Trong toàn cảnh hội nhập và cách mạng công nghiệp lần thứ tư tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ trên toàn thế giới, khoa học và công nghệ ( KH và CN ) trở thành yếu tố nguồn vào quan trọng nhất của lực lượng sản xuất tân tiến có tác động ảnh hưởng quyết định hành động tới chất lượng và vận tốc tăng trưởng của những nền kinh tế tài chính. Ở Nước Ta, Đảng và Nhà nước ta luôn chăm sóc, xem trọng vai trò của KH và CN cùng với giáo dục và giảng dạy, KH và CN là quốc sách số 1, là nền tảng động lực tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội và bảo vệ Tổ quốc. Phát triển KH và CN và đổi mới phát minh sáng tạo là một trong những nâng tầm kế hoạch được nhấn mạnh vấn đề tại những dự thảo văn kiện trình Đại hội Đảng lần thứ XIII .Trong những năm qua, KH và CN Nước Ta đã đạt được nhiều văn minh và thành tựu điển hình nổi bật, góp phần thiết thực cho công cuộc công nghiệp hóa, tân tiến hóa quốc gia, củng cố quốc phòng và bảo mật an ninh, cải tổ phúc lợi xã hội và chất lượng đời sống người dân, góp thêm phần tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội bền vững và kiên cố .
Đẩy mạnh phát triển tiềm lực và trình độ
Công tác quản lý nhà nước về KH và CN từng bước được đổi mới, hành lang pháp lý trong lĩnh vực KH và CN được tạo lập toàn diện và đồng bộ hơn, tạo môi trường thuận lợi và cạnh tranh lành mạnh trong nghiên cứu sáng tạo. Đổi mới sáng tạo dần trở thành tư duy mới trong quản lý, điều hành; nhận thức rõ hơn về vai trò trung tâm của doanh nghiệp trong hệ thống sáng tạo quốc gia; từng bước xóa bỏ cơ chế quản lý hành chính quan liêu; áp dụng nguyên tắc cạnh tranh bình đẳng trong tuyển chọn nhiệm vụ KH và CN; thực hiện cơ chế khoán chi và kiểm soát chi thông thoáng; gắn nhiệm vụ nghiên cứu với nhu cầu thực tiễn và thị trường; trao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho các tổ chức KH và CN công lập; phát triển thị trường công nghệ, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo; hình thành doanh nghiệp KH và CN, doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo; khuyến khích doanh nghiệp thành lập viện nghiên cứu và đầu tư mạnh cho KH và CN; thí điểm mô hình thu hút, trọng dụng cán bộ khoa học tài năng trong nước và trí thức kiều bào.
Những đổi mới can đảm và mạnh mẽ về cơ chế, chủ trương đã góp thêm phần nâng cao tiềm lực và trình độ KH và CN của quốc gia. Đến nay, cả nước có 687 tổ chức triển khai điều tra và nghiên cứu khoa học và tăng trưởng công nghệ, 236 trường ĐH, ba khu công nghệ cao vương quốc, 13 khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, tám khu công nghệ thông tin tập trung chuyên sâu và gần 67 nghìn cán bộ điều tra và nghiên cứu. Đã hình thành những viện nghiên cứu và điều tra công nghệ công nghiệp theo quy mô tiên tiến và phát triển quốc tế ở khu vực công lập và tư nhân. Nguồn lực kinh tế tài chính cho KH và CN từ ngân sách nhà nước được duy trì mức 2 % tổng chi hằng năm ; góp vốn đầu tư từ doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp quy mô lớn ngày càng tăng mạnh ( chiếm 48 % tổng chi xã hội cho KH và CN ). Hạ tầng điều tra và nghiên cứu một số ít nghành trọng điểm như công nghệ sinh học, hóa dầu, vật tư, nguồn năng lượng, tự động hóa, na-nô, công nghệ giám sát, y học được góp vốn đầu tư tăng cường. Nguồn lực thông tin, nền tảng Tri thức Việt số hóa được góp vốn đầu tư, liên kết và san sẻ mở trong hội đồng. Thị trường công nghệ, hệ sinh thái khởi nghiệp phát minh sáng tạo tăng trưởng sôi động, mạng lưới hệ thống sở hữu trí tuệ và tiêu chuẩn – giám sát – chất lượng ngày càng hoàn thành xong, tạo môi trường tự nhiên thuận tiện cho doanh nghiệp, khuyến khích sự sinh ra của hàng nghìn doanh nghiệp khởi nghiệp có tiềm năng tăng trưởng .
