Gia Lai – Wikipedia tiếng Việt

admin đăng lúc 03/10/2022

Gia Lai là tỉnh có diện tích lớn thứ hai Việt Nam[4] và là một tỉnh cao nguyên nằm ở khu vực Bắc Tây Nguyên (Gia Lai đứng thứ nhất về diện tích, đứng thứ 2 cả về dân số vùng Tây Nguyên), Việt Nam.

Tính đến ngày 1/4/2019, toàn tỉnh Gia Lai là đơn vị chức năng hành chính Nước Ta đông thứ 18 về số dân số với 1.513.847 người và 374.512 hộ, xếp thứ 30 về Tổng sản phẩm trên địa phận ( GRDP ), xếp thứ 33 về GRDP trung bình đầu người, đứng thứ 33 về vận tốc tăng trưởng GRDP. Năm 2020 GRDP năm 2020 đạt 80.000,32 tỉ Đồng, trung bình đầu người 51,9 triệu đồng, vận tốc tăng trưởng GRDP đạt 8,00 %. [ 5 ] Gia Lai cũng là một địa phận kế hoạch về quốc phòng, là nơi đóng trụ sở Bộ Tư lệnh Quân đoàn 3 và Bộ Tư lệnh Binh đoàn 15 .

Nguồn gốc tên gọi Gia Lai bắt nguồn từ chữ Jarai, tên gọi của một dân tộc thiểu số trong tỉnh, cách gọi này vẫn còn giữ trong tiếng của người Ê-đê, Ba Na, Lào, Thái Lan và Campuchia để gọi vùng đất này là Jarai, Charay có nghĩa là vùng đất của người Jarai, có lẽ ám chỉ vùng đất của Thủy Xá và Hỏa Xá thuộc tiểu quốc Jarai xưa.

Tỉnh Gia Lai được tái lập vào ngày 12 tháng 8 năm 1991 khi tỉnh Gia Lai – Kon Tum tách thành hai tỉnh là Gia Lai và Kon Tum. Tỉnh lỵ tỉnh Gia Lai được đặt tại thành phố Pleiku. Đến tháng 4/2019, tỉnh Gia Lai có hơn 34 dân tộc cùng sinh sống, và 5 tôn giáo được công nhận, chiếm nhiều nhất là người Kinh với 53,77%. Vùng trung tâm tỉnh Gia Lai như thành phố Pleiku là nơi người Kinh tập trung đông nhất (87,5%).

Bạn đang đọc: Gia Lai – Wikipedia tiếng Việt

Vị trí địa lý[sửa|sửa mã nguồn]

Gia Lai là một tỉnh vùng cao nằm ở phía bắc Tây Nguyên trên độ cao trung bình 700 – 800 mét so với mực nước biển [ 6 ]. Gia Lai cách TP.HN 1120 km, cách Thành Phố Đà Nẵng 396 km, cách Thành phố Hồ Chí Minh 491 km. Tỉnh Gia Lai trải dài từ 12 ° 58 ‘ 20 ” đến 14 ° 36 ‘ 30 ” vĩ bắc, từ 107 ° 27 ‘ 23 ” đến 108 ° 54 ‘ 40 ” kinh đông. Phía đông bắc giáp 1 chút với Tỉnh Quảng Ngãi với đường biên giới chỉ là 10 km lại nằm chính trên khu bảo tồn Kon Chư Răng ( huyện Kbang ). Phía đông giáp với tỉnh Tỉnh Bình Định với đường biên giới hơn 115 km ( huyện Kbang, Đăk Pơ, Kông Chro, con đường hầu hết qua 2 tỉnh là DT637 và quốc lộ 19. Phía đông nam giáp với Phú Yên [ 7 ], khoảng chừng 100 km đường biên giới hầu hết là huyện Krông Pa, 1 phần huyện Ia Pa và Kông Chro. Phía tây giáp tỉnh Ratanakiri thuộc Campuchia, có đường biên giới chạy dài khoảng chừng 90 km, gồm những huyện Đức Cơ, Chư Prông, và 1 ít của huyện Ia Grai. Phía nam giáp tỉnh Đắk Lắk, và phía bắc của tỉnh giáp tỉnh Kon Tum [ 8 ] .

