T
hực trạng ô nhiễm không khí tại cá
c đô thị
Theo báo cáo thường niên The Environmental Performance Index (EPI) của Mỹ thực hiện, Việt Nam hiện đang đứng trong top 10 các nước ô nhiễm không khí ở Châu Á. Đáng lưu ý, tổng lượng bụi ở hai siêu đô thị Hà Nội và TP Hồ Chí Minh đang liên tục tăng cao khiến chỉ số chất lượng không khí (AQI) luôn ở mức báo động.
Ảnh minh họa, nguồn Internet
Đô thị hóa thiếu quy hoạch gián tiếp ảnh hưởng tác động đến chất lượng không khí
Đô thị hóa là quá trình tất yếu đang diễn ra mạnh mẽ tại Việt Nam, góp phần đẩy mạnh phát triển kinh tế – xã hội, nâng cao đời sống của nhân dân. Theo báo cáo của Bộ Xây dựng, tính đến ngày 10/4/2019, Việt Nam có 819 đô thị bao gồm: 2 đô thị loại đặc biệt là Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh, 19 đô thị loại I, 29 đô thị loại II, 45 đô thị loại III, 84 đô thị loại IV ,640 đô thị loại V.Tốcđộ đô thị hóa tại Việt Nam được đánh giá là nhanh, đứng đầu khu vực Đông Nam Á với tỷ lệ đô thị hóa ước đạt 38,4% năm 2018 và dự kiến sẽ đạt tỷ lệ 40% năm 2019.
Tuy
nhiên, sức hấp dẫn của các cơ hội và tiện ích ở các đô thị lớn đã khôngngừng lôi cuốn lượng lớncư dân nông thôn và các đô thị nhỏ di cư đến, khiếncho mật độ dân cư của các đô thị tăng lên. Theo số liệu của Tổngcục Thống kê, mật độ dân cư trung bình tại Thủ đô Hà Nội năm 1999 là 1.296 người/km
2
, năm 2009 đã tăng lên 1.929 người / km
2
và năm 2019 là 2.398 người / km
2
; thành phố Hồ Chí Minh cao nhất cả nước với tỷ lệ dân số lần lượt là 2.410, 3.418 và 4.363 người / km
2
. Gia tăng dân số ở các đô thị đã dẫnđến sự cần thiết gia tăng các nhu cầu thiết yếu cho cuộc sống như: Nhàở, xe cộ, việc làm… đồng thời kéotheo sự phát thải từ các phường tiện và hoạt động phát triển kinh tế – xã hội.
Do đó, hầu hết các đô thị lớn của nước ta đang phải đối mặt với tình trạng ô nhiễm không khí ngày càng gia tăng, tập trung chủ yếu là ô nhiễm bụi. Mức độ ô nhiễm biểu hiện rõ nhất ở TP.Hà Nội và TP.Hồ Chí Minh, tiếp đến là các đô thị loại I.
Tác nhân trực tiếp gây ô nhiễm không khí tại các đô thị
Báo cáo hiện trạng Môi trường Quốc gia năm năm nay, chuyên đề “Môi trường đô thị” của Bộ Tài nguyên và Môi trườngcho thấy ,áp lực ô nhiễmmôi trườngkhông khí tại các đô thị chủ yếudo các phương tiện đi lại giao thông vận tải, hoạt động giải trícủa các xí nghiệpnội đô ,hoạt động và sinh hoạtcủa cư dân ,xử lý rác thảivà các nguồnô nhiễmtừ ngoài thành phố chuyểnvào .Trongđó ,các phương tiện đi lại giao thông vận tảicơ giới đườngbộ “ đónggóp ”nhiều nhất trong tổng lượng phát thải gâyô nhiễmkhông khí vớicác khí thảiđộc hại như : Lưu huỳnhđi-ô-xít ( SO
2
), ni-tơ
đi-ô-xit ( NO
2
) ,
các
bon mo-no-xít ( CO ) ,khói, bụi …TạiThủđô Hà Nội ,có đến 70% lượng bụi ,85% tổng lượngkhí thải các-bon đi –
ô-xít ( CO2 ) và 95 % lượng các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi mà mắt thường không quan sát được gây ô nhiễm không khí là do hoạt động giải trí của hàng triệu phương tiện đi lại giao thông vận tải thải ra .
