Cần nỗ lực bảo tồn loài voi Tây Nguyên trước đà suy giảm quần thể

Cần nỗ lực bảo tồn loài voi Tây Nguyên trước đà suy giảm quần thể

09/06/2020

Khu vực Tây Nguyên gồm năm tỉnh : Đắk Lắk, Đắk Nông, Gia Lai, Kon Tum và Lâm Đồng, là nơi có số lượng voi hoang dã lớn nhất trên cả nước. Từ bao đời nay, voi là loài vật gắn bó với người dân Tây Nguyên, được coi là một trong những biểu tượng văn hóa của vùng đất này. Trước đây, Tây Nguyên là nơi có nhiều voi sinh sống, tuy nhiên do tác động ảnh hưởng của con người trong những năm gần đây, quần thể voi Tây Nguyên ngày càng bị suy giảm. Nếu không có những giải pháp bảo tồn kinh khủng và hữu hiệu hơn, thì có lẽ rằng trong thời hạn không xa nữa, hình ảnh đàn voi vốn quen thuộc với người Tây Nguyên sẽ chỉ còn trong tiềm thức .

    Trong khoảng gần hơn 30 năm trở lại đây, số lượng voi Việt Nam nói chung và voi Tây Nguyên suy giảm nhanh theo từng năm. Những năm 1990, ước tính số voi hoang dã của Việt Nam còn khoảng 1.500 – 2000 cá thể. Tuy nhiên, hiện nay, Việt Nam chỉ còn khoảng 124 – 148 cá thể voi hoang dã, phân bố trên 8 tỉnh bao gồm Sơn La, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Nam, Đắk Lắk, Đắk Nông, Đồng Nai và Bình Phước. Trong đó, chỉ có 3 sinh cảnh còn trên 10 cá thể voi là Vườn quốc gia (VQG) Pù Mát và vùng phụ cận (tỉnh Nghệ An) còn 13 – 15 cá thể; VQG Cát Tiên, Khu Bảo tồn thiên nhiên (BTTN) và Văn hóa Đồng Nai, Công ty Trách nhiệm hữu hạn một thành viên Lâm nghiệp La Ngà (tỉnh Đồng Nai) còn 14 cá thể và VQG Yok Đôn (tỉnh Đắk Lắk) còn khoảng 80 – 100 cá thể.

Về voi nuôi ( voi thuần dưỡng ), theo thống kê của Bộ NN&PTNT năm 2018, cả nước có 91 voi nuôi tại 11 tỉnh, thành phố, trong khi số lượng này của năm 2000 là 165. Nói riêng tỉnh Đắk Lắk, nơi được coi là “ thủ phủ ” của voi thuần dưỡng, số voi cũng bị giảm mạnh. Cụ thể, trong thời hạn 1979 – 1980 tỉnh Đắk Lắk có 502 con voi thuần dưỡng ; năm 1990 có 299 con ; năm 1997 còn 169 con và năm 2000 chỉ còn 138 con, giảm 364 con trong vòng 20 năm ( từ 1980 – 2000 ). Đến năm 2018, số lượng voi nuôi của Đắk Lắk, giảm gần 100 thành viên so với năm 2000, chỉ còn 45 .

Những thách thức đối với công tác bảo tồn voi

Voi rừng bị mất sinh cảnh
Theo những chuyên viên, để bảo tồn voi hoang dã, yếu tố sống còn là duy trì sinh cảnh của chúng. Thế nhưng, thời hạn qua, những cánh rừng già nguyên sinh, sinh cảnh cố hữu của voi, đã và đang bị khai thác tràn ngập, ngày càng suy giảm về diện tích quy hoạnh, suy thoái và khủng hoảng về chất lượng, hoặc bị xâm lấn bởi hoạt động giải trí của con người. Theo hiệu quả kiểm kê rừng của Tổng cục Lâm nghiệp ( Bộ NN&PTNT ), trong 7 năm ( từ năm 2008 – năm trước ) diện tích quy hoạnh rừng tự nhiên tại Tây Nguyên mất hơn 358.700 ha, tương tự mỗi năm mất hơn 51.200 ha rừng. Trong đó, rừng giảm 94.814 ha ( chiếm 26,4 % ) do quy đổi trồng cao su đặc, cây công nghiệp và cây ăn quả ; giảm 33.706 ha ( chiếm 9,39 % ) do quy đổi thiết kế xây dựng thủy điện, khu công trình giao thông vận tải và công cộng ; giảm 88.603 ha ( chiếm 24,6 % ) do phá rừng, lấn chiếm đất rừng làm nương rẫy …
Việc voi bị mất sinh cảnh, nguồn thức ăn, hiên chạy vận động và di chuyển làm phát sinh những xung đột nghiêm trọng, thậm chí còn nguy hại giữa voi và con người. Với tập tính chuyển dời rộng, voi đi qua những vùng trồng trọt, phá hoa màu, phá lán trại gây thiệt hại về kinh tế tài chính và tác động ảnh hưởng đến hoạt động và sinh hoạt của người dân. Vì vậy, những năm gần đây, ở Tây Nguyên thường Open thực trạng voi hoang dã bỏ rừng kéo về phá nương rẫy để kiếm ăn, gây nguy cơ tiềm ẩn đến gia tài và tính mạng con người của con người. Điển hình như năm 2013, đàn voi rừng khoảng chừng 17 thành viên đã kéo về cách TT huyện Ea Súp 5 km gây rối. Tại xã Ea H’Lê, huyện Ea H’leo, trước năm 2012, voi rừng tiếp tục về phá hoại hoa màu của dân cư. Nguyên nhân là do khu vực này đã có hoạt động giải trí khai hoang rừng làm nhiễu loạn sinh cảnh khiến voi bỏ đi nơi khác .

Sinh cảnh loài voi ở Tây Nguyên đang bị thu hẹp

Voi nhà bị khai thác quá mức và không còn năng lực sinh sản
Việc khai thác voi đã thuần dưỡng, còn gọi là voi nhà, để ship hàng du lịch hay phân phối sức lao động cũng là một trong những mối rình rập đe dọa nghiêm trọng tới quần thể loài. Khảo sát của tổ chức triển khai Asia Animal Foundation tại Khu du lịch Buôn Đôn và Khu du lịch hồ Lak cho thấy, voi ở đây phải thao tác từ 6 – 8 tiếng đồng hồ đeo tay / ngày, thường phải chở 2 – 3 khách mỗi tour vượt sông Sêrêpôk hoặc đi dạo VQG Yok Đôn. Vào dịp lễ Tết, voi còn phải chở nhiều lượt khách hơn mà không được nghỉ ngơi. Giá mỗi tour cưỡi voi khoảng chừng 400.000 – 600.000 đồng, được chia đều cho đơn vị chức năng thuê và chủ voi. Do doanh thu trước mắt khá cao nên những chủ voi và đơn vị chức năng thuê voi vẫn khai thác sức voi để làm du lịch, trong khi xem nhẹ sức khỏe thể chất và sự tồn vong của voi .
Trong khi đó, năng lực nhân đàn khó xảy ra do phần đông voi nhà đã lớn tuổi ( trên 35 tuổi ) và không có thiên nhiên và môi trường cho voi giao phối. Theo Dự án bảo tồn voi Đắk Lắk, chủ voi sẽ được trả tiền khi voi đẻ con. Nhưng gần 30 năm qua, năng lực sinh sản của voi nhà Đắk Lắk có tỷ suất gần như bằng 0 vì môi trường tự nhiên cho việc gặp gỡ, giao phối của voi bị hạn chế bởi chủ voi thường quản trị voi độc lập, ít thả voi sống cùng nhau. Chính việc quản trị voi theo hộ thành viên và theo cách của những công ty du lịch đã gây trở ngại cho việc sinh sản của đàn voi nhà. Thậm chí, sau nhiều nỗ lực của những bên đã có 3 thành viên voi nhà mang thai, tuy nhiên cả 3 voi con đều tử trận sau khi sinh ra do voi mẹ lớn tuổi và sinh sản lần đầu khiến voi con chết ngạt trong đường sinh dục .
Nhu cầu kinh doanh, sử dụng loại sản phẩm từ voi ngày càng tăng
Nhu cầu của con người về ngà voi quý hiếm, lông đuôi voi làm đồ trang sức đẹp đang thôi thúc nạn săn bắt trái phép voi để lấy ngà và những bộ phận. Các tổ chức triển khai bảo tồn lớn trên quốc tế coi kinh doanh ngà và những mẫu sản phẩm từ voi là rủi ro tiềm ẩn lớn bậc nhất, rình rập đe dọa xóa khỏi loài này. Một điều tra và nghiên cứu xuất bản năm năm nay của Tổ chức Save the Elephants nêu rõ, trong 49 shop khảo sát tại Buôn Ma Thuột có tới 24 shop bày bán ngà và những loại sản phẩm từ voi, với tổng số 1.965 loại sản phẩm. Khảo sát tại Buôn Đôn của tổ chức triển khai này cũng cho thấy, 16/23 shop đồ gỗ truyền thống cuội nguồn có bày bán tổng số 703 mẫu sản phẩm lưu niệm bằng ngà, hoặc được làm từ những bộ phận khác của voi, giá cả từ khoảng chừng 200 nghìn đến 8 triệu đồng / mẫu sản phẩm .

