọi bạn tình, .. ) ùa vào tâm lý, thức tỉnh những kỉ niệm trong quá khứ của Mị .
Mị lẩm nhẩm lời bài hát, trong khoảnh khắc tâm hồn trở lại với thanh xuân tươi đẹp, khao khát tình yêu niềm hạnh phúc .
Mị ý thức được sự sống sót của bản thân “ thấy phơi phới trở lại ”, “ Mị còn trẻ lắm. Mị vẫn còn trẻ. Mị muốn đi chơi ”, với khát khao tự do, chấm hết sự tù đày .
Khi A Sử trói, lòng Mị vẫn lửng lơ theo tiếng sáo, tiếng hát của tình yêu đến những đám chơi .
Lúc vùng dậy cô chợt tỉnh quay trở lại với hiện thực .
– Nhận xét : Mị luôn tiềm tàng sức sống mãnh liệt, sức sống ấy luôn âm ỉ trong lòng người con gái Tây Bắc và chỉ chờ có thời cơ để bùng lên can đảm và mạnh mẽ .
– Trong đêm mùa đông, khi A Phủ bị trói :
Ban đầu Mị dửng dưng bởi sau đêm tình mùa xuân, cô trở lại là cái xác không hồn .
Khi thấy giọt nước mắt của A Phủ khiến Mị đồng cảm, chợt nhớ đến thực trạng của mình trong quá khứ, Mị lại biết thương mình và thương cho kiếp người bị đày đọa “ có lẽ rằng ngày mai người kia sẽ chết, chết đau, … phải chết ” .
Bất bình trước tội ác của bọn thống lí, Mị cắt dây đay cởi trói cho A Phủ
Mị sợ cái chết, sợ nỗi khổ sẽ phải gánh chịu trong nhà thống lí, cô chạy theo A Phủ tìm lối thoát vượt ra khỏi âm ti trần gian .
– Nhận xét : Mị là người con gái lặng lẽ mà can đảm và mạnh mẽ, tiềm tàng sức sống, hành vi của Mị đã đạp đổ cường quyền, thần quyền của bè lũ thống trị miền núi .
III. Kết bài
Nêu tâm lý về hình tượng nhân vật Mị .
Nghệ thuật : ngôn từ đậm chất miền núi, lối trần thuật linh động với sự di dời điểm nhìn trần thuật, miêu tả thành công xuất sắc tâm lí nhân vật và hình ảnh vạn vật thiên nhiên .
Tác phẩm tiềm ẩn giá trị nhân đạo thâm thúy : sự cảm thông với số phận đau khổ của những con người chịu áp bức, tố cáo lên án bọn thống trị miền núi, bọn thực dân, ngợi ca vẻ đẹp, sức sống tiềm tàng trong mỗi con người Tây Bắc .
2. Phân tích sức sống tiềm tàng của Mị – Mẫu 1
Sau cách mạng tháng 8, ngòi bút của Tô Hoài đi sâu mày mò sức sống can đảm và mạnh mẽ của những người dân tộc thiểu số miền núi. Trong chuyến đi lên vùng núi phía Bắc của mình, ông đã cho sinh ra tác phẩm Vợ chồng A Phủ, với nhân vật Mị, mang trong mình sức sống tiềm tàng can đảm và mạnh mẽ .
Trước khi về làm dâu nhà thống lí Pá Tra, Mị cũng như bao người con gái khác, chịu thương chịu khó, có một sức sống can đảm và mạnh mẽ. Mặc dù mái ấm gia đình gánh trên vai món nợ truyền kiếp, nhưng cô chuẩn bị sẵn sàng nói với cha để minh lao động rồi trả nợ dần ; cô tươi tắn, yêu đời, có tiếng sáo hay khiến biết bao chàng trai say đắm. Nhưng sau đêm bị A Sử bắt về, “ Ngoài vách kia, tiếng nhạc sinh tiền cúng ma đương rập rờn nhảy múa ” thì cuộc sống của cô đã sang một trang khác, đầy bi thương và thảm kịch .
Những ngày làm dâu nhà thống lí Pá Tra, Mị đã phải chịu bao nỗi đắng cay, tủi cực. Suốt ngày Mị chỉ “ ngồi quay sợi gai, cạnh tảng đá, trước cửa tàu ngựa, khuôn mặt cô khi nào cũng cúi xuống, mặt buồn rười rượi ”. Quanh năm cô quanh quẩn thao tác, chẳng có lấy một khoảng thời gian ngắn nghỉ ngơi. Nơi ở của cô chẳng khác nào nhà tù, chỉ có một lỗ vuông bằng bàn tay, nhìn ra ngoài chỉ thấy mờ mờ trăng trắng, không biết là sương hay là nắng .
Phải chăng sức sống, sự yêu đời của cô trước đây đã bị bào mòn hết sạch ? Nhưng không qua đêm tình mùa xuân và đêm đông tự giải cứu chính mình, ta biết rằng trong sâu thẳm người con gái kia, niềm yêu đời sống vẫn tiềm tàng can đảm và mạnh mẽ .
Trong những ngày mùa xuân, không khí rộn vang, tưng bừng hơn. Những tảng đá mèo được tô điểm bởi những chiếc váy bùng cháy rực rỡ, tựa như những bông hoa rộ nở ; tiếng trẻ nhỏ vui đùa càng trở nên vui tươi, đầy phấn khích. Lòng Mị cũng chợt có những tia sáng nhỏ le lói. Mùa xuân ai cũng uống rượu và Mị cũng vậy. Nhưng cách uống rượu của Mị lại rất khác, cô uống ừng ực từng bát lớn, uống để tiêu tan sầu muộn. Dường như trong mờ hồ Mị mở màn sống lại niềm yêu đời sống. Rồi bất chợt “ ngoài đầu núi lấp ló đã có tiếng ai thổi sáo rủ bạn đi chơi. Mị nghe tiếng sau vọng lại tha thiết, bồi hồi ”. Tiếng sáo này đã thực sự khơi lại sức sống trong Mị. Nó khiến Mị nhớ lại những ngày trước đây, về những ngày tự do, yêu đời cả mình. Tiếng sáo thấm dần vào tâm lý, trái tim Mị, dần thức tỉnh cô .
Tiếng sáo thức tỉnh khao khát được đi chơi, được tiếp xúc với mọi người. Từ trước đến nay Mị chưa khi nào được đi chơi, bởi A Sử cấm. Một cách đầy hữu ý tiếng sáo lại Open “ trong đầu Mị rập rời tiếng sáo ” đã thôi thúc từ tâm lý trở thành hành vi làm mưa làm gió của Mị. Mị vào buồng sẵn mỡ thắp cho sáng, rồi với tay lấy vát chuẩn bị sẵn sàng đi chơi. Để Mị hoàn toàn có thể rời xa hiện tại đau thương quay trở lại với quá khứ vui tươi. Nhưng khi hành vi sẵn sàng chuẩn bị được triển khai, Mị bị A Sử phát hiện, hắn dùng chính tóc cô mà trói đứng lại ở tường. Cô khóc, bởi không ai giúp mình, bởi quá khứ tươi đẹp một lần nữa ùa về trong cô, thức tỉnh con người tưởng như đã chết trong cô
Sau lần phản kháng tiên phong, Mị liên tục rơi vào trạng thái sống mòn. Trong lúc này, A Phủ một người cũng có thân phận chuộc nợ như Mị, do làm mất bò mà bị trói đứng ngoài sân. Đêm nào Mị cũng ra sân đốt lửa, nhưng tuyệt nhiên không chú ý quan tâm đến A Phủ : “ Nếu A Phủ là cái xác chết đứng đấy cũng thế thôi. Mị vẫn trở dậy, vẫn sưởi, chỉ biết chỉ còn ở với ngọn lửa ”. Bởi khi này lòng Mị đã nguội lạnh, tâm can đã câm nín, chính số phận mình Mị đã chẳng còn chăm sóc nữa, huống chi số phận người khác .
Nhưng trong lần ấy, dưới sự ảnh hưởng tác động của giọt nước mắt của A Phủ, Mị đã đổi khác tâm lý trọn vẹn : “ Ngọn lửa vừa bập bùng sáng lên, Mị lé mắt trông sang, thấy hai mắt A Phủ cũng vừa mở, một dòng nước mắt lấp lánh lung linh bò xuống hai hõm má đã xám đen lại ”. Giọt nước mắt đó khiến cô bất giác nhớ về mùa xuân trước kia, khi cô bị trói đứng, cô khóc nhưng không ai đến giúp cô cả, cũng không hề lau đi được. Giọt nước mắt của A Phủ đã làm trỗi dậy sức sống của Mị. Trong Mị hình thành tình thương và sự hi sinh : “ Ta là thân đàn bà, nó đã bắt ta về trình mà nhà nó rồi, thì chỉ biết đợi ngày mà rủ xuống ở đây thôi … Người kia việc gì mà phải chết ”. Mị đã quyết định hành động giải cứu A Phủ. Đây không phải là quyết định hành động bồng bột nhất thời mà nó xuất phát từ sự đồng cảm, từ lòng yêu thương con người .
Sau khi giải cứu A Phủ, trong một khoảnh khắc Mị cũng vụt chạy theo A Phủ để giải cứu cho chính mình. Hành động cởi trói tư tưởng giải cứu chính mình là hành vi tuy giật mình nhưng vô cùng phải chăng. Nó cho thấy sức sống tiềm tàng, can đảm và mạnh mẽ trong Mị .
Với biệt tài miêu tả tâm lí nhân vật, Tô Hoài đã đem đến cho bạn đọc chân dung của một người con gái không chỉ đẹp người, đẹp nết mà còn có sức sống tiềm tàng can đảm và mạnh mẽ. Mị là đại diện thay mặt tiêu biểu vượt trội cho sức sống của con người, là đại diện thay mặt cho hành trình dài đi từ bóng tối ra ánh sáng, từ khổ đau đến niềm hạnh phúc của những người nông dân dân tộc thiểu số .
3. Phân tích sức sống tiềm tàng của Mị – Mẫu 2
Tô Hoài là một khuôn mặt tiêu biểu vượt trội của nền văn học Nước Ta đương đại. Tài năng của ông được ghi dấu trong lòng fan hâm mộ bởi rất nhiều sáng tác có giá trị. Trong số đó, rực rỡ nhất phải kể đến truyện ngắn “ Vợ chồng A Phủ ” được nhà văn sáng tác trong chuyến đi thực tiễn Tây Bắc năm 1953. Tác phẩm tái hiện cảnh sống bi thảm của người dân nghèo miền núi dưới ách áp bức, bóc lột của bọn phong kiến, thực dân. Nổi lên trên toàn cảnh thối nát của chính sách xã hội, Tô Hoài tập trung chuyên sâu ca tụng tâm hồn, phẩm chất tốt đẹp cùng sức sống mãnh liệt của con người. Có lẽ, đến với “ Vợ chồng A Phủ ” không ai trong tất cả chúng ta hoàn toàn có thể quên được một cô Mị, đau khổ, cam chịu nhưng lại tiềm tàng sức sống mãnh liệt quật cường. Mị là nhân vật kết tinh bởi những giá trị ý thức cao đẹp, giá trị nhân đạo thâm thúy mà Tô Hoài gửi gắm .
Sức sống tiềm tàng, hiểu đơn thuần là khao khát chính đáng một đời sống có ý nghĩa của một “ con người ” vốn bị che lấp bởi thực trạng, bởi sự cam chịu nhưng hoàn toàn có thể bùng lên mãnh liệt khi có tác động ảnh hưởng. Để thấy được sức sống tiềm tàng của nhân vật Mị, trước hết, tất cả chúng ta phải hiểu thực trạng mà nhân vật đang sống. Mị vốn là một cô gái trẻ vừa đẹp người, vừa đẹp nết. Mị cần mẫn, đảm đang, hiếu thảo, giàu đức hi sinh vị tha, yêu đời và rất mực tài hoa. Một cô gái như vậy đáng lẽ phải được hưởng một đời sống niềm hạnh phúc. Thế nhưng, “ hồng nhan bạc mệnh ”, cuộc sống xô đẩy Mị vào thực trạng phải làm con dâu gạt nợ cho nhà thống lí Pá Tra. Một danh phận bẽ bàng làm thế nào – làm dâu trừ nợ. Chính vì thế, tại nhà thống lí, Mị không khác gì một kẻ tôi đòi, nô lệ. Mị phải “ vùi vào thao tác cả đêm cả ngày ” “ quay sợi, thái cỏ ngựa, dệt vải, chẻ củi hay đi cõng nước dưới khe suối lên ”. Mị gần như tê liệt hết về sức sống. Mị “ tưởng mình là con trâu, mình cũng là con ngựa. Con ngựa chỉ biết ăn cỏ, biết đi làm thôi ”. hờ hững với sự chảy trôi của thời hạn, trở thành “ lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa ”. Cuộc sống của Mị trở nên không có ý nghĩa, nhạt nhẽo, tổng thể thu lại bằng ô hành lang cửa số lỗ vuông bằng bàn tay mờ mờ trăng trắng trông ra không biết là sương hay là nắng. Tất cả những điều đó khiến tất cả chúng ta không thôi liên tưởng Mị giống như cái xác không hồn, không quá khứ, hiện tại và tương lai. Điều gì đã biến một thiếu nữ đương độ xuân thì, phơi phới yêu đời trở nên cam chịu, gật đầu đời sống không có ý nghĩa như vậy ? Chính bởi gánh nặng của mấy tầng áp bức cường quyền, thần quyền, những hủ tục phong kiến ở miền núi. Sự mục nát của xã hội tất yếu sản sinh ra thế hệ người không có lời nói, dù là lời nói vì quyền sống của mình như nhân vật Mị .
