Phạm Công Thiện Một Thi Sĩ Kỳ Tuyệt Thiên Tài Tâm Nhiên

PHẠM CÔNG THIỆN
MỘT THI SĨ KỲ TUYỆT THIÊN TÀI
Tâm Nhiên

Có những con người đến rồi đi qua
mặt đất trần gian này như một cơn sấm sét, gây chấn động kinh hồn, làm bùng vỡ
một điều chi kỳ tuyệt, tinh khôi trên bầu trời tâm thức nhân loại, Phạm Công
Thiện là một con người độc đáo như vậy.

“Anh đã ra đi từ đó, từ thời buổi hỗn mang.
Trong từng khoảnh khắc sát na, từng quãng liên tục vi tế của hạt bụi, anh từ
chối chính mình. Khi mọi người ca tụng anh như một thiên tài, anh vất bỏ thần
tượng để đi như một tên lãng tử vô lại…Người lữ hành bước đi, từng con sóng của
đại dương cuốn theo xóa sạch từng dấu chân đi. Lưu lại trong khách ảo ảnh tiền thân, phảng phất mùi hương và sắc màu quá khứ không phai nhạt.”* Tuệ Sỹ ra mắt như thế về Phạm Công Thiện, một tâm hồn hạo nhiên chi khí, một thi sĩ
thượng thừa đã khơi nguồn mạch phát minh sáng tạo trào dâng ngất ngưởng, mở ra thể điệu phiêu
bồng trên cung bậc văn chương, thiền học, triết lý, thi ca bát ngát dị thường.
Bước đi một mình một bóng, đơn thân độc mã quá đỗi phong trần gần 50 năm trời nay,
say gót mộng chuếnh choáng lang bạt kỳ hồ, lang thang lêu lổng suốt muôn chiều
phiêu lưu, phiêu lãng ngàn phương. Lướt cánh đại bàng, tung hoành ngang dọc khắp
năm châu bốn biển, thênh thang giữa thiên địa hoàn cầu.
Vào một chiều tháng 6, khởi đầu mùa hạ năm 1941, Phạm Công Thiện sinh ra bên dòng sông thơ mộng Cửu Long, một dòng sông bắt nguồn từ cao nguyên Tây Tạng ngút ngàn chảy xuống dọc ven bờ phố thị Mỹ Tho, một thị xã nhỏ bé, lặng lẽ hiền hòa ở miền Nam. Thi sĩ lớn lên từ đó, suốt ngày đêm cứ mặc sức mơ mộng rong chơi, tha hồ tắm sông lội nước, nằm ngắm mây trời bay lãng đãng xa xôi. Rồi bất ngờ, bất ngờ đột ngột một hôm vụt đứng dậy, Open trên văn đàn Việt Nam như một thần đồng biết nhiều thứ tiếng, một thiên tài lỗi lạc : Năm 1957, mới 16 tuổi đã xuất bản Tự điển Anh ngữ tinh âm, 19, 20 tuổi viết Ý thức mới trong văn nghệ và triết học, 23 tuổi, viết Tiểu luận Bồ Đề Đạt Ma, 25, 26, 27 tuổi, viết Hố thẳm tư tưởng, Im lặng hố thẳm, Ý thức bùng vỡ, Bay đi những cơn mưa phùn, Trời tháng tư, Ngày sinh của rắn, Mặt trời không khi nào có thực, Nikos Kazantzaki, Rainer Maria Rilke, Henry Miller và dịch thuật những tác giả vĩ đại Krishnamurti, Nietzsche, Heidegger … làm chấn động toàn thể giới văn nghệ sĩ trí thức thời bấy giờ. Thuở ấy, năm 1967, khi Phạm Công Thiện làm Khoa trưởng Văn khoa Đại học Vạn Hạnh ở TP HCM, đúng lúc 26 tuổi thì Tuệ Sỹ, Bùi Giáng cũng xuất hiện ở đó tiếp tục, là những cây bút cốt cán, nền móng trong tạp chí Tư Tưởng, lời nói của Viện Đại học Vạn Hạnh. Trước đó, nhà thơ cũng đã từng làm những chuyến giang hồ tứ chiếng, xách túi thơ bầu rượu ngao du sơn thủy qua Paris, London, Thành Phố New York, Washington rồi, từng diện kiến, sống thân thiện với những nhân vật kiệt xuất lừng lẫy trên quốc tế như Krishnamurti ở Paris, Henry Miller ở Los Angles. Đang là thần tượng của đám sinh viên những ĐH TP HCM, Huế, Đà Lạt thì đùng một cái, Phạm Công Thiện bỏ ngang chức Khoa trưởng Văn khoa Đại học Vạn Hạnh, lên đường viễn phương hành, làm cuộc ra đi theo quẻ Lữ trong Kinh Dịch, lênh đênh qua tận bên kia bờ đại dương tuyệt mù tăm tích vào năm 29 tuổi, tức năm 1970. Đó cũng là năm cuộc cuộc chiến tranh Nước Ta đến độ quyết liệt, kinh hoàng, kinh khủng nhất. trên khắp hai miền Nam Bắc tang thương. Cất cánh phụng hoàng, thi sĩ bay vút đi xuyên qua gầm trời giông tố bão loạn, đang đắm chìm giữa dòng sử lịch hỗn mang, tang tóc cuồng phong gầm thét dữ dằn, tan hoang tàn bạo, xô đổ xuống mịt mù âm u hỗn độn, vây khổn đầy bóng tối vô minh trong đêm dài điêu linh, trầm thống, đoạn trường. Trước ngày khởi hành, ngồi trên đồi cao chùa Hải Đức Nha Trang, thi nhân lắng hồn đơn độc, tịch mịch để nghe vọng về bao nỗi đời ly tán, đớn đau, bàng hoàng trong rưng rưng nhức nhối : Hồi chuông chùa vọng luân hồi Chim chiền chiện hót ngang trời đau thương Trùng dương nằm đợi vô thường Đồi cao bạt gió hai đường âm u Âm u hai đường, đông tây đôi ngã thê lương. Còn chi đâu mà nói nữa. Thôi thì cánh chim ngàn cứ tung bay cho hết khung trời tính phận bát ngát của mình. “ Bổn phận của mi là lên đường đi đến hố thẳm, một cách im re, rộng lượng và không kỳ vọng. ” Văn hào Nikos Kazantzakis đã nói như vậy, cũng như triết gia vĩ đại Heidegger làm những câu thơ như bí mật khuyến khích thi sĩ lên đường : “ Bước tới và chịu đựng Sự thất bại và câu hỏi Trung thành với lối đi duy nhất của mi. ” Thi sĩ Phạm Công Thiện đã cảm nhận chân thiết lời thơ đó, nên hùng tâm tráng khí, tĩnh mịch triển khai