Trong một bài phỏng vấn gần đây, Biên tập viên mục Hot Job Corner của Dân trí đã có dịp trò chuyện cùng Luật sư Nguyễn Tiến Lập về nghề luật sư gắn liền với bối cảnh kinh tế Việt Nam hiện tại. Bài nói chuyện là một thước phim chân thực về nghề dưới con mắt của một vị luật sư tâm huyết.
Những san sẻ và lời khuyên từ ông chắc như đinh sẽ là những kiến thức và kỹ năng và thưởng thức quý báu với những bạn trẻ, điều mà không cuốn cẩm nang nghề luật nào hoàn toàn có thể tóm lược hay bao quát cho bạn .
PV: Kỳ thi tuyển sinh đại học vừa trôi qua, và cũng như các năm tuyển sinh gần đây, chất lượng đầu vào của sinh viên ngành luật thường không cao, đồng thời những khoa có điểm chuẩn tuyển sinh cao nhất lại không thuộc những trường chuyên đào tạo cử nhân luật. Theo ông, điều đó có liên quan đến việc đội ngũ luật sư đông đảo hiện nay vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu xã hội hay không?
Trước hết, hãy xem nước ta có đông đảo luật sư hay chưa. Theo thống kê, hiện thời cả nước có khoảng 7,200 người được cấp thẻ hành nghề luật sư. Chia trên dân số thì có chừng 1 luật sư/12,000 người dân, trong khi, tỷ lệ này ở Israel là 1/170 (cao nhất thế giới), Mỹ là 1/265, Nhật Bản là 1/400, Singapore là 1/1000 và Thái Lan là 1/1.526. Như vậy, nếu nhìn vào con số để so sánh thì ta có thể cho rằng rất ít, và như thế dễ dàng kết luận một cách chủ quan rằng nhu cầu xã hội đối với nghề luật sư vô cùng lớn.
Thực tế có phải vậy không ? Dựa vào số lượng những tổ chức triển khai hành nghề luật sư đã ĐK và theo ước tính của cá thể tôi, chỉ có khoảng chừng tối đa 60 % số luật sư thực sự hành nghề, tức có việc làm liên tục, và trong số đó, số luật sư cung ứng dịch vụ tốt, có uy tín và thu nhập tương đối cao chỉ chiếm khoảng chừng 50% là cùng .
Tại sao như vậy ? Hãy so sánh với trường hợp bác sỹ, một nghề cũng chuyên nghiệp và tự do tương tự như. Con người ai cũng ốm và nếu ốm là cần bác sỹ, bất kể sống trong một nước giàu hay nghèo và thuộc chính sách chính trị nào, do đó nhu yếu bác sỹ ở đâu và khi nào thường cao. Nghề luật sư không chỉ gắn với một nhu yếu xã hội bắt đầu mang tính hình thức là số lượng những vụ bị xâm phạm quyền hay tranh chấp pháp lý mà người dân vướng phải ; nó có cấp thiết cho xã hội và người dân hay không còn phụ thuộc vào vào việc luật sư hoàn toàn có thể giúp gì cho người mua của mình nếu được cần đến .
Có nghĩa rằng, để tiếp cận luật sư người dân trước hết phải tin vào pháp lý và khi được luật sư tương hỗ, họ phải tìm kiếm được công lý mà mình yên cầu. Suy rộng ra, môi trường tự nhiên pháp lý là yếu tố quan trọng và cơ bản nhất để xác lập xem nhu yếu của xã hội so với luật sư là cao hay thấp. Sau đó, đương nhiên là những yếu tố thói quen và văn hóa truyền thống và năng lực chi trả phí dịch vụ. Khía cạnh ở đầu cuối này không kém phần quan trọng, bởi chỉ so với người nghèo khi có vấn đề rắc rối, họ thường không có lối thoát nào khác là trông cậy vào pháp lý, nhưng chính họ lại ít có năng lực trả tiền cho luật sư nhất .
