Đề nghiên cứu và phân tích bài thơ Tràng Giang hay và đạt điểm trên cao thì bạn không nên bỏ lỡ nội dung bài viết này … .
Hướng dẫn cách làm bài phân tích Tràng giang của Huy Cận
1. Phân tích nhu yếu đề bài
– Yêu cầu về nội dung: Phân tích nội dung, nghệ thuật của bài thơ Tràng giang
– Phạm vi tư liệu, dẫn chứng : những từ ngữ, chi tiết cụ thể, hình ảnh có trong nội dung bài thơ Tràng giang của Huy Cận
– Phương pháp lập luận chính : nghiên cứu và phân tích .
2. Luận điểm nghiên cứu và phân tích bài Tràng giang
– Luận điểm 1: Bức tranh thiên nhiên mênh mang, bất tận
– Luận điểm 2: không gian và thời gian qua bài thơ
– Luận điểm 3: Nỗi buồn da diết của nhà thơ
Lập dàn ý nghiên cứu và phân tích bài Tràng giang
1. Mở bài Tràng giang
– Giới thiệu về bài thơ Tràng giang và Huy Cận
Ví dụ mẫu :
– Mở bài gián tiếp Tràng giang
Có lẽ vạn vật thiên nhiên đẹp và bát ngát đại ngàn luôn làm khuấy động nỗi lòng và tâm thức con người, nó khuấy sâu thẳm vào lòng người khiến nỗi sầu càng sầu hơn, thế cho nên việc dùng vẻ đẹp bát ngát của vạn vật thiên nhiên để bày tỏ tâm trạng đã được rất nhiều thi sỹ sử dụng trong thơ trung đại. Nhưng Huy Cận đã tiếp thu phong vị đó vào tác phẩm “ Tràng Giang ” của mình, phổ thêm những nét mới lạ của thơ tân tiến ; qua đó, Huy Cận đã tạo nên cho người đọc những ấn tượng về khoảng trống của tác phẩm
– Mở bài trực tiếp nghiên cứu và phân tích Tràng giang
Huy Cận có những tác phẩm thơ nổi tiếng, mỗi bài thơ mang một phong cách rất riêng. Thơ của Huy Cận mang phong cách thơ hàm súc, triết lí và phục vụ cho cách mạng của nước ta. Một trong những tác phẩm thơ nổi tiếng là Tràng giang, bài thơ nằm trong tập thơ Lửa thiêng. Bài thơ thể hiện cảnh thu 1939, bài thơ được sáng tác khi tác giả nhìn bên bờ sông Hồng dưới dòng nước mênh mông sóng nước. Chúng ta cùng đi tìm hiểu bài thơ để biết rõ về phong cách thơ của Huy Cận.
Tham khảo thêm : Tuyển tập mở bài Tràng giang hay và phát minh sáng tạo
2. Thân bài nghiên cứu và phân tích Tràng giang
a) Luận điểm 1: Bức tranh thiên nhiên mênh mang, bất tận (Khổ 1)
– Những vòng nước xô đuổi nhau đến tận chân trời
– Qua khổ thơ còn biểu lộ nổi buồn miên man của tác giả
– Sự trôi nổi, phó mặc của tác giả trên dòng sông hữu tình
– Tâm trạng chia li, tán tác
b) Luận điểm 2: Không gian và thời gian qua bài thơ (Khổ 2)
– Không gian hoang vắng, vắng vẻ
– Không gian im re, tĩnh mịch
– Không gian được đẩy vô tận
– Cảnh vật khiến con người trở nên nhỏ bé
c) Luận điểm 3: Nỗi buồn da diết của nhà thơ
– Không có sự giao hòa, tương quan giữa con người với con người
– Cái tôi đơn độc, trống vắng, khát khao sự hòa hợp, đồng điệu giữa con người
– Bức tranh vạn vật thiên nhiên hiện lên một sự kì vĩ và trang trọng
– Nỗi buồn quê nhà, quốc gia, nỗi buồn da diết của tác giả
3. Kết bài Tràng giang
– Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật và thẩm mỹ :
+ Nội dung : Tràng giang thể hiện nỗi sầu của một cái tôi đơn độc trước vạn vật thiên nhiên to lớn, trong đó thấm đượm tình người, tình đời, lòng yêu nước thầm kín mà thiết tha .