một cách mãnh liệt cuộc lữ khác thường, khởi sự tấu khúc độc hành ca trên lộ trình hướng về hố thẳm uyên mặc, uyên nguyên. Cuộc lữ kinh hoàng bi tráng, mở ra những phương trời hoằng viễn như Rimbaud, Hoelderlin, như Nietzsche, Henry Miller, những đồng thanh tương ứng với thi nhân nên luôn luôn xuất thần, ngất trời túy lúy, phóng cuồng phiêu đãng hoan say. Đó là những cuộc đi vô định, vô sở trú, chất ngất trên tuyệt đỉnh công phu núi cao và hun hút tận nguồn sâu hố thẳm tâm linh, vừa tưng bừng thần khí rực ngời lửa tim hồn cháy, vừa ầm ầm cuồng nộ, trào tuôn lai láng như sóng vỗ đại dương. Cháy và chảy, cháy và chảy mãi trong hồn, như một lần đặc biệt quan trọng, nhà thơ đã từng nhắn gởi cho giới trẻ người trẻ tuổi Nước Ta : “ Gởi một người đọc không quen, cùng cháy một thứ lửa thiêng như tôi, cùng được nuôi bằng một thứ nước điên nào đó chảy trôi như tôi, cùng sống như tôi đang sống : Cháy và chảy, cháy và chảy không ngừng … ” * * Hừng hực ngọn lửa thiêng suốt ngày đêm bừng cháy trong trái tim nên chàng thi sĩ đã hào hứng lên đường ra đi từ dạo đó, từ thuở nào vô thường dâu bể loạn mù xa, giã từ hồng nhan, bái biệt nàng thơ huyền mộng cũ trong ngậm ngùi li biệt : Đã đi thì đã đi rồi Thượng phương trùng điệp thấy gì nữa đâu Hạ phương ngày tháng bể dâu Sắt son tình cũ phượng cầu túy hương Có còn chi nữa mà thương Buổi trưa nằm ngủ thấy nường năm xưa Đã đi rồi đã đi chưa Thượng phương lụa trắng đong đưa giữa trời Đã đi mất hẳn đi rồi Hạ phương tịch mịch trùng khơi phong kiều Chuyển hình trên đỉnh cô liêu Lửa bay thành ngọn hồng điều mật ngôn Đại Huyền biến ngưỡng triêu tôn Tiền thân Tây Tạng nhập hồn chiêm bao Án nga nga nẵng bạch hào Một luồng sáng rưc chiếu vào trái tim Đứng trên tuyệt đỉnh công phu cô liêu, một chiều hoang vu nọ, nhà thơ bỗng nghe văng vẳng những lời ẩn ngữ mật ngôn huyền bí và chợt thấy thấp thoáng tiền kiếp mình ở tận xứ miền tuyết trắng Tây Tạng hoang sơ. Biết mình là hành giả Mật tông trong những dãy hang động trên tuyệt mù Hy Mã Lạp Sơn, nên trái tim Bát nhã ứng hiện những nàng tiên huyền diệu, dạo khúc cung đàn mười tám tiếng lòng Không Định rung ngân, khiến cho thi sĩ chỉ còn biết đọc thần chú lim dim : Năm nàng thiên nữ tôn nghiêm Trùng quan ngũ sắc ứng điềm tán không Án đa la tịch mịch hồng Mười phương Open những đồng sinh thiên Bát nhã là gái thiên tiên Khoan thai cởi áo mây hiền trên cao Gió lùa thơm tóc tơ đào Thập bát Không Định tiêu dao tiếng đàn Trời mưa chim ngủ trên ngàn Sắc son tình cũ nước tràn sang sông Tiếng đàn tiêu dao vô thanh mà vang ngân bất tận lan dài theo cuộc lữ kỳ cùng, rung hồn rúng chuyển gió sương ngàn khắp vùng thung lũng sơn khê. Ơi chao ! Một đóa hồng hoa vut trổ im lìm như những nàng tiên nữ giáng trần sà nhẹ vào hồn tim, để cho thi nhân xuất thần bay phiêu linh, phiêu hốt trong bồi hồi rộn ràng : Đã đi rồi đã đi chưa Sắt son triều ngưỡng tình xưa hiện về Phượng cầu ngũ lĩnh sơn khê Một bông hồng nở bốn bề lặng im Năm nàng tiên đậu vào tim Âm nhập dương khởi lim dim xuất thần Năm nàng tiên ở đây là ẩn ngữ ám chỉ cho năm nàng thơ, năm người yêu dấu nhất trong đời sống thực tiễn thường nhật của thi nhân. Xuất thần nhập cốt, hưng phấn hân hoan rạt rào, vô cùng cảm hứng là những trạng thái kỳ diệu mà Phạm Công Thiện nhiều lúc rơi vào một cách phiêu diêu tuyệt cùng, như một thời sống bồng tênh trên núi rừng phố hoa Đà Lạt, một chiều hiu hắt nọ, chàng choáng váng, sững sờ khi phát hiện Thiền tông giữa cơn mưa gió bão bùng : “ Tôi quỳ xuống lạy lung tung, tôi lạy gió, lạy mưa, lạy nắng, lạy không khí, lạy cái ghế, lạy cái bàn, lạy vách tường, lạy đóa hoa trong ly, lạy cái giường. Ồ tôi niềm hạnh phúc, sung sướng, yêu đời, yêu cả thiên hà. Cảm tạ hết mọi đau khổ, mọi bất công, mọi bi kịch, cảm tạ hết, cảm tạ bất tận. Tôi đã tìm được tổng thể những gì đã đánh mất từ mấy ngàn năm nay. ” * * * Hay một lần nơi thành phố Garden Grove ở California, trong căn phòng trống trải cô tịch vô vi, thi nhân cũng nhập diệu, thấy mình hóa thân trùng trùng giữa mười phương pháp giới vô ngần : “ Trong tận cùng sâu thẳm của kiếp người, nó không khác người khác, nó là toàn bộ mọi người đang di động trên toàn cầu, nó là toàn bộ những định tinh và hành tinh, nó là con sâu, cái kiến, con bướm, con quạ, trái cam, chiếc lá. Nó là cơn gió thổi vèo qua kẹt cửa, nó là luồng ánh sáng và đêm hôm … Nó là một cảm xúc, một tư tưởng, một sáng tạo độc đáo và một cử chỉ. Nó là mỗi chữ, mỗi tiếng, mỗi lời trong toàn bộ ngôn từ loài người … Nó là sự trống không bát ngát của mười tám cái không tràn ngập của Trí tuệ Bát nhã sang sông … Nó là sức