Số lượng bài báo, khu công trình khoa học công bố quốc tế và sáng tạo của người Nước Ta tăng hằng năm ; vận tốc đổi mới công nghệ, năng lượng công nghệ của vương quốc và doanh nghiệp được tăng cường ; khoảng cách giữa Nước Ta và những nước trong khu vực được rút ngắn đáng kể trong xếp hạng năng lượng cạnh tranh đối đầu, năng lượng đổi mới phát minh sáng tạo toàn thế giới và ở 1 số ít nghành khoa học có thế mạnh. Năng lực đổi mới phát minh sáng tạo của Nước Ta liên tục tăng, năm 2017 tăng 12 bậc, năm 2018 tăng thêm ba bậc, năm 2019 và 2020 đạt thứ hạng tốt nhất từ trước tới nay, xếp thứ 42 trên 131 vương quốc, đứng vị trí số 1 nhóm vương quốc thu nhập trung bình thấp .
KH và CN thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội bền vững
Với những văn minh trong cơ chế quản lý, tăng cường góp vốn đầu tư cho tiềm lực và trình độ KH và CN, lực lượng KH và CN thật sự sát cánh cùng những cấp, những ngành và địa phương để bám sát thực tiễn, góp phần ngày càng thiết thực hơn cho sự nghiệp tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội của quốc gia .
Khoa học xã hội và nhân văn đã tăng trưởng mạng lưới hệ thống lý luận mới về vai trò của văn hóa truyền thống, lịch sử dân tộc, con người và những tác nhân tạo nên sự tăng trưởng vững chắc, giúp biến hóa nhận thức và hành vi, bồi đắp trí tuệ của con người Nước Ta trong xã hội tân tiến, bảo tồn và phát huy những giá trị tinh hoa của dân tộc bản địa, góp thêm phần thiết kế xây dựng những nền tảng của một xã hội văn minh và hội nhập với quốc tế văn minh. Khoa học chính trị và kinh tế tài chính phân phối những luận cứ thâm thúy và kịp thời trong việc nâng cao năng lượng chỉ huy của Đảng và hiệu lực hiện hành, hiệu suất cao của mạng lưới hệ thống chính trị ; đổi mới đồng điệu thể chế kinh tế tài chính, chính trị và xã hội ; có nhiều góp phần thiết thực trong việc bảo vệ sự không thay đổi chính trị của quốc gia trong điều kiện kèm theo mới. Các khu công trình điều tra và nghiên cứu về Biển Đông, nhìn nhận và dự báo kịp thời cục diện chính trị và ngoại giao trong khu vực, đã ship hàng đắc lực cho công cuộc đấu tranh bảo vệ chủ quyền lãnh thổ biển, hòn đảo và bảo mật an ninh, quốc phòng .
Khoa học tự nhiên đã có tân tiến vượt bậc về lượng và chất. Các điều tra và nghiên cứu trong nghành khoa học toàn cầu và thiên nhiên và môi trường đã góp thêm phần nâng cao năng lượng dự báo, phòng tránh và giảm nhẹ thiệt hại do thiên tai, đổi khác khí hậu ở Nước Ta. Nghiên cứu cơ bản trong khoa học tự nhiên có góp phần rất quan trọng trong giảng dạy và tăng trưởng nguồn nhân lực trình độ cao, nhất là bậc sau đại học ; gia cố nền tảng, năng lượng nghiên cứu và điều tra và đội ngũ cán bộ khoa học năng lực trong những trường ĐH, viện điều tra và nghiên cứu. Nhiều nhà khoa học trẻ đã nhận được những phần thưởng khoa học Gianh Giá trong nước và quốc tế .
Khoa học kỹ thuật và công nghệ tăng trưởng lên một tầm cao mới về năng lượng và trình độ. Trong nông nghiệp, những nhà khoa học Nước Ta tạo được những giống cây cối mới có hiệu suất và chất lượng tiêu biểu vượt trội so với khu vực và quốc tế : hiệu suất lúa cao gấp rưỡi Thái-lan và cao nhất ASEAN ; hiệu suất hồ tiêu và cá tra đứng đầu quốc tế ; hiệu suất cà-phê và cao-su đứng thứ hai quốc tế. Nhiều văn minh kỹ thuật và tiến trình công nghệ mới được ứng dụng trong trồng trọt, chăn nuôi, dữ gìn và bảo vệ sau thu hoạch và chế biến, mang lại hiệu suất cao kinh tế tài chính cao .
Trong công nghiệp và dịch vụ, những chuyên viên công nghệ trong nước đã đủ năng lượng phong cách thiết kế, sản xuất những thiết bị cơ khí đúng chuẩn, siêu trường, siêu trọng, giàn khoan dầu khí tự nâng ở vùng nước sâu ; phong cách thiết kế, thiết kế những loại cầu vượt sông khẩu độ lớn, hầm đường đi bộ, nhà cao tầng liền kề, nhà máy sản xuất nhiệt điện, thủy điện quy mô lớn. Công nghệ thông tin và tiếp thị quảng cáo thế hệ mới, công nghệ số được ứng dụng rộng trong những ngành dịch vụ ngân hàng nhà nước, hàng không, bưu chính viễn thông. Nhiều công nghệ cao như điện toán đám mây, trí tuệ tự tạo, tài liệu lớn, mạng di động 5G đã và đang được tăng trưởng .