+ Nghệ thuật : Bài thơ mang vẻ đẹp vừa cổ xưa, vừa tân tiến, sự tích hợp thuần thục giữa yếu tố Đường thi với yếu tố thơ mới. Chất Đường thi thấm đượm cùng những thủ pháp thẩm mỹ và nghệ thuật đặc trưng ( đối ngẫu, từ láy dùng theo lối tuy nhiên đối, tạo từ theo phong thái cổ xưa … )
Bạn đang xem : Phân tích Tràng giang ( Huy Cận )
– Nêu cảm nhận của em về bài thơ Tràng giang của Huy Cận
Ví dụ: Bài thơ Tràng giang của Huy Cận thể hiện tình yêu thiên nhiên, con người và thể hiện tình yêu quê hương, đất nước của tác giả. Qua bài thơ ta cảm nhận được tình yêu của tác giả đối với thiên nhiên.
4. Sơ đồ tư duy phân tích Tràng giang
Làm văn dựa trên sơ đồ tư duy Tràng giang là một trong những cách khoa học và hiệu quả mà không bỏ sót ý. Các em có thể tham khảo sơ đồ ngắn gọn dưới đây hoặc xây dựng sơ đồ chi tiết hơn theo ý hiểu của mình để triển khai bài văn được tốt hơn.
Sơ đồ tư duy ngắn gọn nghiên cứu và phân tích bài thơ Tràng giang ( Huy Cận )
Từ sơ đồ tư duy và hệ thống dàn ý bài Tràng giang trên đây, các em có thể triển khai được những bài văn cho đề bài phân tích bài thơ Tràng giang. Đừng quên tham khảo thêm các nội dung bài học trong phần soạn bài Tràng giang để có thể có được một bài làm đầy đủ, sâu sắc nhất.
// Ngoài gợi ý về dàn bài, THPT Sóc Trăng cũng đã tổng hợp một số bài văn phân tích Tràng giang – Huy Cận để làm mẫu cho các em tham khảo. Không chỉ nắm được cách phân tích bài thơ mà qua đó các em còn học hỏi thêm được những cách sử dụng từ ngữ trong bài văn sao cho phù hợp nhất.
Một số bài văn nghiên cứu và phân tích Tràng giang hay
Những mẫu bài văn phân tích Tràng giang sau đây sẽ giúp các em hình dung dễ dàng hơn cách triển khai nội dung bài viết cũng như mở rộng thêm vốn từ ngữ trong quá trình làm bài. Cùng tham khảo ngay nhé!
1. Phân tích Tràng giang bài văn mẫu số 1
Đời người không khỏi có những lúc bước chân lang thang đưa ta đến những sông hồ, bờ bãi, biển cồn, núi cao, đèo dốc những không gian trời nước mênh mông. Nghĩa là ta sẽ phải đối diện với cái vô cùng vô tận của không gian, cái vô thuỷ vô chung của thời gian. Khi ấy, ngay cả những người vô tâm nhất cũng không tránh khỏi cảm giác cô đơn. Bởi người ta thấy rõ hơn bao giờ hết rằng con người thật là nhỏ nhoi, kiếp người chỉ là thoáng chốc. Đời người sao quá phù du! Ta bỗng thấy mình như đang bơ vơ lưu lạc giữa cái mênh mông của đất trời, trôi nổi trong cái xa vắng, rợn ngợp của dòng thời gian. Ta bỗng thấy chơi vơi giữa thế gian này!… ấy là lúc có thể đọc thơ Huy Cận. Bởi đó là thế giới của Lửa thiêng, thế giới của Tràng giang. Thi sĩ đã cất lên giùm ta cái cảm xúc thuộc về nỗi sầu nhân thế cố hữu đó.