Tuy nhiên, nếu câu truyện chỉ dừng lại ở việc bộc lộ sự u mê, mông muội của con người trước hủ tục và cái ác thì có lẽ rằng “ Vợ chồng A Phủ ” đã không gây ấn tượng với fan hâm mộ như vậy. Cái hay của Tô Hoài là ông không để nhân vật của mình vĩnh viễn chìm trong tăm tối. Đối với Mị, sức sống vẫn luôn tiềm tàng, chỉ cần một sự thức tỉnh kịp thời hoàn toàn có thể khiến nó trỗi dậy can đảm và mạnh mẽ hơn khi nào hết .
Khi mới về làm dâu nhà Pá Tra, Mị cũng đã từng phản kháng dù chỉ là sự phản kháng yếu ớt là khóc : “ có đến mấy tháng, đêm nào Mị cũng khóc ”, khóc vì không muốn đồng ý hiện thực, vì không cam lòng. Cũng đã có lúc, Mị nghĩ đến việc kết thúc cuộc sống không có ý nghĩa, đau khổ bằng cách ăn lá ngón tự tử. Tìm đến cái chết, hoàn toàn có thể với Mị chính là một sự giải thoát, biểu lộ cho sự không cam chịu, sự kháng cự trong vô vọng .
Mị đã từng kháng cự nhưng hoàn toàn có thể nói, ý chí đấu tranh ở Mị khi ấy không đủ sức vượt qua lề thói xã hội, lòng hiếu thảo hay cường quyền nên nó nhanh gọn vụt tắt. Mặc dù vậy, nó vẫn luôn âm ỉ cháy trong tiềm thức của Mị. Để rồi, đêm tình mùa xuân đến với tiếng sáo, tiếng khèn của trai làng gọi bạn tình, như mồi lửa nhỏ làm bùng lên ngọn lửa khát khao sống, khát khao niềm hạnh phúc trong Mị. Mị cũng uống rượu, “ Mị … cứ uống ừng ực từng bát. Rồi say ”. Mùa xuân đến gọi về trong Mị biết bao hồi ức đẹp tươi “ Mùa xuân đến, Mị uống rượu bên nhà bếp và thổi sáo. Mị uốn chiếc lá trên môi, thổi lá cũng hay như thổi sáo. Có biết bao nhiêu người mê ngày đêm thổi sáo đi theo Mị ”. Mị thoát khỏi tâm trạng dửng dưng lâu nay để trở thành con người thức tỉnh, vươn tới những ý nghĩ và khát vọng xinh xắn. “ Tai Mị văng vẳng tiếng sáo gọi bạn đầu làng ” làm lòng Mị đang phơi phới sống về những ngày trước. Mị thấy “ trong lòng đùng một cái vui sướng … Mị trẻ lắm … Mị muốn đi chơi ” Lúc này, ý thức về bản thân trong trỗi dậy. Mị biết mình cần gì, mình muốn gì chứ không còn là cái xác vô hồn, dửng dưng với đời như trước nữa. Càng nhận thức được bản thân, nhận thức được thực trạng, Mị càng phẫn uất mãnh liệt và thấm thía nỗi tủi nhục của mình. Mị khêu to ngọn đèn cho sáng như thể khêu ngọn lửa của lòng ham sống, của sự khát khao. Sự thôi thúc của trái tim như muốn phá vỡ những xiềng xích tàn tệ trong nhà thống lí Pá Tra, thử thách mọi ràng buộc khắc nghiệt của cường quyền. Lần tiên phong sau bao nhiêu năm sống kiếp con vật, khao khát biến thành hành vi : “ Mị quấn lại tóc, với tay lấy chiếc váy hoa ” chuẩn bị sẵn sàng đi chơi ngày Tết. Giữa lúc ngọn lửa của lòng ham sống trong Mị trỗi dậy, bùng lên mãnh liệt thì A Sử, chồng Mị đã Open vùi dập tổng thể, hắn thản nhiên “ trói đứng Mị vào cột nhà ”. Thế nhưng, khi người đọc tưởng như lại một lần nữa Mị sẽ đầu hàng số phận thì Mị “ như không đang biết mình đang sợ bị trói … Mị vẫn nghe tiếng sáo đưa Mị đi theo những game show ”. Sức sống tiềm ẩn trong con người Mị khiến Mị quên hết nỗi đau thể xác, “ Mị vùng dậy bước tiến ” .
Hình như, Mị đã trọn vẹn thức tỉnh. Đặc biệt, qua hành vi cởi trói cho A Phủ rồi cùng nhau trốn khỏi Hông Ngài thì sức sống tiềm tàng nơi Mị đã bùng phát can đảm và mạnh mẽ đến độ ngang nhiên tuyên chiến cả thế lực bạo tàn để đòi quyền sống. Mị đã trông thấy A Phủ bị trói đứng một cách thảm khốc từ cách đó mấy hôm nhưng mấy đêm đầu Mị vẫn thản nhiên “ thổi lửa hơ tay ”. Với Mị, chuyện đánh người, trói nguời ở nhà Pá Tra xảy ra như cơm bữa. Hơn nữa, dù có thương xót, đồng cảm với A Phủ thì Mị cũng chỉ là một nạn nhân bất lực. Đến đêm nay, dưới ánh lửa “ bập bùng ” trông thấy “ dòng nước mắt lấp lánh lung linh bò xuống hai hõm má đã xám đen ” của A Phủ, Mị càng thương mình, càng thương người. Mị nghĩ “ Trời ơi, nó bắt trói đứng người ta đến chết … Chỉ đêm mai là người kia chết, chết đau, chết đói, chết rét, phải chết ”. Mị cũng biết, nếu cởi trói cho A Phủ, “ Mị liền phải trói thay vào đấy. Mị chết trên cái cọc ấy ”. Nhưng tình thương, niềm đồng cảm giữa những con người cùng cảnh ngộ đã ép chế nỗi sợ và lớn hơn cái chết, nó đã dẫn đến hành vi táo bạo : cắt dây trói giải thoát cho A Phủ. Mặc dù đây là hành vi tự phát nhưng là tác dụng của một quy trình, nó vật chứng sức sống tiềm tàng, âm ỉ không ngừng trong con người Mị. Hành động cắt dây trói giải thoát cho A Phủ ghi lại bước ngoặt trong tính cách và cuộc sống Mị. Với hành vi này, Mị không chỉ giải thoát cho A Phủ mà còn giải thoát cho chính mình. Ý thức được nỗi khổ của kiếp sống tủi nhục, Mị đã tuyên chiến với biết bao thế lực khắc nghiệt của cường quyền, hủ tục, lễ giáo phong kiến ( là thân đàn bà, nó đã bắt về trình ma rồi, chỉ còn biết đợi ngày chết rũ xương ở đây thôi ) để đòi quyền con người cho chính mình .
Qua việc miêu tả tâm lí nhân vật rất là tinh xảo, Tô Hoài đã thành công xuất sắc cho thấy vẻ đẹp đáng trân trọng của tâm hồn, khát vọng sống mãnh liệt khuất lấp sau những hình hài câm lặng và cam chịu của những người dân nghèo vùng núi, đặc biệt quan trọng là người phụ nữ. Cũng qua đây, nhà văn lên tiếng tố cáo xã hội mục nát dưới sự quản lý của thần quyền, cường quyền đã trà đạp lên quyền sống chính đáng của con người. Đồng thời, với việc khắc họa nhân vật Mị, Tô Hoài một lần nữa bày tỏ thái độ bênh vực, trân trọng, thương xót những kiếp người nhỏ bé trong xã hội phong kiến thực dân. Từ đó, nhà văn lôi kéo con người dũng mãnh đấu tranh cho sự sống, cho quyền con người chân chính. Đó có lẽ rằng là lí do vì sao “ Vợ chồng A Phủ ” được coi là tác phẩm đầy tinh thần nhân đạo thâm thúy và tính nhân văn cao quý !
4. Phân tích sức sống tiềm tàng của Mị – Mẫu 3
Sự nghiệp sáng tác của nhà văn Tô Hoài tính đến nay đã già nửa thế kỉ. Hơn 60 năm cầm bút ông là tác giả của hàng trăm đầu sách, hàng nghìn bài báo, thể loại đa dạng và phong phú, phong phú. Thế nhưng nhắc đến Tô Hoài ta ko thể quên được tác phẩm “ Dế mèn phiêu lưu kí ” – tác phẩm tiêu biểu vượt trội trước Cách mạng tháng 8. Sau Cách mạng, Tô Hoài lại nổi lên với tập truyện Tây Bắc mà linh hồn của nó là Vợ chồng A Phủ .
Những năm gần đây người ta lại rối loạn nhớ đến Tô Hoài với tác phẩm “ Cát bụi chân ai … Cho đến nay, “ Vợ chồng A Phủ ” vẫn là cái mốc thử thách với chính Tô Hoài, truyện đc phần thưởng văn nghệ năm 1954 – 1955, một tp xuất sắc viết về đề tài miền núi. Truyện xoay quanh cuộc sống của Mị – một cô gái Mèo nghèo khó, xinh đẹp, nết na được Tô Hoài kiến thiết xây dựng chân thực và sôi động với sức sống tiềm tàng bất diệt. Thông qua sức sống tiềm tàng của nhân vật Mị, ngòi bút của Tô Hoài đã thể hiện là 1 ngòi bút nhân văn, nhân đạo thâm thúy và cao quý. Văn hào Nga Sê-khốp đã từng nói : “ 1 người nghệ sĩ chân chính phải là nhà nhân đạo từ trong cốt tuỷ ”. Tô Hoài là 1 nhà văn như vậy .
Như đã nói, Mị là 1 cô gái mèo xinh đẹp, nết na. Một người như Mị lẽ ra phải được sống cuộc sống niềm hạnh phúc, nhưng trái lại, cô đã khổ từ trong trứng nước. Ngày xưa khi cưới nhau đã ko có tiền, cha mẹ Mị đã phải vay của bố thống lí Pá Tra – tức ông của A Sử 10 đồng bạc trắng, mỗi năm phải trả lãi 1 nương ngô. Cho đến nay bố Mị đã già, mẹ Mị đã chết vậy mà món nợ ấy vẫn chưa trả được. Thống lí Pá Tra đến gạ bố Mị gả Mị cho A Sử con trai hắn làm con dâu gạt nợ. Biết vậy, Mị đã phản ứng lại ngay : “ Con nay đã biết cuốc nương làm ngô, con phải ở nhà làm nương ngô trả nợ cho người ta. Bố đừng bán con cho nhà giàu ”. Đây chỉ là 1 câu nói thông thường nhưng đã thoát ra cả 1 con người. Đó là con người có sức sống tiềm tàng bất diệt. Câu nói của Mị là 1 sự đánh cắp, đánh đổi : Mị thà ở nhà lao động cực nhọc trên nương rẫy để được sống 1 cuộc sống hp trong tự do còn hơn phải làm con dâu của nhà giàu, sống kiếp đời trâu ngựa, nô lệ. Sự đánh cắp, đánh đổi ấy chỉ hoàn toàn có thể có được ở những con người can đảm và mạnh mẽ, tự tin, biết quí trọng danh dự, nhân phẩm của chính bản thân mình. Có câu : “ Thân gái như hạt mưa sa ”, việc người con gái được sa vào cửa nhà giàu, đó là tham vọng, thậm chí còn còn là sự toan tính của nhiều người phụ nữ. Thế nhưng với Mị, 1 con người có sức sống tiềm tàng bất diệt thì Mị ko đồng ý điều ấy bởi Mị hiểu rõ mái ấm gia đình nhà Thống lí Pá Tra. Đó là nơi hang hùm nọc rắn, Mị hiểu rõ thực chất của cuộc hôn nhân gia đình gả bán này : “ Bố đừng bán con cho nhà giàu ”. Rõ ràng chỉ là 1 câu nói giản đơn nhưng phần nào đã gợi mở cho người đọc thấy được ở Mị có sức sống tiềm tàng bất diệt .
Mặc dù Mị phản ứng kinh khủng, Mị ko đồng ý vào nhà thống lí Pá Tra thế nhưng Mị đang sống trong xã hội tiền quyền và thần quyền. Đó là xã hội phong kiến ở miền xuôi thế nên những người hiền lành nết na như Mị ko thoát được. Mị bị bắt cóc, bị lường gạt về cúng trình ma nhà thống lí Pá Tra chỉ đợi ngày chết rũ xương ở đó. Biết được điều này “ có đến mất tháng trời đêm nào Mị cũng khóc ”. Mị ko đồng ý đời sống ở nhà thống lí Pá Tra, dự tính tự tử đã đến với Mị. Mị cầm nắm lá ngón trên tay về lạy chào cha để định quyên sinh. Nhưng khi về đến mái ấm gia đình, Mị mới nhìn thấy rõ thảm kịch mái ấm gia đình mình, bố Mị nói như van xin trong làn nước mắt : “ Mày về lạy chào tao để mày đi chết đấy à ? Mày chết nợ tao vẫn còn, quan lại bắt tao trả nợ. Mày mà chết rồi ko lấy ai làm nương ngô giả được nợ người ta. Tao thì ốm yếu quá rồi. Ko được, con ơi ! ”
Sau khi Mị nghe những lời nói như van xin của cha, cô đứng trước 1 thực trạng éo le, oái oăm, cay cực. Mị sống ko muốn, Mị chết ko xong. Tuy nhiên việc Mị đã đến dự tính tự tử lại biểu lộ sức sống tiềm tàng, điều đó phải chăng là nghịch lý ?