mạnh vũ bão của tổng thể năng lượng ngoài hành tinh, sự tập trung chuyên sâu tư tưởng mãnh liệt nhất của tổng thể tư tưởng quả đât, tập thành kinh khủng của tổng thể đạo lý và triết lý … Nó là nguyên tắc như nhau tối thượng, đồng thời là sự chuyển hóa tối hậu của chính nguyên tắc như nhau và bước nhảy tịch liêu vào cõi tịch mịch của một đóa hoa hồng tơi tả … ” * * * * Rồi một lần kia, nhà thơ đơn độc, tha thẩn đi dạo những ngày cận kề cuối năm ở tận góc bể chân trời Ý Đại Lợi xa xăm bỗng nhập thần mộng thấy đại thi hào Nguyễn Du và Thúy Kiều hiện về thấp thoáng vi vu : Năm tàn nằm mớ Nguyễn Du Kiều trôi đâu mất la phù dặm khơi Cuốc kêu bảng lảng tháp hời Nhắc tên người cũ rã rời cuối năm Trầm tư bên một góc quán cafe ở Glebe, trên vùng đồi cao Eanwood, nhìn xuống dòng sông xanh, gần thành phố Sydney ở tận bên kia bờ Úc Châu, thi nhân chợt nghe ra tiếng ngựa hí, tiếng đàn vô thanh của Mã Minh và thấy Long Thọ long dong dưới ánh trăng thái cổ ảo huyền : Con ngựa ô lồng lộn Mã Minh gãy đàn Long Thọ thở dài nhật nguyệt long dong Rồi lại một chiều phiêu bồng lãng bạt, rong rêu bên dòng sông Seine bồng bềnh, rực ngời hoa nắng óng ả mới lạ ở thành phố hoa lệ Paris, thi sĩ bỗng thấy Van Gogh nhập cốt ứng hiện huyền hòa : Úm tô rô Van Gogh hiện ra Úm ba la u linh ma ha Đất nứt nở ra bầy quạ trắng Hồn thiêng Van Gogh nhập vào ta Van Gogh là một họa sỹ dị thường, có một câu nói bất hủ : “ Trong cuộc sống và trong cả hội họa cũng vậy, rất hoàn toàn có thể mi bỏ lỡ không cần Thượng đế, nhưng mi, kẻ khổ đau, mi không hề bỏ lỡ, không cần tới một điều cao viễn hơn mi, chính là đời mi : Quyền năng phát minh sáng tạo. ” Vâng, phát minh sáng tạo là một nghệ thuật và thẩm mỹ tối thượng, là bước tiến tuyệt cùng tự giải phóng, tự giải thoát bản thân khỏi nhà tù do chính mình tự tạo cho mình, như nhà văn xuất chúng Henry Miller cũng đã từng công bố : “ Kẻ phát minh sáng tạo lôi kéo con người trực nhận rằng, toàn bộ mọi tự do có sẵn trong bản thân rồi. Rằng con người không cần phải bận tâm lo ngại đến vận mệnh quốc tế ( vì đó không phải là yếu tố của hắn ) mà chỉ nên lo xử lý yếu tố riêng tư của chính riêng mình, tức là yếu tố giải phóng, giải thoát, chứ không phải yếu tố nào khác cả. ” * * * Nhà thơ tài hoa Phạm Công Thiện của tất cả chúng ta, cũng trên ý thức giải phóng ấy, vẫn quảy túi thơ bầu rượu, xuôi ngược bước tiến nhảy múa trên thông lộ phong quang phát minh sáng tạo vô lường. Hướng về uyên nguyên khơi mở, thở cùng linh khí của nhật nguyệt thiên thu, tái tạo từng điệu thở, từng ý niệm, nổ tung mọi cố chấp thâm căn cố đế để thể nhập Tánh Không, xô cửa huyền vi mà bước vào Tâm giới, nơi tuyệt cùng của vạn vật Nhất như. Bước tự do tự tại, thênh thang giải thoát mọi dính mắc, buộc ràng, chỉ còn phát minh sáng tạo và phát minh sáng tạo miên man, dốc hết tinh hoa, tinh túy để tựu thành những tác phẩm độc lạ vô song : Từ Đi cho hết một đêm hoang vu trên mặt đất đến Khơi mạch nguồn thơ thi sĩ Seamus Heaney, từ Một đêm siêu hình với Hàn Mặc Tử đến Nguyễn Du đại thi hào dân tộc bản địa, từ Đối mặt với một ngàn năm đơn độc của Nietzsche đến Chỉ còn tiếng thơ trên mặt đất, từ Nét đẹp tinh túy trong sáng của đạo lý Phật giáo đến Làm thế nào để trở thành một bậc Bồ tát sáng rực khắp bốn phương, từ Những bước chân nhẹ nhàng quay trở lại sự lạng lẽ đến Trên toàn bộ đỉnh điểm là lặng im … là những bước nhảy thượng đẳng, ngoạn mục, hùng tráng, khác thường, vượt qua sự chuyển hóa tổng lực của tâm thức đến độ vô sư tự ngộ, bùng vỡ ra một điều chi như thị đang là, ngay ở đây thôi : Những gì không vói tới Thì có sẵn đó rồi Bao nhiêu danh vọng hời Vài ba cụm bèo trôi Ba mươi năm nằm dài Một hôm đứng phắt dậy Bất nhị xòe tầm tay Bất ngờ tôi sụp lạy Từ trống trải nhận thấy Tự trống trải lắng nghe Tịch diệt liền tại đây Xuân dậy giữa trưa hè Xuân là Nguyên xuân, Tâm xuân, mùa xuân miên viễn trong lòng người, thi sĩ đã thấy và nghe được như một phép nhiệm mầu làm biến tan mọi niềm đau sầu khổ : Hôm nay là hôm nào Thôi đừng hỏi tại sao Phép lạ đập vào cửa Bông súng nở trắng phau Ngồi im giữa vòng tròn Thở nhẹ như chim non Mộng thân trùm Pháp giới Bông quỳnh vừa nở trọn Lắng vào trong cái nghe Rót vào lòng thật khẽ Lọt vào trong lặng lẽ Động tịnh đều dứt nhẹ Những bài thơ ngắn gọn, tuy đơn sơ giản dị nhưng đi thẳng vào lòng người một cách tự nhiên, bộc lộ cốt cách đặc trưng riêng không liên quan gì đến nhau, hàm dung ý thiền “ một là toàn bộ. toàn bộ là một ” của niềm tin Hoa nghiêm, nói như Phạm Công Thiện : “ Nếu tất cả chúng ta xoay chuyển cái nhìn của tất cả chúng ta vào trái tim ngoài hành tinh theo nhịp thở kinh Hoa nghiêm thì toàn bộ mọi sự đều dung thông, dung nhiếp, viên dung tự tại vô ngại, thời hạn là khoảng trống, một thời hạn là toàn bộ khoảng trống, một khoảng trống là tổng thể khoảng trống, tổng thể thời hạn là một khoảng trống, toàn bộ khoảng trống là một thời hạn. ” * * * * * Khi tiềm ẩn nguyên khí, nội lực thâm hậu thì bậc cao thủ cự phách thường kiệm lời, ít nói mà linh động, tùy hứng như trẻ thơ, hồn nhiên đùa rỡn, xem cuộc sống như một game show. Còn kẻ thi sĩ xuất chúng, phát minh sáng tạo vô vàn cảnh giới thi ca quá mộng thì tối thiểu cũng sờ đụng tới hố thẳm và đỉnh điểm tâm linh của chính mình. Đỉnh cao và hố thẳm tâm linh ấy, Phạm Công Thiện đã từng va chạm, giáp mặt trong một bình sinh hy hữu nào đó, cho nên vì thế cả trời thơ đất mộng dạt dào bao nhựa sống thâm trầm nhập vào trong từng điệu thở tinh khôi : Lùa nhẹ vào một mối Đập mạnh một nhát thôi Tất cả đều bày phơi Trí tuệ sáng rực ngời Muốn có được ánh sáng quang minh trí tuệ rực ngời đó thì chẳng phải chạy tìm đâu xa mà chính ngay nơi tận đáy lòng mình, chính nơi mình đang cư ngụ, lưu trú, ngay nơi những nghịch cảnh, thử thách mà mình phải giáp mặt ngày đêm một cách quả cảm, không nao núng, như nhà thơ từng nhắc nhở : “ Chúng ta chỉ thành Phật được, khi tất cả chúng ta là con người ở giữa thị tứ, không có cảnh Bồng lai thiên thai địa đàng nào là thuận cảnh để ta giải thoát được, chinh tổng thể Nghịch cảnh của nơi ta sinh sống mới là nơi ta tự chuyển hóa tâm thức để nhập vào Tự chứng Thánh trí. ” * * * * * Thánh trí đó là trí tuệ, tuệ giác, là cái bản tâm nguyên sơ thanh tịnh của mình đấy thôi. Khi thấy rõ tận tường được điều đó thì xem mọi sự ở đời như sống chết, đến đi, hơn thua, đúng sai, phải trái, giàu nghèo, thành công xuất sắc, thất bại … đều là nhân duyên giả hợp, chẳng hề sợ hãi, lo âu chuyện còn hay mất : Thất bại giữa đời này Chết sáng ngời trên cao Bông tàn phai cõi đất Mọc lại giữa trăng sao Nhảy thẳng vào vấn đề Chẳng có gì đáng tiếc Sự việc lớn lao nhất Là hiện tiền tịch diệt Thực tại hiện tiền là ngay đây, giờ đây, ngay trong mỗi phút giây là chứa đầy thiên thu vĩnh cửu, ngay trong từng hơi thở ra vào là đủ cả nghìn năm : Bôn ba ngoài vạn dặm Cũng chỉ một trăng rằm Bao nhiêu là hố thẳm Xoáy về nốt ruồi đậm Hố thẳm là ẩn ngữ chỉ cho tư tưởng của tất cả chúng ta. Chỉ cần một chút ít tơ tưởng móng lên thôi là cả ba nghìn quốc tế, sơn hà đại địa hay tiên nữ, thục nữ mười phương liền hiển lộ, bừng dậy huy hoàng, rõ ràng hiện ngay trước mắt tức thì : Chỉ cần một ý tưởng sáng tạo Khắp thiên hà mười phương Sáng bừng lên vô lượng Thiên tiên hiện đầu giường Phải chăng đó là cái thấy tuệ giác siêu việt của một tâm hồn bát ngát thông suốt lẽ sâu xa của trùng trùng duyên khởi Hoa nghiêm pháp giới diệu kỳ : Mỗi bước chân ra đi Triệu thiên hà thiên di Mỗi chỗ tôi ngồi lại Sáng bừng lên diệu lý Chân lý vi diệu đó, thi nhân bỗng phát hiện chẳng ở đâu xa mà ngay tại đây và giờ đây, ngay giữa phù du cát bụi giữa vui buồn sướng khổ trong cõi lòng huyền diệu của thức tâm : Trăm năm đời hờ hững Đêm ngày buồn lơ lửng Linh địa là tại đây Nơi chỗ tôi đang đứng Linh địa là mặt đất thiêng liêng này, nơi thi sĩ đang sống từng phút từng giây đầy toàn vẹn. Sống từ đồng bằng sông Cửu Long đến cao nguyên sương mù Đà Lạt, từ Mỹ Tho, Cần Thơ, TP HCM, Nha Trang đến Paris, London, Rome, Monterey Park, Long Beach, Los Angeles, Houston, Washington … ngút ngàn viễn xứ xa xôi : Thoắt đi một đời người Buồn hoài cũng thế thôi Trăm năm là tích tắc Chưa đi đã tới rồi Hàng triệu tỷ năm trôi qua và giờ đây ngưng đọng trong cái đang là, nơi người em thi ca từ vô lượng kiếp quay trở lại đang mỉm cười nguyên sơ rạng ngời mới lạ : Mười lăm tỷ năm qua Từ vạn triệu thiên hà Bây giờ ta mới tới Gặp lại em trong ngày hôm qua Cuộc trùng phùng kỳ ngộ thật vô cùng mê hoặc, tuyệt vời tân kỳ như một kẻ đốn ngộ vô ngôn vì thấy toàn thể ngoài hành tinh là chốn đạo tràng vừa đủ chư Phật, Bồ tát, Thần linh đều viên dung cùng một ngọn ngành thanh tịnh : Tất cả là đạo tràng thần linh Ta ngồi tham ngưỡng cội vô hình dung Thênh thang phù thế làm chim ó Bay lượn tháng ngày cõi lặng thinh Bay lượn giữa phong quang trời đất, nhật nguyệt hay thả trôi trên dòng sông Mật tông thấm đẫm tình Mẹ Đại bi, Đại trí Tãra xanh tươi huyền mộng chan hòa. Cả ngoài hành tinh bát ngát là một tu viện rồi thì về chùa hay xa chùa cũng trong vòng tay bao dung lan rộng ra :

Tãra mười tiếng đại không

