Trung tâm Sống và Học tập vì Môi trường và Cộng đồng ( Live và Learn ) và Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ ( USAID ) vừa công bố một báo cáo giải trình điều tra và nghiên cứu về cải tổ chất lượng không khí tại Việt Nam. Báo cáo này biểu lộ nỗ lực của Dự án Chung tay vì không khí sạch, được triển khai bởi Live và Learn, dưới sự tương hỗ của USAID .
GIA TĂNG Ô NHIỄM TỪ ĐỐT RƠM RẠ
“ Ô nhiễm không khí ” và “ bụi mịn PM2. 5 ” ( loại bụi mịn có đường kính nhỏ hơn 2.5 micron ) từ “ vô hình dung ” đã trở nên “ hữu hình ” hơn với với công chúng khi những chỉ số này đã được update theo thời hạn thực nhờ phong phú phương pháp giám sát, từ mạng lưới quan trắc tiêu chuẩn của nhà nước đến những mạng lưới cảm ứng ngân sách thấp, hoặc sử dụng ảnh vệ tinh .Theo Báo cáo của Live và Learn, hiệu quả đo đạc và thống kê giám sát cho thấy, nồng độ PM2. 5 trung bình năm 2020 và năm 2021 ( 8 – 35,8 µg / m3 ) có xu thế giảm so với năm 2019 ( 9 – 41 µg / m3 ) .
Trong năm 2020 và 2021, miền Bắc có 10/25 tỉnh, thành phố có nồng độ bụi PM2.5 vượt quy chuẩn quốc gia, bao gồm Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương, Hà Nội, Thái Bình, Nam Định, Hải Phòng, Hà Nam, Ninh Bình, Vĩnh Phúc. Miền Trung và miền Nam không có tỉnh, thành phố nào có nồng độ bụi PM2.5 vượt quy chuẩn quốc gia.
Hà Nội là thành phố đứng thứ 6 trong xếp hạng các tỉnh, thành phố có nồng độ bụi PM2.5 cao nhất, mặc dù ô nhiễm bụi PM2.5 năm 2020 và năm 2021 giảm 16% so với năm 2019. Tại TP. HCM, nồng độ bụi PM2.5 đứng thứ 11 trong xếp hạng toàn quốc, thấp hơn giới hạn cho phép của chuẩn quốc gia, và năm 2020 -2021 đã giảm 13% so với năm 2019.
Theo Báo cáo của Live & Learn.
Trên quy mô toàn nước, theo điều tra và nghiên cứu của GS. tiến sỹ Nguyễn Thị Kim Oanh và tập sự, năm 2018 lượng phát thải PM2. 5 từ đốt bỏ phụ phẩm nghiệp chiếm tỉ lệ cao nhất ( 40 % ), tiếp theo là đun nấu dân số ( 17 % ), giao thông vận tải đường đi bộ ( 13 % ), cháy rừng ( 12,7 % ), hoạt động giải trí công nghiệp ( 11 % ), và xí nghiệp sản xuất nhiệt điện ( 3,3 % ). Các nghành nghề dịch vụ còn lại góp phần chung khoảng chừng 3 % tổng lượng phát thải PM2. 5 của cả nước .Tại TP.HN, những nghiên cứu và điều tra gần đây nhất đều chỉ ra những nguyên do chính gây ra ô nhiễm không khí là hoạt động giải trí công nghiệp, giao thông vận tải, đốt rơm rạ, đun nấu ( dân số và thương mại ), đốt rác thải, bụi đường .Trong đó, ô nhiễm không khí do bụi PM2, 5 tại Thành Phố Hà Nội bị ảnh hưởng tác động rất lớn từ nguồn bên ngoài, đơn cử chỉ có ⅓ lượng bụi mịn PM2, 5 sinh ra trực tiếp từ những nguồn thải tại địa phận thành phố, và ⅔ lượng bụi còn lại đến từ những tỉnh lân cận, khu vực Đồng bằng sông Hồng, Viral từ xa và những nguồn tự nhiên .Báo cáo Kiểm kê phát thải do hoạt động giải trí đốt rơm rạ ngoài đồng ruộng tại những Q. / huyện trên địa phận thành phố TP.HN năm 2020 – 2021 của Đại học Khoa học Tự nhiên đã chỉ ra : Vụ Đông Xuân năm 2021 so với cùng kỳ năm 2020, tỷ suất đốt rơm rạ trung bình toàn thành phố tăng gấp đôi ( từ 22 % năm 2020 lên 43,2 % năm 2021 ) và khối lượng bụi PM2, 5 phát thải tăng gấp 4 lần ( tăng gần 1,5 nghìn tấn ) .Tại TP.Hồ Chí Minh, những nghiên cứu và điều tra gần đây chỉ ra rằng hoạt động giải trí giao thông vận tải góp phần nhiều nhất vào phát thải bụi PM2, 5, tiếp theo là hoạt động giải trí công nghiệp, sau đó là hoạt động giải trí dân số và thương mại .