Mới nghe qua tưởng là nghịch lí nhưng ngẫm nghĩ lại trong thực trạng của Mị đó lại là 1 điều phải chăng thâm thúy do tại Mị muốn chết như 1 con người còn hơn phải sống như 1 con vật. Mị muốn chết ngay 1 lần để được làm người còn hơn phải sống cuộc sống chết dần, chết mòn, chết khô, chết héo, chết cả thể xác lẫn tâm hồn. Thế nhưng nếu làm theo sức sống tiềm tàng đang trỗi dậy can đảm và mạnh mẽ trong lòng thì Mị phải trà đạp lên chữ “ hiếu ”, Mị ko thể giày xéo lên tình phụ tử. Vì chữ “ hiếu ” Mị đành vứt nắm lá ngón, gạt nước mắt quay trở lại nhà thống lí. Nhà thống lí Pá Tra ở Hồng Ngài chả khác nào thiên la địa võng, lao vào vào đó là lao vào vào chỗ chết, vào âm ti trần gian. Biết được điều này nhưng Mị vẫn đồng ý vì thương cha. Đọc đến đây ta nhớ đến thảm kịch của Thuý Kiều hơn 200 năm trước “ bán mình chuộc cha ”. Hôm nay thảm kịch ấy lại đổ dồn lên đôi vai gầy của người con gái Mèo nghèo khó. Giữa những năm đó, miền Bắc nước ta đang tiến lên Chủ nghĩa xã hội nhưng ánh sáng của Đảng chưa rọi tới đời sống của những người vùng cao. Là 1 chiến sỹ trên forum văn chương, nói như Hồ Chí Minh : “ Văn học thẩm mỹ và nghệ thuật là 1 mặt trận, anh chị em là chiến sỹ trên mặt trận ấy ”. Tô Hoài trải qua “ vợ chồng A Phủ ” đem ánh sáng của Đảng rọi lên kiếp đời thổ ti lang tảo ở bản Mèo để “ cứu đất cứu Mường ”. Bắt đầu từ đây Mị sống khác hẳn, Mị ko khóc như trước nữa. “ Mị sống lầm lũi như con rùa nuôi trong xó cửa ”, như cái bóng, cái xác vô hồn trong âm ti trần gian. Mị sống chẳng qua là lê dài những ngày chưa chết được, điều này đã được Tô Hoài bộc lộ ngay ở mươi dòng đầu câu truyện với những câu văn đầy tính tạo hình. Nhà văn đã dựng lên trước mắt tất cả chúng ta với sức sống tàn phai, mai một : “ Ai ở xa về có việc vào nhà thống lí Pá Tra … cô ấy cũng cúi mặt, mặt buồn rười rượi ” .
Phải nói rằng những trang viết về mùa xuân là những trang tuyệt bút của nhà văn Tô Hoài. Ta phát hiện ở 1 nhà văn hiện thực lại có những trang văn lãng mạn. “ Vợ chồng A Phủ ” xứng danh là 1 dẫn chứng cho lời nhận định và đánh giá : “ Văn học Nước Ta quá trình 1945 – 1975 có sự tích hợp hài hoà giữa 2 tác nhân hiện thực và lãng mạn ”. Nhưng điều ta chăm sóc hơn cả là ngòi bút tâm lí của nhà văn Tô Hoài khi diễn đạt sự trỗi dậy sức sống tiềm tàng của Mị. Ông tỏ ra am hiểu những tâm lí phức tạp, bí mật trong tâm hồn người phụ nữ :
Đầu tiên là sự đổi khác bên ngoài. Năm ấy mùa xuân về sớm hơn mọi năm. Tô Hoài miêu tả những làn gió đem mùa xuân về trên khắp những bản làng. Những nương thuốc phiện đã nở hoa sặc sỡ, cả bản Mèo đều cuốn vào không khí của ngày hội. Trên những bản của người Mèo đó, trai gái đã mang váy áo ra phơi trên những mỏm đá trông sặc sỡ như những cánh bướm. Ban ngày trai gái mặc quần áo mới đến đánh quay, ném pao, tung còn, … Tất cả những hình ảnh này đã dội vào tâm hồn Mị – 1 tâm hồn khô cằn, nó làm cho sức sống của Mị khởi đầu có sự hoạt động, nó chẳng khác nào những nốt nhạc tiên phong của bản nhạc tình ca biến hóa lớn sắp diễn ra trong lòng người đàn bà đã và đang phải chịu quá nhiều đau khổ .
Kế đó là tiếng sáo đêm tình mùa xuân. Trong không gian tiếng hát, tiếng sáo, tiếng kèn lá, kèn môi của trai bản gọi bạn tình cứ réo rắt nhau đi hết quả đồi này sang quả đồi khác. Nó đánh thức dậy những bài hát lâu nay tiềm ẩn sâu trong tâm hồn Mị. Mị ngồi nhẩm lại những bài hát ngày xưa. Ngày xưa, Mị thổi sáo thật tài, chỉ cần uốn lá trên môi, cô thổi lá hay như thổi sáo:
“Anh ném pao
Em ko bắt
Em ko yêu
Quả pao rơi rồi”
Hay: “Mày có con trai, con gái rồi
Mày đi làm nương
Tao chưa có con trai, con gái
Tao đi tìm người yêu”
Nhưng điều đáng nói hơn cả là chính tiếng sáo ấy đã thức tỉnh dậy 2 tiếng “ thời xưa ” từ trong lòng Mị. Kể từ ngày bước chân vào nhà thống lí Pá Tra, Mị sống cuộc sống phi ko gian, phi thời hạn. Thế giới của Mị là 1 căn buồng tăm tối, nhìn ra bên ngoài qua ô cửa mờ mờ, trăng trắng, không biết ngày hay đêm, sương hay nắng. Khi 1 người không nhận thức được ngày, đêm, sương, nắng nghĩa là ko nhận thức được ko gian và thời hạn, cũng đồng nghĩa tương quan với sức sống của họ đang tàn phai, mai một. Hôm nay thì khác, thời hạn đã quay trở lại với Mị, thời hạn ấy cho Mị thấy hiện tại quá khổ đau, quá khứ thời xưa mới là niềm hạnh phúc. Thế là Mị luôn hướng về rất lâu rồi, hướng về quá khứ, muốn lê dài quá khứ, muốn vớt vát quá khứ để bù đắp những cay đắng trong hiện tại .
Mùa xuân năm ấy, khi sức sống tiềm tàng của Mị trỗi dậy, nhà văn Tô Hoài rất khôn khéo khi đưa bất kể 1 hình ảnh nào đến với Mị thì hình ảnh ấy đều là chỗ dựa cho sức sống của Mị trỗi dậy. Nhất là bữa cơm tất niên cuối năm trong mái ấm gia đình nhà thống lí Pá Tra với hình ảnh của những người ốp đồng nhảy múa vui tươi trong tiếng nhạc sinh tiền càng làm cho lòng Mị trở nên rộn ràng, náo nức. Niềm rộn ràng, náo nức ấy thực sự là nỗi thúc bách khi những người trong nhà thống lí mặc váy áo mới đi chơi. Như vậy, sức sống tiềm tàng của Mị đã trỗi dậy, nó trở thành yên cầu bên trong muốn cất cánh ra bên ngoài. Rồi Mị lén lấy hũ rượu, Mị uống ừng ực từng bát, Mị uống như nuốt những tủi hờn, cay đắng vào trong lồng ngực. Mị uống như nuốt hiện tại khổ đau để trước mắt Mị giờ đây chỉ còn là quá khứ niềm hạnh phúc. Thế là Mị đang sống lại ngày trước với quãng đời thiếu nữ tự do, với niềm hạnh phúc trong mối tình đầu. Việc làm tiếp theo của Mị khi cô bước vào căn buồng tăm tối ấy là Mị xắn 1 miếng mỡ để vào trong đèn cho đèn sáng hơn. Đây ko còn là cụ thể hoạt động và sinh hoạt nữa mà nó trở thành 1 chi tiết cụ thể có chiều sâu thẩm mỹ và nghệ thuật bởi trước đây ko thiết sống nên căn buồng của Mị tăm tối, hôi hám, luộm thuộm, ẩm thấp, dơ bẩn … Mị cũng chẳng bận lòng. Hôm nay thì khác, lòng yêu đời vừa mới trở lại với Mị. Mị muốn đời mình phải sáng sủa hơn. Thế nên hành vi Mị xắn miếng mỡ bỏ vào đĩa đèn cho đèn sáng hơn cũng đồng nghĩa tương quan với việc Mị thắp lên ngọn lửa trong lòng mình. Mị thấy mình trẻ đẹp, Mị muốn đi chơi hội như bao người đàn bà có chồng khác ở Hồng Ngài. Mị sẵn sàng chuẩn bị, sửa soạn đi chơi. Mị tìm cái váy hoa đẹp nhất của mình vắt tít trên vách. Khi 1 người đàn bà khổ đau sống lầm lũi như con rùa nuôi trong xó cửa, như cái bóng, cái xác vô hồn giữa âm ti trần gian bỗng 1 hôm thấy mình trẻ ra, đẹp hơn, muốn ăn mặc đẹp, đó là tín hiệu tiên phong của sự tái xuân. Đó là lúc sức sống tiềm tàng trỗi dậy can đảm và mạnh mẽ nhất trong lòng Mị. Thế nhưng sức sống ấy đã bị dập tắt ngay lập tức, A Sử đã vùi dập nó 1 cách phũ phàng, hắn trói Mị bằng một thúng dây đay từ chân lên đầu. Chưa khi nào Mị lại cảm thấy nhục nhã như vậy, sự so sánh đã mở màn Open trong Mị, Mị thấy mình ko bằng con trâu, con ngựa trong nhà thống lí Pá Tra, khi mỏi còn được đổi tàu, còn được gãi chân, nhai cỏ, còn Mị khóc ko tự lau được nước mắt. Cơ chừng sau lúc ấy sức sống tiềm tàng của Mị tắt hẳn .
Cuộc đời của Mị sẽ cứ như thế cho đến chết nếu như Tô Hoài ko để cho Mị gặp đc 1 người. Người ấy đã tiếp cho Mị 1 sức mạnh vô cùng để 1 lần nữa sức sống tiềm tàng của Mị trỗi dậy để giải thoát đời mình, giải thoát người cùng cảnh ngộ, đó là A Phủ. A Phủ bị trói, bị bỏ đói hàng tuần lễ giữa những ngày mùa đông đầy sương muối ở vùng cao. Đêm nào Mị cũng dậy thổi lửa để hơ tay. Mị vẫn nhìn thấy A Phủ nhưng có lẽ rằng sống lâu trong âm ti trần gian, trong mái ấm gia đình nhà thống lí mà việc đánh trói con người còn nhiều hơn cơm bữa nên lòng thương người của cô Mị nết na đã bị chai sạn, chai lì. Vẫn nhìn thấy A Phủ. Mị không động lòng thương nhưng nay thì khác. Chợt nghe thấy tiếng thở phì phì của A Phủ, Mị bất chợt nhìn sang và giật mình nhận thấy 1 chàng trai to khỏe nhất bản giờ đây đã bị đánh đến tiều tuỵ, mặt xám lại, má hóp sâu, 2 con mắt trũng sâu đầy bóng tối. Và đúng lúc đó, 2 hàng nước mắt từ hai hố mắt lặng lẽ bò xuống hõm má. Mị cảm thấy ko thể đành lòng, niềm thương cảm chợt dâng lên trong lòng Mị, Mị nhớ đến mình ngày trước cũng bị trói, bị đánh như vậy. Thương mình Mị lại thương người, Mị ném ra câu nói như thế này trong bóng tối : “ Ta là thân đàn bà nó đã trình ma nhà nó chỉ đợi ngày chết rũ xương ở đây, người kia việc gì phải chết … A Phủ ”. Khi 1 người đàn bà khổ đau, sống lầm lũi trong bóng tối bỗng 1 hôm ném ra câu hỏi như vậy, đó là khởi đầu của sự làm mưa làm gió. Sức sống tiềm tàng đã trỗi dậy thành sức mạnh, sức mạnh ấy đã biến 1 người đàn bà yếu ớt thành 1 người can đảm và mạnh mẽ, biến 1 người nhẫn nhục trở thành 1 người phản kháng. Chưa khi nào người đọc lại thấy Mị liều lĩnh như vậy. Nghĩ đến cái chết Mị cũng không sợ nữa, dự tính cứu A Phủ đã đến với Mị trong khoảnh khắc Mị rút dao cắt dây trói cho A Phủ. Cho đến vòng dây sau cuối được cắt đứt, A Phủ quỵ người xuống rồi lại quật người đứng dậy chạy băng băng vào trong bóng tối. Đến lúc này đây, Mị vẫn chỉ nghĩ đến việc cứu A Phủ. Đến khi A Phủ chạy xuống cái dốc, Mị nhìn lại thấy rủi ro tiềm ẩn mình hoàn toàn có thể bị chết thay vào đó, dự tính tự cứu mình đã đến với Mị, Mị nói : “ A Phủ ! Cho tôi đi ! ”. Đây là 1 câu nói của lòng ham sống trong giờ phút nguy cấp để giải thoát đời mình. Thế là 2 người nô lệ giải thoát cho nhau, lệ thuộc vào nhau, trốn khỏi Hồng Ngài đến Phiềng Sa .
Việc Mị giải thoát cho A Phủ hoàn toàn có thể coi như 1 chiếc bản lề khép mở 2 quốc tế. Nó khép lại quốc tế tăm tối với kiếp sống trâu ngựa, nô lệ ở Hồng Ngài, đồng thời nó mở ra quốc tế mới – quốc tế tươi tắn ở phía Phiềng Sa. Với hành vi này của Mị, nó đã đưa “ vợ chồng A Phủ ” trở thành tác phẩm bản lề trên forum văn chương Nước Ta. Nó khép lại những hạn chế của 1 dòng văn học hiện thực phê phán 1 thời. Nó mở ra 1 hướng đi mới cho văn học kháng chiến và đây nó trở thành mốc thử thách của chính nhà văn Tô Hoài. Đến Phiềng Sa, Mị và A Phủ đã gặp được ánh sáng của Đảng, gặp được cán bộ Cách mạng A Châu. Và 2 người đã tham gia Cách mạng, chỉ có Cách mạng mới soi sáng được kiếp người trâu ngựa, nô lệ. Và cũng chỉ có Mị và A Phủ mới là những người cách mạng trung kiên. Nói như nhà thơ Tố Hữu :
“Đời Cách mạng từ khi tôi đã hiểu
Dấn thân vô là phải chịu khổ nhiều
Là gươm kề cổ, là súng kề tai
Là thân sống chỉ coi còn 1 nửa
“ Vợ chồng A Phủ ” miêu tả quy trình bừng thức, vùng lên của kiếp sống nô lệ này. Ngòi bút của Tô Hoài đã biểu lộ là ngòi bút nhân văn, nhân đạo thâm thúy và cao quý. Và “ vợ chồng A Phủ ” mãi là bài ca ca tụng tự do, lòng yêu đời .
