Bảo tồn di sản văn hóa Kinh Bắc trong hội nhập và phát triển – https://vvc.vn


Kinh Bắc là vùng đất có nền văn hiến lâu đời, gồm hai tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang. Nơi đây có nhiều di sản văn hóa vật thể đặc sắc như: chùa Dâu, chùa Bút tháp, đền Vua Bà, đền Đô, văn miếu Bắc Ninh…; nhiều di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu như: nghệ thuật ca trù, tuồng, chèo… Do nằm ngay cửa ngõ thủ đô nên nơi đây đã sớm chuyển mình và phát triển theo xu hướng của thời đại, điều đó đặt ra nhiều vấn đề trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa.

1. Di sản văn hóa vùng Kinh Bắc

Kinh Bắc vốn là một trong những vùng văn hóa cổ xưa nhất của người Việt. Trong đối sánh tương quan với những xứ Đoài, xứ Đông và xứ Sơn Nam, xứ Kinh Bắc là một trong tứ trấn của Kinh đô Thăng Long xưa, được xác lập bởi vùng đồng bằng men theo những con sông Thiên Đức, Nguyệt Đức, Nhật Đức .

Phật giáo du nhập vào nước ta sớm nhất ở vùng Kinh Bắc, đây cũng là cái nôi nuôi dưỡng nhiều tổ sư có sức ảnh hưởng lớn khi đất nước bắt đầu xây nền tự chủ. Trong đó phải kể tới Quốc sư Vạn Hạnh, Thiền sư Đa Bảo – những người đóng vai trò trực tiếp trong gây dựng vương triều Lý. Kinh Bắc cũng là nơi ghi dấu ấn đậm nét của văn hóa Nho giáo, là vùng đất của Trạng – Nghè – Cống, của các làng khoa bảng, dòng họ khoa bảng. Ngoài ra, Kinh Bắc du nhập Đạo giáo từ rất sớm, với những địa danh nổi tiếng như núi Thiên Thai, núi Lạn Kha (huyện Tiên Du)… là nơi xuất phát của câu chuyện về Từ Thức gặp tiên, cùng các cư sĩ như Nguyễn Nộn ở Phù Đổng. Điều đó cho thấy một khía cạnh khác của người Kinh Bắc, muốn vượt lên những giới hạn của đời sống trần thế, vươn tới một thế giới hoàn mỹ bất tử.

Có thể nói, đây là vùng văn hóa dày đặc di sản. Đầu tiên phải kể đến hệ thống di tích đình, chùa cổ kính thâm nghiêm. Tiêu biểu như chùa Dâu và hệ thống chùa Tứ Pháp là trung tâm Phật giáo đầu tiên của nước ta; chùa Bút Tháp là công trình kiến trúc nghệ thuật đặc sắc của hai thời Lê – Nguyễn; chùa Phật Tích, chùa Dạm là những đại danh lam cổ tự thời Lý; đền Đô, nơi tôn thờ Bát vị Tiên Vương nhà Lý có công khai mở nền văn minh Đại Việt; Văn miếu Bắc Ninh, nơi tôn vinh truyền thống hiếu học khoa bảng và ghi danh gần 700 vị đỗ đại khoa; lăng Kinh Dương Vương thờ phụng thủy tổ dân tộc có công khai mở đất nước; đền Vua Bà thờ Thủy tổ quan họ; đền Cao Lỗ Vương thờ Tổ ngành quân khí; đền Lê Văn Thịnh thờ Trạng nguyên khai khoa đầu tiên; đền Xà với bài thơ thần Nam quốc sơn hà – bản Tuyên ngôn độc lập đầu tiên khẳng định chủ quyền của dân tộc ta; dấu tích thành cổ Xương Giang; khu di tích Yên Thế; chùa Vĩnh Nghiêm; đình, chùa Thổ Hà; đình, chùa Tiên Lục và cây dã hương nghìn năm tuổi đã được vua Lê Hiển Tông, niên hiệu Cảnh Hưng TK18 sắc phong là Quốc chúa Đô mộc Dã Đại Vương; hệ thống 46 lăng đá cổ độc đáo của tỉnh Bắc Giang – khu bảo tàng đá lớn nhất cả nước; hương án đá chùa Khám Lạng – Bảo vật quốc gia năm 2015…

Xứ Kinh Bắc còn nổi tiếng là vùng đất của văn hóa, văn nghệ dân gian : quan họ, tuồng, chèo, ca trù, trống quân, rối nước … ; trong đó, dân ca quan họ là mô hình thẩm mỹ và nghệ thuật độc lạ đã được UNESCO ghi nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện thay mặt của trái đất. Kho Mộc bản kinh Phật hơn 3.000 bản lưu giữ tại chùa Vĩnh Nghiêm cũng đã được UNESCO công nhận là Di sản tư liệu thuộc Chương trình Ký ức quốc tế khu vực Châu Á Thái Bình Dương – Thái Bình Dương ( 1 ) .
Cùng với đó là những tiệc tùng lớn như : lễ hội chùa Dâu, hội Lim, tiệc tùng Vua Bà đình Diềm, lễ hội chùa Phật Tích, hội đền Đô, hội Thập Đình, hội đền Cao Lỗ Vương, liên hoan đình Vồng, lễ hội chùa Vĩnh Nghiêm, lễ hội chùa Bổ Đà … Bên cạnh đó, vùng văn hóa Kinh Bắc còn rất nhiều ngôi đền, đình, chùa của những làng xã – nơi thực hành thực tế những nghi thức tín ngưỡng, diễn xướng dân gian của hội đồng. Lễ hội diễn ra sum sê trong năm, là sự quy tụ, kết tinh và tỏa sáng bề dày lịch sử vẻ vang, văn hóa, lôi cuốn hàng ngàn vạn hành khách trong nước và quốc tế .