Ngày trước, để bênh vực cho bài Tràng giang ( cũng là bênh vực cho Thơ Mới ! ) người ta đã phải viện ra cái kỉ niệm của một chiến sỹ nào đó mà rằng : một người cách mạng như thế cũng rất yêu hai câu đầu của bài Tràng giang, vậy là bài thơ này trọn vẹn lành mạnh, mỗi buồn ở đấy là trong sáng, chứ không có hại gì ! Rồi ngay cả Xuân Diệu cũng phải lập cả một hàng rào che quanh để bênh vực cho lòng yêu vạn vật thiên nhiên của bài thơ. Không, lòng yêu vạn vật thiên nhiên tạo vật tự nó là một giá trị, ngang hàng với những tình yêu khác. Lòng yêu vạn vật thiên nhiên là một xúc cảm thuộc về nhân tính. Tự nó không cần bảo vệ !
“ Tràng giang ” không nhất thiết phải là sông Hồng, sông Cửu Long, hoàn toàn có thể là Hoàng Hà, Hằng Hà, Vonga, Dương Tử … cũng được chứ sao. Tràng giang là một tạo vật vạn vật thiên nhiên, nó hoàn toàn có thể được gợi ý, gợi tứ từ sông Hồng, từ một chỗ đứng xác lập là bến Chèm. Nhưng khi đã thành hình tượng “ Tràng giang ” thì nó đã khước từ mọi địa điểm đơn cử để trở thành một tạo vật vạn vật thiên nhiên phổ quát rồi. Tràng giang trước hết là thơ tạo vật, sau đó mới là thơ quốc gia. Vì thế, lòng yêu của thi sĩ trong đó trước hết là một lòng yêu dành cho vạn vật thiên nhiên tạo vật ! Chừng ấy chưa đủ tạo ra sự một thi phẩm tầm vóc hay sao !
Cảm hứng của bài thơ quả là cảm hứng khoảng trống. Không gian được trải ra từ mặt sông lên tận chót vót đỉnh trời, khoảng trống được mở ra từ thẳm sâu thiên hà vào tận thăm thẳm tâm linh con người. Ấy là một quốc tế vừa được nhìn bằng sự chiêm nghiệm cổ xưa, vừa được cảm nhận bằng tâm thế đơn độc của một cái “ tôi ” tân tiến, rất đặc trưng cho Thơ Mới. Có lẽ do đó chăng mà Tràng giang hiện ra như một bức tranh tạo vật trường cửu, lớn lao, vừa hoang sơ, vừa cổ kính, trong đó thi sĩ hiện lên như một lữ thứ đơn độc lạc loài ?
Trước hết, khoảng trống Tràng giang thuộc về bát ngát vô biên .
Ngay cái tên bài thơ đã như một cửa ngõ mở vào vô biên rồi. Tràng giang gợi ra hình tượng một con sông chảy mênh mang giữa trời đất. Và câu đề từ “ Bâng khuâng trời rộng nhớ sông dài ”, tuy vẫn còn nằm ngoài văn bản, nhưng nó đã như một bức rèm môi giới ta với vô tận, mà người đọc cần vén lên ; hoặc như một hiên chạy dọc mở thông vào vô biên, mà người đọc cần dấn bước .