Trong lĩnh vực y dược, Việt Nam nằm trong tốp ba nước ASEAN và 43 nước trên thế giới tự sản xuất được vắc-xin; làm chủ các kỹ thuật và công nghệ y học hiện đại ở trình độ cao như ghép đa tạng, thụ tinh nhân tạo, ứng dụng tế bào gốc và kỹ thuật sinh học phân tử. Trong đại dịch Covid-19, đã kịp thời nghiên cứu, phát triển kit xét nghiệm nhanh, rô-bốt, máy thở, vắc-xin, phác đồ điều trị và kháng thể đơn dòng để sản xuất thuốc đặc hiệu điều trị Covid-19; góp phần kiểm soát và khống chế thành công dịch bệnh, là minh chứng cho hiệu quả của sự đầu tư kiên trì và chiến lược cho tiềm lực KH và CN nước nhà trong nhiều năm qua.
Tiếp tục đổi mới tư duy và cơ chế, chính sách
Mặc dù đã đạt được nhiều tân tiến vượt bậc, nhưng KH và CN nước ta tăng trưởng chưa tương ứng với tiềm năng và vị trí quốc sách số 1. Đội ngũ cán bộ KH và CN tuy ngày càng tăng về số lượng nhưng thiếu những chuyên viên giỏi đầu ngành trong nhiều nghành tiên phong. Các khu công trình nghiên cứu và điều tra tầm cỡ quốc tế, có góp phần cải tiến vượt bậc so với tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội còn ít. Tốc độ đổi mới công nghệ trong những doanh nghiệp còn chậm, cho nên vì thế chất lượng tăng trưởng, hiệu suất, hiệu suất cao, sức cạnh tranh đối đầu của nền kinh tế tài chính thấp. KH và CN chưa thật sự trở thành động lực thôi thúc tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội .
Thực trạng đó đặt ra thử thách rất lớn cho lực lượng KH và CN khi quốc gia bước vào thời kỳ tăng trưởng mới, hội nhập ngày càng sâu rộng và chịu sự tác động ảnh hưởng toàn thế giới của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Dự thảo Văn kiện Đại hội XIII của Đảng xác lập, một trong ba nâng tầm kế hoạch, bên cạnh thể chế và hạ tầng, là cải tiến vượt bậc về chất lượng nguồn nhân lực, KH và CN và đổi mới phát minh sáng tạo. Trong thời hạn tới, cần liên tục đổi mới tư duy, phát hiện những nút thắt, dỡ bỏ những rào cản, hoàn thành xong cơ chế, chủ trương nhằm tạo thiên nhiên và môi trường thật sự thuận tiện, lành mạnh, giải phóng tiềm năng phát minh sáng tạo của những nhà khoa học, ngày càng tăng can đảm và mạnh mẽ hiệu quả và hiệu suất cao góp phần của hoạt động giải trí KH và CN so với những tiềm năng tăng trưởng quốc gia trong dài hạn .
Thứ nhất, cần tập trung chuyên sâu triển khai xong thể chế, chủ trương và pháp lý tương thích cơ chế thị trường và thông lệ quốc tế để tăng trưởng KH và CN, tôn trọng đặc trưng của lao động phát minh sáng tạo, gật đầu rủi ro đáng tiếc và độ trễ trong khoa học, dỡ bỏ những rào cản duy ý chí và hành chính hóa hoạt động giải trí KH và CN. Tiếp tục đổi mới cơ chế quản lý hoạt động giải trí KH và CN theo hướng chú trọng hiệu suất cao và ảnh hưởng tác động của trách nhiệm KH và CN trong xử lý những bài toán thực tiễn tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội của quốc gia. Chú trọng chất lượng và chỉ số tác động ảnh hưởng của những bài báo, khu công trình công bố quốc tế ; năng lực ứng dụng và kinh doanh thương mại hóa hiệu quả KH và CN trong đời sống công nghiệp và xã hội ; tăng cường công bố quốc tế trong nghành nghề dịch vụ khoa học xã hội và nhân văn. Cho phép thử nghiệm chủ trương mới, quy mô đổi mới phát minh sáng tạo và công nghệ mới .