2. Những vấn đề đặt ra trong bảo tồn di sản văn hóa ở Kinh Bắc

Kinh Bắc thời nay gồm hai tỉnh : TP Bắc Ninh và Bắc Giang, là cửa ngõ phía Đông Bắc của thủ đô hà nội Thành Phố Hà Nội. Kinh tế, văn hóa, xã hội nơi đây đang tăng trưởng nhanh, mạnh và có những đổi khác không ngừng. Do đó, việc bảo tồn văn hóa truyền thống cuội nguồn và mạng lưới hệ thống di sản văn hóa đặt ra rất nhiều yếu tố .
TP Bắc Ninh, Bắc Giang là hai tỉnh chú trọng công tác làm việc quản trị nhà nước về di sản văn hóa, đặt mối chăm sóc lớn đến việc lập những đề án, dự án Bất Động Sản, quy hoạch, kế hoạch và tổ chức triển khai tiến hành việc trùng tu tôn tạo di tích lịch sử ; thống kê, kiểm kê di tích lịch sử ; lập hồ sơ xếp hạng di tích lịch sử những cấp, bảo vật vương quốc. UBND tỉnh TP Bắc Ninh đã phê duyệt, triển khai Đề án Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa đến năm 2020. Từ nguồn kinh phí đầu tư của Chương trình tiềm năng vương quốc về văn hóa và nguồn kinh phí đầu tư góp vốn đầu tư kiến thiết xây dựng cơ bản, tỉnh đã góp vốn đầu tư hàng nghìn tỷ đồng cho hoạt động giải trí bảo tồn di tích lịch sử. Công tác kiểm kê và xếp hạng di tích lịch sử được tiến hành tích cực. Các di sản văn hóa như : tượng Phật A Di Đà chùa Phật Tích, tượng Phật Quan Âm nghìn mắt nghìn tay chùa Bút Tháp, tượng Tam Thế chùa Linh Ứng, rồng đá ở đền Lê Văn Thịnh … đã được lập hồ sơ khoa học để Nhà nước công nhận là Bảo vật vương quốc. Bên cạnh đó, tỉnh liên tục tiến hành những dự án Bất Động Sản trùng tu, trùng tu những di tích lịch sử trọng điểm như : chùa Bút Tháp, lăng và đền thờ Kinh Dương Vương, đền Cao Lỗ Vương, chùa Dạm, chùa Bảo Tháp …
Từ năm 2009, khi dân ca quan họ Thành Phố Bắc Ninh được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện thay mặt của quả đât, nhà nước cùng hai tỉnh TP Bắc Ninh, Bắc Giang đã có nhiều giải pháp thiết thực để bảo tồn và phát huy giá trị của mô hình nghệ thuật và thẩm mỹ độc lạ này. Ngày 4-7-2013, Ủy Ban Nhân Dân tỉnh Thành Phố Bắc Ninh có Quyết định số 780 / QĐ-UBND về việc phê duyệt Đề án Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể dân ca Quan họ Thành Phố Bắc Ninh và Ca trù quá trình 2013 – 2020 với kinh phí đầu tư góp vốn đầu tư gần 65 tỷ. Đầu tư trang thiết bị cho 45 câu lạc bộ quan họ của 44 làng quan họ gốc ; thiết kế xây dựng 2 chòi hát quan họ ở khuôn viên chùa Lim, tương hỗ kinh phí đầu tư trùng tu cho đình Diềm – làng thủy tổ quan họ ; phục dựng 2 nhà chứa quan họ ở thôn Lũng Giang và Đương Xá ; phát hành chính sách chủ trương tôn vinh và đãi ngộ những nghệ nhân, phong tặng thương hiệu Nghệ nhân đợt 1 cho 41 liền anh, liền chị quan họ tiêu biểu vượt trội ; biên soạn giáo trình giảng dạy về dân ca quan họ cho Trường Trung cấp Văn hóa Nghệ thuật và Du lịch ; tiến hành những quy mô truyền dạy hát dân ca quan họ, ca trù tại những cấp học đại trà phổ thông và những địa phương ; duy trì Hội thi dân ca quan họ thường niên ; tổ chức triển khai chương trình Festival Về miền quan họ vào dịp đầu năm với quy mô lớn … ( 2 ) .
Thực tế cho thấy, bảo tồn di sản văn hóa cần có sự kết nối giữa bảo tồn văn hóa vật thể và văn hóa phi vật thể. Từ năm 2011 đến nay, công tác làm việc kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể của tỉnh TP Bắc Ninh đã được tiến hành tích cực. Tỉnh ưu tiên cho những di sản mang đặc trưng tiêu biểu vượt trội hoặc đang có rủi ro tiềm ẩn mai một, thất truyền và tập trung chuyên sâu vào ba mô hình di sản chính ( tiệc tùng truyền thống lịch sử, diễn xướng dân gian, làng nghề truyền thống cuội nguồn ), lập hồ sơ khoa học cho 11 di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu vượt trội, rực rỡ trình Bộ VHTTDL đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể vương quốc ( gồm liên hoan Kinh Dương Vương, tiệc tùng rước nước chùa Phả Lại, liên hoan Đền Đô, hội Dâu, làng nghề gò đồng Đại Bái, làng nghề giấy dó Đống Cao, làng nghề dệt Đình Cả, làng nghề tơ tằm Vọng Nguyệt, làng nghề đúc đồng Quảng Bố, nghề truyền thống lịch sử tranh dân gian Đông Hồ, múa rối nước Đồng Ngư ) ( 3 ) .