Dầu sao, những hình ảnh sôi động của một quốc tế hoàn toàn có thể cảm nhận trọn vẹn trực quan chỉ thực sự mở ra với những câu đầu :
“ Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp
Con thuyền xuôi mái nước song song ”
Có lẽ cái chất thơ của sông nước đã nhập vào những câu thế này để phô bày vẻ đẹp của nó. Câu thứ nhất tả sóng, câu thứ hai tả những dòng trôi, những luồng nước trên mặt sông. Nếu câu thứ nhất gợi được những vòng sóng đang loang ra, lan xa, gối lên nhau, xô đuổi nhau đến tận chân trời, thì câu thứ hai lại vẽ ra những luồng nước cứ song song, rong ruổi mãi về cuối trời. Không gian vừa mở ra bề rộng, vừa vươn theo chiều dài. Đúng là nó có thấp thoáng âm hưởng hai câu thơ cũng tả sông nước trong bài Đăng cao nổi tiếng của Đỗ Phủ :
“ Vô biên lạc mộc tiêu tiêu hạ
Bất tận trường giang cổn cổn lai. ”
( Ngàn cây bát ngát, lá rụng xào xạc
Dòng sông dằng dặc, nước cuồn cuộn trôi. )
Cũng là đối xứng, nhưng Đỗ Phủ viết theo lối đối chọi, còn Huy Cận – có cải biên, chỉ dùng tương ứng thôi. Cũng dùng những từ láy nguyên để gợi tả, trong khi tác giả Đăng cao đặt ở giữa câu, thì tác giả Tràng giang lại đẩy xuống cuối câu. Nhờ thế hai từ láy nguyên điệp điệp và song song tạo ra được dư ba. Nghĩa là lời thơ đã ngừng mà ý hướng và âm hưởng vẫn còn vang vọng như dội mãi vào vô biên. Dòng sông lớn mang trong lòng mỗi nỗi buồn lớn !
Suốt dọc bài thơ, Huy Cận còn dày công khắc hoạ vẻ bát ngát vô biên bằng biết bao cụ thể giàu tính nghệ thuật và thẩm mỹ nữa. Vừa dùng cái lớn lao để gợi sự bát ngát, vừa dùng cái hữu hạn để gợi sự vô cùng. ấy là hàng trăm ngả sông, bao cồn đất, bao bờ xanh, bãi vàng, lớp lớp mây cao đùn núi bạc, ấy là một cành củi khô, một bóng chim nhỏ … Nhưng có lẽ rằng bức tranh vô biên của Tràng giang đạt đến tận cùng là ở hai câu này :
“ Nắng xuống trời lên sâu chót vót
Sông dài, trời rộng bến cô liêu. ”
Câu trên là sự vô biên được mở về chiều cao. Câu dưới là sự vô biên về cả bề rộng và chiều dài. Có một khoảng chừng khoảng trống đang co và giãn ra trong cụm từ : “ Nắng xuống, trời lên ”. Hai động từ ngược hướng lên và xuống đem lại một cảm xúc hoạt động rất rõ ràng. Nắng xuống đến đâu, trời lên đến đó. Và nó được hoàn tất bởi cụm từ “ sâu chót vót ”. Có cái gì như phi lí ! Có lẽ không chịu được vẻ phi lí mà có nhiều người đã cố ý in và viết thành “ sầu chót vót ” để dễ tưởng tượng hơn. Tiếc rằng, chính “ sâu ” mới là sự xuất thần của hồn thơ .
Đây không phải là sự lạ hoá ngôn từ. Nếu có, thì trước hết là sự lạ hoá trong cách nhìn, trong cảm xúc, ánh mắt tác giả không dùng lại ở đỉnh trời một cách thường tình để phân biệt về chiều cao, mà nó như xuyên vào đáy ngoài hành tinh để cảm nhận về chiều sâu. Song, dầu sao, đây vẫn là chiều sâu của một cái nhìn ngước lên. Cho nên, mới là “ sâu chót vót ” .