5. Phân tích sức sống tiềm tàng của Mị – Mẫu 4
Theo Tô Hoài “ Nhân vật là trụ cột của sáng tác, phải chuẩn bị sẵn sàng nhân vật thứ nhất ”. Từ quan điểm ấy, Tô Hoài đã thiết kế xây dựng được một số ít nhân vật để lại ấn tượng thẩm mĩ trong lòng người đọc. Mị trong Vợ chồng A Phủ của Tô Hoài đến với tất cả chúng ta tiên phong trong cái dáng “ lùi lũi như một con rùa nuôi trong xó cửa ”, suốt ngày làm lụng, “ khi nào cũng cúi mặt, mặt buồn rười rượi ”. Tưởng đâu như sức sống đã lụi tàn trong tâm hồn cô gái. Nhưng không, từ tận đáy sâu tâm hồn câm lặng ấy vẫn le lói những tia lửa sống chỉ chờ dịp mà bùng lên can đảm và mạnh mẽ .
Cuộc đời của Mị được tính từ khi cô về làm dâu nhà thống lí Pá Tra. Thường thì, khi con gái lấy chồng giàu thì sướng, nhàn nhã. Nhưng đây, Mị chỉ lùi lũi một mình, câm lặng. Xưa kia Mị cũng đã có một thời con gái niềm hạnh phúc ( dù trong đói nghèo ). Những đêm tình mùa xuân, con trai đến thổi sáo đứng “ chật cả chân vách đầu buồng Mị ”. Và Mị đã có một tình yêu, có hiệu gõ vách hẹn hò. Tâm hồn cô gái xinh đẹp và tài hoa ấy luôn luôn lan rộng ra để đảm nhiệm mọi hương hoa của cuộc sống. Nhưng rồi tổng thể đều chấm hết trong cái đêm Mị bị bắt cóc về nhà thống lí Pá Tra. “ Sáng hôm sau, Mị mới biết mình đang ngồi trong nhà thống lí Pá Tra. Họ nhốt Mị vào buồng. Ngoài vách kia, tiếng nhạc sinh tiền cúng ma đương rập rờn nhảy múa. ” Mị bị bắt cóc để rồi trở thành con dâu thống lí là trả cho cái món nợ hôn nhân gia đình từ đời cha mẹ Mị .
Những ngày đầu làm dâu nhà thống lí, thấm thía nỗi đau của một cuộc sống bị cướp đoạt “ đêm nào Mị cũng khóc ”. Đúng là về làm dâu gạt nợ, Mị bị cha con thống lí đối xử không khác gì con vật. Suốt ngày Mị chỉ “ ngồi quay sợi gai, cạnh tảng đá, trước cửa tàu ngựa, khuôn mặt cô khi nào cũng cúi xuống, mặt buồn rười rượi ”. Cuộc đời cô cột chặt vào những việc làm nặng nhọc. Đọc đoạn văn khởi đầu của truyện không hề không do dự, khao khát muốn khám phá nguyên do xô đẩy Mị vào tình cảnh mà cô phải chịu .
Trước khi về cửa nhà thống lí, Mị đẹp như một bông hoa rừng. Cô là một phụ nữ trẻ, đẹp, chịu khó việc làm, giàu lòng hiếu thảo, tự tin, mưu trí … Người con gái ấy là niềm khát khao, tham vọng của bao nhiêu chàng trai. “ Có biết bao nhiêu người mê, ngày đêm thổi sáo đi theo Mị ”. Mị chưa kịp nếm những trái ngọt của cuộc sống đã phải cay đắng tìm đến nắm lá ngón, mong kết liễu một cuộc sống không ra gì. Bởi vì, Mị không muốn đồng ý một đời sống chết mòn, héo úa – điều này chứng tỏ con người Mị tiềm ẩn một sức sống mãnh liệt, muốn thoát khỏi đời sống nô lệ. Nhưng vì tình thương cha, lòng hiếu thảo, Mị không đành chết nên vứt nắm lá ngón, trở lại nhà thống lí. Ngày lại ngày qua, nỗi khổ cực đã dồn nén dần cái sức sống tiềm tàng trong con người Mị. Mị không nghĩ đến cái chết nữa ( ngay cả khi cha cô không còn ). Mị tưởng mình cũng chỉ là con trâu, con ngựa nhà thống lí. Sống trong nhà thống lí, ách áp bức của giai cấp thống trị, thần quyền, sự mê tín dị đoan đã biến Mị trở thành con người trọn vẹn khác “ Ở lâu trong cái khổ, Mị quen khổ rồi ”. Hình như mối giao cảm giữa Mị với đời sống bên ngoài chỉ còn thu hẹp của “ căn buồng âm u, kín kẽ, có một chiếc hành lang cửa số, một lỗ vuông bằng bàn tay. Lúc nào trông ra cũng chỉ thấy trăng trắng, không biết là sương hay là nắng. ”
Ý thức làm người vốn có của Mị đã bị giai cấp phong kiến làm tê liệt. Càng ngày cô càng không nói chỉ “ lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa ”. Con người nô lệ trong Mị vẫn còn sống còn con người thực vốn có của cô thì có vẻ như đã chết. Mị chỉ là cái bóng vô cảm, vô hồn, quên lãng dĩ vãng, không gắn bó với hiện tại, nghĩ đến tương lai. Tô Hoài rất thành công xuất sắc khi miêu tả tinh thần chết dần, chết mòn của một cô gái xinh đẹp. Nhưng càng thành công xuất sắc trên nghành nghề dịch vụ ấy bao nhiêu thì khi bộc lộ quy trình hồi sinh của Mị càng khó bấy nhiêu. Phải chăng, đời sống thực tại đã làm tâm hồn Mị nguội lạnh, lạnh nhạt, phải chăng cô Mị xinh đẹp ngày xưa nay phải cam chịu cảnh sống mà như chết ? Cuộc sống của Mị có vẻ như đã rơi vào thảm kịch, làm thế nào để giải thoát được thảm kịch ấy, làm thế nào cho quy trình hồi sinh ấy được hoạt động suôn sẻ của nhân vật chứ không phải là khát vọng của nhà văn gán cho nó .
“ Ngoài đầu núi lấp ló đã có tiếng ai thổi sáo rủ bạn đi chơi. Mị nghe tiếng sáo vọng lại thiết tha, bồi hồi ”. Tiếng sáo ấy đã khơi dậy sức sống ẩn náu trong Mị tưởng như đã nguội tắt. Mị còn nhớ như in những lời hát tình tứ mà Mị đã nghe, đã hát, đã thổi sáo, thổi kèn lá ngày nào. Hiện tại giờ đây cô đang sống lại cảnh tượng thời xưa. Cô đâu phải là con người “ chết dần chết mòn ” về nhân tính như Chí Phèo. Tiếng sáo giờ đây đã thấm vào trái tim Mị, thức tỉnh sự câm lặng lâu nay. Rồi Mị uống rượu, men rượu hay men cuộc sống đã nâng bỗng tâm hồn Mị lên, tâm hồn Mị thoát xác, vượt ra ngoài cái ô cửa “ mờ mờ trăng trắng kia ”. Khát vọng được đi chơi bỗng phát cháy trong tâm hồn Mị. Khát vọng ấy là cuộc khởi nghĩa nhân tính trong Mị. Bởi vì, từ ngày về làm dâu nhà thống lí “ Chẳng năm nào A Sử cho Mị đi chơi Tết. Mị cũng chẳng buồn đi ”. Vậy mà, khi “ tiếng chó sủa xa xa. Những đêm tình mùa xuân đã tới ”. Mị bỗng vùng dậy bất ngờ đột ngột, “ tai Mị văng vẳng tiếng sáo gọi bạn đầu làng ”. Sau bao năm sống trong mái ấm gia đình thống lí, lần tiên phong tiếng sáo của ai đó đến với Mị như một âm thanh của hiện tại. Rồi sau đó tiếng sáo làm sống lại bao rung động tâm linh của mùa xuân năm nào. Mới đầu tiếng sáo còn lấp ló nơi đâu núi, sau cuối tiếng sáo đã thực sự hóa thân, nhập thân trong Mị. “ Trong đầu Mị rập rờn tiếng sáo ”. Góp phần tạo ra sự cuộc “ làm mưa làm gió ” nhân tính trong Mị có nhiều yếu tố ; yếu tố ngoại lực, yếu tố nội lực. Trong đó, yếu tố quan trọng nhất phải chăng là tiếng sáo mùa xuân. Ngày xuân, không có gì hấp dẫn Mị bằng tiếng sáo, tiếng sáo so với Mị mỗi lúc một mãnh liệt. Từ đầu là những âm thanh xa xôi, sau đó tiếng sáo trở thành lời mời gọi giúp Mị quên lãng quá khứ, sống vui tươi với tương lai, “ tiếng sáo đưa Mị đi theo những game show, đám chơi ” .
Quá trình hồi sinh của Mị đã không được miêu tả một cách dễ dãi, hời hợt. Tâm trạng nhân vật được nhìn nhận từ cái nhìn lưỡng phân. Con người hiện tại có vẻ như đã chết, con người quá khứ đang từ từ từng bước được hồi sinh. Mị như cây hoa ban, hoa đào Tây Bắc trước lúc vào xuân, nhìn hình thức bề ngoài thì có vẻ khẳng khiu, khô gầy, mỏng mảnh như đã chết nhưng bên trong sức sống vẫn âm ỉ, vẫn chờ thời để bừng sáng sắc xuân. Tết đến, Mị rất muốn đi chơi, nhưng A Sử không cho Mị đi, năm nào cũng vậy A Sử toàn đi một mình để Mị ở nhà như người lạ lẫm. Nhưng giai cấp phong kiến, mái ấm gia đình nhà thống lí không hề cưỡng ép dược Mị lâu, một con người sức sống đang còn cháy rực trong tâm hồn. Lúc này khi “ tiếng sáo đang lửng lơ bay ngoài đường ” gọi bạn đi chơi mà Mị phải ngồi cô độc trong xó cửa. Cô không hề dằn lòng được “ Mị vùng dậy khêu đèn sáng, cuốn lại tóc, mặc váy hoa vắt ở vách ” toan bước đi, tìm đến nơi đang lửng lơ bay tiếng sáo gọi bạn tình thiết tha. Nhưng Mị vừa toan bước tiến thì A Sử lại kéo cô lại. A Sử không hề đánh đập, chửi rủa mà lầm lì như cái bóng từ từ trói cô vào cột nhà. Và giờ đây Mị mới bật khóc, khóc cho nỗi oan trái của một kiếp người khao khát muốn sống, muốn yêu mà lại bị ghì chặt vào một đời sống “ không bằng con ngựa ”. Nhưng cũng từ đấy sức sống của một cô gái yêu đời lại trỗi dậy. Trong bóng tối, cô đang mơ màng đi theo tiếng sáo, tiếng sáo ấy đã có lần đưa Mị đi theo những game show, những đám chơi. Nhưng rồi quá khứ chưa đi, hiện tại lại về. Giờ đây, Mị đang bị A Sử trói, có vẻ như cô sống mà như đã chết. Đã chết phần hồn lẽ nào giờ đây cô lại để chết cả phần xác, Mị thấy xung quanh mình chỉ là bóng tối, không một tiếng động, cô “ vùng bước tiến. Nhưng tay chân đau không cựa được. Mị không nghe tiếng sáo nữa ” .
Thời gian lại trôi qua, cho đến cái đêm A Phủ bị trói đứng vào cây cọc gỗ trong nhà thống lí vì để hổ bắt mất con bò … A Phủ vì đánh lại con quan nên làng phạt vạ, và trở thành người ở gạt nợ của mái ấm gia đình thống lí còn Mị là dâu gạt nợ. A Phủ – Mị có cùng một cảnh ngộ, cùng là người đi ở gạt nợ cho nhà thống lí. A Phủ bị trói đã mấy đêm rồi nhưng đêm nào cũng vậy. Mị dậy đốt lửa sưởi và thản nhiên như không có gì bên cạnh. Mỗi đêm, đêm nào cũng vậy khi ngọn lửa bùng, Mị nhìn sang biết A Phủ còn sống nhưng Mị không hề nói năng gì. “ Nếu A Phủ là cái xác chết đứng đấy, cũng thế thôi. Mị vẫn trở dậy, vẫn sưởi, chỉ biết chỉ còn ở với ngọn lửa ”. Bởi vì, tâm hồn Mị đã khép kín và câm lặng rồi. Mặc dù, với ngọn lửa to như vậy, hồng như thế cô vẫn cảm thấy lành lạnh, đơn độc. Sự đơn độc ấy cô đã từng nếm thử nhưng giờ đây nó cay và đắng lạ. Mị chỉ biết ngồi một mình bên nhà bếp lửa. Dường như sức sống trong tâm hồn cô đã cạn dần ? Không, ngược lại, sức sống trong cô lâu nay bị dồn nén quá sức giờ đây nó đã vỡ tung ra khi “ Ngọn lửa vừa bập bùng sáng lên, Mị hé mắt trông sang, thấy hai mắt A Phủ cũng vừa mở, một dòng nước mắt lấp lánh lung linh bò xuống hai hõm má đã xám đen lại của A Phủ ”. Dòng nước mắt ấy đã làm trỗi dậy trong Mị tình thương những người cùng cảnh ngộ. Mị chợt nhớ lại cái đêm mình cũng bị trói đứng vào cột nhà như vậy kia, cũng “ nước mắt chảy xuống miệng, xuống cổ không lau đi được ”. Cũng như lần trước, một khi ý thức sống trỗi dậy, thì Mị lại nghĩ đến cái chết, nhưng lần này là một cái chết oan ức, phi lí của một người khác. Vì mê tín dị đoan, vì đã là người của nhà thống lí, Mị cam chịu chết ở cái nhà này. Còn A Phủ việc gì phải chết, A Phủ phải được sống. Sau ý nghĩ ấy lòng thương người lớn hơn nỗi thương thân, Mị đã cam chịu chết thì cô sợ gì mà không cứu A Phủ. “ Ta là thân đàn bà, nó đã bắt ta về trình ma nhà nó rồi thì chỉ cần biết đợi ngày mà rũ xuống ở đây thôi … Người kia việc gì phải chết ” .
