Cùng với ô nhiễm nguồn nước, ô nhiễm không khí thì ô nhiễm thiên nhiên và môi trường đất do sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật ( BVTV ) quá mức đang là yếu tố đáng báo động lúc bấy giờ, không những ảnh hưởng tác động xấu tới sản xuất nông nghiệp và chất lượng nông sản, mà còn tác động ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất con người .
Dẫu biết trong lĩnh vực nông – lâm nghiệp, phân bón và thuốc BVTV có vai trò rất quan trọng trong việc nâng cao năng suất, chất lượng cây trồng, nhưng hiện nay việc sử dụng phân bón hóa học và thuốc BVTV tràn lan, thiếu hiệu quả, không an toàn đã làm suy thoái tài nguyên đất. Nhiều nông dân sử dụng phân bón và thuốc BVTV chỉ vì lợi ích trước mắt mà không quan tâm đến tác hại lâu dài của nó. Đơn cử như gia đình anh Lê Hữu Chính, xã Hoằng Phúc (Hoằng Hóa), trước đây 2 ha đất trồng rau màu của gia đình anh chủ yếu sử dụng phân bón hóa học, nhưng năng suất năm được, năm mất. Sau khi tìm hiểu nguyên nhân, anh thấy diện tích cây trồng thường xuyên mất mùa chủ yếu tập trung trên vùng đất sử dụng nhiều phân bón hóa học, nên anh Chính đã chuyển sang sử dụng phân hữu cơ, kết hợp với phân vô cơ. Vì vậy, những vụ gần đây, các loại cây trồng của gia đình anh cho năng suất cao, ổn định.
Như vậy, việc sử dụng phân bón không đúng kỹ thuật trong sản xuất nông nghiệp không những không mang lại hiệu quả mà ngược lại còn ảnh hưởng nghiêm trọng tới môi trường đất. Khả năng hấp thụ của các loại cây trồng với phân bón, thuốc BVTV còn nhiều hạn chế, chỉ đạt từ 45 – 50%. Cụ thể, với 100 kg phân bón cho cây trồng thì chỉ có 45 – 50 kg được cây trồng hấp thụ, số còn lại bị rửa trôi gây ô nhiễm đất, trong đó một số loại phân bón có tồn dư axit, làm chua đất, giảm năng suất cây trồng và tăng độc tố trong đất. Việc canh tác thiếu biện pháp bảo vệ đất của người dân trong một thời gian dài như vậy đã dẫn đến tình trạng đất bị xói mòn, rửa trôi, ngập úng vào mùa mưa và khô cằn, nứt nẻ vào mùa khô. Có thể nói, việc ứng dụng các tiến bộ khoa học, kỹ thuật, nhất là phân bón đã giúp người nông dân nâng cao chất lượng sản phẩm và năng suất cây trồng, theo đó, nhiều gia đình có cuộc sống ổn định, kinh tế phát triển, nhất là những hộ trồng các loại cây công nghiệp. Thế nhưng, nếu sử dụng phân bón hóa học và thuốc BVTV quá nhiều, không cân đối sẽ làm giảm năng suất và chất lượng nông sản, thậm chí có thể làm đất xấu đi hoặc gây ô nhiễm môi trường.
Theo nghiên cứu mới nhất của các chuyên gia, có nhiều nguyên nhân dẫn đến ô nhiễm môi trường đất trong sản xuất nông nghiệp đó là ô nhiễm trong nguyên liệu sản xuất phân lân có chứa 3% flo. Khoảng 50 – 60% lượng flo này nằm lại trong phân bón. Khi bón nhiều phân lân sẽ làm tăng hàm lượng flo trong đất và sẽ làm ô nhiễm đất. Bên cạnh đó còn phát sinh các chất thải của nhà máy sản xuất phân lân có chứa 96,9% các chất gây ô nhiễm mà chủ yếu là flo. Khi bón đạm cho cây trồng, cây chỉ sử dụng được 40 – 60%, phần còn lại nằm trong đất và gây ô nhiễm đất; thứ hai là ô nhiễm thuốc BVTV, loại thuốc này nếu để tồn dư lâu dài trong môi trường đất sẽ gây chết tất cả những sinh vật có hại và có lợi trong môi trường đất. Ngoài ra, hiện tượng thừa đạm sẽ làm cho bộ phận của cây, nhất là các cơ quan sinh trưởng sẽ phát triển mạnh, tạo thêm nguồn thức ăn cho nhiều loài vi sinh vật gây hại. Đạm thừa làm cho vỏ tế bào cây trở nên mỏng, tạo điều kiện dễ dàng cho một số loài vi sinh vật gây bệnh xâm nhập, kích thích một số loài vi sinh vật trong đất xâm nhập vào rễ và gây hại cho cây… Ngoài ra, tập quán sử dụng phân bắc, phân chuồng tươi trong canh tác nông nghiệp còn phổ biến. Trong phân chuồng, phân bắc chưa hoai mục có chứa nhiều mầm bệnh cho người và gia súc và còn có thể gây hại cho rễ cây vì thế bón phân chuồng khi chưa hoai mục sẽ phản tác dụng.
Để giảm và hạn chế vấn đề ô nhiễm, thoái hóa tài nguyên đất nông nghiệp, các cơ quan chức năng cần đẩy mạnh tuyên truyền, tập huấn triển khai hỗ trợ tổ chức, cá nhân sản xuất bền vững, gắn sản xuất với bảo vệ môi trường để từng bước nâng cao nhận thức của người dân trong việc bảo vệ môi trường đất nông nghiệp. Bên cạnh đó, công tác tuyên truyền, nâng cao ý thức của người tiêu dùng, hướng họ đến thói quen sử dụng “nông sản sạch” cũng là yếu tố quan trọng để hỗ trợ, thúc đẩy người nông dân phát triển một nền nông nghiệp bền vững gắn liền với việc bảo vệ đất nông nghiệp. Nếu thay đổi nhận thức, thói quen sinh hoạt, không chỉ bảo vệ được tài nguyên đất mà sẽ cải thiện được rất nhiều vấn đề khác về môi trường.