Ảo thân nằm giữa dòng sông Mật thừa Về chùa một dúm muối dưa Xa chùa cũng thế : Hứng mưa mỉm cười Hầu như suốt cuộc sống Phạm Công Thiện thường gắn bó, thân thương, cận kề với những ngôi chùa ở quê nhà cũng như những ngôi chùa nằm dọc ven đường lang bạt trên toàn quốc tế, chàng ở chùa nhiều hơn là ở nhà. Mặc dù, mới buổi sáng giảng kinh Kim cang thao thao bất tuyệt trên thiền đường, rồi buổi chiều thõng tay vào chợ uống rượu ngâm thơ túy lúy cùng bọn văn nghệ sĩ, giang hồ tứ chiếng đó đây mà phong thái vẫn nhàn nhã, tự tại, tiêu dao. Mỉm cười buông bỏ nhẹ nhàng để bước tiến trầm hùng sư tử, tự do vô sự. Vô sự như “ chim hải hồ bay trắng tháng ngày ” bay khắp thiên thanh vĩnh thúy rồi đậu xuống mái hiên chùa rêu phong tịch mịch, ngồi nhập định du hý tam muội làm thơ kính tặng cõi thinh không lồng lộng : Mồng tơi mây ngủ hiên chùa Dâm bụt rực đỏ hai mùa gặp nhau Hơi rừng thơm nức chiêm bao Đêm thâu nín thở ngó vào bài thơ Toàn thể cuộc sống là bài thơ, sống chết là bài thơ, có không là bài thơ, mộng thực là bài thơ, buồn vui, sướng khổ là bài thơ, hơn thua, được mất là bài thơ, thành công xuất sắc, thất bại là bài thơ, gặp gỡ, ly biệt là bài thơ, phiền não, an nhàn là bài thơ, khổ đau, niềm hạnh phúc là bài thơ, chiêm bao mộng mị là bài thơ hay Vô thượng chánh đẳng, chánh giác cũng đều là thơ thơ hết thảy, thơ ở trong thơ : Tượng Phật ở bàn thờ cúng Dọn dẹp để trống trơ Tôi vẫn lạy chỗ trống Chỗ trống thành bài thơ Chính cuộc sống của Phạm Công Thiện là một bài thơ quá tuyệt vời bát ngát, quá tuyệt mỹ lý thú, quá tràn ngập mê say, ngợp đầy hào sảng rạt rào vô hạn, đã khơi dậy nguồn cảm hứng dồi dào, thắp lên ngọn lửa thiêng huy hoàng phát minh sáng tạo, bừng cháy bất tận giữa lòng nhân thế tuyệt trần : Hứng khi nào cũng đến Giờ nào cũng giờ hên Ngồi thẳng sống lưng mà viết Vạn tơ tưởng bồng bềnh Viết là sống. Sống một lần Tự do tiên phong và ở đầu cuối như Krishnamurti hay sống Alexis Zorba Con người chịu chơi như Nikos Kazantzakis hoặc sống Chơi giữa mùa trăng như Hàn Mặc Tử : “ Tôi đã sống mãnh liệt và khá đầy đủ. Sống bằng tim, bằng phổi, bằng máu, bằng lệ, bằng hồn. Tôi đã tăng trưởng hết cả cảm xúc của tình yêu. Tôi đã vui buồn, giận hờn đến gần đứt sự sống. ” Thể điệu sống ấy, thật giống hệt với thi sĩ Phạm Công Thiện xiết bao ! Thật vậy, chẳng những giống như Hàn Mặc Tử về phong thái tham gia tha thiết, kiệt tận bình sinh, dốc hết toàn thể xương xảu máu me vào ly rượu tình yêu nồng say óng ả mà Phạm Công Thiện còn tương ứng, tương tợ với nhà thơ lãng tử Rimbaud từng trải qua Một mùa âm ti bi tráng, bi hùng, với đại thi hào Walt Whitman, chỉ một Lá cỏ cũng đủ tiềm ẩn cả vô tận đất trời, với Suzuki Thiền luận, với Padmasambhava Tổ sư Mật tông Tây Tạng, với Milarepa Con người siêu việt, với Long Thọ Trung quán luận, với Heidegger Về thể tính của Chân lý, với Nietzsche, Zarathustra đã nói như thế trên ngõ về vĩnh cửu, với thi hào Hoelderlin lên đường Quy hồi cố hương, với Apollinaire, một thi nhân trầm lặng mặn nồng, sống toàn vẹn hết mình với tình yêu và nhất là với Henry Miller, một tâm hồn thượng đẳng mà Phạm Công Thiện kính phục, ca tụng hết lòng : “ Henry Miller là một trong vài ba thiên tài nhân loại đã thức tỉnh dậy thế lưc mãnh liệt nhất của lòng Đại bi trong ý thức và vô thức của con người trên mặt đất. ” Lòng Đại bi là tình thương, tình yêu vô lượng vô biên có từ buổi sơ khai, nguyên thủy mà Henry Miller đã thấu thị được mùi vị của tình yêu tuyệt vời, diễm kiều, vi diệu đó và vượt qua, vượt qua bên kia bờ Nhất nguyên tuyệt bích. Tìnht thương, tình yêu dịu dàng êm ả phát sinh, khởi sự từ những thục nữ, thuyền quyên, từ nàng thơ, tiên nữ, duyên dáng mỹ miều, yểu điệu ngát hồng nhan : Càng xa càng mông lung Tới gần vẫn lạ lùng Nhắm mắt sao lạ quá Mở ra ồ không cùng Linh hồn con gái, phải chăng là nhiệm huyền thi vị như vậy, khiến cho chàng thi sĩ mơ màng mộng mị trong từng trận trận chiêm bao ảo dị dập dìu : Một người nằm thở quạnh hiu Mơ mòng thiếu nữ cô liêu giáng trần Gió khuya đập cửa bất thần Giựt mình thức dậy mấy lần chiêm bao Có nàng tiên dáng cao cao Nước da mòng mọng hao hao bông hường Cái đêm lành lạnh chiếu giường Gió lùa hương lạ bên đường tạt qua Đêm qua thương nhớ người ta Tối nay tơ tưởng thiên hà bơ vơ Tháng ngày tôi nhớ bâng quơ Những nàng con gái khi nào gặp đâu Gặp nhau khi nào chưa hỡi những sắc nước hương trời, những kỳ hoa dị thảo, những hương đồng cỏ nội khắp lâm tuyền, biên ải ngoài bến gió bờ sương ở mọi chốn muôn nơi, hỡi Quế Hương, Thanh Hoài, Phong Sương Trần Thi Loan, Hoàng Thu Uyên … diễm tuyệt một thuở nào điệu đàng du dương tận xứ miền Liên Chiểu hay ngút ngàn sương khói Đà Lạt quá mang mang : Bầy chim bạc má gọi đàn Thương nhau gặp lại trên ngàn đỉnh điểm Trở về Đà Lạt ngó đào Ghé thăm Liên Chiểu thuở nào yêu nhau Yêu nhau cảm động dường nào, xao xuyến, xốn xang, rộn ràng trong tiếng hát liêu trai của nàng ca sĩ yếu gầy mà thi nhân hơn một lần say đắm mộng lao đao : Cô đơn về trắng sương rừng Anh nghe tiếng hát hoang đường nửa đêm Khuya buồn tủi nhục môi em Mưa run lặng lẽ bên thềm bơ vơ Tiếng ru vàng xuống đôi bờ Hoang vu anh đứng đợi chờ chim kêu Tay gầy ôm chặt tình yêu Anh về phố gục những chiều hư vô Đời đi trên những nấm mồ Đau tim em hát cơ hồ khăn tang Phố chiều thả bước long dong Như con sông nhỏ mơ màng biển xanh Nửa đêm khói đốt đời anh Yêu em câm lặng khô cành thu đông Lời em như một dòng sông Đôi bờ anh đứng giữa lòng hoa niên Mưa chiều nước chảy triền miên Một con chim dại lạc miền hoang lương Về đâu thương những con đường Lê thê phố cũ nghe buồn hè xưa Hè xưa phố cũ tuy buồn mà vẫn có một vẻ đẹp não nùng của thứ tình yêu diêu mang lãng đãng. Chàng thi sĩ đa tình đa cảm, trót vương mang nàng thơ gầy guộc có đôi mắt sầu mộng u huyền trên cao nguyên nghi ngút sương mù bay trắng cả rừng thông, suốt mười năm trời đằng đẵng mộng mơ, nhớ thương tưởng vọng trong da diết ngậm ngùi : Mười năm qua gió thổi đồi tây Tôi long đong theo bóng chim gầy Một sớm em về theo giấc ngủ Bông trời bay trắng cả rừng cây Gió thổi đồi tây hay đồi đông Hiu hắt quê nhà bến cỏ hồng Trong mơ em vẫn còn bên cửa Tôi đứng trên đồi mây trổ bông Gió thổi đồi thu qua đồi thông Mưa hạ ly hương nước ngược dòng Tôi đau trong tiếng gà xơ xác Một sớm bông hồng nở cửa đông Phải chăng đó là cõi mộng hư ảo tự thuở nào xa ngút ở trên rừng Phi Nôm Đà Lạt hay dưới vùng biển Vạn Giã Nha Trang. Ơi nhớ một chiều mưa thấp thoáng, chàng thi sĩ rời bãi biển cát trắng, gõ nhịp bước đơn hành đi về leo lên sườn đồi cao Hải Đức, bỗng sực thấy cây khế bừng rộ hoa tim tím bên triền dốc đá hoang thưa : Mưa chiều thứ bảy tôi về muộn Cây khế đồi cao trổ hết bông Hoa nở rồi tàn cũng như những nàng con gái mộng mơ đến rồi đi. Tuy vậy vẫn còn phảng phất những làn hương tóc mị kỳ cứ ám ảnh chập chùng mãi lộng lẫy : Tình bay lên nóng trăng sao Gió lùa thơm tóc cô nào năm xưa Đã đi rồi đã đi chưa Thượng phương lụa trắng đong đưa giữa trời Đã đi mất hẳn đi rồi Hạ phương tịch mịch bỏ đời biệt tăm Thầm cảm nhận thấm thía mùi vị mị kỳ của tình yêu tương đối và tuyệt đối, rồi từ đó, thi nhân tự nhiên như nhiên chuyển dần sang ngạt ngào tuyệt bích tình thương. Tình thương yêu tối thượng như mây lan tỏa khắp mười phương, chan chứa trộn lẫn trong giọng chim ca lăng tần già hòa quyện tiếng kêu thanh tao, thánh thót nhập hồn sương khói vô vi trở thành Bồ đề tâm thâm viễn miên trường : Chim ca lăng kêu sương Tôi sụp lạy cúng dường Lôi bồ đề tâm dậy Chấn động khắp mười phương Chim ca lăng kêu sương Tôi sụp lạy vô lượng Lôi bồ đề tâm dậy Địa động cả mười phương Chim ca lăng kêu sương Tôi sụp lạy đại dương Lôi bồ đề tâm dậy Sấm sét nổ mười phương Chim ca lăng kêu sương Tôi sụp lạy vô thường Lôi bồ đề tâm dậy Sấm chẻ đứt kim cương Chim ca lăng kêu sương Tôi sụp lạy thiên hương Bồ đề tâm tăng trưởng Bông quỳnh nở không bình thường Chim ca lăng kêu sương Tôi sụp lạy vách tường Bồ đề tâm quy ngưỡng Bông trang trổ đầu đường Khi thi nhân quỳ xuống, sụp lạy toàn bộ muôn loài vạn vật, đất trời thiên vạn cổ là lúc Bồ đề tâm bừng dậy tỏa chiếu hào quang rạng rỡ khắp muôn phương. Bồ đề tâm chính là Đại bi tâm, hoàn toàn có thể làm sụp đổ toàn bộ mọi ác pháp. Phạm Công Thiện từ khi nào đến giờ đây vẫn tiếp tục miên mật hít thở trong bầu khí hậu phong nhiêu ấy, hơi thở biến thành hành vi sụp lạy là đã nhập vào vô ngã, lạng lẽ cái tôi, im re mọi so đo chân giả, xa lìa mọi giả danh, tham chấp, chỉ còn đương xứ tức chân, hiện bày ngay cái đang là. Đang là thì không từ đâu đến cũng chẳng đi về đâu, dù cuộc lữ khởi đầu khởi sự từ vô lượng kiếp rồi, dù có đi vòng quanh hết quả địa cầu này thì cũng đẻ thấy lại cái tâm hồn mình, như Henry Miller nói : “ Vì chỉ có một cuộc phiêu lưu vĩ đại thôi, đó là đi vào bên trong mình và đi vào trong lòng mình thì thời hạn, khoảng trống, ngay đến hành vi cũng không quan trọng gì cả. ” * * * * Thì ra là vậy, thật đơn thuần mà độc lạ vô cùng. Cùng nòi giống, cùng dòng máu Henry Miller nên Phạm Công Thiện cũng nhiệt liệt, hiên ngang theo dõi cuộc phiêu lưu thám hiểm vào nội tâm thầm kín, để tìm hiểu và khám phá ra những bí hiểm bên trong quốc tế tâm linh sâu thẳm của chính mình. Cuộc lữ tư duy kinh khủng từ khi thi sĩ tự nguyện làm lạc đà gánh nặng, băng qua những sa mạc cát trắng khô hạn, cháy bỏng vết hằn cay đắng, thê lương, vượt qua ngàn cơn bão lốc quyết liệt, kinh hoàng của nỗi đời dâu bể tan hoang cũng như từng say đắm, say sưa chén rượu hồng nhan, túy lúy càn khôn bổi hổi, rồi lao vào làm sư tử oai phong lẫm liệt, đi đứng một mình, không bè nhóm, không đảng phái, không ý thức hệ, chỉ gầm rống vang động, làm rung chuyển khắp sông hồ kinh hoàng, hùng tráng, uy nghi, khí phách giữa tồn sinh bức bách, xuống biển lên đồi. Rồi giật mình đến kỳ lạ, sư tử biến thành thằng bé trẻ dại hài nhi với nụ cười tươi tắn niềm hân hoan thơ ngây, thấy gì cũng rực ngời mới lạ, bằng con mắt trong vắt, trong trẻo trinh nguyên xanh lè trời thơ đất mộng không tên. Trên cung bậc ngân vang ngút ngàn phát minh sáng tạo, Phạm Công Thiện cùng tương ứng với triết gia Nietzsche về ba hóa thân : Lạc đà ,. sư tử và hài nhi. Trước hết niềm tin trở thành lạc đà, chuyên chở gánh nặng văn hóa truyền thống, truyền thống cuội nguồn … tiêu biểu vượt trội những giá trị lỗi thời xưa cũ. Sư tử là chúa tể rừng xanh, tượng trưng cho ý chí, trí tuệ siêu việt, can đảm và mạnh mẽ tàn phá toàn bộ những triết thuyết độc thần, hư vô, duy vật lỗi thời đó, làm sụp đổ hết thảy mọi thần tượng do con người sợ hãi dựng lên và sau cuối là hài nhi hồn nhiên, là hình tượng cho sự mở màn, khởi nguyên trọn vẹn mới mẻ và lạ mắt, là một tiếng cười rỗng rang, một tiếng ừ đồng ý thiêng liêng. Hài nhi xem mọi sự như game show, trò đùa vui tươi, chẳng có chi phải trầm trọng, nặng nề, chẳng có gì phải van xin, tôn thờ, sợ hãi. Hài nhi chỉ biết yêu thương múa hát, hân hoan phát minh sáng tạo và phát minh sáng tạo thênh thang. Thênh thang ca hát như Trang Tử dạo khúc Tiêu dao du bên bờ sông Dương Tử hay như Milarepa hát ca những lời thơ siêu thoát trên tuyệt đỉnh công phu Hy Mã Lạp Sơn lạnh rờn tuyết trắng, hoặc như Beethoven Hòa tấu khúc thứ 9 bất hủ và Phạm Công Thiện cười vang lên như tiếng gầm sư tử trầm hùng tự tại thong dong : Anh vụt cười to động đóa hồng Dịu dàng em rắc giữa hương nồng Anh ngồi chỗm dậy như sư tử Vồ chụp bướm ngàn lúc rạng đông Khi sư tử mà đùa rỡn, nhảy múa với chim ngàn hoa bướm là lúc mọi sự đã trở thành một game show của hài nhi hý lộng, rất mực thuần nhiên tự do, thanh thản nhẹ nhàng như thi sĩ tâm sự khơi vơi về thái độ ứng xử giữa cuộc luân lưu sống sót linh động : “ Sống, ăn ở đời một cách nhã nhặn, tầm thường, nhỏ thấp, cung cách, cử chỉ lặng lẽ nhã nhặn, nhún nhường, không tìm cách tỏ ra rằng mình là quan trọng so với con mắt trần gian, nhưng đằng sau hình thức bề ngoài tầm thường đó thì hãy để tâm thức mình bay vút, vượt lên trên toàn bộ quyền lục và danh vọng trần gian … Chấp nhận tổng thể những gì xảy đến đời mình với sự dửng dưng bình thản, mặc kệ giàu hay nghèo, mặc kệ khen hay chê, không thị phi phân biệt cái này với cái kia như đức hạnh và đồi bại, vinh quang và nhục nhã, tốt và xấu. Không đau đớn khổ sở và cũng không ân hận những gì đã qua, không sung sướng hớn hở và cũng không hãnh diện về những gì mình đã thực thi thành tựu. Ngó nhìn những quan điểm xung đột và những phát hiện hoạt động và sinh hoạt phong phú của chúng sinh với lòng bình thản, khinh an và tâm thức siêu thoát. Phải hiểu rằng đời là thế và là thể điệu ảnh hưởng tác động không hề tránh được của mỗi một sinh thể. Hiểu như thế thì hãy luôn tỉnh thức, thanh thản trầm lặng. Ngó nhìn nhẹ nhàng xuống cuộc sống như một người đứng trên tột đỉnh núi cao nhất, nhìn ngó xuống những thung lũng và những ngọn núi nhỏ thấp trải ra dưới chân mình. ” * * * * * Giữa muôn trùng cuộc lữ, trên con đường mây trắng bềnh bồng, gió trăng đồng vọng, rung ngân lên văng vẳng những cung đàn lã lướt dưới gót chân của chàng thi sĩ dị thường. Bước đăng trình vạn lý du, có đôi lúc cũng dừng gót chân lãng tử lại nghỉ ngơi một vài quán trọ dọc đường như giảng dạy triết lý, văn chương ở ĐH Toulouse, nước Pháp hay thuyết trình Thiền tông, Mật tông ở những ĐH, thiền viện trên khắp miền viễn xứ California và Hoa Kỳ. Tiến sĩ Nhật Bản Nohira Munehiro khi làm luận án tốt nghiệp tiến sỹ, lấy đề tài về triết gia Phạm Công Thiện, cho biết những nhà học giả uyên bác xứ hoa Anh Đào đều tôn vinh, ca tụng Phạm Công Thiện là Long Thọ của Nước Ta. Từ năm 1966, mới 25 tuổi, Phạm Công Thiện đã nói về Long Thọ : “ Theo Trung quán luận, thì sự nô lệ, sự phiền muộn, đau khổ, chấp trước … chỉ là vọng tưởng. Chúng ta bám chặt vào sự vật, vào sáng tạo độc đáo, vào con người, vào thực trạng, vào nguyên do, vào hiệu quả, vào mục tiêu, vào cứu cánh, vào phương tiện đi lại, vào sống và chết : Chỉ vì vọng tưởng tạo ra những đặc tính và những hình ảnh mà tất cả chúng ta tưởng rằng có thực và bất di dịch … Con người giải thoát làm việc thiện, cứu đời, độ thế, không phải để đạt đến hiệu quả nào ở đời này hay đời sau. Hành động của con người giải thoát là hành vi không mục tiêu và không nguyên do. Lý tưởng Bồ tát bộc lộ trong Đại bi là lòng thương không mục tiêu, vì còn mục tiêu là còn trói buộc vào nhân và quả. Trói buộc là nô lệ, là chấp nhân hoặc chấp quả, chấp ngã hoặc chấp pháp, chấp hữu hoặc chấp không. Hố thẳm chính là phá chấp và phá chấp triệt để … ” * * * * * * Tinh thần phá chấp triệt để ấy, biểu lộ đồng điệu qua hàng loạt tác phẩm Phạm Công Thiện từ thuở xưa cho đến bữa nay, nên những học giả Nhật Bản sánh Phạm Công Thiện với Long Thọ cũng là tương ứng, xác đáng. Đại văn hào Mỹ Henry Miller thì cho rằng, Phạm Công Thiện là hậu thân của Rimbaud, một thi sĩ tiên tri thấu thị của nước Pháp. Nhà thơ Giang Trần, nhà thơ Phan Tấn Hải bên Hoa Kỳ thì tôn vinh, tấn phong Phạm Công Thiện là bậc Bồ tát nghệ sĩ, còn riêng người viết bài này, đã từng hân hạnh được bắt tay, gặp mặt trò chuyện với Phạm Công Thiện ở Đại học Vạn Hạnh, vào một chiều mùa hạ năm 1969 thì vẫn xem Phạm Công Thiện là một thi nhân, một thi sĩ với toàn vẹn ý nghĩa của danh từ. Chính Phạm Công Thiện cũng thường mặc nhiên tự nhận mình chỉ là nhà thơ, một thi sĩ thuần túy mà thôi : “ Ngôn ngữ của tôi là ngôn từ của thi sĩ, ai muốn hiểu sao đó thì cứ hiểu … Thơ là linh hồn của toàn bộ âm nhạc, hình ảnh của thơ là vô hình dung đột chuyển thành ra hiện hình và hiện ảnh : Hiện hình và hiện ảnh của thơ chính là hiện cảnh linh động, hiện thực hơn toàn bộ những cảnh sắc và cảnh sắc hiện tiền … Thơ không nói về bất kể cái gì cả, như vậy mới là toàn bộ. Thơ chỉ là thơ và thơ tự nói về thơ từ trong thơ đến trong thơ, cả cao và thấp, cả trong và ngoài, ở trên và dưới mặt đất, toàn bộ chỉ là thơ. ” Vâng, toàn bộ chỉ là thơ, khi thấy muôn sự muôn việc trên cõi đời này chỉ là thơ và thơ thôi thì lúc ấy mới bừng sáng rực ngời lên chân thực nghĩa vô lượng vô biên của Diệu Tâm thâm diệu, của Nhất Chân pháp giới, trùng trùng duyên khởi Hoa nghiêm, thấy toàn bộ mọi sự đều tốt đẹp và tốt đẹp. Vì thế, cho nên vì thế thi nhân vẫn liên tục hân hoan sáng tác, phát minh sáng tạo vô ngần bất tuyệt miên man : Tháng ngày làm thơ chơi Hồn bay thẳng ra khơi Bạch phát ngút ngàn tới Thu phong tắt nghẹn lời Làm thơ lúc rửa chén Nước chảy tuôn rỏn rẻn Bột trắng sạch rêu đen Bếp nhà rân tiếng én Xin gọi đại là thơ Làm khi nào chẳng nhớ Cho một cô gái nhỏ Chưa từng gặp khi nào Muốn gì mà có ngay Thì tai nạn thương tâm vạ bay Không thèm muốn gì nữa Đời tràn ngập thơ hay Khi thơ hay bay ngập tràn mặt đất trần gian, thì ngôn từ Nước Ta cũng bay về ngợp trời xanh bát ngát, làm trang nghiêm cho nụ cười thanh tịnh, quang minh tính thể. Thế là trên ngõ về tĩnh mịch, người thi sĩ kỳ tuyệt của tất cả chúng ta đã xuống tận hố thẳm cũng như đã lên tột đỉnh cao chất ngất của tâm linh và chợt bừng ngộ thấy ra toàn thể trò đời chỉ là một cuộc đại hòa điệu chơi tối thượng, một trận du hý tam muội lồng lộng, phiêu bồng. Sống là chơi, chết là chơi, yêu là chơi, thương là chơi, vui buồn, sướng khổ là chơi, có không, còn mất là chơi, hơn thua, phải trái là chơi, thành cộng, thất bại là chơi, chiêm bao, mộng mị là chơi, tỉnh thức, trong thực tiễn, thực tại là chơi, phiêu bạt giang hồ khắp quốc tế là chơi, giảng dạy triết lý, thi ca, thiền học là chơi, biết nhiều thứ tiếng Anh, Pháp, Đức, Hán, Phạn, Pali … là chơi, yêu quý năm nàng tiên nữ là chơi, làm đại đức, thiền sư Nguyên Tánh là chơi, làm hành giả Mật tông là chơi, làm văn nghệ sĩ là chơi, làm thơ làm thẩn cũng là chơi chơi hết thảy mà thôi. Ơi chao ! Một cuộc đại hòa điệu chơi trùng trùng vô thủy vô chung giữa bát ngát vô tận, bất khả tư nghì … Án ma ni bát di hồng. Án ma ni bát di hồng. Án ma ni bát di hồng … Tâm Nhiên Thơ Phạm Công Thiện, trích trong 2 tác phẩm : Ngày sinh của rắn. Nhà xuất bản An Tiêm, TP HCM 1966 Trên tổng thể đỉnh điểm là lặng im. Nhà xuất bản Văn Hóa TP HCM, TP. Hồ Chí Minh 2009 * Phạm Công Thiện. Trên toàn bộ đỉnh điểm là lặng im. Nhà xuất bản Văn Hóa Hồ Chí Minh, TP.Hồ Chí Minh 2009 * * Phạm Công Thiện. Ý thức mới trong văn nghệ và triết gọc. Tái bản lần thứ ba. Nhà xuất bản An Tiêm, TP HCM 1966

*** Phạm Công Thiện. Henry Miller.
Nhà xuất bản Phạm Hoàng, Sài Gòn 1969

* * * * Phạm Công Thiện. Đi cho hết một đêm hoang vu trên mặt đất. Nhà xuất bản Trần Thi, California 1988 * * * * * Phạm Công Thiện. Những bước chân nhẹ nhàng quay trở lại sự im re. Nhà xuất bản Phương Đông, TP Hồ Chí Minh 2008
****** Phạm Công Thiện. Hố thẳm tư tưởng. Nhà
xuất bản An Tiêm, Sài Gòn 1966