– Hang Dơi thuộc thôn Kha Hạ, xã Vũ Lễ, huyện Bắc Sơn là di tích khảo cổ cấp quốc gia chứa đựng nhiều giá trị lịch sử. Qua nhiều lần khai quật Hang Dơi, các nhà khảo cổ học đã phát hiện nhiều di vật đặc trưng của văn hóa Bắc Sơn. Những năm qua, chính quyền và Nhân dân xã Vũ Lễ đã có nhiều giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị di tích, góp phần lưu truyền cho hậu thế.
Hang Dơi là một hang mái đá tự nhiên, nằm sâu trong dãy núi của thôn Kha Hạ, có diện tích quy hoạnh rộng khoảng chừng 150 mét vuông, có độ sâu khoảng chừng 12 m, cửa cao khoảng chừng 11 m, rộng khoảng chừng 2 m. Đây là nơi trú ngụ của hàng ngàn con dơi. Từ vị trí của nhà văn hóa thôn Kha Hạ tới hang Dơi khoảng chừng 1,5 km, con đường dẫn đến hang là đường mòn dân số, nơi đây có rất ít người qua lại. Hang Dơi là một trong những nơi phát hiện các di vật đặc trưng của nền văn hóa truyền thống Bắc Sơn .
Hang Dơi là nơi người dân xã Vũ Lễ thường xuyên dừng lại nghỉ chân
Tại đây, các nhà khảo cổ học đã thực thi 2 đợt khai thác ( đợt 1 từ ngày 6/12/1984 đến ngày 1/1/1985 ; đợt 2 từ ngày 30/10 đến ngày 5/11/2021 ) và tích lũy được trên 600 hiện vật mang dấu ấn đặc trưng của văn hóa truyền thống Bắc Sơn như : công cụ đá, mảnh tước, rìu mài lưỡi, cuốc, gốm, số lượng lớn dấu Bắc Sơn, mảnh tước đá vôi, mảnh tước đá cuội, công cụ hạch đá, các hiện vật là đồ gốm, đồ sành, sứ thời phong kiến và văn minh, dấu vết các mộ táng, mộ táng của trẻ nhỏ … Qua nghiên cứu và điều tra hiện vật, các nhà khảo cổ học đánh giá và nhận định Hang Dơi thuộc văn hóa truyền thống Bắc Sơn ( thời kỳ đá mới ) có niên đại 10.000 năm đến 7.000 năm cách thời nay .
Tiến sĩ Phạm Thanh Sơn, Viện Khảo cổ học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam nhận định: Trong văn hoá Bắc Sơn, cư dân Bắc Sơn sử dụng cuội để chế tác công cụ, tại Hang Dơi có nhiều chiếc rìu bằng đá cuội được mài ở lưỡi, đây là một công cụ đặc trưng cho nền văn hoá Bắc Sơn, thể hiện sự tiến bộ về phương thức sản xuất, đời sống kinh tế xã hội của cư dân thời tiền sử tại đây. Các hiện vật này sẽ đóng góp cho quá trình nghiên cứu văn hóa Bắc Sơn và phục vụ cho việc trưng bày của Bảo tàng tỉnh Lạng Sơn, giúp giới thiệu đến công chúng về cuộc sống của cư dân thời tiền sử; các dấu tích mộ táng đã phản ánh sự đồng nhất về tang thức của cư dân tiền sử ở văn hoá Bắc Sơn.
Nhằm dữ gìn và bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử khảo cổ mà Hang Dơi mang lại, chính quyền sở tại các cấp và người dân địa phương đã có các giải pháp để bảo vệ di tích lịch sử. Ông Hoàng Văn Tuấn, Trưởng thôn Kha Hạ, xã Vũ Lễ cho biết : Hang Dơi là di tích lịch sử cấp vương quốc thuộc địa bàn thôn nên người dân trong thôn rất có ý thức bảo vệ. Để người dân hiểu hơn về giá trị của Hang Dơi, hằng tháng, trong các cuộc họp thôn, tôi đều tuyên truyền đến người dân, qua đó nâng cao ý thức của mỗi người trong việc bảo vệ di tích lịch sử .
Được biết, người dân địa phương khi lên rừng đốn củi thường nghỉ chân hoặc trú mưa tại di tích Hang Dơi nhưng không ai xả rác hoặc viết, vẽ bậy lên di tích. Nhiều người dân còn vào tận hang để dọn chất thải của đàn dơi, vừa để làm sạch di tích vừa để mang về phục vụ chăm bón cây cối. Người dân trên địa bàn cũng thường xuyên phát quang cây cối trước cửa hang và lối vào di tích; các hố khai quật không có dấu hiệu bị xâm phạm… Nhờ đó, đến nay, di tích vẫn được giữ nguyên trạng.
Bà Đỗ Thanh Loan, Trưởng Phòng Văn hóa và tin tức huyện cho biết : Thời gian qua, nhằm mục đích dữ gìn và bảo vệ, phát huy giá trị của Hang Dơi, phòng đã phối hợp với chính quyền sở tại xã tăng cường tuyên truyền nâng cao nhận thức của dân cư ; tạo điều kiện kèm theo thuận tiện cho các nhà khảo cổ học, các nhà nghiên cứu triển khai khai thác, nghiên cứu và điều tra về di tích lịch sử ; thiết kế xây dựng kế hoạch và khảo sát thực địa để thực thi cắm mốc, khoanh vùng bảo vệ di tích lịch sử ; … Thời gian tới, chúng tôi liên tục lôi kéo nguồn xã hội hóa kinh phí đầu tư tu sửa đường vào di tích lịch sử ; liên kết với các di tích lịch sử trên địa bàn xã để tăng cường tiếp thị về giá trị lịch sử vẻ vang, giá trị khảo cổ của Hang Dơi qua các phương tiện thông tin đại chúng …
Dù đã được các cấp, ngành chăm sóc tuy nhiên công tác làm việc bảo tồn, phát huy giá trị di tích lịch sử Hang Dơi vẫn gặp nhiều khó khăn vất vả, nhất là về nguồn kinh phí đầu tư ; đường dẫn đến Hang Dơi đa phần đi bằng đường mòn dân số, trời mưa sẽ gây khó khăn vất vả cho chuyển dời ; 1 số ít hiện vật như mộ táng trẻ nhỏ được phát hiện chưa thể thực thi luân chuyển về kho lưu trữ bảo tàng tỉnh do kinh phí đầu tư còn eo hẹp ; thêm vào đó, di tích lịch sử khảo cổ học là tài nguyên văn hóa truyền thống rất đặc biệt quan trọng, thế cho nên, quy trình trùng tu yên cầu phải có giải pháp đơn cử, thận trọng để tránh tác động ảnh hưởng xấu đi đến di tích lịch sử …
Qua các điều tra và nghiên cứu, các cuộc khai thác đã khẳng định chắc chắn di tích lịch sử Hang Dơi là địa chỉ nổi bật của văn hóa truyền thống Bắc Sơn. Hy vọng thời hạn tới, các cấp, ngành công dụng sẽ có nhiều giải pháp hiệu suất cao hơn nữa để bảo tồn, phát huy giá trị di tích lịch sử này, qua đó, góp thêm phần ship hàng công tác làm việc nghiên cứu và điều tra khảo cổ học .
