Vanvn- Sau khi người Pháp cơ bản ổn định tương đối sự thống trị trên toàn cõi Việt nam vào năm 1884 thì đến năm 1898 chính sách khai thác thuộc địa lần thứ nhất của Pháp ra đời, trong đó đã bao gồm cả kế hoạch dùng văn hóa để phục vụ cho nền kinh tế thực dân.
Ngày 15.12.1898, phái đoàn khảo cổ Pháp tại Đông Dương đã đặt trụ sở tại TP HCM. Từ đó, các nhà khoa học Pháp quốc đã mở màn đặt chân tới nhiều vùng xa xôi hẻo lánh triển khai các hoạt động giải trí tìm hiểu, khảo sát, thăm dò, khai thác nhiều di chỉ khảo cổ học nằm rải rác trên nhiều vùng miền của quốc gia ta .
Ngày 20.1.1900, Toàn quyền Đông Dương đã ra Nghị định đổi đoàn khảo cổ học Đông Dương thành Pháp quốc Viễn Đông bác cổ ( EFEO ). Tổ chức này được xây dựng với trách nhiệm điều tra và nghiên cứu, sưu tầm về các yếu tố lịch sử vẻ vang, dân tộc học, khảo cổ học, kiến trúc, thẩm mỹ và nghệ thuật, ngôn từ, văn học dân gian, phong tục tập quán của 3 nước Đông Dương ( Việt Nam, Lào, Campuchia ) và 1 số ít nước lân cận như Trung Quốc, Ấn Độ, Indonexia, Malaixia, Đất nước xinh đẹp Thái Lan …
Ngày 30.9.1901,Toàn quyền Đông Dương đã ra nghị định thành lập Ủy ban Cổ vật tại Bắc kỳ (Coumrssion dec antiqui tes de Tonkin) với nhiệm vụ điều tra sưu tầm, xếp hạng các di tích di vật lịch sử, khảo cổ, dân tộc và nghệ thuật ở miền Bắc nước ta. Trụ sở của cơ quan này được đặt tại Hà Nội.
Theo cuốn sổ thống kê những hiện vật sưu tầm được của Sở Dân tộc học thuộc Bảo tàng Louis – Finot : “ Chúng ta nhận thấy những hiện vật có nguồn gốc từ khắp mọi nơi lần lượt được đưa vào lưu giữ như : các khuôn tượng bán thân của những dân tộc bản địa khác nhau cùng với công cụ nghề dệt, guồng nước, xích tay và tranh ca kê mô nô của Nhật, những đồ vật ở mọi thể loại, bộ sưu tập rất đa dạng và phong phú về vũ khí, những con thuyền độc mộc và có khi là cả những ngôi nhà ”, “ nhà khảo cổ Pajo đã tìm thấy tại Thanh Hóa 150 hiện vật và đã lập ra phòng tọa lạc khảo cổ ” .
Những hoạt động giải trí tích cực của các học giả Pháp đã mang lại tác dụng là rất nhiều di chỉ khảo cổ được phát hiện. chỉ riêng tại Thanh Hóa, Ty Văn hóa Thông tin – Thanh Hóa đã thống kê : “ trên 50 năm làm công tác làm việc bảo tồn – kho lưu trữ bảo tàng, người Pháp đã khai thác hàng trăm khu vực thời đại đồ đá, vài khu vực đồ đồng và 1 số ít mộ cổ ” .
Một số nhà khảo cổ học người Pháp tiêu biểu vượt trội đã có những góp phần lớn trong công tác làm việc bảo vệ di sản văn hóa truyền thống Việt Nam nói riêng và Đông dương nói chung :
Ông Gustave Dumoutier là một nhà nghiên cứu lịch sử dân tộc nổi tiếng của Pháp quốc, ông là người tiên phong trong nghành khảo cổ học tiền sử tại Việt Nam. Ông là người có rất nhiều các khu công trình nghiên cứu và điều tra về các ngôi chùa tại TP. Hà Nội. Với năng lực về chữ Hán và quốc ngữ trong các công bố nghiên cứu và điều tra của mình ông đã ra mắt đến fan hâm mộ rất nhiều yếu tố tương quan đến tấm bia thờ tự, chú giải, câu đối … tại các ngôi chùa của TP. Hà Nội. Dumoutier còn được biết đến là một nhà TP.HN học, ông là người tiên phong thực thi những bản thống kê về các ngôi thành Cổ Loa, Hoa Lư và Đại La .
