Thể chế là hệ thống pháp chế gồm: Hiến pháp (luật mẹ, luật căn bản); các bộ luật (luật cơ bản và luật “hành xử”), các quy định, các quy tắc, chế định…, nhằm hài hòa các quyền lợi và trách nhiệm của mỗi công dân, mọi tổ chức trong một trật tự XH, hướng tới sự tổng hòa các lợi ích của cộng đồng;[1] là những nguyên tắc xác định mối quan hệ xã hội; định hình cách thức ứng xử của các thành viên trong xã hội và điều chỉnh sự vận hành xã hội.[cần dẫn nguồn]
Từ điển Luật học định nghĩa thể chế là ” những pháp luật, luật lệ của một chính sách xã hội buộc mọi người phải tuân theo “. Thể chế cũng hoàn toàn có thể được hiểu là toàn diện và tổng thể những pháp luật, những nguyên tắc xác lập những quyền và nghĩa vụ và trách nhiệm pháp lý của những chủ thể tham gia quan hệ pháp lý, tạo lập nên ” luật chơi ” trong những nghành của đời sống xã hội. [ 2 ] [ 3 ]
Tư tưởng thể chế được Open vào cuối thế kỷ XIX và được phổ cập thoáng rộng ở Mỹ vào những năm 1920 – 1930 của thế kỷ XX. Sự phát sinh của chủ nghĩa thể chế diễn ra do quy trình quy đổi từ việc tự do cạnh tranh đối đầu của chủ nghĩa tư bản sang quy trình tiến độ độc quyền, với sự tăng cường tập trung chuyên sâu sản xuất và tích tụ tư bản, thiết lập sự thống trị của những tổ chức triển khai độc quyền trong những ngành công nghiệp then chốt, tập trung chuyên sâu cao độ tư bản ngân hàng nhà nước .
Thorstein Veblen là một trong những người đầu tiên đưa ra định nghĩa về thể chế: Thể chế là tính quy chuẩn của hành vi hoặc các quy tắc xác định hành vi trong những tình huống cụ thể, được các thành viên của một nhóm xã hội chấp nhận và tuân thủ 2. Về cơ bản, sự tuân thủ các quy tắc đó là do bản thân tự kiểm soát hoặc do quyền lực bên ngoài khống chế.
Năm 1990, Douglass North đã khái quát: thể chế là những ràng buộc mà con người tạo ra để định hướng cho những tương tác giữa người với người, là những “luật chơi trong một xã hội”.[4]
Theo Lin và Nugent ( năm 1995 ) cho rằng : Thể chế là một mạng lưới hệ thống những quy tắc hành xử do con người phát minh sáng tạo ra để quản trị và định hình những tương tác giữa con người với nhau, trải qua đó giúp họ hình thành những kỳ vọng về những điều mà người khác sẽ làm .Năm 2001, Sokolof đã đưa ra một định nghĩa lan rộng ra về thể chế : Thể chế là khung khổ chính trị và pháp lý tạo ra những nguyên tắc và luật lệ cơ bản cho sự hoạt động giải trí của những cá thể và công ty ; những tổ chức triển khai mang tính tự nguyện hoặc hợp tác giữa những chủ thể có tác động ảnh hưởng đến thực chất và tổ chức triển khai của sự biến hóa ; những giá trị văn hóa truyền thống và niềm tin có tác động ảnh hưởng tới hành vi kinh tế tài chính trải qua tác động ảnh hưởng của chúng so với sự sẵn lòng tham gia và tuân thủ những nguyên tắc của thị trường và so với nội dung của sản phẩm & hàng hóa, dịch vụ. Như vậy, trong định nghĩa này, nội hàm đơn cử của những ” bộ quy tắc ” đã phần nào được định dạng rõ hơn : những chủ thể của thể chế không chỉ là những ” con người ” với tư cách là một thành viên, mà còn gồm có cả những tổ chức triển khai, những ” tập thể người ” .
Theo Ngân hàng Thế giới năm 2003 thể chế là: “Những quy tắc và tổ chức, gồm cả các chuẩn mực không chính thức, phối hợp hành vi con người. Hệ thống chuẩn mực không chính thức bao gồm cả lòng tin và các giá trị xã hội (trong đó có cả những chuẩn mực lâu đời chi phối các hành vi xã hội) đến các cơ chế và mạng lưới phối hợp không chính thức. Trong khi đó, hệ thống thể chế chính thức lại bao gồm: luật pháp, các văn bản quy phạm pháp luật khác, các thủ tục cũng như các chủ thể chịu trách nhiệm xây dựng, sửa đổi, giải thích và thi hành các luật lệ và quy chế đó. Do các thể chế điều khiển hành vi con người nên một khi nó hoạt động tốt thì sẽ cho phép con người làm việc với nhau hiệu quả, cùng hợp tác trong lập kế hoạch cho bản thân, gia đình và cộng đồng nói chung. Ngược lại, nếu chúng hoạt động yếu kém hoặc không hiệu quả thì sẽ gây ra sự mất lòng tin và/hoặc tình trạng bất ổn định trong nhiều lĩnh vực”.