Điều kiện tự nhiên[sửa|sửa mã nguồn]

Dãy Trường Sơn NamGia Lai nằm trên một phần của nền đá cổ to lớn, dày trên 4.000 m, thuộc Địa khối Kon Tum. Gần vào phía cuối nam của khối núi Trường Sơn Nam. Gia Lai nằm gần như trọn vẹn phía đông dãy Trường Sơn. Khối địa khối nâng lên không đều từ cuối kỷ Đệ Tam. Nhưng địa hình được núi lửa và phong hóa nhiều năm trở nên phẳng phiu tạo nên những cao nguyên không trọn vẹn phẳng phiu mà nhấp nhô nhiều đồi xen kẽ những vùng tương đối trũng. Địa hình thấp dần từ bắc xuống nam và nghiêng từ đông sang tây, với những đồi núi, cao nguyên và thung lũng xen kẽ nhau khá phức tạp. Càng gần về phía nam chia nhau 1 nửa vùng đồng bằng với Đăk Lăk, và vùng thấp phía tây của Campuchia. Địa hình Gia Lai hoàn toàn có thể chia thành 3 dạng chính là địa hình đồi núi, cao nguyên và thung lũng [ 9 ]. Trong đó, Cao nguyên là dạng địa hình phổ cập và quan trọng của Gia Lai, với hai cao nguyên là Cao nguyên Kon Hà Nừng và Cao nguyên Pleiku. Địa hình thứ hai là địa hình đồi núi, chiếm 2/5 diện tích quy hoạnh tự nhiên toàn tỉnh [ 9 ], phần đông nằm ở phía bắc, địa hình núi ngăn cách mạnh, mặt phẳng những dạng địa hình khác của Gia Lai như những cao nguyên, những thung lũng đồng bằng cũng đều rải rác có núi, độ cao trung bình của cả 2 cao nguyên là 800 m, với đỉnh Kon Ka Kinh – ” nóc nhà ” của Gia Lai. Sự dập vỡ xây đắp phong phú là cơ sở cho trữ lượng nước ngầm. Các vùng trũng tương đối thường hình thành những con sông khi đi qua vùng đứt gãy bất thần xuống vùng đồng bằng tạo nên những thác nước nổi tiếng ở đây. Địa hình thứ ba là Các vùng trũng, những vùng này sớm được con người khai thác để sản xuất lương thực. Hầu hết những vùng trũng nằm ở phía nam của tỉnh, những thung lũng ở đông nam. Ngoài ra đất đai Gia Lai được chia làm 27 loại khác nhau, gồm 7 nhóm chính : đất phù sa, đất xám, đất đen, đất đỏ, đất mùn vàng đỏ, nhóm đất xói mòn trơ sỏi đá. [ 10 ] Chủ yếu là nhóm đất đỏ bazan, phân bổ ở cao nguyên Pleiku, dày cho canh tác, những loại đất khác đa phần ở những cùng đất rìa cao nguyên hoặc vùng trũng, ven những con sông .Gia Lai thuộc vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa gió mùa, dồi dào về nhiệt độ, có lượng mưa lớn, không có bão và sương muối, ngoài những nhiệt độ còn nhờ vào vào độ cao những vùng. Khí hậu ở đây được chia làm 2 mùa rõ ràng là mùa mưa và mùa khô. Trong đó, mùa mưa thường mở màn từ tháng 5 và kết thúc vào tháng 10. Mùa khô từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau. Nhiệt độ trung bình năm là 22 – 250C. Vùng vùng Đông Trường Sơn từ 1.200 – 1.750 mm, Tây Trường Sơn có lượng mưa trung bình năm từ 2.200 – 2.500 mm. Khí hậu và thổ nhưỡng Gia Lai rất thích hợp cho việc tăng trưởng nhiều loại cây công nghiệp ngắn và dài ngày, chăn nuôi và kinh doanh thương mại tổng hợp nông lâm nghiệp đem lại hiệu suất cao kinh tế tài chính cao [ 9 ] .Toàn tỉnh có 27 loại đất, được hình thành trên nhiều loại đá mẹ thuộc 7 nhóm chính. Tài nguyên tài nguyên là một tiềm năng kinh tế tài chính quan trọng của tỉnh Gia Lai, với nhiều tài nguyên, điển hình nổi bật nhất là vàng, nguồn vật tư kiến thiết xây dựng, bô xít và đá quý [ 9 ] .
Tỉnh Gia Lai có 17 đơn vị chức năng hành chính cấp huyện, gồm có 1 thành phố, 2 thị xã và 14 huyện, với 220 đơn vị chức năng hành chính cấp xã, gồm có 24 phường, 14 thị xã và 182 xã. [ 11 ]
Đường Nguyễn Tất Thành – thành phố Pleiku (Hình ảnh năm 2012) Thị trấn Đăk Đoa (huyện Đăk Đoa) UBND huyện Đak Pơ Thị trấn Kon Dơng
nhìn từ xaTỉnh Gia Lai ngày này xưa kia là địa phận sinh sống truyền kiếp của những dân tộc bản địa Jrai, Ba Na, Chăm hroi, tập quán sống thành từng làng. Trước khi người Pháp đặt ách đô hộ lên Tây Nguyên, những dân tộc bản địa Gia Lai đang ở quy trình tiến độ cuối của xã hội nguyên thủy chuyển sang tiến trình xã hội có giai cấp [ 13 ] .Từ những năm đầu thập niên 40 của thế kỷ 19, những giáo sĩ người Pháp khởi đầu truyền đạo ở khu vực cư trú của người Ba Na thuộc xã Hà Tây thuộc huyện Chư Pah và xã HĐ Hà Đông thuộc địa phận huyện Đak Đoa ngày này. Lúc này người Pháp ngày càng tiến sâu vào Bắc Tây Nguyên, đồng thời tạo nên những trộn lẫn mới bằng những chủ trương chia để trị, dựa vào nhóm này để chống nhóm khác, chia rẽ Kinh – Thượng, chia rẽ những dân tộc bản địa trong tỉnh, trong khu vực với nhau .Cuối thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20, Pháp đã từng bước thiết lập cỗ máy quản lý trên đất Gia Lai. Sau nhiều lần biến hóa, sáp nhập, chia tách để xây dựng những đơn vị chức năng hành chính trên vùng Tây Nguyên, ngày 24 tháng 5 năm 1932, theo Nghị định Toàn quyền Đông Dương lúc này tỉnh Pleiku được xây dựng .Đến trước Cách mạng tháng 8 năm 1945, tỉnh Pleiku có Thị xã Pleiku [ 14 ], huyện An Khê, huyện Plei kli, huyện Chư Ty và huyện Cheo Reo .Sau năm 1945, chính quyền sở tại cách mạng gọi là tỉnh Gia Lai. Tháng 6 năm 1946, Pháp chiếm lại vùng đất Gia Lai và gọi tên đây là tỉnh Pleiku. Giai đoạn từ năm 1946 đến năm 1954, tỉnh Pleiku nói riêng, Tây Nguyên nói chung trải qua nhiều lần chủ thể quản lý theo những văn bản của chính quyền sở tại thực dân. [ 15 ]Tuy nhiên về phía chính quyền sở tại cách mạng, trong những năm kháng chiến chống Pháp, vẫn gọi là tỉnh Gia Lai, nhưng qua từng thời gian khác nhau, tỉnh Gia Lai lại thuộc sự chỉ huy trực tiếp của những cơ quan khác nhau trong khu vực, những huyện trong tỉnh cũng nhiều lần biến hóa tên gọi và địa giới hành chính .Dưới chính thể Nước Ta Cộng hòa thì tỉnh mang tên Pleiku với ba Q.. Năm 1962 tách Q. Cheo Reo lập tỉnh Phú Bổn nên Pleiku chỉ còn hai Q. : Lệ Trung và Lệ Thanh. trước năm 1958 thì đổi Lệ Thanh thành Thanh An .Sau năm 1975, tỉnh Pleiku đổi tên thành tỉnh Gia Lai .Ngày 20 tháng 9 năm 1975, triển khai theo Nghị quyết của Bộ Chính trị, hợp nhất hai tỉnh Gia Lai và Kon Tum thành tỉnh mới là Gia Lai – Kon Tum .Ngày 23 tháng 4 năm 1979, chia huyện Ayun Pa thành 2 huyện : Ayun Pa và Krông Pa. [ 16 ]Ngày 17 tháng 8 năm 1981, xây dựng huyện Chư Sê trên cơ sở tách ra từ 2 huyện : Chư Prông và Mang Yang. [ 17 ]Ngày 28 tháng 12 năm 1984, chia huyện An Khê thành 2 huyện : An Khê và Kbang. [ 18 ]Ngày 30 tháng 5 năm 1988, chia tiếp huyện An Khê thành 2 huyện : An Khê và Kông Chro. [ 19 ]Ngày 12 tháng 8 năm 1991, theo Nghị quyết kỳ họp thứ 9 của Quốc hội khoá VIII, Gia Lai – Kon Tum tách thành 2 tỉnh : Gia Lai và Kon Tum [ 20 ]. Khi tách ra, tỉnh Gia Lai có tỉnh lị là thị xã Pleiku và 9 huyện : An Khê, Ayun Pa, Chư Păh, Chư Prông, Chư Sê, Kbang, Kông Chro, Krông Pa, Mang Yang .Ngày 15 tháng 10 năm 1991, xây dựng huyện Đức Cơ trên cơ sở tách ra từ 2 huyện : Chư Pah và Chư Prông. [ 21 ]Ngày 11 tháng 11 năm 1996, chia huyện Chư Pah thành 2 huyện : Chư Pah và Ia Grai. [ 22 ]Ngày 24 tháng 4 năm 1999, chuyển thị xã Pleiku thành thành phố Pleiku. [ 23 ]Ngày 21 tháng 8 năm 2000, chia huyện Mang Yang thành 2 huyện : Mang Yang và Đak Đoa. [ 24 ]Ngày 18 tháng 12 năm 2002, chia huyện Ayun Pa thành 2 huyện : Ayun Pa và Ia Pa. [ 25 ]Ngày 9 tháng 12 năm 2003, chia huyện An Khê thành thị xã An Khê và huyện Đak Pơ. [ 26 ]Ngày 26 tháng 4 năm 2007, chia huyện Ayun Pa thành thị xã Ayun Pa và huyện Phú Thiện. [ 27 ]Ngày 27 tháng 8 năm 2009, chia huyện Chư Sê thành 2 huyện : Chư Sê và Chư Pưh. [ 28 ]Tỉnh Gia Lai có 1 thành phố, 2 thị xã và 14 huyện như lúc bấy giờ .