Phân tích như vậy để thấy rằng việc số sinh viên học luật có xu thế giảm trong toàn cảnh kinh tế tài chính – xã hội đang có sự suy thoái và khủng hoảng như lúc bấy giờ là dễ hiểu. Khác với khoảng chừng hơn mươi năm trước đây, với bùng nổ về kinh tế tài chính và sự kỳ vọng tràn ngập vào tăng trưởng và việc quốc gia hóa rồng hóa hổ, không riêng gì là kỷ lục về số lượng mà còn có cả những học viên tốt nghiệp đại trà phổ thông giỏi nhất, tổng thể có vẻ như đều muốn thi vào ngành luật. Rất hoàn toàn có thể một hiện tượng kỳ lạ như vậy lại có thời cơ tái diễn trong tương lai, và tôi nghĩ điều đó là thông thường .
Trong bối cảnh xã hội Việt Nam hiện nay, không ít sinh viên luật khi tốt nghiệp rất khó để mưu sinh bằng chính nghề nghiệp được đào tạo. Bằng chứng là nhiều bạn trẻ đã phải từ bỏ giấc mơ theo đuổi nghề luật. Ông đánh giá thế nào về thực trạng này và đôi lời khuyên dành cho những sinh viên mới tốt nghiệp thực sự muốn theo đuổi nghề luật sư nói riêng và nghề luật nói chung?
Về việc khó khăn trong tìm kiếm việc làm trong nghề luật, tôi cho rằng cần xét từ cả hai phía: thị trường lao động và bản thân người tìm việc. Thị trường lao động hiện nay đang xuống đáy, cả khu vực nhà nước và tư nhân, do kinh tế khủng hoảng. Và điều này đúng cho tất cả các ngành nghề, không chỉ lĩnh vực luật. Tuy nhiên, về bản chất, với tư cách là một người làm nghề luật hơn 20 năm, bao gồm cả làm cán bộ nhà nước, nghiên cứu, giảng dạy và làm luật sư, tôi coi trọng hơn các yếu tố chủ quan của những người đã qua đào tạo luật và muốn trở thành luật sư.
Luật sư luôn luôn là một nghề tự do và chuyên nghiệp, do đó những người đã hoặc muốn trở thành luật sư trước hết cần phải có năng lượng tự tìm việc hoặc tạo việc cho mình. Nếu bạn tiếp cận một chủ doanh nghiệp và nói rằng hãy cho tôi một chỗ thao tác thì ở thời gian như lúc bấy giờ, khi rất nhiều doanh nghiệp đang loay hoay để tránh đóng cửa hoặc phá sản, chí ít cũng là cắt giảm lao động thì đương nhiên câu vấn đáp sẽ là “ Không ” .
Tuy nhiên, nếu bạn có năng lực nói rằng “ Doanh nghiệp ông đang có yếu tố gì về pháp lý mà tôi hoàn toàn có thể tương hỗ xử lý ? ”, thì 99,9 % bạn sẽ được tiếp đón. ( Bởi trong toàn cảnh “ khủng hoảng cục bộ ” này những doanh nghiệp đang có quá nhiều rắc rối về kinh tế tài chính, pháp lý cần xử lý ). Nói một cách khác, hãy chứng tỏ bạn là “ nhà sản xuất dịch vụ ” chứ không đơn thuần là “ người xin việc ” .
Tuy nhiên, trên thực tiễn, rất tiếc rằng những cử nhân luật của tất cả chúng ta lại không được đào tạo và giảng dạy để có những kỹ năng và kiến thức cũng như năng lực nói trên. Lỗi thực sự ở chương trình huấn luyện và đào tạo và chiêu thức tư duy. Một nghề yên cầu sự dữ thế chủ động, bởi anh sinh ra để giúp người khác xử lý yếu tố kia mà, trong khi lại khởi đầu bằng một thái độ và thói quen thụ động thì làm thế nào thành công xuất sắc và kiếm được việc làm ?
Như vậy, lời khuyên so với những bạn học luật và có tận tâm với nghề là hãy đừng nản chí, cần học thêm nữa cả về trình độ lẫn những yếu tố của đời sống hàng ngày, sau đó dẫn thân vào bất kỳ việc làm gì, hoàn toàn có thể ở một doanh nghiệp hay nếu suôn sẻ thì ở một văn phòng luật sư để kiếm sống và trau dồi nghề nghiệp. Bằng cách đó, bạn sẽ trở thành nhà sản xuất dịch vụ mà xã hội luôn luôn cần đến .
Ngoài chuyên môn giỏi, một người luật sư chắc chắn cần phải có một tinh thần thép, một “bộ não” luôn tỉnh táo, tư duy logic, khả năng phân tích và nhìn nhận vấn đề sắc sảo?
Đương nhiên là vậy, bởi đó là những nhu yếu về năng lượng và kỹ năng và kiến thức tối thiểu của việc hành nghề luật. Người ta vẫn hãy nói đùa rằng nếu bạn không có yếu tố gì mà gặp luật sư thì sau đó sẽ thấy có rất nhiều yếu tố để đau đầu ( bởi luật sư là người có năng lực phát hiện ra yếu tố ), còn nếu bạn đang có chuyện rắc rối mà gặp luật sư thì sau đó thấy chẳng còn chuyện gì nữa ( bởi luật sư là người có năng lực xử lý yếu tố ). Nói thế để thấy rằng người nào có thói quen tư duy đơn thuần và dễ thỏa mãn nhu cầu thì chắc như đinh không hề làm nghề luật sư thành công xuất sắc được. Nhưng đó cũng vẫn là nguyên tắc chung hay “ triết lý ” .
Thực tế thì để có năng lực tư duy nhiều chiều và tinh tế trong việc làm, không phải là câu truyện năng khiếu sở trường có tính bẩm sinh của một người đâu mà chính là sự đào tạo và giảng dạy cộng với quy trình rèn luyện, thưởng thức và suy ngẫm về những yếu tố mình vấp phải, được nghe thấy hoặc tận mắt chứng kiến. Óc quan sát của một luật sư cần phải như cái màn hình hiển thị rada có năng lực quét rộng, để không bỏ sót bất kể cái gì mà mình thấy cần chăm sóc cho việc làm. Ngoài ra, hãy cần học nhiều từ những chuyên ngành tương quan và từ đời sống .
Nếu bạn muốn là luật sư của doanh nghiệp mà không hiểu kinh doanh thương mại, tối thiểu về nguyên tắc, chưa nói là phải biết và “ khôn ” hơn cả người quản trị doanh nghiệp nữa, hay ít ra phải bộc lộ được như vậy, thì ai sẽ sẵn lòng thuê bạn làm tư vấn và trả tiền ? Đáng tiếc rằng, mạng lưới hệ thống huấn luyện và đào tạo luật của tất cả chúng ta đang khởi đầu bằng những học viên tốt nghiệp đại trà phổ thông, vốn chưa từng trải nghiệm gì cả .
Tiếp sau đó, rất nhiều thày dạy luật lại cũng chưa từng làm gì khác ngoài học luật và sau đó đi dạy chính cái điều mình đã học chứ không phải cái mà mình biết, minh hiểu và mình tin. Nếu không hiểu cuộc sống, hiểu đời và hiểu người, bạn sẽ không thể hiểu được bản chất của các điều luật, để rồi sau đó có thể giúp gì nữa cho người và cho đời (!?).
Nói đến “cái Tâm” của người luật sư, nên chăng là một người xử lý các vấn đề của thân chủ mình ngay cả hậu quả của vấn đề đó hay thuyết phục được các khách hàng rằng họ đang có rủi ro về pháp lý, tìm ra được các rủi ro pháp lý có thể xảy ra với thân chủ mình?
