Ngày đăng : 16/12/2020, 08 : 42
Bài viết dưới đây mong muốn phác thảo được bức tranh chung và những diễn biến chính của hoạt động buôn bán nô lệ Đại Tây Dương, một trong ba cạnh của nền “thương mại tam giác” Đại Tây Dương trong thời gian từ giữa thế kỉ XV đến cuối thế kỉ XIX. JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE Social Sci., 2014, Vol 59, No 10, pp 109-116 This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn BUÔN BÁN NÔ LỆ XUYÊN ĐẠI TÂY DƯƠNG (TỪ GIỮA THẾ KỈ XV – CUỐI THẾ KỈ XIX) Phạm Thị Thanh Huyền Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Tóm tắt Chế độ nơ lệ việc bn bán nơ lệ có từ thời cổ đại lịch sử giới, nhiên không đâu thời kì nào, việc bn bán nơ lệ lại tổ chức có hệ thống với quy mô cường độ lớn buôn bán nô lệ xuyên Đại Tây Dương từ kỉ XV đến cuối kỉ XIX Sự hình thành, phát triển suy yếu tuyến đường buôn bán nô lệ sầm uất lịch sử nhân loại gắn liền với thăng trầm đế quốc thực dân châu Âu, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Anh, Hà Lan, Pháp Bài viết mong muốn phác thảo tranh chung diễn biến hoạt động bn bán nơ lệ Đại Tây Dương, ba cạnh “thương mại tam giác” Đại Tây Dương thời gian từ kỉ XV đến cuối kỉ XIX Từ khóa: Bn bán nơ lệ, Đại Tây Dương Mở đầu Khi nói đến “bn bán nơ lệ châu Phi”, người ta thường có liên tưởng logic đến chủ nghĩa thực dân, bành trướng lãnh thổ, khai thác thuộc địa Nhà sử học John Thornton nhận xét: “Một số yếu tố kĩ thuật địa lí kết hợp làm cho người châu Âu trở thành người có khả để khám phá Đại Tây Dương phát triển thương mại họ” [14;24] Đây hội cho mở rộng thương mại người châu Âu bên ngoài, mong muốn tạo mạng lưới thương mại thay cho mạng lưới cũ vốn bị kiểm sốt đế quốc Hồi giáo Trung Đơng Trong khoảng thời gian từ năm 1600 đến năm 1800, có khoảng 300.000 thủy thủ tham gia vào việc buôn bán nô lệ Đại Tây Dương [3;127] Khi thủy thủ – đồng thời thương nhân tiếp xúc với thể chế xã hội mà trước họ chưa gặp dọc theo bờ biển phía Tây châu Phi châu Mỹ, đánh dấu kết thúc tình trạng lập số xã hội làm gia tăng tiếp xúc xã hội xã hội khác Cũng cần phải nói thêm rằng, tuyến đường bn bán xun qua Đại Tây Dương tuyến đường mà thương nhân tiến hành buôn bán nơ lệ Nhưng tuyến đường chủ yếu nhất, sầm uất Như Elikia M’bokolo viết: “Các lục địa châu Phi bị chảy máu nguồn nhân lực thơng qua tất tuyến đường có thể, dọc theo sa mạc Sahara, qua Biển Đỏ, qua cảng Ấn Độ Dương vượt Đại Tây Dương Ít 10 kỉ chế độ nô lệ (từ kỉ IX đến kỉ XIX) khoảng 4.000.000 nô lệ xuất thông qua vùng Biển Ngày nhận 11/1/2014 Ngày nhận đăng 25/05/2014 Liên lạc Phạm Thị Thanh Huyền, e-mail: [email protected] 109 Phạm Thị Thanh Huyền Đỏ, 4.000.000 nô lệ qua cảng Ấn Độ Dương, có lẽ tới 9.000.000 dọc qua sa mạc Sahara 11.000.000 – 12.000.000 nô lệ buôn bán Đại Tây Dương” [4;125] 2.1 Nội dung nghiên cứu Thời kì đầu bn bán nơ lệ xun Đại Tây Dương (giữa kỉ XV – cuối XVI) Mặc dù kỉ XV, kèm sau phát kiến địa lí, bn bán nô