Theo Báo cáo môi trường 2019, có 5 nhóm yếu tố môi trường điển hình nổi bật tương quan tới chất lượng không khí trong những đô thị lớn ; ô nhiễm nước mặt ; rác thải hoạt động và sinh hoạt ; rủi ro tiềm ẩn xảy ra sự cố môi trường ; những mô hình sản xuất, kinh doanh thương mại có rủi ro tiềm ẩn gây ô nhiễm môi trường cao .
Chất lượng không khí trong các đô thị lớn diễn biến phức tạp, ô nhiễm bụi gia tăng cả về không gian và thời gian
Tình trạng ô nhiễm bụi tại 1 số ít đô thị lớn, khu vực đông dân cư có xu thế ngày càng tăng tại 1 số ít thời gian trong ngày và một số ít ngày trong năm, nhất là bụi mịn PM 2.5. Tại Tp. TP. Hà Nội vào 1 số ít thời gian trong một số ít ngày đã ghi nhận chỉ số chất lượng không khí ( AQI ) ở mức rất xấu, gây tác động ảnh hưởng đến chất lượng môi trường và trực tiếp đến sức khỏe thể chất hội đồng .
Nguyên nhân chính ô nhiễm bụi mịn tại các đô thị lớn là do số lượng lớn các phương tiện cơ giới tham gia giao thông, nhất là vào các giờ cao điểm (tại Tp. Hà Nội có hơn 770 nghìn xe ô tô và gần 5,8 triệu xe máy; Tp. Hồ Chí Minh là 700 nghìn ô tô và 7,5 triệu xe máy lưu thông hàng ngày, chưa tính đến các phương tiện giao thông của người dân từ các địa phương khác đi qua), trong đó có nhiều phương tiện cũ không đảm bảo tiêu chuẩn khí thải; hoạt động xây dựng các công trình mới, cải tạo, sửa chữa đường giao thông chưa nghiêm túc thực hiện việc che chắn bụi tại các công trường xây dựng và phương tiện chuyên chở nguyên vật liệu, phế thải xây dựng, không rửa xe trước khi ra khỏi công trường (theo thống kê, TP. Hà Nội hiện có khoảng hơn 1.000 công trình xây dựng, con số này lớn hơn tại Tp. Hồ Chí Minh); cơ sở sản xuất công nghiệp có đốt nhiên liệu hóa thạch (nhiệt điện, xi măng..), riêng tại Tp. Hồ Chí Minh có hơn 900 cơ sở công nghiệp, sản xuất kinh doanh phát sinh bụi, khí thải; sử dụng số lượng lớn bếp than tổ ong để đun nấu trong sinh hoạt hàng ngày cũng như để kinh doanh (chỉ tính riêng Tp. Hà Nội, hiện nay có khoảng 60 nghìn bếp than tổ ong được sử dụng mỗi ngày). Ngoài ra, ô nhiễm không khí còn phát sinh từ hoạt động đốt rơm rạ ngoài trời, đốt rác trong đó có cả CTNH không đúng quy định tại một số địa phương; do ảnh hưởng của thời tiết, khí hậu trong thời điểm giao mùa, có hiện tượng nghịch nhiệt.
Ô nhiễm nước mặt trong các đô thị, khu dân cư và vùng lân cận, nhất là trên các hồ, sông, kênh, rạch vẫn diễn biến phức tạp, chưa có nhiều cải thiện
Với hơn 10 triệu m3 nước thải hoạt động và sinh hoạt hàng ngày, trong năm có hơn 32 triệu m3 nước thải chăn nuôi, gần 16 tỷ m3 nước thải nuôi trồng thủy hải sản và lượng lớn nước thải từ những làng nghề trong đó phần nhiều chưa được giải quyết và xử lý thải ra môi trường nước hồ, sông, kênh, rạch, nhất là khu vực đô thị, khu dân cư và vùng lân cận đang làm cho môi trường nước mặt những khu vực này bị ô nhiễm nặng nề, nhất là ô nhiễm hữu cơ, những chất dinh dưỡng, chất tẩy rửa, vệ sinh .
