Khối lượng chất thải rắn sinh hoạt ( CTRSH ) tăng lên đáng kể trong những năm qua ở cả đô thị và nông thôn. Nếu không được quản trị hài hòa và hợp lý, CTRSH sẽ tác động ảnh hưởng xấu đi và nghiêm trọng đến môi trường tự nhiên .
Ở Nước Ta, theo thống kê của Bộ Tài nguyên và Môi trường, CTRSH tại những đô thị đã tăng từ 32.000 tấn / ngày năm năm trước lên 35.624 tấn / ngày trong năm 2019, CTRSH ở nông thôn cũng tăng nhanh từ CTRSH phát sinh tại khu vực nông thôn có khối lượng ngày càng tăng, từ 18.200 tấn / ngày trong năm 2011 lên 28.394 tấn / ngày trong năm 2019 .
Chất thải rắn sinh hoạt của Nước Ta có thành phần hữu cơ chiếm tỷ suất lớn nhất, từ 52-72 % với nhiệt độ cao khoảng chừng 70-80 % cộng với điều kiện kèm theo khí hậu nhiệt đới gió mùa nóng và ẩm của nước ta làm cho rác thải sinh hoạt rất nhanh phân hủy, gây nên mùi hôi thối, phát sinh nước rỉ rác, làm ô nhiễm môi trường trên diện rộng ngay từ khâu thu gom, luân chuyển đến khâu giải quyết và xử lý, nhất là tại những bãi chôn lấp CTRSH. Báo cáo thực trạng Môi trường Quốc gia năm 2019 đã chỉ rõ những ảnh hưởng tác động xấu đi và nghiêm trọng của CTRST so với môi trường .
Tác động của CTRSH đến môi trường đất và cảnh quan
Tác động có thể thấy rõ đến môi trường cảnh quan như các hình ảnh về các bãi rác lộ thiên gây mất mỹ quan tại các đô thị, khu dân cư, khu vực công cộng, kể cả ở các vùng nông thôn, miền núi gây ô nhiễm môi trường đất với nhiều thành phần kim loại nặng và chất nguy hại… không xử lý đạt yêu cầu theo quy định.
Do đặc tính về size ( thô ) gồm có cả những thành phần khó phân hủy theo thời hạn ( bền vững và kiên cố trong môi trường tự nhiên ) như nhựa, cao su đặc, vải …, ảnh hưởng tác động dễ nhận ra nhất của CTRSH là ảnh hưởng đến cảnh sắc. Có thể thuận tiện tìm thấy rất nhiều hình ảnh về những bãi rác lộ thiên gây mất mỹ quan tại những đô thị, khu dân cư, khu vực công cộng. Bên cạnh đó, khi CTRSH bị đổ thải trực tiếp trên mặt đất như tại những bãi rác tự phát, sự phân hủy thành phần hữu cơ trong điều kiện kèm theo kỵ khí và dưới tính năng của vi sinh vật sẽ tạo ra những axit hữu cơ làm axit hóa ( chua ) đất. Ngoài ra, sự tích tụ những sắt kẽm kim loại nặng và chất nguy cơ tiềm ẩn trong đất do thấm từ nước rỉ rác vào đất cũng góp thêm phần gây ô nhiễm môi trường đất .
Tác động của CTRSH đến môi trường nước
Khi CTRSH bị thải vào những nguồn nước mặt sẽ gây ô nhiễm môi trường nước. Các chất nổi lên bề mặt nước gây mất cảnh sắc, đồng thời cản trở sự truyền ánh sáng, gây ảnh hưởng đến quy trình quang hợp của những loại thực vật nước. CTRSH lơ lửng trong nước, đặc biệt quan trọng là những loại nhựa, dây buộc … quấn vào chân vịt của tàu thuyền làm cản trở giao thông vận tải và là nguyên do gây chết những loại thủy hải sản. Các chất thải lắng xuống đáy làm tăng khối lượng trầm tích phải nạo vét hàng năm. Quá trìnhphân hủy kỵ khí sinh ra những loại khí ô nhiễm, đặc biệt quan trọng là khí H2S gây ngộ độc cấp cho những loại thủy hải sản .
Ngay cả khi được chôn lấp hợp vệ sinh, CTRSH cũng gây ô nhiễm môi trường nước do không giải quyết và xử lý nước rỉ rác đạt nhu yếu theo pháp luật. Thực trạng công tác làm việc nạo vét mạng lưới thoát nước và quản lý và vận hành trạm bơm nước thải cũng như xí nghiệp sản xuất / trạm XLNT trên địa phận TP. Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh cho thấy, do ý thức của dân cư, một lượng lớn CTRSH bị đổ xuống mạng lưới thoát nước. Nhiều đoạn cống thoát nước mới kiến thiết xây dựng có đường kính đến 1.500 mm bị ùn tắc do chất thải thiết kế xây dựng và CTRSH .
