05/01/2022 | 08 : 16Trong kho tàng văn nghệ dân gian, hát xẩm là mô hình âm nhạc giàu tính nhân văn và chiếm hữu nhiều giá trị độc lạ cả về nội dung và nghệ thuật. Tuy nhiên, trước guồng quay của đời sống tân tiến, hát xẩm đang đương đầu nhiều rủi ro tiềm ẩn mai một, yên cầu cần sớm có giải pháp tương hỗ bảo vệ, hồi sinh .
Nhóm Xẩm Hà Thành biểu lộ bài hát Tiêu diệt Corona, sáng tác dựa trên điệu Xẩm Sai.
Nói đến xẩm là nói đến hình thức diễn xướng dân gian bằng nghệ thuật hát nói và âm nhạc, được hình thành từ khoảng thế kỷ 14 bởi những người khiếm thị đi hát rong kiếm sống ở những nơi đông người qua lại như quán chợ, bến đò, ga tàu… Theo GS, TS Từ Thị Loan, nguyên Quyền Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam: Mỗi hình thức trình diễn dân gian của người Việt đều mang đặc trưng riêng thể hiện tính địa phương, vùng miền. Nhưng hát xẩm không chịu bó mình ở một vùng đất, địa vực nhất định, mà với tính chất của nghệ thuật hát rong được lan truyền và phổ biến rộng rãi, được nhiều thế hệ nghệ nhân dân gian chung sức trao truyền, sáng tạo và nâng cấp để ngày càng phát triển, hoàn thiện cả về đặc trưng thể loại cũng như giá trị văn hóa, nghệ thuật. Về nội dung, hát xẩm mang giá trị nhân văn sâu sắc, từ ca ngợi quê hương, đất nước, ôn lại truyền thống lịch sử đến đả phá những thói hư tật xấu, giáo dục đạo lý làm người, lên án những bất công trong xã hội… Về nghệ thuật, hát xẩm chắt lọc những cái hay, cái đẹp, nét tinh túy của các thể loại âm nhạc cổ truyền như chèo, ca trù, trống quân, cò lả, hát ví, hát ru, quan họ, hò khoan…, đồng thời luôn có những sắc thái, đặc trưng riêng không thể trộn lẫn. Có thể kể đến những làn điệu xẩm phổ biến như: Xẩm Thập ân, Xẩm Huê tình, Xẩm Hà liễu, Xẩm Ba bậc, Xẩm Trống quân, Xẩm Hò khoan, Xẩm Phồn huê, Xẩm Chợ, Xẩm Sai, Xẩm Ngâm vịnh, Xẩm Tàu điện, Hát ai…
Từng có tiến trình tăng trưởng cực thịnh, tuy nhiên cũng như nhiều mô hình âm nhạc dân tộc bản địa khác, hát xẩm đang phải đương đầu với nhiều khó khăn vất vả, thử thách khi quốc gia bước vào thời kỳ tăng nhanh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Ðời sống kinh tế tài chính đi lên, thiên nhiên và môi trường diễn xướng dân gian truyền thống lịch sử ngày càng bị thu hẹp, cùng với đó là sự cạnh tranh đối đầu của những mô hình nghệ thuật tân tiến kéo theo khuynh hướng thị hiếu của công chúng đổi khác khiến số người theo đuổi, sống bằng hát xẩm ngày càng ít. Năm 2013, khi Nghệ sĩ Ưu tú Hà Thị Cầu ( vợ út của cụ Chánh Trương Mậu, trùm xẩm đất Tỉnh Ninh Bình ), người được ca tụng là ” bảo vật nhân văn sống “, ” người giữ hồn xẩm ” qua đời, thì đội ngũ nghệ nhân hát xẩm càng khan hiếm. Việc truyền dạy hát xẩm lâu nay hầu hết là truyền khẩu nên khâu tư liệu hóa cũng hạn chế. Những điều này khiến hát xẩm phải đương đầu rủi ro tiềm ẩn thất truyền. Thời gian gần đây, trước khuynh hướng tìm về với những giá trị văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử, hát xẩm dần được hồi sinh hoạt động giải trí trải qua sự xây dựng của những chiếu xẩm, câu lạc bộ xẩm. Xẩm trở thành vật liệu sáng tác của một số ít tác phẩm âm nhạc văn minh và được ” sân khấu hóa ” trong một số ít chương trình trình diễn. Tuy nhiên, theo nhiều chuyên viên văn hóa truyền thống, để bảo vệ và phát huy giá