Trên khoanh vùng phạm vi cả nước hiện chỉ có 49 xí nghiệp sản xuất giải quyết và xử lý nước thải đô thị tập trung chuyên sâu đã đi vào quản lý và vận hành với tổng hiệu suất phong cách thiết kế 1.181.380 m3 / ngày đêm ; mạng lưới hệ thống thoát nước trên toàn nước đạt 60 % nhưng tổng lượng nước thải được thu gom, giải quyết và xử lý tại những đô thị rất thấp, chỉ đạt khoảng chừng 13 %, trong đó tỷ suất đô thị loại IV trở lên có mạng lưới hệ thống giải quyết và xử lý nước thải tập trung chuyên sâu mới đạt khoảng chừng 21,35. Tp. Hồ Chí Minh, hiện mới chỉ có 03 nhà máy sản xuất giải quyết và xử lý nước thải đô thị đi vào hoạt động giải trí, nếu tính lượng nước thải được giải quyết và xử lý cục bộ tại khu dân cư mới, căn hộ chung cư cao cấp, công nghiệp, thương mại – dịch vụ ( không gồm có nước thải từ KCN ) thì tổng lượng nước thải thu gom giải quyết và xử lý của toàn thành phố đạt khoảng chừng lệ 21,2 % ; Tp. TP. Hà Nội có 06 nhà máy sản xuất giải quyết và xử lý nước thải đi vào hoạt động giải trí nhưng cũng chỉ giải quyết và xử lý được khoảng chừng 22 % tổng khối lượng nước thải hoạt động và sinh hoạt, còn 78 % khối lượng nước thải hoạt động và sinh hoạt phát sinh vẫn thải thẳng ra môi trường. Ở nông thôn, trong thực tiễn hầu hết những khu dân cư chưa có mạng lưới hệ thống thu gom và giải quyết và xử lý nước thải hoạt động và sinh hoạt tập trung chuyên sâu. Theo thống kê, cả nước có 3.210 xã và 19,5 nghìn thôn có mạng lưới hệ thống thoát nước thải hoạt động và sinh hoạt, chỉ chiếm 35,8 % tổng số xã và 24,4 % tổng số thôn, tuy nhiên hầu hết những hộ mái ấm gia đình chỉ vận dụng giải pháp giải quyết và xử lý sơ bộ ( bể phốt ), nước thải hoạt động và sinh hoạt phần đông không được thu gom và giải quyết và xử lý. Nước thải hoạt động và sinh hoạt tại những khu đô thị, nông thôn chưa được giải quyết và xử lý, xả thẳng ra môi trường là nguyên do chính gây ô nhiễm nguồn nước mặt trong những đô thị, khu dân cư và những vùng lân cận .
Tại một số ít LVS chính, nhất là LVS Nhuệ – Đáy, sông Bắc Hưng Hải, sông Cầu, sông Vu Gia – Thu Bồn, sông Hồ Chí Minh – Đồng Nai đoạn chảy qua những đô thị, khu dân cư ô nhiễm nước mặt vẫn liên tục diễn biến phức tạp, nhất là vào mùa khô khi khi lưu lượng dòng chảy trên những sông này giảm mạnh. Cùng với đó là thực trạng đổ rác thải bừa bãi gây ô nhiễm, ùn tắc, thu hẹp dòng chảy, nhiều dòng sông không còn năng lực tự làm sạch do không có dòng chảy hoặc có nhưng không đáng kể và đã biến thành nơi dẫn, tiêu thoát, chứa nước thải .
Thực tế cho thấy, những dự án Bất Động Sản góp vốn đầu tư thiết kế xây dựng mạng lưới hệ thống thoát nước, giải quyết và xử lý nước thải hoạt động và sinh hoạt tập trung chuyên sâu mang tính công ích, yên cầu ngân sách góp vốn đầu tư khởi đầu lớn nhưng việc tịch thu vốn chậm nên khó lôi kéo góp vốn đầu tư xã hội hóa hoặc tư nhân tham gia mà đa phần được góp vốn đầu tư từ nguồn vốn ngân sách nhà nước. Việc góp vốn đầu tư cũng như quản trị hạ tầng kỹ thuật giải quyết và xử lý nước thải đô thị đang đương đầu với rất nhiều thử thách từ nguồn ngân sách hạn hẹp, công nghệ tiên tiến cho tới ý thức tự nguyện của người dân và dự báo đây vẫn là vấn bức xúc trong thời hạn tới .
Rác thải sinh hoạt đô thị, nông thôn chưa được phân loại, thu gom, xử lý hiệu quả, gây ô nhiễm môi trường, mất vệ sinh, cảnh quan đô thị, nông thôn ở nhiều địa phương trên cả nước
Trong năm 2019, tỷ lệ thu gom, xử lý rác thải sinh hoạt trên phạm vi cả nước đều tăng lên ở cả khu vực đô thị và nông thôn. Tuy nhiên, phần lớn rác thải tiếp nhận tại các bãi chôn lấp chưa được phân loại theo các mục đích tái sử dụng, tái chế, phải tiêu hủy; hoạt động phân loại tại nguồn mới áp dụng thí điểm tại một số nơi, tuy nhiên chưa được triển khai một cách có hệ thống, bài bản nên phần lớn không hiệu quả, chưa đạt được mục tiêu đề ra. Đặc biệt, hiện nay có đến hơn 80% các bãi chôn lấp không hợp vệ sinh, các bãi chôn lấp lộ thiên, không có hệ thống thu gom và xử lý nước rỉ rác, gây ô nhiễm nguồn nước, phát tán mùi khó chịu ảnh hưởng đến đời sống, sinh hoạt của người dân các vùng xunh quanh. Tại khu vực nông thôn, nhiều địa phương đã có đơn vị chuyên trách trong việc thu gom rác thải nhưng vẫn còn ở quy mô nhỏ, phương tiện thu gom còn thô sơ, đặc biệt có đến 30 – 60% lượng CTR chăn nuôi (tùy từng vùng) không được xử lý, thải trực tiếp lẫn với chất thải sinh hoạt. Bên cạnh đó, vấn đề rác thải điện tử, túi nilon không được thu gom, xử lý đúng cách đang trở thành vấn đề môi trường đáng lo ngại của Việt Nam.
Nhiều địa phương đã góp vốn đầu tư, lắp ráp những lò đốt CTR với hiệu suất nhỏ, phục vụ việc giải quyết và xử lý CTR hoạt động và sinh hoạt cho một vùng nông thôn hoặc cho một khu vực dân cư. Tuy nhiên, những lò đốt cỡ nhỏ không có mạng lưới hệ thống giải quyết và xử lý khí thải hoặc mạng lưới hệ thống giải quyết và xử lý khí thải không đạt nhu yếu về môi trường. Việc này dẫn đến năng lực không trấn áp được chất ô nhiễm thứ cấp phát sinh, đặc biệt quan trọng là so với Dioxin / Furan đồng thời không tương thích với tiềm năng thiết kế xây dựng những khu giải quyết và xử lý chất thải tập trung chuyên sâu .
Hàng năm, những địa phương đều đã sắp xếp một phần ngân sách cho công tác làm việc thu gom, luân chuyển, tăng cấp, tái tạo những bãi rác hiện hữu, cũng như góp vốn đầu tư thiết kế xây dựng những khu giải quyết và xử lý rác thải mới. Tuy nhiên, do vận tốc đô thị hóa nhanh, khó khăn vất vả về kinh phí đầu tư góp vốn đầu tư và vướng mắc trong quá trình đền bù giải phóng mặt phẳng, nhất là tại những thành phố lớn dẫn tới quy trình tiến độ hoàn thành xong dự án Bất Động Sản chậm. Tương tự như những dự án Bất Động Sản góp vốn đầu tư mạng lưới hệ thống giải quyết và xử lý nước thải hoạt động và sinh hoạt tập trung chuyên sâu, những dự án Bất Động Sản giải quyết và xử lý rác thải hoạt động và sinh hoạt cũng gặp khó khăn vất vả khi lôi kéo góp vốn đầu tư từ những nhà đầu tư tư nhân, xã hội hóa .
Nguy cơ xảy ra sự cố tác động đến cộng đồng do các cơ sở sản xuất kinh doanh nằm xen lẫn trong các khu dân cư
Hiện nay, ở nhiều địa phương trên khoanh vùng phạm vi cả nước đang sống sót nhiều cơ sở sản xuất, kinh doanh thương mại thuộc mô hình sản xuất công nghiệp có rủi ro tiềm ẩn gây ô nhiễm môi trường cao nằm xen lẫn trong những khu dân cư, khu vực đô thị, kể cả làng nghề. Đây là những cơ sở có lưu giữ hóa chất ô nhiễm hoặc phát sinh CTNH, những chất ô nhiễm ô nhiễm gây ô nhiễm môi trường, tác động ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất, đời sống của nhân dân xung quanh. Nhận thức được yếu tố này, trong thời hạn qua, nhiều địa phương cũng đã phân loại những cơ sở này theo những nhóm : nhóm cơ sở phải sơ tán do gây ô nhiễm môi trường nặng ; nhóm gây ô nhiễm môi trường nhưng hoàn toàn có thể khắc phục bằng những giải pháp công nghệ tiên tiến, giảm thiểu ô nhiễm ; nhóm cơ sở sản xuất phải sơ tán theo quy hoạch kiến thiết xây dựng để thực thi những dự án Bất Động Sản, chương trình di tán vào những KCN, CCN. Tuy nhiên, đến nay tiến trình vẫn rất là chậm do nhiều nguyên do khác nhau nên rủi ro tiềm ẩn ô nhiễm, sự cố môi trường từ những cơ sở sản xuất nằm xen lẫn trong những khu đô thị, khu dân cư vẫn luôn hiện hữu. Điển hình là sự cố cháy nổ hóa chất tại Công ty Cổ phần phích nước Rạng Đông trên địa phận TP.HN đã ảnh hưởng tác động nghiêm trọng đến chất lượng môi trường, sức khỏe thể chất và đời sống của người dân xung quanh khu vực nhà máy sản xuất này .
Từ sự cố cháy nổ tại Công ty Rạng Đông, Bộ TN&MT đã đề xuất kiến nghị Thủ tướng nhà nước chỉ huy Ủy Ban Nhân Dân những tỉnh, thành phố thường trực Trung ương triển khai tổng thanh tra rà soát hàng loạt những cơ sở hoạt động giải trí trong nghành hóa chất ô nhiễm, hóa chất nguy hại, mô hình sản xuất, kinh doanh thương mại phát sinh CTNH, những chất ô nhiễm ô nhiễm nằm trong khu vực đô thị hoặc khu dân cư tập trung chuyên sâu, đồng thời khẩn trương thiết kế xây dựng kế hoạch, lộ trình sơ tán nhằm mục đích bảo vệ bảo đảm an toàn tuyệt đối sức khỏe thể chất cộng động và BVMT sinh thái xanh. Đã đến lúc chính quyền sở tại những địa phương cần kinh khủng, thực thi đúng lộ trình và pháp luật của pháp lý trong việc di tán những cơ sở này ra khỏi khu dân cư .
Loại hình sản xuất, kinh doanh có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường cao với công nghệ lạc hậu tiếp tục được thu hút đầu tư, quy hoạch, quản lý còn bất cập
Loại hình sản xuất, kinh doanh có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường cao là sản xuất, kinh doanh trong quá trình sản xuất, kinh doanh lưu giữ lượng lớn hóa chất độc hại, phát sinh lượng lớn CTNH, chất ô nhiễm độc hại đối với môi trường và con người.
Hiện nay, trên khoanh vùng phạm vi cả nước vẫn còn sống sót rất nhiều cơ sở sản xuất, kinh doanh thương mại thuộc mô hình sản xuất công nghiệp có rủi ro tiềm ẩn gây ô nhiễm môi trường cao như luyện kim màu, chế biến tài nguyên ô nhiễm, phá dỡ tàu biển, sản xuất giấy, bột giấy, dệt nhuộm, thuộc da, lọc hóa dầu, nhiệt điện, hóa chất, phân bón hóa học, hóa chất bảo vệ thực vật, sản xuất xi-măng … Nhiều cơ sở sản xuất thuộc loại này vẫn còn nằm xen kẽ trong những khu dân cư, khu vực nhạy cảm về môi trường .
Trong năm 2019, những nhà đầu tư quốc tế đã góp vốn đầu tư vào 19/21 ngành trong mạng lưới hệ thống phân ngành kinh tế tài chính quốc dân, trong đó góp vốn đầu tư tập trung chuyên sâu nhiều nhất vào nghành nghề dịch vụ công nghiệp chế biến, sản xuất với gấn 65 % tổng vốn góp vốn đầu tư ĐK. Trong đó, rất nhiều dự án Bất Động Sản quy mô nhỏ, sử dụng công nghệ tiên tiến thấp, lỗi thời, tiêu tốn nguồn năng lượng thuộc mô hình sản xuất công nghiệp có rủi ro tiềm ẩn gây ô nhiễm môi trường như sản xuất giấy, bột giấy, dệt nhuộm, hóa chất … vẫn liên tục được góp vốn đầu tư vào nước ta. Đây là những mô hình sản xuất phát sinh CTNH, chất gây ô nhiễm có tính ô nhiễm cao so với môi trường và con người, có rủi ro tiềm ẩn cao gây ô nhiễm, sự cố môi trường nhất là những cơ sở sản xuất lớn, có vị trí ở những khu vực nhạy cảm về môi trường. Nguyên nhân hầu hết là nhận thức của những cấp, những ngành và của xã hội còn chưa rất đầy đủ, đồng điệu về chủ trương không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng kinh tế tài chính ; công tác làm việc quy hoạch, xu thế ngành, nghành nghề dịch vụ, địa phận lôi cuốn góp vốn đầu tư chưa được chăm sóc, tiến hành đồng nhất ; việc triển khai lôi cuốn góp vốn đầu tư còn nhiều chưa ổn. Để tăng trưởng bền vững và kiên cố, cần phải nhất quyết không xem xét lan rộng ra, gia hạn hoạt động giải trí, lôi cuốn góp vốn đầu tư so với những dự án Bất Động Sản sử dụng công nghệ tiên tiến lỗi thời, tiềm ẩn rủi ro tiềm ẩn gây ô nhiễm môi trường, thâm dụng tài nguyên ; thực thi việc lôi cuốn, sàng lọc dự án Bất Động Sản góp vốn đầu tư trên cơ sở tuân thủ phân vùng môi trường và quy hoạch BVMT .
Nguồn Monre.gov.vn