Tác động của CTRSH đến môi trường không khí
Quá trình phân hủy những chất hữu cơ có năng lực phân hủy sinh học ( thực phẩm dư thừa, xác động thực vật … ) trong CTRSH sẽ phát sinh mùi không dễ chịu. Mùi hoàn toàn có thể phát sinh từ những hợp chất Hydro sunfua ( H2S ), Mercaptan, những loại axit béo bay hơi .
Hydro sunfua (H2S): H2S là sản phẩm phân hủy kỵ khí của các loại đạm có chứa lưu huỳnh, có mùi trứng thối và có thể đo được bằng các máy phân tích thông thường. Khi pH thấp hơn 6,0, H2S không bị phân ly và sẽ gây mùi hôi thối. Khi pH lớn hơn 6,5, H2S bị phân ly hoàn toàn thành HS- và S2- và do đó không gây mùi hôi thối. Vì bãi chôn lấp lâu ngày có pH cao (trên 8,0) nên không thể phát hiện H2S.
Mercaptan : Đây cũng là những loại sản phẩm của quy trình phân hủy kỵ khí những loại đạm có lưu huỳnh. Tuy nhiên, nồng độ của những chất này rất thấp trong không khí bãi chôn lấp .
Các loại axit béo bay hơi : Trong quy trình phân hủy kỵ khí những chất hữu cơ ( cacbohydrat, protein và lipit ), thường 3 loại axit béo sau được hình thành : axit axetic ( CH3COOH – C2 ), axit propionic ( CH3CH2COOH – C3 ) và axit butyric CH3CH2CH2COOH – C4 ). Hỗn hợp của 3 loại này gây mùi hôi thối rất không dễ chịu, như tại những bãi chôn lấp lúc bấy giờ. Tuy nhiên, những quy chuẩn, tiêu chuẩn hiện hành của Nước Ta chưa pháp luật ngưỡng so với những chất này, và ít khi được nghiên cứu và phân tích do giải pháp nghiên cứu và phân tích yên cầu thiết bị chuyên biệt và có ngân sách cao. Mặt khác, do đặc trưng tạo khí của bãi chôn lấp, trên đỉnh và gần bãi thường ít có mùi, nhưng ở khoảng cách xa hơn ngoài khoanh vùng phạm vi bãi thì mùi có độ đậm đặc hơn .
Ngoài mùi hoàn toàn có thể cảm nhận thuận tiện bằng khứu giác, CTRSH trong điều kiện kèm theo kỵ khí còn phát sinh nhiều loại khí nhà kính và khí gây ô nhiễm môi trường, như khí metan, CO2, Phosphin ( PH3 ), amoniac ( NH3 ) .
Khí metan là khí có hiệu suất gây hiệu ứng nhà kính lớn nhất, gấp 21 lần so với khí CO2. Trong những bãi chôn lấp, khí metan chiếm 45 – 65 %, khí CO2 chiếm 35 – 40 % thể tích khí trong bãi chôn lấp. Trong khi đó, Phosphin ( PH3 ) hoàn toàn có thể gây nhiễm độc nếu hít phải ở nồng độ 0,3 – 1,0 ppm và có năng lực gây sảy thai. Khí thải từ những lò đốt CTRSH ( như CO, khí axit, sắt kẽm kim loại, dioxin / furan ) cũng có năng lực gây ô nhiễm môi trường không khí nếu không có giải pháp trấn áp, giải quyết và xử lý khí thải bảo vệ lao lý .
Tại TP.Hồ Chí Minh, một số ít khu dân cư, khu đô thị thuộc khu vực phía Nam thành phố đã từ lâu bị ảnh hưởng mùi hôi từ khu phối hợp giải quyết và xử lý CTR Đa Phước, nặng nhất là khoảng chừng thời hạn từ tháng 5 đến tháng 10. Không chỉ Thành phố Hồ Chí Minh, những bãi chôn lấp ở thủ đô hà nội Thành Phố Hà Nội ( Sóc Sơn, Nam Sơn ), thành phố Huế, TP. Đà Nẵng, Phan Thiết, Vĩnh Long, Cần Thơ, Rạch Giá … đều gây ô nhiễm không khí trên diện rộng nhất là vào mùa mưa .
Hiện nay, khoảng chừng 71 % khối lượng CTRSH thu gom trên cả nước được giải quyết và xử lý bằng giải pháp chôn lấp, trong đó chỉ có khoảng chừng 20 % là bãi chôn lấp hợp vệ sinh, còn lại là những bãi chôn lấp không hợp vệ sinh hoặc những bãi tập kết chất thải cấp xã .
Môi trường tự nhiên có tác động trực tiếp tới sức khoẻ của con người và phát trển kinh tế xã hội của đất nước. Vì vậy cần có các biện pháp để quản lý CTRSH một cách hiệu quả, khoa học, góp phần bảo vệ môi trường, nâng cao chất lượng cuộc sống.
Lâm Hà
( Theo Môi trường và Đô thị điện tử )
Ảnh: Chất thải rắn sinh hoạt không được quản lý hiệu quả sẽ gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Ảnh: ITN