Câu chuyện về “cái Tâm” luôn luôn hay vì nó cần cho tất cả ai muốn sống và làm việc tử tế. Cái Tâm trong nghề luật, như tôi đã từng chia sẻ với nhiều bạn luật sư trẻ, chính là lòng trắc ẩn. Lòng trắc ẩn cần phải có trong bạn, hình thành từ tấm bé, rằng bạn luôn luôn quan tâm đến người khác, không phải là hạnh phúc mà là nỗi đau của họ, những rắc rối và phiền toái, và trên nữa là bất công mà họ phải gánh chịu. Chính vì sự trắc ẩn với con người và thân phận của họ, bạn sẽ tự nguyện lựa chọn nghề luật như là một giải pháp để đưa con người tiếp cận công lý, nếu đó là điều họ đòi hỏi.
Theo đuổi nghề luật là sự lao vào vào sự nghiệp đấu tranh cho lẽ phải và công minh. Và đó, rất tiếc rằng, sẽ chính là nỗi khổ và sự thiệt thòi, nếu có mà bạn phải chịu đựng. Đơn giản nhất là chính bới bạn không dứt được hay ngủ yên giấc nếu những rắc rối của người mua vẫn chưa được xử lý ; phức tạp hơn là những phiền phức do bị gây sức ép bởi những đối tượng người tiêu dùng tương quan nào đó muốn bạn bóp méo thực sự và đi chệch con đường công lý .
Tôi không thấy có luật sư nào thành đạt và có uy tín xã hội mà không phải là người có tâm lớn. Đó cũng chính là niềm tự hào hay vinh quang của nghề luật. Bởi thế, luật sư cũng như bác sỹ, nhà giáo, lâu nay vốn là những nghề được người đời nể trọng .
Khi các vấn đề về dân chủ và quyền lợi cơ bản của con người ngày càng được người dân và giới trẻ nhận thức một cách sâu sắc, theo ông, nghề luật sư có thể giúp được họ những gì trong việc đảm bảo mọi người bình đẳng như nhau về mọi quyền lợi và nghĩa vụ?
Theo tôi, nghề luật sư dường như không thể tách rời chính trị, hiểu theo nghĩa không phải là đời sống chính quyền hay sự nghiệp quan trường, mà là bảo vệ các quyền công dân và con người. Cũng có nhiều luật sư thành đạt bằng việc kiếm tiền giỏi có quan điểm ngược lại, với tôi đó là tầm thường hóa nghề luật. Tuy nhiên, nghề luật sư lại cần sự tỉnh táo và sáng suốt để sử dụng các công cụ pháp lý cho mục tiêu công việc mà không sa vào các tình huống mà trong đó bản thân hay công việc của mình bị chính trị hóa. Ranh giới đó mỏng manh và nhiều khi cần tới cả nghệ thuật ứng xử.
Dù sao trên thực tiễn quốc gia ta, đội ngũ luật sư hiện thời đã và đang góp phần rất tích cực vào quy trình dân chủ hóa đời sống xã hội, giải quyết và xử lý những tranh chấp và vi phạm pháp lý, qua đó bảo vệ được kỷ cương pháp lý và những quyền cơ bản và quyền lợi chính đáng của dân cư. Cũng hoàn toàn có thể nói một cách hình ảnh rằng, nhìn từ bình diện hội nhập hóa nền kinh tế tài chính với quốc tế bên ngoài, nếu trong thời chiến, tất cả chúng ta cần bộ đội để bảo vệ chủ quyền lãnh thổ vương quốc thì trong thời bình, chính luật sư là những chiến sỹ bảo vệ chủ quyền lãnh thổ và quyền lợi kinh tế tài chính của quốc gia .
Trong quá trình hội nhập hiện nay, nhiều người cho rằng ngoại ngữ là kỹ năng còn yếu nhất của phần lớn đội ngũ luật sư Việt Nam? Ông nhận thấy quan điểm này thế nào?