Chót vót vốn là một từ láy độc quyền của độ cao, bỗng phát huy một hiệu suất cao không ngờ. Nó còn gợi sắc thái chưa hoàn tất. Dường như cái nhìn của thi sĩ vươn tới đâu thì trời sẽ sâu tới đó, mỗi lúc một chót vót hơn. Vừa tương ứng vừa hô ứng với câu trên, câu thứ hai mở ra bát ngát, tít tắp. Câu thơ được viết giản dị và đơn giản, không chữ nào lạ, ngỡ như chỉ là sự sắp xếp những chiều kích của tràng giang, thế thôi ! Vậy mà thấy động. Các trạng thái tĩnh, những tính từ có vẻ như “ cựa quậy ” đòi động từ hóa. Trong áp lực đè nén của cái nhìn xa hút, có cảm xúc “ sông dài ” ( ra ) trời rộng ( thêm ) bến cô liêu ( đi ) vậy !
Thật lạ là, không có chữ nào lạ hóa, mà vẫn mới lạ. Thế mới biết, cái mới lạ chân chính trong nghệ thuật và thẩm mỹ chỉ hoàn toàn có thể bắt nguồn từ cái mới lạ của cảm hứng .
Là một người thuộc lớp Tây học, nhưng tâm hồn tác giả Lửa thiêng lại thấm đẫm Đường thi, nên khoảng trống Tràng giang cứ lãng đãng thơ Đường. Thơ cổ Nước Trung Hoa thật tinh diệu trong việc miêu tả cái trạng thái tĩnh của quốc tế. Có lẽ vì triết học nơi đây đã ý niệm tĩnh là gốc của động, tĩnh là cội nguồn của quốc tế ? Cùng với nó, tĩnh tại và thanh vắng cũng trở thành một tiêu chuẩn mĩ học thông dụng của cái đẹp trong vạn vật thiên nhiên và thẩm mỹ và nghệ thuật về vạn vật thiên nhiên .
Tái tạo cái tĩnh vắng bát ngát trong nghệ thuật và thẩm mỹ được xem là tái tạo hư không – một hư không chứa đầy âm nhạc, chứ không phải hư không trống rỗng. Huy Cận cũng tái tạo như vậy, nhưng thi sĩ muốn đi xa hơn. Cái thanh vắng của thơ xưa được cảm nhận bằng sự an nhiên tự tại. Còn sự trống vắng của Tràng giang lại là một quốc tế quạnh hiu, cơ hồ tuyệt đối hoang vắng. Đối diện với khoảng trống vô biên, trống trải, cái tôi ấy đi tìm kiếm sự cảm thông của đồng loại. Nhưng con người trọn vẹn vắng bóng .
Đúng ra, con người có thoáng hiện ra trong hình bóng chiếc thuyền ở đầu bài thơ. Một con thuyền “ xuôi mái ”, thụ động buông trôi trên dòng nước luân lạc. Và nó cũng chỉ hiện ra thoáng chốc, rồi sau đó nép mình vào bờ bãi nào mà biến mất trên sông nước, trả lại khoảng trống cho sự ngự trị của muôn ngả sông, nghìn luồng sóng :
“ Thuyền về nước lại sầu trăm ngả
Củi một cành khô lạc mấy dòng. ”
Khát thèm âm thanh của đời sống người, thi sĩ lắng nghe, không dám mơ đến thứ âm thanh náo động vui vẻ, chỉ mong gặp thứ âm thanh xoàng xĩnh nhất, buồn chán nhất của đời sống người, thế mà cũng không có :
“ Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều ”
Chữ “ đâu ” ở đầu câu hoàn toàn có thể hiểu là từ chỉ nơi chốn với nghĩa là “ đâu đó ”. Cũng hoàn toàn có thể hiểu là từ phủ định với nghĩa là “ đâu có ”. Dù theo nghĩa nào thì nó cũng nhằm mục đích nói đến đời sống tan rã, một đằng thì đã vắng bóng, một đằng thì đang vắng bóng mà thôi. Rồi cả những phương tiện đi lại giao lưu gợi sự xuất hiện của con người cũng không hề có :
“ Mênh mông không một chuyến đò ngang .