   Đến nay, mặc dù các cơ quan chắc năng đã ra quân truy quét, nhưng tình hình buôn bán sản phẩm từ voi vẫn chưa được cải thiện đáng kể. Việc buôn bán ngà voi và các sản phẩm từ voi trên mạng khá công khai và phổ biến. Khảo sát của Tổ chức bảo tồn động vật hoang dã WildAct cho thấy, trong vòng 6 tháng (từ giữa năm 2015 đến đầu năm 2016) đã có gần 21.000 sản phẩm từ voi, bao gồm ngà và lông đuôi voi đã bị rao bán trên mạng xã hội. Phổ biến nhất là đồ trang sức trạm khắc từ ngà voi, chiếm 69% sản phẩm được quảng cáo trên Facebook, trong đó đuôi voi, hoặc lông đuôi voi được quảng cáo trên tất cả những tài khoản Facebook có rao bán ngà voi.

Cần triển khai kế hoạch hành động khẩn cấp bảo tồn voi

Bảo tồn voi là yếu tố được Nước Ta chăm sóc, biểu lộ qua những chương trình, đề án, kế hoạch hành vi bảo tồn voi từ rất sớm. Tuy nhiên, những nỗ lực này được nhìn nhận là vẫn chưa đủ để ngăn đà suy giảm của quần thể voi. Từ những năm 90, theo Quyết định số 1204 / NN-LN-QĐ ngày 16/7/1996 của Bộ NN&PTNT, Chương trình hành vi bảo tồn voi Nước Ta quy trình tiến độ 1996 – 1998 đã được triển khai. Theo đó, tiềm năng của Chương trình là bảo tồn voi tại những vùng trọng điểm tỉnh Đắk Lắk trải qua những hoạt động giải trí như thanh tra rà soát lại mạng lưới hệ thống rừng đặc dụng, kiến thiết xây dựng mới khu bảo tồn vạn vật thiên nhiên, tăng cường góp vốn đầu tư, trợ giúp kỹ thuật để bảo vệ bảo đảm an toàn cho nơi sống của voi ; kiến thiết xây dựng, bổ trợ những lao lý pháp lý nhằm mục đích ngăn ngừa việc săn bắt, mua và bán động vật hoang dã hoang dã và loại sản phẩm tương quan ; chỉ huy những địa phương xử lý đơn cử những vụ xung đột voi với người ; tuyên truyền bảo tồn voi trên phương tiện thông tin đại chúng …
Nối tiếp là Kế hoạch hành vi khẩn trương bảo tồn voi đến năm 2010 theo Quyết định số 733 / QĐ-TTg ngày 16/05/2006 của Thủ tướng nhà nước. Sau 5 năm tiến hành triển khai, Kế hoạch này cũng thu được một số ít hiệu quả, trong đó có việc hoàn thành xong Dự án bảo tồn voi tại những tỉnh có số lượng quần thể voi lớn nhất là Đắk Lắk, Đồng Nai và Nghệ An ; đồng thời xây dựng Trung tâm bảo tồn voi Đắk Lắk nhằm mục đích tương hỗ công tác làm việc chăm nom, tương hỗ sinh sản cho đàn voi .
Năm 2012, Thủ tướng nhà nước đã ban hành Quyết định số 940 / QĐ-TTg ngày 29/7/2012 về Phê duyệt Kế hoạch hành vi khẩn cấp đến năm 2020 để bảo tồn voi ở Nước Ta. Tháng 5/2013, Thủ tướng nhà nước phê duyệt Đề án “ Tổng thể bảo tồn voi Nước Ta quá trình 2013 – 2020 ” tại Quyết định số763 / QĐ-TTg, với tổng kinh phí đầu tư là 278 tỷ đồng, từ ngân sách nhà nước và những tổ chức triển khai, cá thể quốc tế hỗ trợ vốn. Theo Bộ NN&PTNT, tính đến năm 2018, sau 3 năm thực thi, Đề án đã đạt được một số ít hiệu quả như thực trạng săn bắn, giết hại voi giảm ; số lượng thành viên voi có tín hiện tăng ; xung đột voi và người cũng được hạn chế .
Ở cấp địa phương, năm 2010, Ủy Ban Nhân Dân tỉnh Đắk Lắk phê duyệt Dự án Bảo tồn voi tại địa phương quá trình 2010 – năm ngoái với tổng kinh phí đầu tư 61 tỷ đồng. Dự án được tiến hành nhằm mục đích quản trị vững chắc quần thể voi hoang dã, tăng trưởng đàn voi nhà, bảo tồn truyền thống văn hóa truyền thống địa phương, tuyên truyền giáo dục về môi trường sinh thái. Đến năm 2013, Ủy Ban Nhân Dân tỉnh phê duyệt “ Dự án khẩn cấp bảo tồn voi tỉnh Đắk Lắk đến năm 2020 ” với tổng kinh phí đầu tư gần 85 tỷ đồng ( thay cho Dự án trước đó ) .