lệ xuyên Đại Tây Dương thực trở thành hệ thống từ đầu kỉ XVI, phần lớn nô lệ vận chuyển thẳng đến Thế giới Mới, từ tạo “tam giác thương mại” Đại Tây Dương Người Bồ Đào Nha người tham gia vào việc buôn bán nô lệ đến Thế giới Mới, nhanh chóng sau người Tây Ban Nha, Anh, Hà Lan, Pháp Sắp xếp theo quy mơ bn bán nơ lệ thứ tự từ lớn đến nhỏ thương nhân Bồ Đào Nha, Anh, Pháp, Tây Ban Nha, Hà Lan, Mỹ Các thương nhân thành lập thương điếm (hay tiền đồn) dọc bờ biển châu Phi, họ tiến hành mua nơ lệ từ thủ lĩnh lạc châu Phi Ước tính khoảng 12 triệu nô lệ vận chuyển qua Đại Tây Dương, số mua thực tế nhà bn cịn cao nhiều [10;4] Năm 1442, lần nô lệ bị người Bồ Đào Nha bắt từ bờ biển Tây Phi, lúc có 10 người bị đưa Bồ Đào Nha [2;287] Sau đó, năm 1448, khoảng 1000 nơ lệ mang Tây Ban Nha đảo Tây Ban Nha (Azores, Madeira) Hầu hết số kiếm nhờ chuyến thám hiểm [6;59] Sau phát vùng đất sau phát kiến địa lí ban đầu, người Bồ Đào Nha chiếm sử dụng quần đảo Canary hải quân để từ bắt đầu di chuyển hoạt động họ xuống bờ biển phía Tây châu Phi để thực cơng cướp bóc bắt người da đen châu Phi làm nô lệ bán sang Địa Trung Hải [14; 29 – 31] Sau đó, thương nhân Bồ Đào Nha gặp phải nhiều kháng cự tộc châu Phi Đến khoảng năm 1494, nhà vua Bồ Đào Nha bắt đầu thỏa thuận với thủ lĩnh số quốc gia Tây Phi, mà theo cho phép người Bồ Đào Nha “khai thác” “nền kinh tế thương mại phát triển tốt châu Phi mà không tham gia vào chiến sự” [14;38], “thương mại hịa bình trở thành quy luật dọc bờ biển châu Phi”, có số trường hợp ngoại lệ hoi hành vi xâm lược dẫn đến bạo lực Các tộc trưởng châu Phi, suốt thời gian buôn bán nô lệ da đen, trở thành lực lượng giúp đỡ tích cực cho nhà buôn châu Âu việc bắt nô lệ Các thương điếm, pháo đài Bồ Đào Nha, sau Tây Ban Nha xây dựng dọc bờ biển châu Phi ngày nhiều: Côngo, Guinea, Gold Coast (Bờ biển Vàng), Benguila bờ Tây, Danbia, Menlidi, Xofala bờ Đơng Những nơi trở thành địa điểm trao đổi, buôn bán nô lệ Sau Bồ Đào Nha thành cơng việc thiết lập đồn điền mía (engenhos) miền Bắc Brazil, đến năm 1545, thương nhân bờ biển Tây Phi bắt đầu cung cấp nô lệ cho đồn điền trồng mía đường, vốn trước sử dụng nơ lệ người xứ, bệnh dịch từ sau năm 1570 hủy diệt cộng đồng người địa Sự lên kinh tế Brazil khiến cho Brazil điểm đến lớn buôn bán nô lệ từ châu Phi đến Thế giới Mới, thấy qua thống kê Bảng Trong thời kì đầu q trình bn bán nô lệ, Bồ Đào Nha Tây Ban Nha hai nhà bn lớn nhất, đó, Bồ Đào Nha nắm độc quyền xuất cảng nô lệ từ châu Phi Điều 110 Buôn bán nô lệ xuyên Đại Tây Dương (từ kỉ XV đến cuối kỉ XIX) lí giải Bồ Đào Nha Tây Ban Nha hai nước tiên phong phát kiến địa lí đặc biệt Bồ Đào Nha người phép lập thuộc địa châu Phi theo hiệp ước Tordesillas (1494) Hiệp ước quy định Bồ Đào Nha người làm chủ vùng châu Phi, châu Á, vùng lãnh thổ châu Mỹ hịn đảo Thái Bình Dương thuộc quyền Tây Ban Nha (sau Bồ Đào Nha giành quyền làm chủ Brazil) Trong đó, nước khác Tây Âu bận rộn với công