Theo Diễn đàn Kinh tế thế giới ( WEF ) : Thể chế hoàn toàn có thể được hiểu là cái tạo thành khung khổ trật tự cho những quan hệ của con người, xác định chính sách thực thi và số lượng giới hạn của những quan hệ giữa những bên tham gia tương tác ; là ý chí chung của hội đồng xã hội trong việc xác lập trật tự, những quy tắc, những ràng buộc và những chuẩn mực, giá trị chung được mọi người san sẻ. [ 4 ]Simon Anholt, Dung ( 2008 ) cho rằng, thể chế gồm có ba yếu tố : pháp luật, cỗ máy nhà nước, phương pháp điều hành quản lý quốc gia. Giá trị phổ cập về thể chế của những nước tăng trưởng thuộc OECD là dân chủ, tam quyền phân lập, kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế … [ 4 ]Như vậy, thể chế bao hàm tổ chức triển khai với mạng lưới hệ thống những quy tắc, quy định được sử dụng để kiểm soát và điều chỉnh sự quản lý và vận hành của tổ chức triển khai nhằm mục đích đạt được tiềm năng của tổ chức triển khai. Trong góc nhìn về Nhà nước, thể chế là mạng lưới hệ thống những lao lý do Nhà nước xác lập trong mạng lưới hệ thống văn bản pháp lý của Nhà nước và được Nhà nước sử dụng để kiểm soát và điều chỉnh và tạo ra những hành vi và mối quan hệ giữa Nhà nước với công dân và những tổ chức triển khai nhằm mục đích thiết lập trật tự kỷ cương xã hội. Thể chế gồm có hàng loạt những cơ quan Nhà nước với mạng lưới hệ thống pháp luật do Nhà nước xác lập trong mạng lưới hệ thống văn bản pháp lý của Nhà nước và được Nhà nước sử dụng để kiểm soát và điều chỉnh và tạo ra những hành vi và mối quan hệ giữa Nhà nước với công dân, những tổ chức triển khai nhằm mục đích thiết lập kỷ cương xã hội ” [ 5 ] .
Yếu tố cấu thành[sửa|sửa mã nguồn]
Nội hàm thể chế bao gồm 3 yếu tố chính:
- Hệ thống pháp luật, các quy tắc xã hội điều chỉnh các mối quan hệ và các hành vi được pháp luật thừa nhận của một quốc gia.
- Các chủ thể thực hiện và quản lý sự vận hành xã hội bao gồm: nhà nước, cộng đồng cư dân, các tổ chức xã hội dân sự.
- Các cơ chế, phương pháp, thủ tục thực hiện hoạt động xã hội, quản lý và điều hành sự vận hành xã hội.
- Thể chế là sản phẩm của chế độ xã hội; phản ánh sâu sắc bản chất và chức năng của Nhà nước đương quyền. Trong đó Hiến pháp có thể được coi như “linh hồn” của một chế độ xã hội.
- Thể chế được điều chỉnh thích ứng với những thay đổi của chế độ chính trị đương quyền.
- Thể chế cũng có thể được sửa đổi, thậm chí bãi bỏ cục bộ, phụ thuộc vào sự cải cách hay đổi mới các quan hệ kinh tế – xã hội của Nhà nước, thích ứng với điều kiện lịch sử Quốc gia.
- Thể chế có vai trò quyết định đến sự hình thành và hoạt động của cơ chế, chính sách và cơ chế điều hành và hành vi ứng xử của con người.
Thể chế là một khái niệm rộng gồm những luật chơi chính thức hoặc phi chính thức định hình nên phương pháp ứng xử của con người. Thể chế của một vương quốc, vùng chủ quyền lãnh thổ gồm có : thể chế chính thức và thể chế phi chính thức .
Thể chế chính thức là hệ thống pháp chế, mang tính “pháp trị”.
Thể chế phi chính thức là các dư luận xã hội, góp phần hình thành đạo đức, lối sống, phẩm giá con người. Thể chế phi chính thức thuộc phạm trù “đức trị”. Thể chế phi chính thức gồm vô tận các quy tắc bất thành văn, quy phạm, những điều cấm kỵ được tuân thủ trong quan hệ giữa nhóm người.
Bài tương quan[sửa|sửa mã nguồn]