Bà Madeleine Colani là một nhà khảo cổ học đã thao tác tại Sở Địa chất Đông Dương từ năm 1920 đến năm 1939. Bà đã nhận học vị tiến sỹ ĐH rồi tiến sỹ vương quốc tại Pháp .
Cùng với người em là E’le’Onore, bà đã miệt mài đi khắp đất nước Việt Nam và tiến hành rất nhiều các cuộc khai quật trong đó có những cuộc khai quật nổi tiếng tiêu biểu như: cuộc khai quật tại dãy núi Bắc Sơn, những hang động ở Hòa Bình, những nghiên cứu về Nghệ An, Sa Huỳnh, vịnh Hạ Long, hay tại Lào là những ngôi mộ cổ lớn tại cánh đồng chum Huapan. Bà là người có những ảnh hưởng lớn đối với ngành khảo cổ học tiền sử Việt Nam. Bà Colani xứng đáng được người Việt cũng như người Lào biết đến và vinh danh, với những đóng góp to lớn.
Ông Henri Parmentier là một nhà khảo cổ học người Pháp, một chuyên viên điều tra và nghiên cứu về văn hóa truyền thống Champa cổ. Ngay sau khi phái đoàn khảo cổ học Pháp được xây dựng năm 1898, Henri Parmentier được chỉ định làm kiến trúc sư đảm nhiệm việc thiết lập bản hạng mục miêu tả những khu công trình Champa ở miền Trung Việt Nam. Ông gia nhập viện Viễn Đông Bác cổ năm 1900. Công việc tiên phong của ông trong khảo cổ là nghiên cứu và điều tra tầm quan trọng của các đền thờ Baal-Hammon. Ông tham gia vào các cuộc khảo cổ tại Mỹ Sơn ( 1901 – 1904 ), Đồng Dương, Chánh Lô ( 1905 ), và Bantey Srey ( 1906 ). Năm 1904, những tài liệu cơ bản nhất về Mỹ Sơn đã được ông và Louis Finot ( Giám đốc tiên phong của Viện Viễn Đông Bác Cổ ) công bố. Qua khu công trình điều tra và nghiên cứu của ông, ta biết vào đầu thế kỷ 20, Mỹ Sơn có 68 khu công trình kiến trúc mà Parmentier chia thành các nhóm từ A, A ’ đến N. Parmentier cũng là người đảm nhiệm việc Phục hồi lại các đền thờ Po Nagar ( Tháp Bà ) và Po Klaung Garai tại Nha Trang từ năm1905 tới năm 1908. Trong khoản thời hạn này, ông chuẩn bị sẵn sàng cho các chương trình bảo tồn Angkor Wat và phục chế các bộ sưu tập cổ vật tại kho lưu trữ bảo tàng của Viện Viễn Đông Bác Cổ tại TP. Hà Nội ( nay là Viện Bảo tàng Lịch sử vương quốc Việt Nam ). Ông cũng góp thêm phần thiết kế xây dựng Viện kho lưu trữ bảo tàng tại Thành Phố Đà Nẵng, ( nay là Viện Bảo tàng Nghệ thuật điêu khắc Chăm Thành Phố Đà Nẵng ). Cho đến khi mất, Parmentier dành nhiều thì giờ chú tâm đến ngành khảo cổ, tích lũy các tài liệu viết tay, bảo tồn các khu công trình nghiên cứu và điều tra, và phục sinh các di tích lịch sử Angkor .
Ông Victor Goloubew là một học giả gốc Nga thao tác cho Viện Viễn Đông bác cổ Pháp, đã có những góp phần lớn cho việc khai thác, điều tra và nghiên cứu văn minh Đông Sơn, từ nền văn hóa truyền thống cổ này, Goloubew đã có những liên hệ mê hoặc với đời sống của dân tộc bản địa Mường của nước ta .
NGUYỄN HOÀNG HIỆP
Bảo tàng Lịch sử Quốc gia
Tài liệu tham khảo:
-
Nguyễn Thị Huệ, Lược sử sự nghiệp bảo tồn bảo tàng Việt Nam từ 1945 đến nay, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội, Hà Nội, 2005.
- Trần Quốc Vượng, Hà Văn tấn, Diệp Đình Hoa, Cơ sở khảo cổ học, nxb Đại học và trung học chuyên nghiệp TP.HN, TP.HN, 1978 .
- Viện KHXH Việt Nam và Viện Khảo cổ, Một thế kỷ Khảo cổ học Việt Nam, tập I, II, nxb KHXH, TP.HN, 2005 .