việc nội chưa đủ điều kiện thực thám hiểm lập nên vùng đất thực dân Khơng có nước có đủ điều kiện cạnh tranh với Bồ Đào Nha Tây Ban Nha công xâm lược thuộc địa Bảng Bảng phân phối nô lệ theo khu vực châu Mỹ (1519 – 1867) [11] Điểm đến Tỉ lệ phần trăm Portuguese America 38,5% British America (minus North America) 18.4% Spanish Empire 17,5% French Americas 13,6% British North America 6,45% English Americas 3,25% Dutch West Indies 2,0% Danish West Indies 0,3% Cũng buổi ban đầu này, Anh bắt đầu ý đến phát triển thương mại với thuộc địa hành nghề cướp biển với khuyến khích nhà vua Vua Henri VII (lên năm 1485) nhận thấy rằng: “tương lai dân Anh mặt biển” khuyến khích nghề hàng hải [9;148] Đến thời kì Elizabeth I (1558 – 1603), việc cướp biển đem lại nhiều lợi nhuận (đặc biệt cướp tàu Tây Ban Nha từ Tân lục địa trở về) nên Nữ hoàng vị quan lớn triều đình bí mật đầu tư với tư cách cá nhân không chịu trách nhiệm công khai Bên cạnh việc cướp biển, người Anh bắt đầu buôn bán nô lệ Năm 1562, thuyền trưởng John Hawkins đến vùng sông Cacheu Sierra Leone, cướp 300 nô lệ đem lên vùng Bắc Đại Tây Dương, đặc biệt Isabela, Puerto de la Plata để bán [6;155] Sự tham gia Anh vào công việc phá vỡ độc quyền Bồ Đào Nha Tây Ban Nha, mở thời kì lịch sử bn bán nơ lệ 2.2 Thời kì hưng thịnh bn bán nô lệ xuyên Đại Tây Dương (cuối XVI – cuối XVIII) Việc buôn bán nô lệ da đen mang lại nhiều lời lãi nên từ cuối kỉ XVI, nước khác Anh, Pháp, Hà Lan, Đan Mạch bắt đầu nhúng tay vào Thế kỉ XVII, XVIII kỉ cạnh tranh khốc liệt thời kì hưng thịnh q trình bn bán nơ lệ da đen xuyên Đại Tây Dương Ưu Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha kỉ XV, XVI suy yếu, lợi rơi vào tay Pháp, Hà Lan kỉ XVII, sang kỉ XVIII, Anh làm chủ việc bn bán nơ lệ da đen vị trí bá quyền mặt biển Giai đoạn đánh dấu xuất hàng loạt công ti độc quyền buôn bán nô lệ với châu Phi, hoạt động nửa hợp pháp hợp pháp, vì, đằng sau cơng ti đó, phủ vua chúa, ngấm ngầm công khai thừa nhận ủng hộ cho thương nhân thực Những phương pháp săn bắt cướp bóc nơ lệ châu Phi mang tính cổ lỗ thơ bạo 111 Phạm Thị Thanh Huyền bọn cướp nhường chỗ cho hệ thống cướp bóc có tổ chức hồn bị, quân đội thường trực thực hiện; hình thành mạng lưới trung tâm buôn bán nô lệ, công xây dựng để đẩy mạnh công việc săn bắt, mua bán nô lệ bảo vệ độc quyền buôn bán nô lệ Phạm vi khu vực săn bắt nô lệ mở rộng trước nhiều: thực dân châu Âu khơng có mặt khắp duyên hải Thượng Hạ Guinea mà sâu vào lục địa, chí đến vài vùng miền biển phía Đơng để cạnh tranh với thương nhân A ráp Các nước châu Âu không ngừng tiến hành chiến tranh giành độc quyền buôn bán thuộc địa, lập điểm thực dân, công ti thương mại, xây dựng tiềm lực thương mại hải quân để vươn lên vị trá bá quyền mặt biển xâm lược thuộc địa Bởi vì, thời buổi đầu chủ nghĩa tư bản, thương mại đem lại ưu phát triển Đi đầu số Hà Lan Hà Lan bắt đầu tham gia vào việc buôn bán châu Phi từ năm 1592, thuyền trưởng Hà Lan, Berard Ericks lập cơng ti Hà Lan đến Guinea Sau đó, để cạnh tranh với Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha châu Phi, Hà Lan xây dựng đội thương thuyền lớn giới đội quân thường trực mạnh khơng Tây Ban Nha Năm 1595, Hà Lan phá vỡ phong tỏa Bồ Đào Nha, lần đặt chân đến Bờ Biển Vàng (Gold Coast) Năm 1598, họ thành lập số địa điểm khác bờ biển châu Phi, xây dựng trạm buôn bán Senegal (1621) Việc buôn bán nô lệ Hà Lan năm 1596 Peter Van de Haager, thuyền trưởng đến từ Rottecdam mang 130 nô lệ da đen Middelburg, thủ đô Zeeland [6;161] Năm sau, Melchior van Kerkhove đem tàu đến Angola mua nô lệ đem bán Brazil vùng Caribbean Hà Lan tranh chấp với Anh, Pháp để chiếm vùng khác Tây Phi nhằm làm sở cho việc buôn bán nơ lệ Năm 1642, người Hà Lan chiếm số điểm Anh châu Phi Hà Lan trở thành kẻ nắm quyền thương mại hải dương kỉ XVII Trong việc buôn bán nô lệ, ưu Hà Lan ngày lớn, đặc biệt từ họ lập nên công ti thương mại Năm 1607, công ti Tây Ấn Hà Lan (Dutch West India Company – WIC) thành lập, sau cơng ti Guinea (Guinea de Company) năm 1610 Năm 1602, công ti Đông Ấn Hà Lan – VOC thành lập Năm 1621, sau chiến tranh với Tây Ban Nha kết thúc, công ti Đông Ấn Hà Lan giành độc quyền 24 năm buôn bán với vùng châu Phi vùng Tây Ấn (châu Mỹ) [6;161] Hầu hết nô lệ mà công ti Đông Ấn Hà Lan đạt đầu kỉ XVII cướp từ chiến tranh, đặc biệt chiến tranh với Bồ Đào Nha liên tục nhiều năm Từ 1623 đến 1637, họ cướp 2.336 nô lệ đem bán Thế giới Mới, trung bình nơ lệ có giá 250 guilders (đơn vị tiền tệ Hà Lan) [6;170] Cùng với phát triển lực thương mại, Hà Lan bắt đầu xây dựng cảng buôn bán châu Mỹ Lúc đầu Mahattan (1613), sau Curacao (ở Veneduela), Saint Eustatius Saint Thomas (ở đảo Leeward) Trong kỉ XVII, Hà Lan giữ ưu thương mại giới buôn bán nô lệ qua Đại Tây Dương Trong năm 1625 – 1650, trung bình năm có 8000 nơ lệ xuất từ vùng Tây Phi, có nơ lệ cướp từ tàu Tây Ban Nha, đa số chở tàu Hà Lan [6;185] Đến cuối kỉ XVII, ưu Hà Lan đi, Anh dần hưng thịnh lên trở thành bá chủ biển kỉ XVIII Anh có vị trí thuận lợi việc buôn bán biển, đặc biệt từ sau phát kiến địa lí, đường thương mại chuyển từ Địa Trung Hải sang Đại Tây Dương ưu tăng lên Các nhà vua Anh trọng việc phát triển thương mại Anh Từ cuối kỉ XVI, Anh tham gia vào buôn bán nô lệ tổ chức cướp tàu Tây Ban Nha từ Tân lục địa trở về, điều làm cho Tây Ban Nha bực tức Năm 1587, vua Phillip II Tây Ban Nha định đóng hạm đội hùng hậu gồm 130 tàu khổng lồ, lấy tên hạm đội vô địch Armada 112 Buôn bán nô lệ xuyên Đại Tây Dương (từ kỉ XV đến cuối kỉ XIX) (The Invinable Armada) để tiến hành đánh Anh quốc Tháng 5/1588, Hạm đội Armada nhổ neo rời bến Tây Ban Nha, hướng Anh quốc Kết quả, Tây Ban Nha thất bại, 4000 binh sĩ lại 53 tàu trở [9;165 – 167] Từ Anh trở thành cường quốc hàng hải nước có đội thương thuyền chiến thuyền mạnh châu Âu Những kiện chứng tỏ lực Anh ngày mạnh Sang kỉ XVIII, Anh bắt đầu giữ vị trí bá quyền mặt biển Cùng với vị trí đó, Anh trở thành tên buôn bán nô lệ da đen lớn lịch sử nước Tây Âu kỉ XV – XIX Ngay từ nửa sau kỉ XVII, loạt công ti thương mại thành lập ủng hộ phủ Anh: cơng ti Guinea (1651, London); Royal Adeventures into Africa (1660); năm 1672, cơng ti Hồng gia châu Phi (The Royal Africa Company, viết tắt RAC) Trong đó, RAC giành độc quyền buôn bán châu Phi năm 1698 Nhiều hải cảng RAC xây dựng Bờ biển Vàng, Cormantine, Cape Coast, Anashan, Commenda, Aga Accra Kết thúc kỉ XVII, 3/5 thu nhập RAC thu từ buôn bán nô lệ Trong thời gian kể từ thành lập đến năm 1689, công ti xuất gần 90.000 nô lệ [6;202,203] Sang kỉ XVIII, việc buôn bán nô lệ Anh phát triển, đặc biệt sau kiện 1713 Với điều ước Utrecht (1713), Anh giành quyền lũng đoạn mua bán nô lệ với điều kiện “hàng năm chở 4800 nô lệ da đen sang vùng đất thực dân Tây Ban Nha châu Mỹ” [12;172] Độc quyền kéo dài 30 năm Năm 1714, Công ti Biển Nam (South Sea Company) thành lập lớn mạnh Trong năm 1715 – 1731, công ti bán tất 64.000 nô lệ [6; 242] Cùng với thành lập công ti thương mại hoạt động chúng, việc buôn bán nô lệ da đen Anh ngày tăng Trong 10 năm (1721 – 1730), Anh mang 100.000 nô lệ đến châu Mỹ, số đó, 40.000 đến Jamaica, 20.000 đến Barbados, khoảng 10.000 đến vùng lục địa Bắc Mỹ (như Nam Carolina) gần 50.000 đến thuộc địa Anh Caribbean Trong nhà xuất khẩu, London đứng đầu với trung bình 56 tàu gửi năm (từ 1723 đến 1727), Bristol gửi 34 tàu Liverpool 11 tàu [6;244] Trong năm 1730, tàu Anh mang tất 170.000 nô lệ [6;246], năm 1740 – 1750, số 200.000( tính riêng tới châu Mỹ), nhiều nước khác mang vịng 10 năm trước Chỉ tính riêng năm 1749, Anh gửi khoảng 150 tàu, mang 40.000 nô lệ [6;264] Những năm 1761 – 1770, Anh mang xấp xỉ 250.000 nô lệ qua Đại Tây Dương, chủ yếu nhà buôn thuyền trưởng Liverpool thực [6; 275] Và năm 1780 – 1790 có 750.000 nơ lệ mang qua Đại Tây Dương có lẽ 350.000 nơ lệ người Anh bn bán [6;284] Những số chứng minh cho thấy tăng tiến việc buôn bán nô lệ Anh kỉ XVIII Và nói, Anh thu nhiều lợi nhuận nước chìm sâu tội lỗi việc buôn bán nô lệ Anh không thu lợi nhuận từ buôn bán nô lệ qua Đại Tây Dương mà thu lợi nhuận từ “thương mại tam giác” Cùng với Anh, Pháp nhà buôn nô lệ không phần táo bạo, Pháp không vượt qua vị trí dẫn đầu Anh kỉ XVIII Lợi dụng suy yếu Bồ Đào Nha, Anh Hà Lan, Pháp liền nhảy vào Tây Phi họ trọng hoạt động vùng Senegal Pháp thành lập công ti thương mại để buôn bán với thuộc địa, xây dựng cảng thương mại hai bên bờ Đại Tây Dương để buôn bán nô lệ da đen Năm 1643, công ti Company of the Isles of America vùng Caribbean thành lập Năm 1673, Công ti Senegal (Companie de Sénégal) thành lập, trở thành công ti buôn bán nô lệ lớn Pháp Sau năm thành công, công ti khuếch trương ảnh hưởng trở thành nhà độc quyền buôn bán nô lệ 113 Phạm Thị Thanh Huyền bờ biển châu Phi Trong năm 1682 – 1684, thuyền trưởng công ti mang năm 1520 nô lệ từ vùng sông Senegal [6;193] Trước năm 1684, vùng hoạt động hạn chế bờ Bắc sơng Gambia, phía Nam phạm vi hoạt động công ti Guinea (Compagnie de Guineé) Năm 1684, phạm vi hoạt động mở rộng xuống phía Nam hai cơng ti liên kết với để buôn bán nô lệ Những năm 1702 đến 1712, Pháp giành quyền buôn bán nô lệ châu Mỹ, 4.800 nô lệ vận chuyển năm đến cảng thương mại Tây Ban Nha Tây Ấn, 3.000 nô lệ đưa đến vùng Tây Ấn Pháp [6; 228] Cùng với phát triển buôn bán nô lệ, số lượng nô lệ Pháp vận chuyển ngày tăng lên Giữa năm 1721 – 1730, số nô lệ họ vận chuyển 85.000, năm 1730, số 100.000 nơ lệ, từ năm 1738 đến 1745, Nantes (một hai trung tâm bn bán nô lệ lớn Pháp, với Saint – Domingue) mang 550.000 nô lệ 180 tàu [6;254] Con số nô lệ Pháp vận chuyển tăng lên năm cuối kỉ XVIII, có lẽ đứng sau Anh Trong năm 1780, Pháp vận chuyển 270.000 nô lệ qua Đại Tây Dương (trong số 750.000 nơ lệ vận chuyển thời kì) [6;284] Cũng Anh, việc buôn bán nô lệ mang lại cho Pháp nhiều lợi nhuận nhà vua Pháp khuyến khích, đặc biệt vua Luy XIV Về phía Bồ Đào Nha, hoạt động Anh Pháp mạnh mẽ, họ giữ tàu buôn nô lệ lớn qua Đại Tây Dương năm 1730 Năm 1724, công ti độc quyền Bồ Đào Nha thành lập Giữa năm 1721 – 1730, Bồ Đào Nha mang gần 150.000 nô lệ tới thuộc địa họ Brazil [6;256] Cũng thời kì hưng thịnh nghề buôn bán nô lệ da đen, với phát triển mặt: phạm vi, mức độ, thay đổi vị trí nước, xuất công ti độc quyền dẫn tới việc cạnh tranh gay gắt Đây không cạnh tranh nhà bn riêng lẻ mà cịn cạnh tranh công ti với bảo hộ nhà nước Họ cạnh tranh nguồn cung cấp nô lệ, thị trường tiêu thụ cướp đoạt nô lệ Các xung đột chiến tranh thương mại nổ Có bốn khu vực châu Phi trở thành nơi tranh chấp liệt nước Tây Âu là: Gambia, Senegal, Bờ biển Vàng Sierra Leone Gambia nơi cạnh tranh Anh Bồ Đào Nha, sau Bồ Đào Nha bị gạt Pháp nhảy vào Cả Anh Pháp xây dựng thương điếm vùng Ở Senegal, Hà Lan cướp chủ quyền Bồ Đào Nha Rồi Pháp nhảy vào đặt thương điếm Đây nguồn cung cấp nô lệ quan trọng trở thành nơi tranh chấp Anh, Pháp, Bồ Đào Nha Hà Lan Ở Bờ biển Vàng khốc liệt hơn, bốn tên thực dân sừng sỏ cịn có xuất Đức, Đan Mạch, Thụy Điển Còn vùng Sierra Leone, Anh phải chống lại tranh chấp người Bồ Đào Nha, Hà Lan Pháp So với thời kì đầu, thời kì này, tính chất, quy mơ, phạm vi lực lượng tham gia có thay đổi khác trước Việc bn bán mang tính chất ngày cơng khai, hợp pháp, trắng trợn giúp đỡ quyền Quy mô buôn bán không ngừng mở rộng Nguồn cung cấp nơ lệ khơng bó hẹp dọc bờ biển Tây Phi mà tiến sâu vào vùng lục địa, sang bờ biển Đông Phi Số lượng nô lệ vận chuyển không ngừng tăng lên Việc bn bán tổ chức quy củ hơn, có hệ thống khơng cịn lẻ tẻ thời kì trước Cũng thời kì này, việc bn bán nơ lệ thu hút gần toàn nước Tây Âu tham gia lợi nhuận thu lại trước nhiều Chính thế, thời kì cạnh tranh khốc liệt lịch sử bn bán nô lệ 114 Buôn bán nô lệ xuyên Đại Tây Dương (từ kỉ XV đến cuối kỉ XIX) 2.3 Thời kì suy tàn bn bán nô lệ xuyên Đại Tây Dương (cuối XVIII – cuối XIX) Từ cuối kỉ XVIII đến cuối kỉ XIX, việc bn bán nơ lệ có chiều hướng xuống q trình diễn chậm chạp Giai đoạn đánh dấu đời nghị định chống buôn bán nô lệ da đen nước Tây Âu phong trào chống buôn bán nô lệ chế độ nô lệ bùng nổ mạnh mẽ dư luận nước Tây Âu Hệ cách mạng công nghiệp, cách mạng Pháp phát triển chủ nghĩa tư châu Mỹ tạo động lực cho phong trào giải phóng nơ lệ Tuy nhiên, tồn đồn điền trồng bang miền Nam nước Mỹ làm cho việc buôn bán nơ lệ sầm uất trở lại chiều hướng xuống Đến cuối kỉ XIX, đặc biệt từ sau cách mạng tư sản lần thứ hai nước Mỹ với tuyên bố bãi bỏ chế độ nô lệ, việc buôn bán nô lệ suy yếu hẳn tàn lụi hoàn toàn Brazil tuyên bố bãi bỏ chế độ nô lệ (1888) Đầu kỉ XIX, việc bn bán cịn sầm uất, nước thông qua luật cấm buôn bán nô lệ Trong năm 1801 – 1807, Anh buôn bán 1/4 triệu (266.000) nô lệ [6; 547] Brazil Cuba nơi tiêu thụ lượng nô lệ lớn Trong năm 1801 – 1810, khoảng 200.000 nô lệ mang tới Brazil, khoảng 10.000 đưa tới Rio năm [6;452] Đến khoảng kỉ XIX, việc buôn lậu nô lệ trở nên phổ biến Từ cảng buôn nô lệ Angola, Ambriz Benguela nơi khác gần bờ biển, năm 1800 – 1830, có 500.000 nơ lệ buôn bán hợp pháp Nhưng từ sau 1830, buôn bán nô lệ bị cấm, số nô lệ buôn lậu lên đến khoảng 600.000 [6;704] Theo thống kê, năm 1844 gần 23.000 nô lệ vận chuyển bất hợp pháp, năm 1845 16.000, năm 1846 50.000, 1847: 60.000, 1848: 60.000, 1849: 50.000 [6;739] Số nô lệ vào châu Mỹ theo kiểu buôn lậu cao kỉ XIX Từ cuối kỉ XVIII đến đầu kỉ XIX, thương trường xuất thêm hãng bn mới, Mỹ Giữa kỉ XIX, Mỹ trở thành trung tâm buôn lậu nô lệ lớn, đặc biệt bang miền Nam Các thương nhân Mỹ không cung cấp nô lệ cho bang miền Nam mà Cuba, Brazil số vùng thuộc đế quốc Tây Ban Nha Năm 1807, tháng, có 35 tàu Mỹ cập cảng Havana, tổng số 37 tàu [6;572] Chính phủ Mỹ dường làm ngơ trước hoạt động buôn lậu nơ lệ, phát triển kinh tế Mỹ giai đoạn đầu, chủ yếu dựa vào sức lao động nơ lệ Và ước tính từ 1808 đến 1860, có đến nửa triệu nơ lệ đưa vào Mỹ đường buôn lậu [6;585] Tuy nhiên, sau tuyên bố quốc gia bãi bỏ chế độ nô lệ việc buôn bán nô lệ da đen, đến cuối kỉ XIX, việc buôn bán nô lệ suy yếu chấm dứt hẳn Kết luận Như vậy, gần kỉ, buôn bán nô lệ da đen thu hút lực lượng tham gia, thực dân châu Âu, giáo sĩ thủ lĩnh dân tộc châu Phi Nó thực chiến, người nô lệ kẻ buôn nơ lệ, mà cịn chiến kẻ bn nơ lệ với Đó cạnh tranh gay gắt, sống cịn, lợi nhuận quốc gia với quốc gia khác, công ti với công ti khác, thương nhân với thương nhân khác, chí tộc trưởng thủ lĩnh lạc châu Phi Sự phát Thế giới Mới tạo động lực mạnh mẽ cho chế độ nô lệ buôn bán nô lệ châu Phi Trên tiến trình lịch sử văn minh nhân loại, chế độ nô lệ việc buôn bán nô lệ thực dân châu Âu “vết nhơ” khó gột rửa, rõ ràng lịch sử phát triển chủ nghĩa tư bản, lại tạo 115 Phạm Thị Thanh Huyền sức mạnh vô quan trọng, để chủ nghĩa tư “lọt lòng” khỏi chế độ phong kiến phát triển nhanh, mạnh thời kì sau Đây điều mà lịch sử phủ nhận TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Anstey Roger, 1975 The Atlantic Slave Trade and British abolition, 1760 – 1810 London: Macmillan [2] Chu Hữu Chí, Khương Thiếu Ba (chủ biên), 2002 Thế giới 5000 năm Nxb Văn hóa Thơng tin, Hà Nội [3] Christopher Emma, 2006 Slave ship sailors and their captive cargoes, 1730 – 1807 Cambridge, Cambridge University Press [4] Elikia M’bokolo, 1998 The Impact of the slave trade on Africa Le Monde diplomatique, April [5] Ferro Mark, 1997 Colonization: A global history Routledge [6] Huge Thomas, 1997 The Slave Trade: The story of the Atlantic Slave trade 1400 – 1870 Simon and Schuster, New York [7] Keith Bradley, Paul Cartledge, 2011 The Cambridge World History of Slavery Cambridge University Press [8] Lovejoy Paul E, 1989 The impact of the Atlantic Slave trade on Africa: A review of the Literature Journal of African History, 30 [9] Bùi Đức Mãn, 2002 Lịch sử nước giới, (Lược sử nước Anh) Nxb thành phố Hồ Chí Minh [10] Ronald Segal, 1995 The Black Diaspora: Five Centuries of the Black Experience Outside Africa New York: Farrar, Straus and Giroux [11] Stephen Behrendt, 1999 Transatlantic Slave Trade – Africana: The Encyclopedia of the African and African American Experience New York: Basic Civitas Books [12] Lưu Tộ Xương, Quang Nhân Hồng, Hàn Thừa Văn, Ngãi Châu Xương, (Người dịch: Phong Đảo), 2002 Lịch sử giới (thời cận đại, tập II) Nxb thành phố Hồ Chí Minh ABSTRACT The transatlantic slave trade from the mid-fifteenth to the late nineteenth century Slavery and the slave trade has existed since ancient times but never has the slave trade been so systematic and so large in scale as was carried out in the transatlantic slave trade from the mid-fifteenth to the late nineteenth century The formation, development and variances in scale of the busiest slave trade route in the history of mankind is tied to the ups and downs of the European colonial empires, the most active being Spain, Portugal, England, Holland and France In this article, we outline an overall picture and the main events of the Atlantic slave trade, one of the three sides of the “triangle trade” Atlantic during the period from the mid-fifteenth to the late nineteenth century 116 … thế, thời kì cạnh tranh khốc liệt lịch sử buôn bán nô lệ 114 Buôn bán nô lệ xuyên Đại Tây Dương (từ kỉ XV đến cuối kỉ XIX) 2.3 Thời kì suy tàn buôn bán nô lệ xuyên Đại Tây Dương (cuối XVIII –. .. Đại Tây Dương (giữa kỉ XV – cuối XVI) Mặc dù kỉ XV, kèm sau phát kiến địa lí, buôn bán nô lệ xuyên Đại Tây Dương thực trở thành hệ thống từ đầu kỉ XVI, phần lớn nô lệ vận chuyển thẳng đến Thế. .. Nha Tây Ban Nha, mở thời kì lịch sử bn bán nơ lệ 2.2 Thời kì hưng thịnh buôn bán nô lệ xuyên Đại Tây Dương (cuối XVI – cuối XVIII) Việc buôn bán nô lệ da đen mang lại nhiều lời lãi nên từ cuối kỉ
– Xem thêm –
Xem thêm: Buôn bán nô lệ xuyên Đại Tây Dương (Từ giữa thế kỉ XV – Cuối thế kỉ XIX),