Rõ ràng, Mị đã tâm lý kĩ, đã lường trước những gì sẽ xảy ra. Cô chuẩn bị sẵn sàng chịu trói thay cho A Phủ. Nghĩ đến lúc rơi vào tình cảnh ấy Mị cũng không thấy sợ. Ngược lại, lúc này cô bình tĩnh, can đảm và mạnh mẽ hơn khi nào hết. Đến giờ phút này thì việc rút dao cắt dây trói cho A Phủ là một việc làm tất yếu hoàn toàn có thể xảy ra. Đó là hành vi tự bản thân Mị chứ không phải là sự tăng trưởng của trường hợp truyện do tác giả sắp xếp. A Phủ đã được giải thoát, lòng thương của Mị đã thắng lợi còn Mị vẫn đứng trong bóng tối. Vẫn biết rằng Mị không sợ hình phạt của thống lí, không sợ phải chết thay cho A Phủ vì chết so với Mị là sự giải thoát. Mị vốn vẫn nghĩ thế. Nhưng thấy A Phủ đã chạy đi rồi, chạy đi đến một đời sống tự do, thì Mị bừng tỉnh hẳn. Mị không muốn chết nữa mà Mị muốn sống, phải sống “ Mị cũng vụt chạy ra ” theo A Phủ. Giải thoát cho A Phủ, Mị cũng giải thoát luôn cho chính mình. Hành động cởi trói cho A Phủ bắt nguồn từ một sức sống tiềm tài mãnh liệt. Trong tính cách của Mị, không một uy vũ nào hoàn toàn có thể dập tắt nổi. Hành động chạy theo A Phủ là một hành vi thật giật mình nhưng rất hợp lý. Lần này, thì sức sống mãnh liệt của Mị đã thắng lợi. Mị đúng là con người thật hơn con người thật. Đêm sau cuối ở nhà thống lí Pá Tra, Mị đã thành thật xin A Phủ xin cho đi theo, lời xin ấy cũng chính là ngọn lửa lâu ngày âm ỉ nay đã được phát cháy .
Nhân vật Mị đã lôi cuốn người đọc bằng chính cái sức sống tiềm ẩn ấy. Tô Hoài đã rất thành công xuất sắc khi tạo dựng nhân vật này. Một cô Mị xinh đẹp, tài hoa, yêu đời, ham sống mà luôn luôn nghĩ đến cái chết vì không được sống cho ra sống. Một cô Mị câm lặng, khép kín mà luôn luôn bùng nổ những hành vi chống đối mãnh liệt. Mâu thuẫn đấy mà lại rất là thống nhất, tự nhiên, phải chăng. Người đọc có cảm xúc ấy là nhờ cách kể chuyện rất sinh động, cấu trúc hình tượng ngặt nghèo và nhất là nhờ những cụ thể nghệ thuật và thẩm mỹ có tính biểu cảm cao : một lỗ hành lang cửa số, “ mờ mờ trăng trắng ” soi rọi cuộc sống của cô con dâu gạt nợ nhà thống lí ; một tiếng sáo gọi bạn tình đêm xuân bồi hồi, tha thiết như giục giã, như gọi mời ; những hơi rượu say nồng đêm xuân ; những giọt nước mắt trong đêm sau cuối ở nhà thống lí … Ở Mị có sự dửng dưng vô cảm, bên cạnh lòng thương xót sâu xa ; có lúc quên béng tổng thể và cũng có lúc trào dâng nỗi nhớ thiết tha bồi hồi. Từ chỗ không thấy sợ Mị bỗng trở thành người hoảng loạn. Tất cả những trạng thái đối nghịch ấy của tâm hồn Mị đều được Tô Hoài dẫn dắt, nghiên cứu và phân tích một cách hợp lí tưởng như không hoàn toàn có thể nào khác được .
Đọc Vợ chồng A Phủ ta thấy Mị là bức chân dung yên bình. Hầu như trong thời hạn ở nhà thống lí Mị chỉ nói có vài ba câu. Nhưng chứa đựng trong tâm hồn câm lặng ấy là một sức sống mãnh liệt, một khát vọng lớn lao như mạch suối ngầm trong mát. Tiếp xúc với Vợ chồng A Phủ ta nhớ, ta yêu một cô Mị ở Hồng Ngài càng bị đọa đày, đau khổ càng khao khát muốn vươn lên một đời sống tốt đẹp. Một cô Mị tiềm tàng sức sống mãnh liệt để hoàn toàn có thể hiểu hơn một cô Mị du kích Phiềng sa sau này .
6. Phân tích sức sống tiềm tàng của Mị – Mẫu 5
Tô Hoài là nhà văn có sức phát minh sáng tạo dồi dào nhất trong làng văn chương Nước Ta. Trước Cách mạng, nhà văn nổi tiếng với những câu truyện về loài vật như “ O chuột ”, “ Dế mèn phiêu lưu ký ”. Sau cách mạng nhà văn đã để lại rất nhiều dấu ấn về những tác phẩm viết về đề tài miền núi như “ Truyện Tây Bắc ”, “ Miền Tây ” … Trong tập Truyện Tây Bắc, nổi tiếng nhất là truyện Vợ chồng A Phủ. Tác phẩm để lại dư âm trong lòng người đọc không chỉ là cảnh sắc vạn vật thiên nhiên núi rừng Tây Bắc với đêm tình mùa xuân của tuổi trẻ dập dìu tiếng sáo mà còn làm xúc động tâm hồn người đọc bởi sức sống tiềm tàng, mãnh liệt của nhân vật Mị – người con gái Mèo đã đứng lên đấu tranh với giai cấp thống trị miền núi, thoát khỏi kiếp đời nô lệ tủi nhục để trở thành con người tự do .
Mị Open ngay từ phần khởi đầu tác phẩm, gây ám ảnh cho người đọc về một kiếp người héo hắt, tàn tạ “ chỉ biết cúi mặt, mặt buồn rười rượi ”. Mị không hiện lên bằng chân dung mà hiện lên bởi số phận – một số phận đau buồn về kiếp người làm dâu gạt nợ trong nhà thống lý Pá Tra .
Mị là cô gái trẻ đẹp là bông hoa ngát hương của núi rừng Tây Bắc. Mị tài hoa với điệu sáo làm mê hồn biết bao nhiêu chàng trai “ ngày đêm thổi sáo đi theo Mị ”. Mị yêu lao động “ biết cuốc nương làm ngô ”. Mị giàu lòng tự trọng và hiếu thảo với cha già. Khi biết tin bố sẽ gạt nợ mình cho nhà thống lý, Mị tha thiết van xin “ bố đừng bán con cho nhà giàu ”. Đó chính là vẻ đẹp về nhân cách và phẩm giá của người con gái với vẻ đẹp trong ngần thánh thiện như loài hoa ban thơm ngát giữa rừng. Nhưng có ngờ đâu sự hiểm độc của chủ trương cho vay nặng lãi của bọn thổ ty phong kiến miền núi như một sợi dây oan nghiệt siết chặt lấy cuộc sống Mị. Đắng cay thay, đêm tình mùa xuân đẹp nhất của đời người con gái đã biến thành một đêm thảm kịch, tủi nhục khi A Sử bắt cóc Mị về nhà thống lý. Và một buổi lễ cúng trình ma sáng hôm sau đó đã trói chặt cuộc sống Mị từ đấy .
Lúc đầu mới về “ làm dâu ” để phản kháng lại cái sự phi lí ấy, Mị đã “ hằng mấy tháng trời đêm nào Mị cũng khóc ”. Khóc là biểu lộ của trạng thái tâm lí bị ức chế, không cam chịu, không gật đầu cái thực sự nghiệt ngã ấy. Mị cũng đã từng nghĩ đến cái chết khi cầm nắm lá ngón về tự tử trước mặt cha nhưng vì thương cha già Mị không đành chết. Mị ném nắm lá ngón xuống đất như ném đi tuổi trẻ niềm hạnh phúc của mình để quay về nhà thống lý gật đầu kiếp sống trâu ngựa. Cái âm ti trần gian ấy đã giam giữ cuộc sống Mị. Tuổi xuân của Mị bị vùi dập đến héo úa, lụi tàn trong căn buồng chỉ độc một cái hành lang cửa số nhỏ như lòng bàn tay “ trông ra ngoài không biết sương hay là nắng ”. Mị bị nô lệ hóa trở thành công cụ lao động. Nói đúng hơn là bị bóc lột sức lao động một cách tàn tệ trở thành một súc nô trong nhà thống lý. Cuộc sống của Mị bị vùi vào việc làm cả đêm lẫn ngày “ tết xong thì lên núi hái thuốc phiện, giữa năm thì giặt đay xe đay, cuối mùa thì đi nương bẻ bắp … ”. Không chỉ vậy, Mị còn bị bóng ma thần quyền ép chế làm cho tê liệt về niềm tin, mất hết cả ý thức phản kháng. Nhà văn Tô Hoài đã nhiều lần so sánh Mị với con vật ( con ngựa, con trâu, con rùa ). Từ đó Mị sống trong vô cảm, tâm hồn bị phong kín bởi sự lặng câm, băng giá “ càng ngày Mị càng không nói, cứ lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa ”. Thử hỏi còn xót xa nào hơn thế nữa không ?
Nhưng bằng cảm quan nhân đạo và tấm lòng yêu thương đồng cảm với số phận con người, Tô Hoài đã mang đến cho người đọc những thước phim quay chậm về sự bừng lên của một sức sống tiềm tàng, mãnh liệt đang âm ỉ cháy trong con người Mị. Bên ngoài là một cô Mị lầm lũi như cái bóng, như đã chết nhưng bên trong lại chứa đựng lòng ham sống. Sức sống ấy như hòn than nhỏ đang bị vùi lấp trong cái vẻ bên ngoài lặng câm vô cảm. Vô tình cơn gió của đêm tình mùa xuân đã làm hồi sinh con người Mị, thức dậy cả một kí ức tươi đẹp và trỗi dậy một sức sống, lòng ham sống đến cuồng nhiệt nhưng cũng đầy thảm kịch .
Mùa xuân ở Hồng Ngài rộn ràng âm thanh và sắc tố. Đó là tiếng cười của trẻ con, màu vàng ửng của cỏ gianh và gió rét kinh hoàng, là màu đỏ của những chiếc váy hoa phơi trên những mỏm đá xòe ra như những con bướm sặc sỡ và chắc như đinh không hề thiếu được “ tiếng sáo gọi bạn yêu lửng lơ bay ngoài đường ”. Chính những hình ảnh và âm thanh ấy như một cơn gió thổi tung đám tàn tro đang vây quanh cuộc sống Mị. Đặc biệt qua nghệ thuật và thẩm mỹ trần thuật và miêu tả rực rỡ, Tô Hoài đã mang đến cho người đọc một linh hồn đang cựa quậy hồi sinh đằng sau lớp xác giá băng. Chính tiếng sáo đã tác động ảnh hưởng đến Mị, góp thêm phần thức tỉnh một tâm hồn nguội lạnh. Tiếng sáo như sợi dây vô hình dung nối mị với quá khứ và hiện tại làm sống dậy trong Mị một kí ức tươi đẹp. Nói đúng hơn nó thức tỉnh cái tài hoa trong Mị. Mị thổi sáo hay, thổi lá giỏi có biết bao nhiêu người mê ngày đêm thổi sáo đi theo Mị. Quá khứ đẹp nhưng trái chiều với một hiện tại buồn mênh mang. Mị ngồi nhẩm thầm lời của người đang thổi sáo :
Mày có con trai con gái rồi
Mày đi làm nương
Ta chưa có con trai con gái
Ta đi tìm tình nhân
Tiếng sáo làm Mị can đảm và mạnh mẽ hơn, Mị thoát khỏi cái lớp xác vô hồn ấy bằng một hành vi “ làm mưa làm gió nhân tính ”. Mị tìm đến rượu, nhưng không phải để tìm vui mà là để giải sầu ” Mị uống ực từng bát rồi say ”. Mị uống như nuốt căm hận vào lòng. Sự bất bình thường ấy đã nói lên tổng thể. Sức chịu đựng hạn chế, đã đến lúc cần phát cháy. Rượu và tiếng sáo chính là chất men say thức tỉnh phần đời đã mất của Mị, giờ đây Mị không còn lặng câm nữa mà đã hồi sinh. Mị đang sống về ngày trước và không gì hoàn toàn có thể ngăn được niềm vui sướng của Mị “ lòng Mị đùng một cái vui sướng như những đêm tết ngày trước ”. Còn gì niềm hạnh phúc bằng khi mình tìm lại được chính mình ? Tô Hoài đã xâm nhập vào mê cung tâm trạng của người phụ nữ này và bằng lòng cảm thông yêu thương thâm thúy, nhà văn đã làm người đọc thực sự xúc động trước những biến hóa về tâm ý của Mị. “ Con rùa nuôi trong xó cửa ” ấy đã không còn lùi lũi nữa rồi. Nó đã phá vỡ cái bức tường vô cảm kia để khát khao tìm ra thiên đường mùa xuân của tuổi trẻ, của niềm hạnh phúc. Mị nhận thức được chính mình, đó chính là ý thức về tuổi trẻ. Mị thấy mình còn trẻ “ Mị trẻ lắm. Mị hãy còn trẻ. Mị muốn đi chơi ”. Còn trẻ nghĩa là còn sức sống, còn khao khát sống, còn muốn yêu thương. Đúng là một cảm hứng thảm kịch : nhận ra mình còn trẻ khi mà tuổi xuân bị tước đoạt rồi và sống trong thực trạng đáng thương này thì đúng là thảm kịch. Nhưng dù đó là thảm kịch thì Mị vẫn vui sướng vì dù sao Mị vẫn còn là chính mình với trái tim đầy khát vọng .
Nhưng đớn đau thay, cùng với xúc cảm tìm lại được chính mình là một nỗi tủi thân. Tủi thân khi nghĩ về thực tại. Mị đã có chồng nhưng người chồng ấy không tình yêu, không niềm hạnh phúc. A Sử – kẻ khốn nạn ấy đã giam hãm cuộc sống Mị và dẫu “ không có lòng với nhau mà cũng phải ở với nhau ”. Cảm xúc ấy như một gáo nước lạnh dội vào mặt, làm tan biến đi tổng thể niềm vui sướng mà nãy giờ Mị chắt chiu tích góp. Còn gì đau khổ bằng lấy một người mà mình không có tình yêu. Còn gì đau khổ bằng phải sống với một kẻ vũ phu chỉ xem mình là món đồ chơi và bị khinh rẻ như súc nô. Mị lại tưởng đến nắm lá ngón, Mị ước ao có nắm lá ngón trong tay lúc này Mị sẽ ăn cho chết ngay chứ không buồn nhớ lại nữa, nhớ lại nước mắt chỉ ứa ra. Muốn chết để giải thoát nỗi đọa đày, muốn chết để thoát khỏi thảm kịch, điều này dễ thông cảm nhưng hơn hết Tô Hoài đã mang đến cho người đọc sự lột xác của Mị. Muốn chết chính là biểu lộ của sức sống. Khi Mị đã hồi sinh, khó hoàn toàn có thể nào đồng ý được thực tại cay đắng này .
Nhưng không có nắm lá ngón, tâm trạng Mị chợt xoay sang hướng khác. Khi mà tiếng sáo gọi bạn yêu ngoài kia đang réo gọi, khi mà cả thiên đường niềm hạnh phúc của mùa xuân phía sau ô cửa nhỏ kia đang nồng nàn, thôi thúc trái tim Mị. Mị không hề ngồi yên được nữa. Mị phải đứng dậy thôi ! Mị hành vi trong lặng lẽ. Lặng lẽ nhưng mãnh liệt. Mị đã thắp lên ngọn đèn trong căn phòng u ám và đen tối, đặc cóng muộn phiền. Ngọn đèn như xua tan đi toàn bộ cái bóng tối u ám và sầm uất đang bao quanh cuộc sống Mị. Ngọn đèn thắp sáng tâm hồn Mị, đốt cháy cả nỗi khát khao vượt ra khỏi bức tường âm ti để đến với quốc tế ngoài kia đang dập dìu tiếng sáo. Tô Hoài đã diễn đạt thật thâm thúy cái khát vọng cháy bỏng ấy của Mị bằng một đoạn văn ngắn nhưng giàu nỗi cảm thông san sẻ. Câu văn ngắn, nhịp gấp biểu lộ sự trỗi dậy mãnh liệt của nhân vật “ Mị quấn lại tóc. Mị với tay lấy cái váy hoa vắt ở phía trong vách ”. Mị hành vi thản nhiên, dù Mị biết A Sử đang hiện hữu trong căn buồng của Mị. Nhưng Mị không sợ, bóng ma thần quyền đã không thể nào làm gì được Mị nữa rồi. Nhưng đớn đau thay, sự gian ác tàn khốc của giai cấp thống trị miền núi đã dập tắt đi cái khát vọng và sự trỗi dậy đó của Mị. A Sử đã nhẫn tâm trói Mị bằng một thúng sợi đay, tóc Mị xõa xuống hắn cuốn luôn tóc Mị lên cột làm cho Mị không cúi không nghiêng đầu được nữa .
Nhưng lúc này đây, Mị đâu còn sống bằng thể xác nữa mà Mị đang thực sự đang sống bằng tâm hồn. A Sử trói được thể xác của Mị nhưng không thể nào trói được tâm hồn của Mị. Bởi tâm hồn Mị đã vượt ra khỏi cái lỗ vuông bằng bàn tay kia để sống cùng đêm tình của tuổi trẻ. Thể xác Mị nằm đây, giữa bốn bức tường câm lặng nhưng hồn Mị đang “ đi theo những game show những đám chơi ”. Tâm hồn Mị ngập đầy tiếng sáo, ăm ắp những kỷ niệm đẹp tươi. Có lúc tiếng sáo nhập cả vào hồn Mị làm Mị bừng lên như ngọn lửa gặp cơn gió lớn “ Mị vùng bước tiến ”. Hành động này cho thấy Mị không hề biết mình đang bị trói ( hoặc hoàn toàn có thể biết bị trói nhưng đã quên vì sức sống của tâm hồn lớn hơn nỗi đau thể xác ). Nhưng rồi “ tay chân đau không cựa được ” lại đưa Mị về với hiện thực cay đắng “ Mị thổn thức nghĩ mình không bằng con ngựa ”. Nhưng sức sống ấy vẫn âm ỉ cháy dù đau đớn, tủi nhục. Suốt đêm, Mị lúc mê lúc tỉnh. Lúc mê thì sống trong “ hơi rượu tỏa ” cùng tiếng sáo mênh mang gọi bạn tình. Lúc tỉnh thì “ nồng nàn tha thiết nhớ ”. Có một cụ thể rất đắt khi nhà văn kết thúc diễn biến tâm trạng của Mị trong đêm tình mùa xuân. Đó là cụ thể : Mị tỉnh dậy và nhớ lại câu truyện người đàn bà bị chồng trói chết trong căn nhà này. Và Mị đã sợ, sợ chết “ Mị cựa quậy xem thử mình còn sống hay đã chết ”. Sợ chết là biểu lộ của lòng ham sống. Sức sống trong con người khốn khổ ấy đã không lụi tàn mà ngược lại vẫn mãnh liệt như những đợt sóng ngầm gầm gào trong lòng đại dương tưởng như không gì hoàn toàn có thể dập tắt nổi. Nói như nhà văn Lỗ Tấn “ Một tia lửa ngày hôm nay báo hiệu một đám cháy ngày mai ”. Chắc chắn đợt sóng ngầm ấy sẽ hứa hẹn trở thành đợt sóng thần của ngày mai. Đó là đêm cởi trói cho A Phủ một năm sau đó .
Cũng là nạn nhân của chủ trương cho vay nặng lãi, A Phủ trở thành trâu ngựa trong nhà Pá Tra. Hai số phận nhưng một cảnh ngộ. Họ là nô lệ, ăn đời ở kiếp cho lũ nhà giàu. Vì để hổ bắt mất một con bò, mạng sống của A Phủ bị treo lên giá chết. Án tử đang đợi A Phủ từng phút từng giây. Đó là những đêm mùa đông trên núi cao dài và buồn. Mị thức dậy và sống cùng ngọn lửa. Mị vẫn câm lặng trong nỗi đơn độc. Lửa cũng đơn độc. Hai kẻ đơn độc ấy sưởi ấm cho nhau. Nhìn thấy A Phủ bị trói đứng như vậy, Mị cũng bình thản, bình thản một cách lạ lùng đến nhẫn tâm. Phải chăng “ Sống lâu trong cái khổ Mị quen khổ rồi ” nên Mị không còn nhận ra nỗi khổ của người khác. Và nếu đúng như vậy thì đớn đau thay Mị đã đánh mất đi lòng nhân ái mà trong bản thân người phụ nữ nào cũng có. Khi và chỉ khi dòng nước mắt của A Phủ “ bò xuống hai hõm má đã xám đen lại ”. Đó là tín hiệu của sự chết đã Open trên khuôn mặt của người nô lệ ấy thì trái tim Mị mới bừng tỉnh, lòng thương người trong Mị mới trỗi dậy. Chính “ dòng nước mắt lấp lánh lung linh ấy ” đã làm tan chảy lớp băng giá lạnh trong lòng Mị. Lúc này đây, Mị mới thấm thía được nỗi cùng cực của kiếp người. Thương người, Mị lại thương mình. Mị tưởng tượng lại chuỗi ngày ê chề dài dằng dặc của cuộc sống mình. A Phủ sao mà giống Mị thế, Mị cũng từng bị A Sử trói đứng thế kia, có “ nhiều lần khóc nước mắt rơi xuống miệng, xuống cổ không biết lau đi được ”. Mị chợt nhận ra người ấy giống mình về cảnh ngộ, mà những người cùng cảnh ngộ rất dễ cảm thông cho nhau. Mị phẫn nộ khi nhớ lại người đàn bà bị trói chết trong căn nhà này. Mị càng phẫn nộ càng uất hận “ chúng nó thật gian ác ”. Nhớ đến những chuyện ngày trước, quay trở lại với hiện tại, Mị đau khổ cay đắng cho thân phận của mình : “ Ta là thân đàn bà chúng nó đã bắt ta về trình ma nhà nó rồi thì chỉ còn biết đợi ngày rũ xương ở đây thôi ”. Nhưng Mị không có quyền bỏ mặc người khác. Lý trí mách bảo Mị rằng phải cứu A Phủ. Trái tim nhân ái của Mị đã thôi thúc Mị phải hành vi. Nhưng Mị chợt chùn lại. Mị giằng xé kinh hoàng giữa mạng sống của mình và người đồng cảnh ngộ. Có thể Mị cứu được A Phủ nhưng chính Mị sẽ lại phải chết trên cái cọc ấy. Nhưng Mị nào đâu thấy sợ, bởi giờ đây, lòng thương người đã lớn hơn toàn bộ mọi nỗi sợ hãi. Mị táo bạo, Mị kinh khủng, Mị làm mưa làm gió. Chính hành vi cắt đứt sợi dây trói đã phần nào cho thấy vẻ đẹp sức sống của Mị. Đó chính là sức sống của cô gái Mèo dám đứng lên đương đầu với lũ ác thú. Dù còn là mang tính tự phát nhưng đó là tín hiệu dự báo cho thấy được sự bừng tỉnh của những nô lệ đang đi theo tiếng gọi của cách mạng. Có ai ngờ được rằng Mị cắt đứt dây trói cho A Phủ cũng là vô tình cắt đi sợi dây oan nghiệt trói buộc cuộc sống mình. Mị đã làm một việc động trời nhưng đó là tất yếu. Cái tích tắc Mị đứng lặng trong bóng tối là Mị sống trong sự bộn bề trăm mối. Lòng Mị rối bời với câu hỏi : chạy theo A Phủ hay ở đây chờ chết ? Cuối cùng tiếng gọi của tự do và sức sống tiềm tàng đã thôi thúc Mị phải sống và Mị vụt chạy theo A Phủ. Những bước chân của hai con người khốn khổ ấy băng qua đêm hôm như đạp đổ uy quyền, thần quyền của bọn lãnh chúa phong kiến đương thời đã đè nặng tâm hồn họ biết bao nhiêu năm qua. Ta hãy nghe Mị nói sau bao nhiêu năm câm nín : “ A Phủ. Cho tôi đi ! … Ở đây thì chết mất ”. Đó là câu nói bộc lộ niềm khao khát sống và khát khao tự do đến mãnh liệt. Và tiếng gọi tự do đang vẫy gọi họ phía trước, nơi họ đến là Phiềng Sa vùng đất hứa còn Hồng Ngài thời điểm ngày hôm nay còn chăng là những ngày buồn đau, tủi nhục .
Đây không phải là hành vi mang tính bản năng. Đúng hơn, cùng với sự trỗi dậy của ký ức, khát vọng sống tự do, đã khiến Mị chạy theo người mà mình vừa cứu. Mị giải thoát cho A Phủ và giải thoát cho cả bản thân mình ! Hành động táo bạo và giật mình ấy là tác dụng tất yếu của sức sống tiềm tàng khi người con gái yếu ớt dám chống lại cả cường quyền và thần quyền .
Thành công của nhà văn khi miêu tả sự hồi sinh của nhân vật đó chính là nhờ vào thẩm mỹ và nghệ thuật trần thuật mê hoặc. Cách dựng cảnh sinh động. Cách lột tả nội tâm nhân vật nhiều giật mình mê hoặc. Ngôn ngữ mộc mạc giản dị và đơn giản. Tất cả đã tạo nên giá trị nhân văn thâm thúy của tác phẩm, góp thêm phần mang đến cho người đọc sự xúc động mãnh liệt trước số phận của đồng bào miền núi Tây Bắc dưới ách thống trị của bọn chủ nô và lũ Tây đồn .
Vợ chồng A Phủ đã để lại trong lòng người đọc vẻ đẹp của lòng nhân đạo, tình yêu thương đồng cảm thâm thúy với những kiếp người nghèo khó. Qua nhân vật Mị nhà văn đã làm hiện lên vẻ đẹp của một sức sống tiềm tàng mãnh liệt của người phụ nữ miền núi nói riêng và người phụ nữ Nước Ta nói chung. Sức sống tiềm tàng ấy giúp nhà văn khẳng định chắc chắn được sức mạnh của tâm hồn con người Nước Ta và chân lí muôn đời : ở đâu có áp bức bất công thì ở đó có sự đấu tranh để chống lại nó dù đó là sự vùng lên một cách tự phát như Mị. Đây chính là cuộc đấu tranh đi lên từ tự phát đến tự giác theo ánh sáng của cách mạng. Đó là giá trị nhân văn ngời sáng của tác phẩm .