Không cầu gợi chút niềm thân thiện ”
Và sự phủ định sau cuối : “ Không khói hoàng hôn … ”. Vậy là ở đây không còn là cái thanh vắng của “ Đêm thanh hớp nguyệt nghiêng chén / Ngày vắng xem hoa bợ cây ” ( Nguyễn Trãi ), “ Lác đác bên sông chợ mấy nhà ” ( Bà Huyện Thanh Quan ), hay “ Ngõ trúc quanh co khách vắng teo ” ( Nguyễn Khuyến ) nữa. Tràng giang hiện ra như một quốc tế hoang sơ. Có lẽ từ thuở khai thiên lập địa đến giờ vẫn thế. Thi sĩ như một kẻ lữ thứ lạc vào giữa một hoang đảo. Trơ trọi, đơn độc đến tuyệt đối .
Và nỗi nhớ nhà dâng lên như một tiếng gọi tự nhiên. Đứng trước cảnh này, hơn nghìn năm trước Thôi Hiệu cũng chạnh lòng nhớ quê :
“ Nhật mộ hương quan hà xứ thị ?
Yên ba giang thượng sử nhân sầu ”
( Quê hương khuất bóng hoàng hôn
Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai ? )
Có lẽ đó là nỗi hoài hương của lòng sầu xứ chợt dâng lên trong hồn kẻ xa quê. Và nó cần có khói sóng để làm duyên cớ. Nỗi nhớ của tác giả Tràng giang có vẻ như mang sẵn, nên chả thấy viện đến thứ khói nào làm duyên cớ. Chừng như, nhớ nhà là cách duy nhất để vượt thoát, để trốn chạy nỗi đơn độc cố hữu mà thôi :
“ Lòng quê dợn dợn vời con nước
Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà ”
Dòng sông chảy mênh mang giữa trời đất đến đây như bỗng dội lên những tiếng sóng khác : tiếng sóng của lòng quê ! Hay chính lòng quê cũng đang xao xuyến dâng lên để thành một dòng tràng giang của tâm hồn mà nhập vào tràng giang của trời đất ?
Đứng trước những dòng sông lớn, ta có cảm tưởng như đang đối lập với sự vĩnh cửu, trường cửu. Nghìn năm trước khi chưa có ta, nó vẫn chảy thế này. Nghìn năm sau, khi ta đã tan biến khỏi mặt đất này, nó vẫn chảy thế kia. Tràng giang vẫn điềm nhiên dửng dưng không thèm biết đến sự xuất hiện của con người. Sự lặng lẽ của tràng giang là miên viễn. Đứng bên dòng sông lớn, hãy lắng nghe nhịp triều miên viễn mênh mang. Nó là nhịp của vĩnh hằng, nhịp của thiên hà. Và, tôi muốn nói đến một rực rỡ khó thấy hơn của Tràng giang nói riêng và Lửa thiêng nói chung : hình như Huy Cận đã nghe thấy và đã chuyển được nhịp chảy trôi miên viễn ấy vào trong âm hưởng của bài thơ .
Huy Cận đã biểu lộ điều đó bằng thứ âm vang lạ lùng của chữ nghĩa. Mà đa phần là nhờ sự âm vang của những yếu tố lặp và trùng điệp. Hãy quan tâm đến những từ láy, nhất là láy nguyên. Đâu phải ngẫu nhiên thi phẩm có tỷ lệ từ láy nguyên dày đến vậy : điệp điệp, song song, lớp lớp, dợn dợn, … ẩn hiện trong toàn bài. Chúng không chỉ gợi được dáng nét dáng nét đường bệ, mà còn gợi được nhịp hoạt động – hoạt động triền miên. Rồi, những cặp câu tương ứng như trùng lặp, tiếp nối đuôi nhau nhau, đuổi nhau không ngừng nghỉ :
“ Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp
Con thuyền xuôi mái nước song song ”
“ Nắng xuống / trời lên / sâu chót vót
Sông dài / trời rộng / bến cô liêu ”
Trong đó, những vế câu vừa cắt rời, vừa liên kết liên tục như một chuỗi dài cũng đã góp thêm phần tạo ra nhịp chảy trôi, rong ruổi, miên man .