HIỂM HỌA GIA TĂNG BỆNH TẬT VÀ NGUY CƠ TỬ VONG
Năm 2021, trước những rủi ro tiềm ẩn và tác động ảnh hưởng sức khỏe thể chất do ô nhiễm bụi PM2. 5, Tổ chức Y tế Thế giới ( WHO ) đã update Hướng dẫn toàn thế giới về Chất lượng không khí nhằm mục đích bảo vệ sức khỏe thể chất hội đồng, trong đó thắt chặt những ngưỡng khuyến nghị, từ 10 μg / m3 xuống 5 μg / m3 so với nồng độ bụi PM2. 5 trung bình năm .
Các nghiên cứu trong nước và quốc tế đã chỉ ra ô nhiễm không khí là một trong 5 yếu tố nguy cơ hàng đầu gây ra gánh nặng bệnh tật và tử vong sớm, chỉ xếp sau cao huyết áp, hút thuốc, đái tháo đường và nguy cơ liên quan đến yếu tố dinh dưỡng. Năm 2020, phơi nhiễm với bụi PM2.5 đóng góp số ca tử vong với tỷ suất 38,87 trên 100.000 dân.
Tại Hà Nội, nồng độ bụi PM2.5 trung bình năm 2019 tại các quận/huyện từ 28,15 – 39,4 μg/m3; gây ra 2.855 ca tử vong sớm, đóng góp 12% số ca tử vong sớm ở nhóm người trên 25 tuổi. Nếu nồng độ bụi PM2,5 trên địa bàn Hà Nội được kiểm soát, kỳ vọng sống của người dân Hà Nội có thể tăng lên từ 2,2 tới 3,8 năm. Tại TP. Hồ Chí Minh, nồng độ bụi PM2.5 trung bình năm 2017 là 23 μg/m3, cao hơn 2,3 lần so với mức khuyến cáo của WHO và gây ra khoảng 1.136 ca tử vong.
Theo Báo cáo của Live & Learn.
Các điều tra và nghiên cứu trên quốc tế bắt đầu cho thấy người dân sinh sống ở những khu vực ô nhiễm không khí có khuynh hướng mắc và tử trận do Covid-19 cao hơn. Việc tiếp xúc lâu bền hơn với ô nhiễm không khí hoàn toàn có thể làm suy giảm mạng lưới hệ thống miễn dịch, dẫn đến tăng tính nhạy cảm với vi rút và gây nhiễm vi rút nghiêm trọng hơn .Theo Ngân hàng Thế giới, nồng độ PM2, 5 tại TP.HN được dự báo vẫn sẽ liên tục tăng từ nay cho đến năm 2030 với những chủ trương về quản trị chất lượng không khí như lúc bấy giờ .Từ năm 2019 đến nay, đã có nhiều văn bản pháp lý sinh ra về quản trị chất lượng không khí ở cả cấp TW và địa phương .Luật Bảo vệ môi trường tự nhiên 2020, sửa chữa thay thế cho Luật năm năm trước, và Nghị định 08/2022 – CP đã bổ trợ pháp luật về Kế hoạch Quản lý chất lượng không khí và Trách nhiệm của những cơ quan quản trị tương quan .Tại Thành Phố Hà Nội, một loạt những thông tư trấn áp ô nhiễm không khí đã sinh ra và đang là công cụ quản trị để tiến hành những giải pháp. Đơn cử, Chỉ thị 15 / CT-UBND ngày 30/10/2019 về vô hiệu than tổ ong ; Chỉ thị 15 / CT-UBND ngày 18/09/2020 về trấn áp đốt rơm rạ và chất thải .Tính đến hết tháng 12/2021, TP.HN chỉ còn khoảng chừng 316 nhà bếp than tổ ong tại 30 quận huyện trên địa phận thành phố, giảm 99,42 % so với khảo sát năm 2017 .
Từ năm 2018 đến nay, Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội phối hợp cùng Live & Learn và 10 doanh nghiệp cung cấp giải pháp kỹ thuật đã thực hiện các can thiệp giảm thiểu đốt rơm rạ, rác thải tại nhiều quận/huyện.
Các huyện Sóc Sơn, Đan Phượng, Thanh Oai, Chương Mỹ, Đông Anh, … đã thôi thúc những giải pháp giải quyết và xử lý và trấn áp đốt rơm rạ ngoài đồng ruộng, sử dụng những loại chế phẩm vi sinh biến rơm rạ thành phân bón, thu cuốn rơm rạ để liên tục sử dụng vào những mục tiêu sản xuất nông nghiệp khác .Năm 2020 – 2022, Chương trình “ Xe sạch – Trời xanh ” được Trung tâm Live và Learn phối hợp cùng những cơ quan ban ngành nhà nước thực thi tại 3 TP. TP HCM, Thành Phố Hà Nội và Thành Phố Đà Nẵng, nhằm mục đích trấn áp mức độ phát thải chất gây ô nhiễm không khí của xe mô tô, xe gắn máy .Cùng với đó, Chương trình “ Chung tay vì Không khí sạch ”, cũng từ nguồn hỗ trợ vốn của USAID đã lôi cuốn được 194 sáng tạo độc đáo được gửi về, trong đó có 43 dự án Bất Động Sản đề xuất kiến nghị nhận được hỗ trợ vốn để tiến hành nhằm mục đích xử lý những yếu tố thiên nhiên và môi trường ở địa phương.