7. Phân tích sức sống tiềm tàng của Mị – Mẫu 6
Có những sở trường thích nghi nhất thời, tuy nhiên cũng có những sở trường thích nghi đời đời không biến hóa, có những nỗi đau thoáng qua và cũng có những vết thương hằn sâu theo năm tháng. Nếu giở những trang đời đẫm lệ của Kiều ta sẽ khóc, nếu Chí Phèo chết ta xót thương thì khi đọc Vợ chồng A Phủ ta cũng được cho phép tim mình rung lên theo tiếng thổn thức của Mị. Một cô gái trẻ phải chôn vùi cuộc sống thanh xuân trong nhà tên thống lí đến khi trốn khỏi Hồng Ngài, ta vẫn còn thấy được một sức sống tiềm tàng mãnh liệt trong người con gái Mèo ấy ! Hạt nẩy mầm ra hoa kết trái là một qui luật tự nhiên. Là con gái lớn lên lấy chồng về làm dâu nhà chồng cũng là một tự nhiên và cũng là mơ ước của họ. Thế nhưng, niềm hạnh phúc rất nhiều tuy nhiên nói như người đời, ông trời lại hay ích kỉ, ông chỉ ban cho một số ít người niềm hạnh phúc còn khổ đau có vẻ như quả đât ai cũng được hưởng. Em nhớ H.Banzac trong “ Miếng da lừa ” có viết “ Trên đời không có gì toàn vẹn hơn sự xấu số ” là vậy. Ngay cả niềm hạnh phúc tưởng chừng như tầm thường thuận tiện đó cũng không mỉm cười với Mị, nó quay sống lưng với cô và mở cho cô trang đời cơ cực : trang đời đẫm đầy nước mắt .
Chân dung Mị hiện lên đầu tác phẩm gần như là tảng đá chai sạn khô lạnh, có vẻ như ngọn lửa tình người đã vĩnh viễn tắt ngấm trong trái tim cô. Cô cứ “ lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa ”. Từ ngày bị bắt về làm dâu gạt nợ trong nhà thống lí đến nay, khuôn mặt Mị chỉ toàn nước mắt. Gia đình Pá Tra nào có xem Mị là một con người, là một thành viên hợp pháp ? Một con ở ! Thậm chí một con vật. Làm việc cạnh tàu ngựa, buồng ngủ gần tàu ngựa Mị giống như con ngựa nhà thống lí. Ngày nối ngày, Mị chỉ biết “ quay tơ hái cỏ ngựa, dệt vải, chẻ củi, đi cõng nước ”. Mị sống sót đấy tuy nhiên chỉ là cái xác biết đi, linh hồn Mị tắt lịm từ khi nào rồi. Song, thật sự Mị vẫn chưa chết, con người của Mị rất lâu rồi vẫn còn sống trong thể xác héo mòn và vẫn tiềm tàng một sức sống mãnh liệt .
Mị là con của núi rừng sơn cước, dòng suối rừng cây đã nhen nhóm trong cô một vẻ hồn nhiên mộc mạc. Cô sống như chính cô, không giả dối, không đo lường và thống kê so đo. Mị rất yêu đời. Cô đẹp, cô có tài thổi sáo và đã từng đi dạo như tổng thể mọi người. Cô không có con trai khép kín dưới lòng biển sâu mà cô là cánh chim hay hót của núi rừng. Mị đã từng phản đối khi nghe tin Pá Tra đòi bắt cô về làm dâu gạt nợ. Mị bảo với bố “ Con nay đã biết cuốc nương làm ngô, con phải làm nương ngô giả nợ cho bố. Bố đừng bán con cho nhà giàu ”. Mị yêu tự do, Mị yêu đời sống Mị muốn là cánh hải âu không sợ biển lớn, sông dài, cô sẵn sàng chuẩn bị trả bằng mọi giá để được tự do bên bố, bên mái ấm gia đình, được yêu, được ca hát. Mị đã có ý thức hẳn hoi về đời sống, thế nhưng sự ngang trái cuộc sống đã chụp lên Mị màu đen tang tóc. Đối với Mị tự do là điều quí nhất. Song, đóa hoa vừa chớm nụ xuân vừa rung rung ngỡ ngàng đón cuộc sống mới – đời thiếu nữ – đã bị người ta ngắt, người ta vò nát, không thương tiếc : Mị bị A Sử bắt. Đau đớn đến tận cùng “ có đến hàng mấy tháng đêm nào Mị cũng khóc ” và rồi chính sức sống mãnh liệt, chính tình yêu đời sống đã đưa Mị đến dự tính tự tử : Thà tự tiêu diệt thân xác còn hơn sống mà không được tự do, sống theo lí tưởng của mình. Những ngang trái cuộc sống không buông tha Mị, cũng như bể khổ trần gian không được cho phép Kiều phải chết, nàng phải sống, sống chịu đọa đày. Và Mị không hề chết vì Mị phải sống để gánh trên vai mối nợ truyền kiếp của cha mẹ. Cha mẹ cô cả đời khổ cực còn phải sống vì con. Còn cô ? Cô đã làm gì chưa ? Cô không hề chết phải cam chịu làm tảng đá vô tri, làm kiếp ngựa, kiếp con rùa thui thủi xó cửa nhà giàu. Năm tiếp năm, tháng tiếp tháng, ngày lại nối ngày, Mị cam chịu tổng thể ! Con ngựa con trâu làm còn có lúc, đêm nó còn được đứng gãi chân, đứng nhai cỏ còn Mị chưa khi nào được nghỉ ngơi. Ngày giờ chồng lên chừng nào thì sức sống của cô gái thời xưa bị tiêu tốn chừng ấy : “ Ở lâu trong cái khổ, Mị quen khổ rồi ”. Sự đọa đày đã trói buộc đã biến Mị thành nô lệ gần mất hẳn sức sống Mị quên hẳn việc tử tự của những năm về trước. Đối với Mị lúc này thời hạn là không có ý nghĩa. Mị chỉ biết thao tác mà thôi. Đáng lo thay khi con người mất dần nhận cảm về thời hạn vì như thế con người đó đã chết. Họ hoạt động giải trí chỉ bằng bản năng còn đời sống tâm hồn đã tắt ngấm buồn vui, thời hạn trôi qua thật không có ý nghĩa. Thế lực phong kiến và thế lực thần quyền trong nhà thống lí đã nghiến nát, đã tước đoạt được cuộc sống thanh xuân, yêu, sống của Mị. Đọc phần đầu tác phẩm em không khỏi liên tưởng Mị là cô Huệ Chi trong Cửa biển của Nguyên Hồng. Song, công minh mà nói Huệ Chi niềm hạnh phúc hơn Mị. Nàng chỉ sống như đã chết trong một thời hạn ngắn mà thôi – lúc bị ép gả cho tên tướng Nhật và nàng lại diễm phúc hơn Mị gấp bội lần. Nàng được chết, được trở về một quốc tế ngát hoa vĩnh hằng với đôi tay rộng mở tình yêu của Mẹ. Còn Mị đau đớn thay khi cô phải kéo lê cuộc sống khổ ải hàng mấy năm. Nhưng rồi Chí Phèo vẫn còn được bát cháo ân tình của Thị Nở thức tỉnh. Mị cũng thế ! Người con gái yêu đời, yêu đời sống như thế mà lại phải “ chết ” thuận tiện thế sao ?
Em rất tâm đắc với hai chi tiết cụ thể : Thứ nhất là tiếng sáo đêm xuân. Tiếng sáo vang dội từ xa, len lỏi vào tâm hồn Mị. Tiếng sáo ngân vang ấy đã Open ngôi nhà tâm hồn từ lâu “ im ỉm khóa ” của Mị. Mị chợt nhớ – lần tiên phong qua bao năm nay kí ức chợt ùa về với Mị, Mị nhớ đến ngày trước “ Mị thổi sáo giỏi. Mùa xuân này Mị uống rượu bên nhà bếp lửa và thổi sáo. Có biết bao nhiêu người mê ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị ”. Và lần tiên phong, lại cũng là lần đầu dự tính tự tử lại đến và Mị ước “ Nếu có nắm lá ngón trong tay lúc này, Mị sẽ ăn cho chết ngay ”. Khi con người ta muốn chết, hơn khi nào hết lúc đó người ta tha thiết yêu đời sống và chính vì không được đời sống phân phối nên họ rơi vào sự tuyệt vọng và tìm đến cái chết. Sức sống của Mị không bị tiêu diệt mà tiềm ẩn và thời điểm ngày hôm nay như có một luồng gió mới thổi vào nó có dịp trỗi dậy. Mị đang thả hồn theo tiếng sáo như lần theo sợi dây quá khứ để tìm về những thời xưa niềm hạnh phúc. Và bất giác “ Mị thấy phơi phới trở lại, trong lòng đùng một cái vui sướng ”. Mị muốn đi chơi, Mị “ ngồi xuống giường trông ra cái ô hành lang cửa số mờ mờ trăng trắng ”. Còn ô hành lang cửa số nhỏ ? Ô hành lang cửa số trong tác phẩm này là một khoảng trống thẩm mỹ và nghệ thuật, nơi ấy Mị nhớ về quá khứ, về thuở con gái. Không gian mờ đục đó ngày hôm nay, Mị mới nhận thức được. Bấy lâu nay Mị nào có chăm sóc. Không gian âm u có phải chăng là đời Mị ? Một cuộc sống trong màn sương không lối thoát, Mị có phải chăng là con mồi mãi sa vào lưới nhện ? Hôm nay, tiếng sáo luồn qua khung cửa đã làm cho Mị nhớ về quá khứ, một thời son trẻ được tái hiện qua lớp “ mờ mờ trăng trắng ” ấy. Con người thực tiễn trong Mị đã sống dậy sửa chữa thay thế cho con người vô thức. Thế mà, mãi mãi xấu số cứ không thôi bám riết lấy Mị. Hai lần vươn tay đến niềm hạnh phúc, hai lần sức sống trở lại là hai lần A Sử đã lấy đi mất, đã dang tay đẩy Mị trở lại số kiếp con rùa, con ngựa. A Sử trói Mị gian ác như thời trung cổ, nhưng Mị mặc kệ toàn bộ, Mị không sợ, Mị đang sống với niềm hạnh phúc kỉ niệm, đang thả trôi mình theo tiếng sáo. Thế nhưng sự gian ác luôn không cho Mị hưởng niềm hạnh phúc dầu một thời hạn ngắn ngủi thôi. Mị trở về kiếp lùi lũi như con rùa con ngựa. Cuối cùng sức sống ấy đã trỗi dậy hơn khi nào hết, nó mãnh liệt bội phần. Lần Mị cởi trói cho A Phủ. Thoạt tiên lúc thấy A Phủ, Mị nhìn. Một cái nhìn hờ hững không xúc động, không lạ lùng. Cảnh nhà này trói người là chuyện thường. Nhưng đến một đêm, như bao đêm nào Mị cũng thức dậy và vẫn “ thản nhiên thổi lửa hơ tay ”. Anh lửa “ bập bùng sáng lên ” chính ánh lửa ấy đã buộc Mị “ lé mắt trông sang thấy hai mắt A Phủ cũng vừa mở, một dòng nước mắt lấp lánh lung linh bò xuống hai hõm má đã xám đen lại ”. Và cũng như tiếng sáo, dòng nước mắt đau khổ của một con người đau khổ đã lôi tuột Mị quay trở lại quá khứ khổ đau ngày nào. Nhìn A Phủ đứng đấy như một xác chết, bất giác Mị lại nhớ đến mình “ Trông người lại ngẫm đến ta ” là vậy, Mị nhớ đến hôm ấy mình cũng đã chịu trói như thế và nước mắt chảy xuống miệng, xuống cổ … không ai biết, ai hay. Nhìn A Phủ Mị thương mình quá ! Sao đời mình lại khổ đến thế ! Và từ thương bản thân Mị nghĩ đến người, nghĩ đến người đàn bà đã bị chết trói, nghĩ đến A Phủ Mị căm giận lũ người vô lương. Cái thương, cái căm giận, cái phẫn nộ ấy khác nào như nguồn hơi bơm vào một quả bóng đã căng và căng đến mức phải nổ tung, chính những điều đó đã làm Mị chăm sóc đến A Phủ, một con người khổ sở chỉ vì đánh mất một con bò mà phải đem mạng mình đánh đổi. Không ! Mị nhủ A Phủ không lí do gì phải chết. Và Mị đã hành vi : “ Mị rón rén bước lại, A Phủ vẫn nhắm mắt, nhưng Mị tưởng như A Phủ đương biết có người bước lại, Mị rút dao nhỏ cắt lúa, cắt nút dây mây. A Phủ cứ thở phè từng hơi không biết mê hay tỉnh ”. Mị hành vi không hề thống kê giám sát. Thật vậy sau khi cởi trói cho A Phủ “ Mị cũng tá hỏa ” Mị hành vi chỉ vì thương và dự tính trả thù … Mị không muốn một cái chết lại xảy ra, một tội ác nữa tái diễn, dù sao Mị cũng là một con người, Mị có trái tim nhân hậu của một con người. Và hành vi đó là sự phản kháng của sức sống thời xưa. Có người cho rằng đây là một hành vi tự phát vô ý thức. Song theo em vẫn hoàn toàn có thể hiểu đây là một hành vi xuất phát từ một quy trình hoạt động tâm lí có ý thức. Có thể xảy ra lắm chứ ! Nhưng cái quan trọng ở đây là tác dụng một sức sống tiềm tàng, tiềm ẩn của Mị trước đó .
Mị cởi trói cho A Phủ là đã tự tay giật bỏ vòng xiềng xích cho mình. Và hành vi tự giải phóng này của Mị có nguồn gốc từ cái buồn “ rười rượi ” từ cách uống rượu từng bát như uống cay đắng tủi nhục của cuộc sống … Và đương nhiên, nó trực tiếp hơn nhờ vào tiếng sáo gọi bạn, tiếng sáo đã làm cho lòng Mị bùng lên một ngọn lửa vốn dĩ đã dập tắp từ lâu .