Để bảo vệ và tăng trưởng quần thể voi Tây Nguyên, xin yêu cầu 1 số ít giải pháp cần được ưu tiên thực thi :
Xét nghiệm mẫu phân để thống kê chi tiết cụ thể những khu vực có voi ở Tây Nguyên nhằm mục đích xác lập đúng mực số lượng thành viên, cấu trúc giới tính, cấu trúc tuổi. Đồng thời, cần nhìn nhận thực trạng sinh cảnh và năng lực bảo tồn tại chỗ của những đàn voi. Áp dụng công nghệ tiên tiến tân tiến như đeo vòng cổ gắn chíp điện tử để giám sát vận động và di chuyển của voi .
Nghiên cứu năng lực thiết lập hiên chạy dọc sinh cảnh link vùng hoạt động giải trí của những đàn voi nhỏ, tính tới năng lực sơ tán những đàn / thành viên ở những địa phương khác trong nước có quá ít thành viên voi để bổ trợ cho những đàn voi ở khu vực trọng điểm là VQG Yok Đôn – Ea Súp .
Nghiên cứu tập tính vận động và di chuyển theo mùa, vùng hoạt động giải trí, chất lượng sinh cảnh ( nơi trú ẩn, trữ lượng thức ăn, nguồn nước, nguồn khoáng, mức độ ảnh hưởng tác động ). Voi là loài di cư nên cần soạn thảo và ký kết chính sách bảo tồn xuyên biên giới giữa Nước Ta và Campuchia để bảo vệ quản trị hiệu suất cao hiên chạy chuyển dời của chúng .
Đánh giá mức độ và nguyên do gây ra xung đột giữa voi và người, để có những giải pháp hạn chế xung đột giữa voi và người. Có thể tính tới giải pháp xây hào, thiết kế xây dựng hàng rào điện ngăn voi, quy đổi sang những giống cây xanh không lôi cuốn voi … để hạn chế xung đột. Đồng thời, thôi thúc công tác làm việc tuyên truyền pháp lý để nâng cao ý thức bảo tồn của dân cư .
Bảo tồn sinh cảnh của voi nhằm mục đích bảo tồn và tăng trưởng số lượng thành viên voi hoang dã hiện có tại tỉnh Đắk Lắk, đặc biệt quan trọng cần giữ được nguyên vẹn 173.000 ha diện tích quy hoạnh cư trú, chuyển dời, kiếm ăn của quần thể voi này .
Ngăn chặn những hành vi săn bắn, giết hại voi trái pháp lý trải qua việc tăng nhanh thực thi pháp lý, giải quyết và xử lý thích đáng những hành vi săn bắt, kinh doanh những loại sản phẩm và dẫn xuất của voi. Với đàn voi nhà, cần quy hoạch khu chăn thả, chăm nom sức khỏe thể chất, sinh sản tại huyện Lắk ( 150 ha ) và huyện Buôn Đôn ( 200 ha ) – 2 huyện duy nhất còn phân bổ voi nhà trong tỉnh .
Tăng cường năng lượng cứu hộ cứu nạn, chăm nom sức khỏe thể chất, tương hỗ sinh sản tăng trưởng quần thể voi .

    Từ năm 2018, VQG Yok Đôn (huyện Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk) được Tổ chức Động vật châu Á hỗ trợ 65.000 USD trong 5 năm để chuyển đổi mô hình du lịch cưỡi voi sang mô hình du lịch thân thiện với voi. Mô hình này là hình thức vào rừng thăm quan, tìm hiểu các hoạt động, sinh hoạt hàng ngày của voi. Du khách được ngắm voi từ xa, theo dõi voi ăn, tắm, ngủ, đi dạo cùng voi trong rừng… Bên cạnh đó, các hoạt động du lịch truyền thống như cưỡi, tiếp xúc trực tiếp với voi sẽ bị cấm, để tránh ảnh hưởng đến voi.

Nguyễn Thúy Hằng – Đỗ Minh Phượng
Trung tâm con người và thiên nhiên

( Nguồn : Bài đăng trên Tạp chí Môi trường số 5/2020 )

Source: https://vvc.vn
Category: Bảo Tồn

BẠN CÓ THỂ QUAN TÂM

Alternate Text Gọi ngay