Tôi không có thông tin đúng chuẩn về số lượng những luật sư thành thạo ngoại ngữ ( đặc biệt quan trọng tiếng Anh ) để sử dụng cho việc làm của họ nhưng tin rằng số lượng đó là rất nhỏ. Thậm chí ở một hội thảo chiến lược có người còn nói rằng số luật sư Việt Nam có năng lực tương tác quốc tế, tức hoàn toàn có thể thao tác với đồng nghiệp quốc tế, tham gia đàm phán hay tranh tụng quốc tế, ước đạt chỉ 20 người. Nói vậy, hoàn toàn có thể hơi quá, nhưng có hàm ý đúng ở góc nhìn rằng giỏi ngoại ngữ không đồng nghĩa tương quan với năng lực tương tác nghề nghiệp quốc tế. Về cơ bản, hoàn toàn có thể nói rằng Việt Nam đang rất thiếu những luật sư được đào tạo và giảng dạy quốc tế và đạt tới trình độ được những đồng nghiệp quốc tế công nhận. Ngoài việc được học ở quốc tế, anh còn cần có thời hạn cùng thao tác với những luật sư quốc tế nữa để xâm nhập sâu vào những kiến thức và kỹ năng nghề nghiệp theo những tiêu chuẩn quốc tế. Và đó là một nhu yếu rất khó so với số đông những luật sư lúc bấy giờ .
Tuy nhiên, học ngoại ngữ sẽ là bước đi tiên phong, bởi trước hết, trong thực trạng nền khoa học pháp lý kém tăng trưởng như ở nước ta, nếu thiếu ngoại ngữ, những sinh viên luật sẽ không hề tiếp cận những tài liệu và giáo trình của những nền pháp luật tiên tiến và phát triển vốn dễ kiếm được nhưng lại phải đọc bằng tiếng quốc tế. Và như vậy, không riêng gì năng lực tiếp xúc mà kiến thức và kỹ năng của bạn cũng sẽ bị số lượng giới hạn, thậm chí còn tụt hậu .
Rất tiếc rằng hạn chế này so với những sinh viên luật có vẻ như vẫn chưa có hướng khắc phục cơ bản. Phải chăng, có một nguyên do là chính những thầy dạy luật cũng đang còn yếu về ngoại ngữ, và như vậy, học trò khó có điều kiện kèm theo để khá hơn .
Trên thực tiễn, vì số lượng luật sư Việt Nam được “ quốc tế hóa ” còn ít, họ vẫn đã và đang tạo ra một nhóm “ độc quyền ” có cương vị nghề nghiệp khá tốt với thu nhập cao, đa phần hoạt động giải trí trong khu vực góp vốn đầu tư và doanh nghiệp. Trong khi đó, những luật sư khác giàu kinh nghiệm tay nghề nhưng không thành thạo ngoại ngữ, thường hoạt động giải trí hầu hết trong nghành tranh tụng hình sự hoặc dân sự. / .
Xin cảm ơn ông về buổi trò chuyện!
Đôi nét về Luật sư Nguyễn Tiến Lập: Ông tốt nghiệp Đại học Luật ở Đức. Ông có 7 năm làm việc tại Bộ Tư pháp trước khi chính thức hành nghề luật sư vào năm 1993. Đã từng tham gia thành lập một trong những công ty luật đầu tiên ở Việt Nam là Investconsult Legal Services, là Phó Tổng Giám đốc và Phó Chủ tịch Nhóm các công ty tư vấn đầu tư và sở hữu trí tuệ Investconsult Group, hiện ông là Luật sư điều hành cấp cao của Văn phòng Luật sư NHQuang&Cộng sự và Chủ tịch Hội đồng Thành viên Công ty tư vấn Viet-Pro Consultants.
Phỏng vấn do Báo Dân trí thực hiện tháng 8/2012
Bài viết gốc