Rồi rải rác những vế chỗ này nối, chỗ kia tiếp “ hàng nối hàng ”, “ Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng ” … Hàng nối hàng, bờ tiếp bờ, toàn bộ phụ họa hô ứng lẫn nhau cứ song song, điệp điệp, cứ nối nối, tiếp tiếp không cùng … khi hiện thành câu chữ, khi chìm trong âm vang. Tất cả những yếu tố ấy như những bè khác nhau, kết lại với nhau tạo thành một âm hưởng cứ ngầm chảy đây đó trong bài thơ : âm hưởng trôi xuôi bất tận. Phải chăng đó là cái nhịp trôi bí mật về phía hư vô không hề cưỡng được của cõi thế này ?
Phân tích khổ thơ cuối bài Tràng giang, hoàn toàn có thể nói đây là thứ âm hưởng vừa nằm trong vừa nằm ngoài ngôn từ, nó vừa thuộc ý thức vừa thuộc về vô thức của người làm thơ. Tôi cho đây là một trong những chỗ vi diệu nhất của thi phẩm này. Nó khiến cho ta có một cảm tưởng thật rõ ràng : cái mặt phẳng chữ nghĩa của cả bài thơ cũng như đang hoạt động xuôi dòng. Dòng tràng giang không chỉ chảy trong khoảng trống, mà còn chảy trong thời hạn … Từ thuở khai thiên lập địa, sông chảy miết qua những thời đại mà về đây ! Phải chăng đây là chiều thứ tư đầy mơ hồ và hư ảo của khoảng trống Tràng giang ?
Tôi đọc bài thơ bao nhiêu lần và không sao xoá được khỏi lòng mình cái cảm xúc bâng quơ này : mình là cái cành củi khô luân lạc trên dòng tràng giàng kia hay mình là cánh chim nhỏ lạc lõng dưới lớp lớp mây cao đùn núi bạc đó ! … Nó là cảm tưởng của một đứa trẻ ? Mà có vẻ như cũng là của một người già ? Bởi vì Tràng giang là dòng sông mà cũng là dòng đời chăng ?
( Bài viết của thầy Chu Văn Sơn )
2. Phân tích Tràng giang bài văn số 2
Khác với hồn thơ sôi nổi, nhiệt huyết gắn với công cuộc đổi mới sau cách mạng tháng Tám, thơ Huy Cận những năm trước cách mạng lại mang nét u sầu, buồn bã trước thời cuộc. Chẳng thế mà “Tràng giang” ra đời lại khắc họa nét cô đơn của cá thể trước không gian bao la của thiên nhiên. Cùng với nét u buồn khắc khoải trước không gian mênh mông, bài thơ còn là nỗi nhớ quê hương, thương đất nước đang chìm trong tang thương của thi sĩ.
Bài thơ được sáng tác vào năm 1939 in lần tiên phong trên báo “ Ngày nay ” sau đó in trong tập “ Lửa thiêng ” – tập thơ đầu tay của Huy Cận. Cũng chính tập thơ này đã đưa ông trở thành khuôn mặt tiêu biểu vượt trội của trào lưu “ Thơ mới ” thời kì đầu .
Ngay khi đọc tên bài thơ “Tràng giang” người ta có thể hình dung được tư tưởng và tâm tư mà tác giả gửi trong đó. Tiêu đề gợi ra một con sông dài, mênh mông, bát ngát. Tuy nhiên, ẩn sau hình ảnh sông dài còn là những mảnh đời bấp bênh, trôi nổi, u sầu. Câu đề từ “Bâng khuâng trời rộng nhớ sông dài” tiếp tục khẳng định nỗi niềm u uất, không biết tỏ cùng ai của nhân vật trữ tình trước không gian bao la của dòng sông.