Thứ hai, đổi mới mạng lưới hệ thống phát minh sáng tạo vương quốc lấy doanh nghiệp làm TT, trường ĐH, viện điều tra và nghiên cứu là chủ thể nghiên cứu và điều tra mạnh. Tiếp tục chăm sóc tăng trưởng hệ sinh thái khởi nghiệp phát minh sáng tạo lành mạnh. Tăng cường thiết chế hợp tác công – tư, đồng hỗ trợ vốn giữa Nhà nước và doanh nghiệp cho những trách nhiệm điều tra và nghiên cứu khoa học, tăng trưởng công nghệ và đổi mới phát minh sáng tạo. Phát triển đồng điệu, kết nối ngặt nghèo những ngành khoa học, đồng thời giữ nguyên tắc coi trọng khoa học xã hội và nhân văn, góp vốn đầu tư nền tảng cho khoa học tự nhiên, ưu tiên khoa học kỹ thuật và công nghệ ; nâng cao năng lượng đón đầu những ứng dụng KH và CN tiên phong ở trình độ cao .
Xác định trúng và đúng tầm trách nhiệm KH và CN, tập trung chuyên sâu góp vốn đầu tư và góp vốn đầu tư tới ngưỡng để xử lý những nhu yếu bức thiết trong tăng trưởng quốc gia, ngành, nghành và doanh nghiệp. Xem xét năng lực phân quyền và góp vốn đầu tư tăng trưởng tiềm lực KH và CN địa phương theo cụm, vùng chủ quyền lãnh thổ để phát huy được thế mạnh tổng hợp và lợi thế của vùng .
Thứ ba, bảo vệ những nguyên tắc công khai minh bạch, minh bạch, độc lập phản biện ( kể cả phản biện quốc tế ) trong tuyển chọn và xét chọn trách nhiệm KH và CN. Trao quyền tự chủ cho tổ chức triển khai, cá thể chủ trì trách nhiệm KH và CN và tổ chức triển khai KH và CN công lập, song song với cơ chế bắt buộc chịu sự nhìn nhận độc lập và giám sát xã hội, công khai minh bạch tác dụng hoạt động giải trí KH và CN. Rà soát thực trạng để góp vốn đầu tư có tinh lọc so với một số ít tổ chức triển khai KH và CN trọng điểm, hiệu suất cao ; xem xét chấm hết góp vốn đầu tư và giải thể những cơ sở hoạt động giải trí kém hiệu suất cao .
Thứ tư, liên tục đổi mới cơ chế góp vốn đầu tư và kinh tế tài chính cho KH và CN trên cơ sở cạnh tranh đối đầu lành mạnh, có trọng tâm, trọng điểm, dựa trên chỉ số đo lường và thống kê hiệu quả, hiệu suất cao đầu ra. Linh hoạt và đơn giản hóa thủ tục tuyển chọn trách nhiệm KH và CN, thanh quyết toán kinh tế tài chính theo thông lệ quốc tế, giảm tối đa những gánh nặng hành chính cho những nhà khoa học. Mạnh dạn giao quyền sở hữu tác dụng KH và CN có sử dụng ngân sách nhà nước cho cơ quan chủ trì để thôi thúc ứng dụng, thương mại kinh doanh hóa tác dụng nghiên cứu và điều tra. Tăng góp vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước cho KH và CN và có cơ chế kinh tế tài chính, kinh tế tài chính khuyến khích doanh nghiệp góp vốn đầu tư, tham gia mạnh hơn vào hoạt động giải trí nghiên cứu và điều tra, tăng trưởng và đổi mới công nghệ .
Thứ năm, tiếp tục đầu tư cải thiện hạ tầng KH và CN, tăng cường trang thiết bị nghiên cứu, nâng cao hiệu quả hoạt động của các phòng thí nghiệm trọng điểm, phòng thí nghiệm chuyên ngành; kiên trì đầu tư tăng cường tiềm lực thông tin KH và CN. Kết hợp đồng bộ giữa hạ tầng nghiên cứu, môi trường học thuật tiên tiến và tự chủ, chính sách đãi ngộ thỏa đáng và các cơ hội phát triển nghề nghiệp thuận lợi cho nhà khoa học. Mở rộng hợp tác quốc tế và kết nối, thu hút hiệu quả lực lượng khoa học là người Việt Nam ở nước ngoài. Trọng dụng, đãi ngộ người tài kết hợp đòi hỏi về tính liêm chính và đạo đức trong nghiên cứu.
Cải tổ cỗ máy quản lý nhà nước và nâng cao chất lượng đội ngũ nhân lực quản lý KH và CN ; đổi mới tư duy quản lý để ứng phó kịp với những đổi khác không ngừng và nhanh gọn của đời sống KH và CN ; vận dụng công nghệ kỹ thuật cao trong quản lý hoạt động giải trí KH và CN để giảm thủ tục hành chính so với những nhà khoa học, tổ chức triển khai KH và CN .
PGS, TS HUỲNH THÀNH ĐẠT
Ủy viên T.Ư Đảng, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ
