Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.35 MB, 192 trang )
Chương 1
ĐẶC ÐIỂM NGƠN NGỮ BÁO CHÍ VÀ TIÊU ÐỀ VĂN BẢN BÁO CHÍ
1.1. Đặc điểm chung của báo chí
Báo chí ra đời do nhu cầu thơng tin giao tiếp, giải trí và nhận thức của con người. Báo chí luôn là một công cụ hoạt động quan trọng của con
người và các giai cấp trong cuộc đấu tranh vì sự tiến bộ và văn minh của nhân loại. Tìm hiểu về đặc điểm báo chí sẽ giúp chúng ta nhận diện rõ các cơ chế
hoạt động của báo chí, qua đó khái qt được đặc điểm ngơn ngữ báo chí.
1.1.1. Báo chí – loại hình hoạt động thơng tin chính trị-xã hội
Báo chí là một hoạt động đặc thù của xã hội, phản ánh văn hoá, chính trị của mỗi xã hội hay mỗi quốc gia.
Trong hoạt động báo chí, thơng tin là cơng cụ chủ yếu để nhà báo thực hiện mục đích của mình. Thơng tin trong báo chí vừa có tính xã hội cao
vừa có tính tư tưởng và khuynh hướng rõ rệt. Báo chí là một hoạt động thơng tin đại chúng rộng rãi và năng động nhất đã tạo ra cách tiếp cận đặc thù để
phản ánh hiện thực. Hiện thực được tái hiện trên báo chí phải phản ánh được một cách trung thực đời sống xã hội, xây dựng thế giới quan khoa học, tâm tư
tình cảm của con người. Báo chí phải mang tính chiến đấu cao vì đó là tiếng nói của một tổ chức, một cơ quan, một đảng phái có nhiệm vụ tuyên truyền và
tác động đến công chúng theo một mục tiêu nào đó.
1.1.2. Báo chí là phương tiện thơng tin đại chúng, thực hiện chức năng cơ bản là thông tin và tác động
Với tính chất là những phương tiện truyền thơng đại chúng hoạt động trên quy mơ tồn xã hội, báo chí là kênh chủ yếu cung cấp kiến thức thông tin
về thế giới xung quanh rộng lớn cho mọi người, là bộ phận không thể thiếu trong đời sống xã hội.
Báo chí tác động đến độc giả trên nhiều lĩnh vực nhận thức, giáo dục, thẩm mĩ. Chức năng tác động còn có tác dụng định hướng và hướng dẫn dư
luận. Tin bài là bộ phận tiêu biểu trong phong cách báo chí. Tin tức mà
báo chí cung cấp phải mang tính thời sự, khách quan và hấp dẫn. Thời sự là những gì xảy ra hàng ngày tin tức cập nhật, hàng buổi
báo buổi sáng, báo buổi chiều,…, hàng giờ báo điện tử. Sự kiện được thông tin nhanh, kịp thời thông tin tức thời càng tốt được gọi là thời sự. Trong thời
đại đầy ắp thơng tin, các sự kiện được đưa tin phải có tính thời sự khẩn trương là những vấn đề đang được xã hội quan tâm mới tạo được thông tin mới mẻ,
thu hút người đọc. Tính hấp dẫn khơng chỉ ở sự mới lạ mà còn bởi mức độ liên quan
đến lợi ích, nhu cầu, sở thích của công chúng. Dựa trên các nguyên tắc sau để xác lập những thơng tin quan trọng
thơng tin theo các vòng tròn đồng tâm, trong đó lấy mỗi cá nhân là tâm điểm:
+ Ngun tắc quan hệ: TƠI – GIA ĐÌNH – HỌ HÀNG – BÈ BẠN – NGƯỜI LẠ.
+ Nguyên tắc khoảng cách: TƠI – HÀNG XĨM – LÀNG XÃ – HUYỆN – TỈNH – TRONG NƯỚC – NGỒI NƯỚC.
Ngồi ra, tầm quan trọng còn bao gồm tính hiếu kỳ, kích cỡ sự việc, sự vụ, tính thời gian, nhu cầu của mỗi cá nhân, mỗi thành phần xã hội.
1.1.3. Báo chí ln bám sát sự kiện, phản ánh chính xác sự kiện, lấy hiện thực khách quan làm đối tượng phản ánh
Chức năng phản ánh đòi hỏi báo chí phải chính xác, trung thực và hấp dẫn. Tính chất khách quan trong việc thông tin sự kiện, sao cho chính các
sự kiện được thơng tin một cách tự nhiên, không cố ý và không hàm chứa ý kiến chủ quan của một cá nhân hay tập thể nào đó.
Tính chính xác trong thơng tin báo chí là bám sát các sự kiện có thực và phản ánh một cách ngun dạng, khơng méo mó.
1.1.4. Báo chí sử dụng ngôn ngữ làm phương tiện chủ yếu để chuyển tải thơng tin
Ngơn ngữ báo chí phải mang tính chất chuẩn mực, thể hiện trong cách dùng từ, đặt câu, cách tổ chức VB, văn phong phù hợp với khả năng tiếp
nhận và khả năng giải mã của người thụ ngơn. Trong báo chí có những ngun tắc về cách trình bày, cách tổ chức
mà thơng qua đó thể hiện được tính khách quan của sự kiện. Cách trình bày như dùng những câu trích có đóng ngoặc kép từ lời khách ngôn, sắp xếp cấu
trúc bài viết hoặc cách thức dàn trang giúp độc giả phân biệt lời bình của người viết với những sự kiện tự thân nó lên tiếng.
Cách tổ chức thường thấy là đưa những sự kiện, những con số được
cung cấp chính thức từ cơ quan chức năng có thẩm quyền, từ các nguồn tin
hợp pháp của chính quyền, thường là các quan chức chính phủ cấp cao và một số tương đối nhỏ các chuyên gia đáng tin cậy. Từ các nguồn tin này, thơng tin
báo chí được chọn lọc và diễn đạt ngắn gọn theo các đặc trưng của ngôn ngữ báo chí.
Tính định lượng trong các VB báo chí thể hiện ở chỗ chặt chẽ về số lượng câu, chữ trong một giới hạn diện tích nhất định. Số trang báo có hạn mà
thơng tin sự kiện thì phong phú, cho nên định lượng về mặt ngôn từ sẽ giúp tờ báo cung cấp được nhiều thông tin đến độc giả.
1.1.5. Tính tương tác giữa báo chí và cơng chúng
Càng ngày báo chí càng tỏ rõ vai trò quan trọng của mình trong đời sống xã hội. Từ đó, báo chí thu hút sự quan tâm của nhiều giới độc giả. Thông
qua những vấn đề được đăng tải trên báo, những vấn đề mà công chúng và dư luận quan tâm, báo chí tác động đến nhận thức của độc giả, định hướng dư
luận. Báo chí mở ra nhiều vấn đề kích thích, mời gọi độc giả quan tâm, hưởng ứng, có thể tham gia các diễn đàn, các bài phản ánh, các chuyên mục bạn đọc
viết. Có thể nói, đặc điểm này đã nâng vị trí, tầm quan trọng của báo chí
lên một bước cao. Báo chí khơng chỉ đơn thuần là nơi cung cấp, đưa tin một chiều mà còn là “chiếc cầu nối giữa báo chí và dư luận xã hội” [58]. Chính vì
vậy, trong báo chí, tính chất “kiểm thơng”, tức chức năng kiểm tra mạch truyền thơng, giữ mối liên hệ và tìm cách thu hút sự chú ý của độc giả là
phương diện ngày càng được nhiều báo quan tâm. Báo chí đã có sự cộng hưởng từ phía độc giả, từ xã hội. Để duy trì được mạch truyền thơng này, báo
chí phải ln đưa ra những vấn đề thời sự mới mẻ, có tầm tác động rộng lớn, hay những vấn đề gần gũi, thiết thân của đời sống hàng ngày mới thu hút sự
quan tâm của đông đảo độc giả. Báo chí ln biết cách khơng còn đơn thuần là nơi cung cấp thông tin một cách đơn điệu mà luôn tạo cách thu hút, mời gọi
độc giả. Để thực hiện được điều này, báo chí có nhiều phương thức như cách đặt TĐ cách bố trí TĐ chính, TĐ phụ, TĐ bộ phận, cách bố trí không gian
trên tờ báo cho các TĐVB, cách sử dụng ngôn ngữ theo từng đặc trưng thể loại, các đoạn trích, đoạn mở đầu được đóng khung, khổ và vị trí của hình
ảnh, cách dàn trang bắt mắt nhấn mạnh chủ đề chính, các mục nằm ở vị trí quen thuộc dễ tìm kiếm…
1.2. Đặc điểm chung của ngơn ngữ báo chí
ĐẶC ÐIỂM NGƠN NGỮ BÁO CHÍ VÀ TIÊU ÐỀ VĂN BẢN BÁO CHÍBáo chí ra đời do nhu cầu thơng tin giao tiếp, giải trí và nhận thức của con người. Báo chí luôn là một công cụ hoạt động quan trọng của conngười và các giai cấp trong cuộc đấu tranh vì sự tiến bộ và văn minh của nhân loại. Tìm hiểu về đặc điểm báo chí sẽ giúp chúng ta nhận diện rõ các cơ chếhoạt động của báo chí, qua đó khái qt được đặc điểm ngơn ngữ báo chí.Báo chí là một hoạt động đặc thù của xã hội, phản ánh văn hoá, chính trị của mỗi xã hội hay mỗi quốc gia.Trong hoạt động báo chí, thơng tin là cơng cụ chủ yếu để nhà báo thực hiện mục đích của mình. Thơng tin trong báo chí vừa có tính xã hội caovừa có tính tư tưởng và khuynh hướng rõ rệt. Báo chí là một hoạt động thơng tin đại chúng rộng rãi và năng động nhất đã tạo ra cách tiếp cận đặc thù đểphản ánh hiện thực. Hiện thực được tái hiện trên báo chí phải phản ánh được một cách trung thực đời sống xã hội, xây dựng thế giới quan khoa học, tâm tưtình cảm của con người. Báo chí phải mang tính chiến đấu cao vì đó là tiếng nói của một tổ chức, một cơ quan, một đảng phái có nhiệm vụ tuyên truyền vàtác động đến công chúng theo một mục tiêu nào đó.1.1.2. Báo chí là phương tiện thơng tin đại chúng, thực hiện chức năng cơ bản là thông tin và tác độngVới tính chất là những phương tiện truyền thơng đại chúng hoạt động trên quy mơ tồn xã hội, báo chí là kênh chủ yếu cung cấp kiến thức thông tinvề thế giới xung quanh rộng lớn cho mọi người, là bộ phận không thể thiếu trong đời sống xã hội.Báo chí tác động đến độc giả trên nhiều lĩnh vực nhận thức, giáo dục, thẩm mĩ. Chức năng tác động còn có tác dụng định hướng và hướng dẫn dưluận. Tin bài là bộ phận tiêu biểu trong phong cách báo chí. Tin tức màbáo chí cung cấp phải mang tính thời sự, khách quan và hấp dẫn. Thời sự là những gì xảy ra hàng ngày tin tức cập nhật, hàng buổibáo buổi sáng, báo buổi chiều,…, hàng giờ báo điện tử. Sự kiện được thông tin nhanh, kịp thời thông tin tức thời càng tốt được gọi là thời sự. Trong thờiđại đầy ắp thơng tin, các sự kiện được đưa tin phải có tính thời sự khẩn trương là những vấn đề đang được xã hội quan tâm mới tạo được thông tin mới mẻ,thu hút người đọc. Tính hấp dẫn khơng chỉ ở sự mới lạ mà còn bởi mức độ liên quanđến lợi ích, nhu cầu, sở thích của công chúng. Dựa trên các nguyên tắc sau để xác lập những thơng tin quan trọngthơng tin theo các vòng tròn đồng tâm, trong đó lấy mỗi cá nhân là tâm điểm:+ Ngun tắc quan hệ: TƠI – GIA ĐÌNH – HỌ HÀNG – BÈ BẠN – NGƯỜI LẠ.+ Nguyên tắc khoảng cách: TƠI – HÀNG XĨM – LÀNG XÃ – HUYỆN – TỈNH – TRONG NƯỚC – NGỒI NƯỚC.Ngồi ra, tầm quan trọng còn bao gồm tính hiếu kỳ, kích cỡ sự việc, sự vụ, tính thời gian, nhu cầu của mỗi cá nhân, mỗi thành phần xã hội.1.1.3. Báo chí ln bám sát sự kiện, phản ánh chính xác sự kiện, lấy hiện thực khách quan làm đối tượng phản ánhChức năng phản ánh đòi hỏi báo chí phải chính xác, trung thực và hấp dẫn. Tính chất khách quan trong việc thông tin sự kiện, sao cho chính cácsự kiện được thơng tin một cách tự nhiên, không cố ý và không hàm chứa ý kiến chủ quan của một cá nhân hay tập thể nào đó.Tính chính xác trong thơng tin báo chí là bám sát các sự kiện có thực và phản ánh một cách ngun dạng, khơng méo mó.1.1.4. Báo chí sử dụng ngôn ngữ làm phương tiện chủ yếu để chuyển tải thơng tinNgơn ngữ báo chí phải mang tính chất chuẩn mực, thể hiện trong cách dùng từ, đặt câu, cách tổ chức VB, văn phong phù hợp với khả năng tiếpnhận và khả năng giải mã của người thụ ngơn. Trong báo chí có những ngun tắc về cách trình bày, cách tổ chứcmà thơng qua đó thể hiện được tính khách quan của sự kiện. Cách trình bày như dùng những câu trích có đóng ngoặc kép từ lời khách ngôn, sắp xếp cấutrúc bài viết hoặc cách thức dàn trang giúp độc giả phân biệt lời bình của người viết với những sự kiện tự thân nó lên tiếng.Cách tổ chức thường thấy là đưa những sự kiện, những con số đượccung cấp chính thức từ cơ quan chức năng có thẩm quyền, từ các nguồn tinhợp pháp của chính quyền, thường là các quan chức chính phủ cấp cao và một số tương đối nhỏ các chuyên gia đáng tin cậy. Từ các nguồn tin này, thơng tinbáo chí được chọn lọc và diễn đạt ngắn gọn theo các đặc trưng của ngôn ngữ báo chí.Tính định lượng trong các VB báo chí thể hiện ở chỗ chặt chẽ về số lượng câu, chữ trong một giới hạn diện tích nhất định. Số trang báo có hạn màthơng tin sự kiện thì phong phú, cho nên định lượng về mặt ngôn từ sẽ giúp tờ báo cung cấp được nhiều thông tin đến độc giả.Càng ngày báo chí càng tỏ rõ vai trò quan trọng của mình trong đời sống xã hội. Từ đó, báo chí thu hút sự quan tâm của nhiều giới độc giả. Thôngqua những vấn đề được đăng tải trên báo, những vấn đề mà công chúng và dư luận quan tâm, báo chí tác động đến nhận thức của độc giả, định hướng dưluận. Báo chí mở ra nhiều vấn đề kích thích, mời gọi độc giả quan tâm, hưởng ứng, có thể tham gia các diễn đàn, các bài phản ánh, các chuyên mục bạn đọcviết. Có thể nói, đặc điểm này đã nâng vị trí, tầm quan trọng của báo chílên một bước cao. Báo chí khơng chỉ đơn thuần là nơi cung cấp, đưa tin một chiều mà còn là “chiếc cầu nối giữa báo chí và dư luận xã hội” [58]. Chính vìvậy, trong báo chí, tính chất “kiểm thơng”, tức chức năng kiểm tra mạch truyền thơng, giữ mối liên hệ và tìm cách thu hút sự chú ý của độc giả làphương diện ngày càng được nhiều báo quan tâm. Báo chí đã có sự cộng hưởng từ phía độc giả, từ xã hội. Để duy trì được mạch truyền thơng này, báochí phải ln đưa ra những vấn đề thời sự mới mẻ, có tầm tác động rộng lớn, hay những vấn đề gần gũi, thiết thân của đời sống hàng ngày mới thu hút sựquan tâm của đông đảo độc giả. Báo chí ln biết cách khơng còn đơn thuần là nơi cung cấp thông tin một cách đơn điệu mà luôn tạo cách thu hút, mời gọiđộc giả. Để thực hiện được điều này, báo chí có nhiều phương thức như cách đặt TĐ cách bố trí TĐ chính, TĐ phụ, TĐ bộ phận, cách bố trí không giantrên tờ báo cho các TĐVB, cách sử dụng ngôn ngữ theo từng đặc trưng thể loại, các đoạn trích, đoạn mở đầu được đóng khung, khổ và vị trí của hìnhảnh, cách dàn trang bắt mắt nhấn mạnh chủ đề chính, các mục nằm ở vị trí quen thuộc dễ tìm kiếm…