Đặc biệt, chủ trương xã hội hóa trong nghành nghề dịch vụ bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa đã nhận được sự ủng hộ nhiệt tình của toàn dân. Nhiều tổ chức triển khai, cá thể đã công đức hàng nghìn tỷ đồng để Phục hồi, trùng tu di tích lịch sử. Nhân dân cam kết nâng cao ý thức, nghĩa vụ và trách nhiệm trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của di sản .
Những thành quả của Kinh Bắc là dẫn chứng cho việc kết nối giữa bảo tồn di sản và cung ứng nhu yếu văn hóa của hội đồng. Ở đâu có sự đồng thuận cao của hội đồng so với những chủ trương quản trị, bảo tồn di sản thì ở đó, di sản mới sống sót với thời hạn .
Tuy nhiên, bên cạnh những hiệu quả đạt được, vẫn còn sống sót những mặt hạn chế. Trước hết, việc khai thác di sản văn hóa để Giao hàng cho du lịch chưa thực sự hiệu suất cao. Sự kết nối giữa văn hóa và du lịch chưa ngặt nghèo, mang tính tự phát. Việc thiếu hướng dẫn viên du lịch am hiểu thâm thúy về văn hóa địa phương, về di sản để hoàn toàn có thể truyền tải được giá trị của di sản đến hành khách cũng là một nguyên do quan trọng khiến những loại sản phẩm du lịch di sản chưa lôi cuốn được phần đông khách du lịch thăm quan. Vì thế, việc giảng dạy tu dưỡng đội ngũ cán bộ quản trị, tuyên truyền, điều tra và nghiên cứu khoa học để triển khai trách nhiệm bảo vệ di sản theo Công ước quốc tế và Luật Di sản văn hóa cần được chú trọng hơn nữa .
Đồng thời, việc phát hành những văn bản quy phạm pháp luật cũng cần triển khai nhanh gọn, kịp thời và đúng mực. Điều đó sẽ góp thêm phần nâng cao nhận thức và lôi cuốn sự tham gia của toàn xã hội với công tác làm việc bảo tồn di sản. Bên cạnh đó, cũng cần có những lao lý cụ thể, rõ ràng trong thiết kế xây dựng, phát hành chủ trương quản trị và sử dụng những nguồn kinh tế tài chính xã hội hóa như tiền công đức, tiền bán vé, tiền tài trợ, tiền kinh doanh thương mại dịch vụ … ; sớm phát hành chủ trương tôn vinh những nghệ nhân có nhiều góp phần trong nghành nghề dịch vụ bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể .
Việc phát huy những giá trị di sản văn hóa trong tăng trưởng lúc bấy giờ chính là lan rộng ra giao lưu văn hóa, làm thăng hoa giá trị văn hóa trong toàn cảnh toàn thế giới hóa. Các nền văn hóa muốn tăng trưởng phải luôn được bồi đắp bởi nhiều nền văn hóa khác. Trong truyền thống lịch sử, Kinh Bắc luôn có sự giao lưu, tiếp biến văn hóa với văn hóa Nước Trung Hoa, Ấn Độ, phương Tây, hình thành nên giá trị văn hóa đặc trưng riêng có của vùng đất này. Những giá trị văn hóa đó đã từng được tỏa sáng trong quá khứ và càng tỏa sáng hơn khi được đưa vào hơi thở, sức sống của thời đại, được lan tỏa rộng khắp, được những cộng đồng văn hóa trên quốc tế biết đến và tôn vinh. Vì vậy, việc lan rộng ra giao lưu để làm giàu thêm truyền thống văn hóa, đồng thời làm thăng hoa và lan tỏa văn hóa của mình đến khắp nơi luôn là khuynh hướng của mọi hội đồng, mọi dân tộc bản địa, đặc biệt quan trọng là trong toàn cảnh hội nhập và toàn thế giới hóa lúc bấy giờ .
Bảo tồn di sản văn hóa không chỉ là cất giữ để giữ gìn truyền thống dân tộc bản địa một cách hình thức. Bảo tồn là để tăng trưởng. Khai thác và phát huy những giá trị di sản văn hóa là làm cho nó hoàn toàn có thể sống lại, được quản lý và vận hành, xâm nhập vào đời sống hiện tại, giúp hội đồng tăng trưởng kinh tế tài chính và như vậy cũng chính là làm cho công tác làm việc bảo tồn di sản văn hóa triển khai xong hơn. Bảo tồn phải giữ gìn được giá trị của di sản và khai thác, phát huy phải phân phối lại việc bảo tồn theo quy trình tiến độ : bảo tồn – phát huy – bảo tồn .

___________

1. Thế Dương, Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm – Di sản Tư liệu thế giới, dangcongsan.vn.

2. Bắc Ninh: Bảo tồn và phát huy giá trị dân ca quan họ, cucnghethuatbieudien.gov.vn.

3. Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa Bắc Ninh, Cổng Thông tin điện tử tỉnh Bắc Ninh.

Tác giả : Vũ Thị Minh Phượng
Nguồn : Tạp chí VHNT số 428, tháng 2-2020

Đánh giá post

Source: https://vvc.vn
Category: Bảo Tồn

BẠN CÓ THỂ QUAN TÂM

Alternate Text Gọi ngay