Ảnh minh họa, nguồn Internet
Tại
các khu vực nội thành, nội thị các đô thị lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, số ngày trong năm có nồng độbụi PM10, PM2, 5 vượt ngưỡng giới hạn cho phép của QCVN 05 : 2013 / BTNMT chiếm tỷ lệ hơn 20% tổng số ngày trong năm .Đối vớicác đô thị khu vực miền Bắc ,số ngàycó nồngđộ bụi cao thườngtập trung vàocác thángmùa đông .Bên cạnhđó ,nhiềukhu vực hoạt động giải trí kiến thiết xây dựng, tăng trưởngđô thị chưa triển khai đầyđủ các giải pháp bảo vệ môi trường, đặc biệt tại các
công
trường xây dựng đã và đang gây ra ô nhiễm không khí, chủ yếu làô nhiễmbụi trongquá trìnhthi công ,luân chuyển nguyên vật liệu, đất cát phụcvụ kiến thiết xây dựng. Ngoài ra ,ô nhiễmkhông khí cònđến từ khí thảicủa ngành công nghiệpxi măng ,sản xuấtthép ,nhiệt điện ,khai thác than, vật tư thiết kế xây dựng ,hóa chất ,một số ngànhsử dụnglò hơi ,lò đốt rác thải …một số nhà máy ,đặc biệtlà loạivừa và nhỏ như nhà máy xi măng lò đứng hầu như chưa có hệ thống xử lý bụi đạt yêu cầu, các nhà máy thép, xi măng chưa đầu tưđồng bộ hệthống xử lý các chất độchại. Một số địa phương đầu tư các lò đốt chất thải công suấtnhỏ ,chưakiểm soát được lượngkhí thảiđộc hại trongquá trình đốt, quản lý và vận hànhlò .Trongkhi đó ,phầnlớn cácbãi chônlấp tiếp đón chất thải rắnđô thị đều chưađảm bảo điềukiện vệ sinhmôi trường, rất nhiều trong sốđó là các bãi rác tạm ,lộ thiên, thường trong thực trạngquá tải ,không có hệ thốngthu gom ,xử lý nướcrỉ rác …vừa là nguồn gâyô nhiễm tớikhông khí, vừa ảnh hưởngđến chất lượng đấtvà nguồn nướccác đô thị và khu vực lân cận .
Ngoài các nguyên nhân kể trên, biến đổi khí hậu với những tác động ngày một hiện hữu và nghiêm trọng cũng khiến cho chất lượng không khí trở nên tồi tệ hơn thông qua thay đổi điều kiện khí quyển và khuếch đại các đám cháy rừng. Tácnhân chính của biến đổi khí hậu – đốt nhiên liệu hóa thạch cũng là nguyên nhân chính gây ô nhiễm không khí tại các đô thị nói riêng và trên toàn cầu nói chung. Bên cạnh đó còn phải kể đến ý thức gìn giữ môi trường và thói quen sinh hoạt hàng ngày của người dân cũng gây ra những ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng môi trường không khí.
Ô nhiễm không khí tác động ảnh hưởng xấu đi đến sức khỏe thể chất con người và kinh tế tài chính – xã hội
Theo nghiên cứu của Liên hợp quốc, mỗi năm trên thế giới có khoảng 7 triệu người chết sớm do ô nhiễmkhông khí, trong đó, khu vực châu Á – Thái Bình Dương có gần 4 triệu người; gây thiệt hại cho nền kinh tế toàn cầu 5 nghìn tỷ đô la. Ô nhiễm ôzôn trên mặt đất dự kiến sẽ làm giảm 26% năng suất cây trồng chủ lực vào năm 2030.
Tại
Hội nghị toàn cầu lần thứ nhất về ô nhiễm không khí và sức khỏe vào cuối năm 2018 tại Thụy Sĩ, Tổchức Y tế thế giới WHO nhận định, hàng ngày có khoảng trên 90% trẻ em trên thế giới dưới 15 tuổi (khoảng 1,8 tỷ trẻ em) phải hít thở bầu không khí ô nhiễm khiến cho sức khỏe và sự phát triển của các em bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Theo WHO, trong 10 bệnh có tỷ lệ tử vong cao nhất tại Việt Nam, có 6 bệnh liên quan đến đường hô hấp có nguyên nhân từ ô nhiễm không khí và chất lượng không khí. Trong cơ cấu bệnh tật, các bệnh về đường hô hấp cũng là 1 trong 5 nhóm bệnh bị mắc phải cao nhất. Các nghiên cứu của WHO cũng chỉ ra, năm 2016, hơn 60.000 người tử vong do bệnh tim, đột quỵ ,ung thư phổi; bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính và viêm phổi ở Việt Nam đều có liên quan tới ô nhiễm không khí.
Trong
khi đó ,
Báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia Việt Nam đã chỉ rõ ,ô nhiễm môi trường không khí gây ra những tác động trực tiếp tới sức khỏe cộng đồng. Tỷlệ người dân ở các đô thị lớn mắc các bệnh liên quan đến ô nhiễm không khí chiếm tỷ lệ khá cao, trẻ em là nhóm đối tượng chịu tác động lớn nhất. Trong đó, điều đáng lo ngại là bụi khí PM 2,5 với kích thước siêu nhỏ mà mắt thường không thể nhìn thấy ,được coi là tác nhân gây ô nhiễm có ảnh hưởng nhất đối với sức khỏe, do có khả năng lắng đọng, thẩm thấu, di chuyểntrong phổi, thậm chí còn có thể xuyên qua thành mạch máu đi vào hệ tuần hoàn của con người. Vì thế, các hạt bụi này có thể gây ảnh hưởng tức thời như kích ứng mắt, mũi, họng và phổi, ho, hắt hơi, chảy nước mũi và khó thở. Phơi nhiễm lâu dài với bụi mịn cũng có thể tăng tỷ lệ viêm phế quản mạn tính, suy giảm chức năng phổi và tăng tỷ lệ tử vong do ung thư phổi, đột quỵ và bệnh tim.
Sự vào cuộc của các cơ quan liên quan nhằm hạn chế ô nhiễm không khí đô thị
Đứng trước thực trạng ô nhiễm không khí ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người và phát triển kinh tế – xã hội đang là vấn đề đáng lo ngại tại các đô thị. Các giải pháp cụ thể nhằm khắc phục tình trạng này đang trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Trước hết, các đô thị cần đầu tư xây dựng đồng bộ hệ thống giao thông công cộng, đặc biệt là giao thông công cộng xanh để hạn chế sử dụng phương tiện cá nhân, hạn chế phát thải. Tất cả các phương tiện giao thông cần được đưa vào kiểm soát và đăng kiểm để đảm bảo chất lượng.
Cần kiểm soát tốt vấn đề rác thải đô thị; các khu xử lý chất thải cần được kiểm soát chặt chẽ từ vấn đề thugom, vận chuyển và xử lý rác thải sinh hoạt, rác thải công nghiệp đến việc xử lý các chất thải xây dựng; tái chế dần thành vật liệu xây dựng. Song song với đó, cần đầu tư công nghệ tiên tiến, hiện đại vào các nhà máy xử lý chất thải, các lò hơi của các nhà máy sản xuất vật liệu xây dựng để đạt hiệu quả cao và hạn chế sự phát thảira môi trường trong quá trình vận hành.
Cần đầu tư đồng bộ, xây dựng giải pháp lâu dài về kiểm soát khí thải và xây dựng các kịch bản để ứng phó với biến đổi khí hậu và những tác động ảnh hưởng của môi trường. Tạicác đô thị cần tiến hành lắp đặt các trạm quan trắc để có được một hệ thống quan trắc toàn diện, đánh giá được tổng thể chất lượng không khí tại các đô thị, đặc biệt là tại 2 đô thị lớn Hà Nội và TP.Hồ Chí Minh.
Mặt khác, tăng nhanh công tác làm việc tuyên truyền về nguyên do, mối đe dọa của ô nhiễm không khí so với sức khỏe thể chất con người để biến hóa thói quen hoạt động và sinh hoạt tùy tiện, nâng cao ý thức bảo vệ môi trường tự nhiên của dân cư .
Những năm gần đây, các bộ, ngành từ Trung ương tới địa phương, bằng những hành động mạnh mẽ, quyếtđẩy mạnh các biện pháp ứng phó vớitình hình ô nhiễm không khí. Năm 2016, Thủ tướng Chính phủ đã banhành Quyết định số 985 a / QĐ-TTgphê duyệt Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý chất lượng không khí đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2025. Kế hoạch đề ra mục tiêu tổng quát là hướng tới tăng cường công tácquản lý chất lượng không khí (CLKK) thông qua kiểm soát nguồn phát sinh khí thải; giám sát CLKK xung quanh nhằm cải thiện chất lượng môi trường không khí và bảo đảm sức khỏe cộng đồng .Theo đó ,cơ quan quản lý phải tập trung kiểm soát bụi trong quá trình thi công ,vận chuyển nguyên vật liệu, chất thải tại các côngtrường xây dựng; đầu tư, thực hiện đổi mới công nghệ, quy trình sản xuất, thiết bị sản xuất tại các cơ sở sảnxuất công nghiệp nhằm hạn chế phát sinh khí thải; tiếp tục đầu tư xây dựng ,lắp đặt, vận hành các hệ thống thiết bị xử lý khí thải phát sinh từ các cơ sở công nghiệp, đảm bảo không gây ô nhiễm môi trường không khí. Phải hoàn thành thực hiện quy định lộ trình áp dụng tiêu chuẩn khí thải đối vớixeô tô ,xemô tô 2 bánh sảnxuất, lắp ráp và nhập khẩu mới …
Ngoài ra, theo Nghị định số 38/2015/NĐ-CP ngày 24/4/2015 về quản lý chất thải và phế hiệu, Nghị định số 40/2019/NĐ-CP ngày 13/5/2019 về sửa đổi, bổ sung một số điều của các nghị định quy định chi tiết, hướngdẫn thi hành Luật bảo vệ môi trường có hiệu lực thi hành ngày 01/7/2019 thì chủ nguồn thải khí thải công nghiệp có phát sinh khí thải lưu lượng lớn, có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường cao phải lắp đặt thiết bị quan trắc khí thải tự động, liên tục, truyền số liệu trực tiếp cho Sở TN&MT để kiểm soát; đồng thời, các dự án có phát sinh chất thải công nghiệp lớn đều phải có giấy phép xả khí thải công nghiệp.
Để tiến hành Kế hoạch hành vi vương quốc về quản trị chất lượng không khí đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2025 đã được phát hành, Bộ TNMT cũng đã thiết kế xây dựng Kế hoạch trấn áp ô nhiễm không khí ; đồng thời, liên tục hoàn thành xong chính sách, chủ trương về quản trị môi trường tự nhiên không khí ; tăng cường các nguồn lực về con người, thiết kế xây dựng tính năng, trách nhiệm và chính sách phối hợp quản trị môi trường tự nhiên không khí từ Trung ương đến địa phương. / .
Thu Hiền