Giữa màn đêm u tối, Mị lao theo A Phủ, Mị lao vào bóng đêm để xé tọac bóng đêm đến với ánh sáng của tự do và niềm hạnh phúc. Mị chạy theo A Phủ chạy trốn để tìm một vùng đất mới, để sống với niềm hạnh phúc, được làm con người. Mặc dù giữa Mị và A Phủ chưa hề có khái niệm tình yêu, thứ tình yêu trai gái nhưng ở họ có một thứ tình khác : tình người, người cùng đau khổ. Và họ đã biết rằng phải dựa vào nhau để sống. Chỉ có một con đường sống, duy nhất và con người thực của cô gái Mèo ấy đã thắng, cô lao đi quên toàn bộ, quên thế lực quên sự trả thù của cha con thống lí, quên đi con ma thần quyền chi phối, trói buộc cuộc sống cô. Đối với cô giờ đây tự do là trên hết. Cô lao đi, đi đến phía trước dù cô chưa định hình rõ nhưng đấy là đường sống. Khác với chị Dậu trong Tắt đèn Chị Dậu lao ra đêm đen, và bóng tối như muốn nuốt chửng chị ấy, chị mò mẫm trong vùng tối ấy. Chị không có con đường sáng để đi. Chị lao ra chỉ đơn thuần là tránh nạn, chị lao ra để mà lao ra tuy nhiên không lối thoát : Chị Dậu không hề tự giải phóng nổi mình “ Trời tối như mực và như cái tiền đồ của chị ”. Còn Mị, Mị lao ra để cùng đi với A Phủ đến một miền đất sống .
Kết thúc đoạn trích là cảnh A Phủ dìu Mị lao xuống dốc. Có lẽ tác phẩm dừng ở đây thì em chắc rằng người đọc ai cũng sẽ tin chắc rằng A Phủ và Mị sẽ được sống yên lành và niềm hạnh phúc. Bởi lẽ với sức sống mãnh liệt với niềm yêu đời sống đến thế thì không thể nào họ ( mà đặc biệt quan trọng là Mị ) lại hoàn toàn có thể không tìm được đời sống đích thực như í muốn. Và không những chỉ có Mị mà bất kỳ một ai khác đều yêu tin vào đời sống thì sớm hay muộn trái ngọt niềm hạnh phúc cũng đến với tay họ, dù ngày hôm nay đang chịu nhiều đau khổ, nhọc nhằn. “ Hạnh phúc là một sự đợi chờ ” ( J.Rútxô ) .
8. Cảm nhận sức sống tiềm tàng của nhân vật Mị trong đêm tình mùa xuân
Tô Hoài tên khai sinh là Nguyễn Sen, ông là một cây bút đầy sức phát minh sáng tạo của nền văn học Nước Ta. Tô Hoài có vốn hiểu biết đa dạng và phong phú, thâm thúy về phong tục tập quán của nhiều vùng miền khác nhau, lối trần thuật hóm hỉnh, vốn từ vựng phong phú, phát minh sáng tạo, cách miêu tả đậm chất tạo hình, lay động lòng người. “ Vợ chồng A Phủ ” là một trong những tác phẩm tiêu biểu vượt trội của ông. Truyện nói về đời sống tối tăm, khổ nhục và quá trình tự vùng lên đấu tranh quân địch, kiến thiết xây dựng lại cuộc sống của người dân miền núi cao Tây Bắc dưới ách thống trị của bọn thực dân, chúa đất. Đặc biệt, Tô Hoài đã khắc họa thành công xuất sắc nhân vật Mị có sức ám ảnh so với người đọc với sức sống tiềm tang trong đêm tình mùa xuân ở Hồng Ngài .
Năm 1952, Tô Hoài cùng bộ đội vào giải phóng Tây Bắc. Chuyến đi thực tiễn này đã đem đến cho nhà văn cái nhìn thâm thúy và tình cảm thắm thiết với người và cảnh Tây Bắc. “ Vợ chồng A Phủ ” được in trong tập “ Truyện Tây Bắc ” .
Tô Hoài đã dẫn dắt người đọc vào câu truyện bằng một lời trình làng nhẹ nhàng nhưng đầy ý vị “ Ai ở xa về, có dịp vào nhà thống lý Pá Tra thường thấy có một cô gái ngồi quay sợi gai bên tảng đá trước cửa, cạnh tầu ngựa. Lúc nào cũng vậy, dù quay sợi, thái cỏ ngựa, dệt vải, chẻ củi hay đi cõng nước dưới khe suối lên, cô ấy cũng cúi mặt, mặt buồn rười rượi ”. Cách vào truyện gây ấn tượng bởi tác giả đã tạo ra sự đối nghịch giữa cô gái trẻ đẹp một mình, bí mật với cảnh đông đúc sinh động của mái ấm gia đình thống lí Pá Tra. Đây là thủ pháp tạo trường hợp “ có yếu tố ” để hấp dẫn người đọc tò mò những huyền bí của số phận nhân vật .
Mị là một cô gái xinh đẹp, tài hoa, hồn nhiên yêu đời, là mơ ước của bao trai làng. Mị còn là một cô gái chịu khó, hiếu thảo và có lòng tự trọng. Cô đã xin bố cô cho cô “ con nay đã lớn, đã biết cuốc nương làm ngô giả nợ cho bố, xin bố đừng gả con cho nhà giàu ”. Mị xứng danh được sống niềm hạnh phúc nhưng Mị lại phải sống đọa đày trong khổ đau, tủi nhục. Ngày trước cha mẹ Mị phải vay tiền của nhà thống lí để làm đám cưới, cho tới khi Mị sinh ra, mẹ Mị mất, Mị sắp đến tuổi lấy chồng, món nợ vẫn không trả được, dù mỗi năm mái ấm gia đình Mị đã nộp một nương ngô cho thống lí. Thống lí đế nói với bố của Mị “ cho tao đứa con gái này về làm dâu thì tao sẽ xóa hết nợ cho ”. Rồi Mị bị A Sử con trai thống lí bắt có về làm vợ theo cướp dâu. Tô Hoài đã tố cáo chính sách cho vay nặng lãi, bóc lột người nghèo một cách dã man của bọn thống trị vùng Tây Bắc thời kì trước cách mạng tháng Tám .
Ngày mới về làm dâu, “ có đến hàng mấy tháng, đêm nào Mị cũng khóc ” vì Mị phải sống với kẻ mà cô không yêu. Hơn nữa, vẻ bên ngoài Mị là con dâu thống lí nhưng thực ra cô là con nợ. Một con nợ thường thì dù khốn khổ vẫn hy vọng một ngày nào đó sẽ trả hết nợ, thoát khỏi thân phận con nợ. Không thể chịu đựng được sự ép chế cả thể xác lẫn ý thức của cha con thống lí, Mị trốn về nhà gặp cha, cô tính ăn nắm lá ngón để tìm sự giải thoát. Nhưng trước những lời thống thiết của cha, Mị không muốn cha Mị buồn khổ hơn, cô nén nỗi đau riêng đành trở lại nhà thống lí .
Mị sống cam chịu, không phản kháng. Sau này, bố chết rồi “ Mị không còn tưởng đến Mị hoàn toàn có thể ăn lá ngón tự tử nữa ”. Tác giả cắt nghĩa “ Ở lâu trong cái khổ, Mị quen khổ rồi ” để minh giải thực trạng nhân vật đày đọa đến mức tê liệt về ý thức, buông xuôi, phó mặc cho thực trạng. Mị sống thầm lặng, lặng lẽ “ Mị ngày càng không nói, lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa ”. Mị bị biến thành một thứ công cụ lao động là nỗi cực nhục mà Mị phải gật đầu. Nhưng Mị còn phải chịu đựng nỗi đau về niềm tin triền miên. Nhà văn miêu tả căn buồng của Mị ở trong nhà thống lí như một nhà tù “ ở cái buồng Mị nằm, kín kẽ, có một chiếc hành lang cửa số một lỗ vuông bằng bàn tay. Lúc nào trông ra chỉ thấy trăng trắng không biết là sương hay là nắng ”. Mị bị đày ải bởi lao động khổ sai ở nhà thống lí nhưng đáng sợ hơn là sự đày đọa về niềm tin, nó làm cho Mị sống mà như đã chết .
Với sự cảm thông trân trọng, Tô Hoài đã phát hiện sức sống mãnh liệt tiềm tàng trong con người Mị dẫn cô tới hành vi phản kháng táo bạo, kinh khủng. Nhà văn tạo những cảnh, những trường hợp phải chăng để vẻ đẹp tính cách nhân vật tỏa sáng .
Cảnh tết đến xuân sang với nhiều hình ảnh, sắc tố tỏa nắng rực rỡ của những chiếc váy hoa “ phơi trên mỏm đá xòa như con bướm sặc sỡ ”, tiếng cười đùa vui tươi của đám trẻ trước sân nhà, đặc biệt quan trọng là tiếng sáo rủ bạn đi chơi đã ảnh hưởng tác động can đảm và mạnh mẽ đến tâm hôn Mị. Mị nghe “ tiếng sáo ngoài đầu núi ” vọng lại tha thiết, bổi hổi. Mị ngồi nhẩm thầm bài hát của người đang thôi :
“ Mày có con trai con gái rồi
…
Ta đi tìm tình nhân ”
Ngôn từ đơn giản và giản dị, mộc mạc của tiếng sáo hàm chứa lẽ sống tự do, phóng khoáng của con người. Tiếng sáo thức tỉnh đời sống ý thức, làm hồi sinh tâm hồn Mị, bừng lên sức sống tiềm ẩn trong Mị. “ Ngày Tết, Mị cũng uống rượu, cứ uống ực từng bát. Rồi say .. ” ngồi “ nhìn mọi người nhảy đồng, người hát nhưng lòng Mị thì đang sống về ngày trước ”. Cách uống rượu “ ực từng bát ” của Mị khiến ta nghĩ cô như đang uống đắng cay của phần đời đã qua và cô như đang uống cái khát khao của phần đười chưa tới. Rượu hoàn toàn có thể làm khung hình và đầu óc Mị say nhưng tâm hồn cô thì đã tỉnh lại sau bao tháng ngày câm nín bởi sự đày đọa khốn khổ. “ Tai Mị văng vẳng tiếng sáo gọi bạn đầu làng ”. Tiếng sáo nhắc Mị nhớ lại một thời tươi đẹp, một thời tự do. Có biết bao nhiêu người mê ngày đêm thổi sáo đi theo Mị. Để rồi, sau bữa cơm Tết, mọi người đi chơi thì Mị lại “ từ từ bước vào buồng ”, “ ngồi xuống giường, trông ta cái hành lang cửa số lỗ vuông mờ mờ trăng trắng ”. Bởi vì bị giam hãm lâu ngày, Mị đã thành thói quen. “ Chẳng năm nào A Sử cho Mị đi chơi Tết. Mị cũng chẳng buồn đi ”. Nhưng Mị thấy “ phơi phới trở lại trong lòng đùng một cái vui sướng như những đêm Tết ngày trước ”. Mị thấy mình còn trẻ, Mị muốn đi chơi như bao người phụ nữ có chồng khác. Mị thấy mình còn trẻ, Mị muốn đi chơi như bao người phụ nữ có chồng khác. Mị ý thức được tình cảm của mình. Ý nghĩ về cái chết là sự phản kháng thực trạng. Nó chứng tỏ Mị đã trở lại chính mình. “ Tiếng sáo gọi bạn yêu vẫn lửng lơ bay ngoài đường ” nghe càng da diết, thôi thúc Mị bước tới hành vi “ xắn một miếng mở bỏ thêm vào đĩa đèn cho sáng ”. Khi tiếng sáo “ rập rờn ” trong đầu, Mị quyết định hành động đi chơi, Mị sửa soạn đi chơi, Mị “ quấn lại tóc ” “ với tay lấy cái váy hoa ”, “ rút thêm cái áo ”. Hành động của Mị là hành vi của một người tự do, theo tiếng gọi của lòng mình. Giữa lúc khao khát tự do trong Mị đang sống dậy thì Mị bị A Sử trói đứng vào cột “ không cúi không nghiêng đầu được nữa ”. Lúc đó, Mị vẫn là người nửa tỉnh nửa mơ, hồn Mị vẫn lâng lâng theo tiếng sáo, những kí ức tươi đẹp thời thanh xuân khiến Mị “ như không biết mình đang bị trói ”. Khi Mị vùng bước tiến, sợi dây trói nhắc Mị nhớ tới thân phận trong hiện tại. Mị thổn thức nghĩ “ Mình không bằng con ngựa ”, vì con ngựa còn được đứng gãi chân, nhai cỏ. Thực tại nghiệt ngã lại bóp chết khát vọng trong Mị. Cả đêm bị trói đứng như vậy. Nín khóc Mị lại bồi hồi, có lúc lại nồng nàn thiết tha nhớ …
Sức sống mãnh liệt tiềm tàng trong con người Mị không gì vùi dập được. Ngòi bút của tác giả lánh sâu vào những bí mật của đời sống nội tâm, phát hiện nét đẹp và nét riêng của tính cách nhân vật ngay cả lúc nhân vật đau khổ nhất. Tô Hoài đã cảm thông cho số phận của những con người phải sống trong sự đày đọa của áp bức thống trị. Nhà văn đã lên án và tố cáo sâu sắc một xã hội tàn bạo, xấu xa, nghiệt ngã như vậy. Qua đó, Tô Hoài còn ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn, khát vọng sống mãnh liệt của nhân vật Mị.
9. Sơ đồ tư duy phân tích sức sống tiềm tàng của Mị
Mời các bạn tham khảo thêm các thông tin hữu ích khác trên chuyên mục Văn học – Tài liệu của Thiquocgia.vn.
Tham khảo thêm