Lịch sử tăng trưởng dân số[sửa|sửa mã nguồn]

Năm	Số dân (người)	Năm	Số dân (người)	Năm	Số dân (người)	Năm	Số dân (người)
1995	850.700	2000	1.026.300	2005	1.174.600	2009	1.281.000
1996	881.500	2001	1.065.600	2006	1.200.500	2010	1.301.600
1997	912.800	2002	1.092.900	2007	1.225.500	2011	1.322.000
1998	946.100	2003	1.119.100	2008	1.251.300	2019	1.513.847
1999	981.500	2004	1.147.100	2020	1.541.829

Theo thống kê năm 2020 tỉnh Gia Lai có diện tích quy hoạnh 15.510,90 km², dân số năm 2020 là 1.541.829 người [ 29 ], tỷ lệ dân số đạt 99 người / km² .Tính đến ngày 1 tháng 4 năm 2019, dân số toàn tỉnh Gia Lai đạt gần 1.513.847 người, tỷ lệ dân số đạt 102 người / km². Dân số phân bổ rất không đều : tại tp. Pleiku đã chiếm 27,53 % dân cư của toàn tỉnh Gia Lai với tỷ lệ rất cao lên tới 1662 người / km2, tại thị xã An Khê là 408 người / km2, những huyện, thị xã còn lại đều có tỷ lệ dưới 200 người / km2, thậm chí còn huyện K ’ Bang chỉ có tỷ lệ 45 người / km2, chỉ bằng 50% tiêu chuẩn tỷ lệ trung bình. [ 30 ] Trong đó dân số sống tại thành thị đạt 438.062 người, chiếm 28,9 % dân số toàn tỉnh [ 31 ], dân số sống tại nông thôn đạt 1.075.785 người, chiếm 71,1 % dân số [ 32 ]. Dân số nam đạt 758.759 người [ 33 ], trong khi đó nữ đạt 755.258 người [ 34 ]. Tỷ lệ tăng tự nhiên dân số phân theo địa phương tăng 1,72 ‰ [ 35 ] Tỷ lệ đô thị hóa tính đến năm 2022 đạt 29 % .Theo thống kê của tổng cục thống kê Nước Ta, tính đến ngày 1 tháng 4 năm 2009, toàn tỉnh Gia Lai có 38 dân tộc bản địa cùng người quốc tế sinh sống. Trong đó dân tộc bản địa Kinh chiếm nhiều nhất với 713.403 người, người Gia Rai có 372.302 người, người Ba Na có 150.416 người, người Tày có 10.107 người, người Nùng có 10.045 người, tiếp theo là người Mường có 6.133 người, người Thái có 3.584 người, người Dao có 4.420 người .Tính đến ngày 1 tháng 4 năm 2019, Toàn tỉnh Gia Lai có 10 Tôn giáo khác nhau chiếm 397.566 người, Trong đó, nhiều nhất là Công giáo có 166.996 người, đạo Tin Lành có 142.220 người, xếp thứ ba là Phật giáo có 85.229 người, đạo Cao Đài có 2.971 người, cùng những đạo khác như Bahá’í có 59 người, Phật giáo Hòa Hảo có 41 người, Đạo Tứ Ân Hiếu Nghĩa có 23 người, Minh Lý Đạo có 18 người, Tịnh độ cư sĩ Phật hội Nước Ta có năm người, tối thiểu là Hồi giáo với 4 người .
Gia Lai có tiềm năng về thủy điện rất lớn với trữ năng kim chỉ nan khoảng chừng 10,5 – 11 tỷ kW, trữ năng kinh tế tài chính kỹ thuật là 7,1 tỷ kW với hiệu suất lắp máy 1.502 MWh [ 36 ]. Ngoài 4 khu công trình thủy điện lớn có hiệu suất lắp máy 1.422 MW, còn có 85 khu công trình thủy điện nhỏ với hiệu suất 80.200 kW phân bổ khá đều khắp, tạo điều kiện kèm theo cho tăng trưởng sản xuất. Bên cạnh đó, khu công trình thủy điện Yaly với hiệu suất 720 MW và sản lượng điện 3,68 tỷ kWh đã hoàn thành xong vào tháng 4/2002 có tác động ảnh hưởng lớn đến tăng trưởng những ngành kinh tế tài chính của tỉnh, bảo vệ nhu yếu nguồn năng lượng cho toàn vùng. Thủy điện Sê San 3 với hiệu suất phong cách thiết kế 273 MW, gồm 2 tổ máy có tổng hiệu suất 260 MW, sản lượng điện trung bình hàng năm 1,12 tỉ KWh điện, nằm trên phía hạ lưu của thủy điện Ia Ly [ 37 ]. Tổng trữ lượng nguồn nước mặt khoảng chừng 24 tỷ m3. Đây chính là những tiềm năng lớn để công nghiệp điện năng được coi là công nghiệp mũi nhọn ở Gia Lai. Tỉnh Gia Lai hiện có 4 nhà máy sản xuất thủy điện lớn có hiệu suất lớn hơn 100MW, gồm có Yali, Kanak-An Khê, Sêsan 3, và Sêsan 4 [ 38 ] .

Tổng thu ngân sách từ sau năm 1975 đến năm 1991 chỉ đạt 40 tỷ đồng, năm 2001 đạt 256 tỷ đồng, đến năm 2010 đạt 2.300 tỷ đồng và năm 2011 đạt 3.200 tỷ đồng. Chất lượng cuộc sống của người dân được nâng lên rõ rệt, GDP bình quân đầu người năm 2011 đạt 19,5 triệu đồng, gấp 3,82 lần so với năm 2005, gấp 6,5 lần so với năm 2000[39].

Xem thêm: Ứng dụng công nghệ thông tin kết hợp với hệ thống y tế sẵn có để tạo nền y tế hiệu quả

Giai đoạn 6 tháng đầu năm 2012, tổng sản phẩm trong nước ( GDP ) tăng 4,38 % so với cùng kỳ năm 2011, giá trị sản xuất nông lâm nghiệp và thủy hải sản tăng 3,8 % so với cùng kỳ, trong đó nông nghiệp tăng 3 %, lâm nghiệp tăng 5,7 % và thủy hải sản tăng 5,8 % [ 40 ]. Trong khi đó, chỉ số sản xuất công nghiệp tăng 4,5 %. Đáng quan tâm một số ít ngành công nghiệp có mức tăng cao là đóng và sửa chữa thay thế tàu, chế biến dữ gìn và bảo vệ rau quả, sản xuất loại sản phẩm bơ sữa … Chỉ số tiêu thụ của ngành công nghiệp chế biến 6 tháng chỉ tăng 3,6 % so với cùng kỳ, thấp hơn nhiều so với mức 17,5 % của năm ngoái. Chỉ số tồn dư của ngành này tăng 26 %. Những ngành có chỉ số tồn dư tăng cao là sản xuất giấy và vỏ hộp 130 %, sản xuất xe có động cơ 116,7 %, chế biến và dữ gìn và bảo vệ rau quả 113,3 % [ 41 ] …
Đèo An Khê Đèo Mang YangGiao thông Gia Lai khá thuận tiện không những về đường đi bộ mà còn cả đường hàng không. Tỉnh có Quốc lộ 14 nối những tỉnh Đắk Lắk, Kon Tum thông đến Thành Phố Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh, đặc biệt quan trọng tuyến đường Hồ Chí Minh đã rút ngắn khoảng cách từ Gia Lai đến những TT kinh tế tài chính chính trị lớn của cả nước. Các tuyến Quốc lộ 19 xuống thành phố Quy Nhơn, thuộc Tỉnh Bình Định, Quốc lộ 25 đến Tuy Hoà, thuộc địa phận tỉnh Phú Yên. Ngoài ra, Sân bay Pleiku của Gia Lai, có đường bay nối Pleiku với những thành phố lớn là TP. Đà Nẵng ( ngưng hoạt động giải trí ) [ 42 ], TP. Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, TP. Hải Phòng ( ngưng hoạt động giải trí ) .

Y tế và Giáo dục đào tạo[sửa|sửa mã nguồn]

Những năm gần đây mạng lưới hệ thống y tế Gia Lai từng bước được cải tổ và nâng lên về mặt chất lượng với những bệnh viện lớn .

Việc cung ứng các dịch vụ y tế được mở rộng, tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số được khám chữa bệnh và hưởng các dịch vụ chăm sóc sức khỏe ngày càng tăng[40] Với một số bệnh viện lớn như: Bệnh viện Đa khoa tỉnh Gia Lai, Bệnh viện Quân y 211 (Binh đoàn Tây Nguyên), Bệnh viện Quân y 15 (Binh đoàn 15), Bệnh viện Đại học Y Dược – Hoàng Anh Gia Lai đã hạn chế được tình trạng các bệnh nhân phải chuyển tuyến đến các bệnh viện tuyến trên như: Bệnh viện Chợ Rẫy (Hồ Chí Minh), Bệnh viện Đà Nẵng (Đà Nẵng), Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội). Với sự hình thành của Bệnh viện Nhi tỉnh Gia Lai đã góp phần nâng cao chất lượng về Y tế của tỉnh. Bệnh nhân ít phải chuyển tuyến đến các bệnh viện tuyến trên hiện nay đã quá tải trầm trọng như: Bệnh viện Nhi đồng (Hồ Chí Minh), Bệnh viện Phụ sản – Nhi Đà Nẵng (Đà Nẵng), Bệnh viện Nhi Trung ương (Hà Nội).

Theo số liệu thống kê từ Sở Y tế, tỉnh Gia Lai có 5 bệnh viện, 2 chi cục (là Dân số – Kế hoạch hóa gia đình và An toàn Vệ sinh Thực phẩm), 7 trung tâm y tế dự phòng, trường trung cấp y tế, trung tâm giám định sức khỏe và ban quản lý dự án đầu tư Chuyên ngành Y tế. Có 17 Phòng Y tế, 17 Trung tâm Y tế huyện, 17 Trung tâm Dân số – Kế hoạch hóa gia đình, 220 xã, phường, thị trấn có y tế hoạt động, trong đó có 208 trạm y tế xã và 14 trạm y tế trung tâm cấp xã[43].

Tính đến thời gian ngày 30 tháng 9 năm 2011, trên địa phận toàn tỉnh Gia Lai có 530 trường học đại trà phổ thông trong đó Trung học đại trà phổ thông 41 trường, Trung học cơ sở 229 trường, Tiểu học 226 trường. Bên cạnh đó còn có 236 trường mẫu giáo [ 44 ]. Với mạng lưới hệ thống trường học như vậy, nền giáo dục trong địa phận tỉnh Gia Lai cũng tương đối hoàn hảo, góp thêm phần giảm thiểu nạn mù chữ trong địa phận tỉnh [ 44 ] .
Chùa Minh Thành
ở thành phố PleikuTiềm năng du lịch của Gia Lai rất đa dạng và phong phú, phong phú với núi rùng cao có nhiều cảnh sắc tự nhiên và tự tạo. Rừng nguyên sinh nơi đây có mạng lưới hệ thống động thực vật phong phú và đa dạng, nhiều ghềnh thác, suối, hồ như Biển Hồ ( hay Hồ T’Nưng ) là một thắng cảnh nổi tiếng, ngoài những có chùa Minh Thành ( Gia Lai ). Di tích Đền tưởng niệm liệt sỹ và Tượng đài Chiến thắng Đak Pơ tại huyện Đak Pơ – nơi tưởng niệm những liệt sỹ hi sinh trong trận đánh Đak Pơ. [ 45 ] Nhiều đồi núi như cổng trời Mang Yang, đỉnh Hàm Rồng, thác Hang Dơi và thác K50 ( Huyện Kbang ). Các cảnh sắc tự tạo có những rừng cao su đặc, đồi chè, cafe bạt ngàn. Kết hợp với tuyến đường rừng, có những tuyến dã ngoại bằng thuyền trên sông, cưỡi voi xuyên rừng, v.v …Ngoài ra, Gia Lai còn có nền văn hoá truyền kiếp của đồng bào dân tộc bản địa, hầu hết là dân tộc bản địa Gia Rai và Ba Na biểu lộ qua kiến trúc nhà rông, nhà sàn, nhà mồ, qua tiệc tùng truyền thống cuội nguồn, qua y phục và nhạc cụ …Các nhạc cụ đặc trưng của những dân tộc thiểu số như Cồng chiêng, Đàn đá, Đàn K’ni, K’lông pút, Đàn Goong, T’rưng, Alal, … Các tiệc tùng như Lễ hội đâm trâu, Lễ ăn cơm mới, Lễ bỏ mả, … Ngoài ra, tỉnh còn có những món đặc sản nổi tiếng như Rượu cần, Cơm cháy – Rượu nếp, Phở khô ( Loại phở hai tô ) và điêu khắc nổi tiếng là Tượng nhà mồ .