trị nghệ thuật hát xẩm trong đời sống đương đại, cần có kế hoạch dài hơi với nhiều giải pháp mang tính đồng điệu. Việc tỉnh Tỉnh Ninh Bình, một trong những cái nôi truyền kiếp của hát xẩm phối hợp những địa phương có di sản này tiến hành làm hồ sơ ý kiến đề nghị đưa Hát Xẩm vào hạng mục di sản văn hóa truyền thống phi vật thể vương quốc, tiến tới làm hồ sơ trình UNESCO ghi danh là di sản văn hóa truyền thống phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp là những bước tiến thiết thực, kịp thời, đúng hướng .Tại Hội thảo khoa học quốc tế ” Bảo tồn và phát huy nghệ thuật hát xẩm trong xã hội đương đại ” do Viện Văn hóa Nghệ thuật vương quốc Nước Ta, Sở Văn hóa và Thể thao Tỉnh Ninh Bình, Trường ĐH Temple ( Hoa Kỳ ) phối hợp tổ chức triển khai vừa diễn ra tại TP Tỉnh Ninh Bình, nhiều đại biểu đã góp phần những quan điểm, giải pháp để hát xẩm hoàn toàn có thể chứng minh và khẳng định giá trị và lan tỏa sức sống trong đời sống thời điểm ngày hôm nay. Theo Thạc sĩ Phùng Thị Bình, Viện tin tức khoa học xã hội : lúc bấy giờ những tư liệu về hát xẩm đang nằm tản mát ở nhiều nơi như một vài thư viện, trong tư gia của những nghệ nhân, những tình nhân hát xẩm, … Không chỉ là những băng đĩa ghi âm, ghi hình những bài xẩm, tư liệu hát xẩm còn bao quát rộng hơn với tranh vẽ, văn bản ghi chép bản nhạc, lời ca, những nhạc cụ, đạo cụ, đồ vật và phục trang của nghệ nhân. Chưa có một cơ quan chuyên môn nào đứng ra sưu tầm, tàng trữ và bảo tồn những tư liệu này trong khi theo thời hạn, chúng ngày càng mai một, hư hại. Vì thế, cần có kế hoạch tích lũy, tổ chức triển khai, bảo tồn và phát huy giá trị hát xẩm lâu bền hơn, do một cơ quan có đủ năng lượng về trình độ, cơ sở vật chất triển khai. Nguồn tư liệu cần phải được giải quyết và xử lý, phân loại, tổ chức triển khai hài hòa và hợp lý trước khi số hóa và kiến thiết xây dựng cơ sở tài liệu số .Về mặt tổng thể và toàn diện, Thạc sĩ Phan Mạnh Dương, Viện Văn hóa Nghệ thuật vương quốc Nước Ta cho rằng, trước hết, Nhà nước cần có chính sách chủ trương tương hỗ những nghệ nhân hát xẩm bởi họ là ” linh hồn ” giữ vai trò quan trọng trong gìn giữ, trao truyền vốn di sản văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn, cùng với đó là những nghệ sĩ hát xẩm đang nỗ lực bảo tồn, tiếp thị hình thức nghệ thuật này. Ðồng thời, cần có xu thế và chính sách nhằm mục đích phát huy thiên nhiên và môi trường diễn xướng nghệ thuật hát xẩm qua con đường tăng trưởng du lịch. Những nơi có hát xẩm như Thành Phố Hà Nội, TP. Hải Phòng, Tỉnh Ninh Bình đang là điểm đến lôi cuốn phần đông khách du lịch. Ðây là thị trường đầy tiềm năng để tích hợp trình làng, tiếp thị nghệ thuật hát xẩm. Bên cạnh đó, những tỉnh, thành phố có nghệ thuật hát xẩm cần lan rộng ra mạng lưới những nhóm, câu lạc bộ xẩm. Ngoài chính sách chủ trương của Nhà nước, địa phương, cần lôi kéo những tổ chức triển khai, cá thể ủng hộ, tạo điều kiện kèm theo cho những nhóm, câu lạc bộ xẩm hoạt động giải trí. Hằng năm, hoàn toàn có thể tổ chức triển khai những đợt tập huấn, trao đổi kinh nghiệm tay nghề hoạt động và sinh hoạt câu lạc bộ ; những đợt liên hoan nghệ thuật hát xẩm từ cấp tỉnh, thành phố cho đến khu vực nhằm mục đích động viên, tạo sân chơi, sự hưng phấn cho những nghệ nhân, nghệ sĩ hát xẩm …