Phân tích bài thơ Tràng giang ngay trong khổ tiên phong đến với người đọc bằng hình ảnh con sông buồn, chất chứa những nỗi niềm khó tả :
“ Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp
Con thuyền xuôi mái nước song song
Thuyền về nước lại sầu trăm ngả
Củi một cành khô lạc mấy dòng. ”
Vừa mới đọc khổ tiên phong, người đọc thấy được không khí u sầu, buồn bã trải qua những từ “ buồn ”, “ sầu ”, “ lạc cành khô ”. Câu thứ nhất miêu tả sóng, câu thứ hai tả những dòng trôi, những luồng nước trên mặt sông. Nếu như câu thứ nhất gợi được những vòng sóng đang loang ra, lan xa, xô đuổi nhau đến tận chân trời, thì câu thứ hai lại vẽ ra những luồng nước cứ song song, rong đuổi mãi về cuối trời. Trong câu thứ nhất “ sóng gợn ” là những vòng sóng nhỏ, lăn tăn. Nhưng chỉ cần một gợn sóng ấy thì Tràng giang đã “ buồn điệp điệp ”. Từ láy trọn vẹn “ điệp điệp ” như miêu tả nỗi buồn chồng chất lên nhau, hết lớp này đến lớp khác. Hình ảnh con thuyền “ xuôi mái nước song song ” lại gợi về cảm xúc đơn độc trên dòng nước bát ngát vô tận .
Hai câu thơ tích hợp làm cho khoảng trống vừa mở ra theo bề rộng, vừa vươn theo chiều dài. Tác giả liên tục khắc họa nỗi chia li qua câu thơ thứ ba. “ Thuyền ” và “ nước ” vốn dĩ là hai hình ảnh gắn bó, khăng khít với nhau nhưng qua con mắt của nhân vật trữ tình thì lúc này hai hình ảnh ấy không còn song hành với nhau nữa. “ Sầu trăm ngả ”, nỗi buồn, sự u hoài, buồn bã ngày càng dâng lên. Với câu thơ thứ tư tác giả sử dụng giải pháp hòn đảo ngữ “ củi một cành khô ” để nói về sự đơn độc, trơ trọi của “ củi ”. Số từ “ một ” chỉ một mình, đơn độc cùng với tính từ “ khô ” – hết nhựa sống, càng làm cho hình ảnh khô héo hơn .
Tác giả thật tài tình khi đã sử dụng thẩm mỹ và nghệ thuật đối “ một ” – “ mấy ” như nhấn mạnh vấn đề hơn sự cô độc của củi trên dòng sông. “ Lạc mấy dòng ” không chỉ diễn đạt nỗi niềm đơn độc của củi mà còn nói đến sự bấp bênh, trôi nổi khi “ lạc ” hết dòng sông này đến dòng sông khác. Nét độc lạ của câu thơ không chỉ là phép đối mà còn ở cách ngắt nhịp 1/3/3. Với cách ngắt nhịp ấy “ củi ” Open “ độc lập ” và điều đó càng làm rõ hơn tình cảnh một mình của sự vật này. Có thể nói, hình ảnh “ củi một cành khô ” đã phần nào nói lên tâm trạng thi sĩ – một con người tài hoa nhưng vẫn đang loay hoay giữa đời sống bộn bề. Như vậy, chỉ với khổ thơ tiên phong bức tranh vạn vật thiên nhiên buồn, sầu thảm đã hiện rõ. Nét bút tích hợp giữa cổ xưa và văn minh cũng phần nào giúp người đọc rõ hơn về tâm trạng của thi sĩ .
Khổ thơ thứ hai liên tục là khung cảnh buồn nhưng mang nét vắng ngắt, thiếu sức sống .
“ Lơ thơ cồn nhỏ gió vắng vẻ
Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều
Nắng xuống, trời lên sâu chót vót
Sông dài, trời rộng, bến cô liêu. ”
Huy Cận thật khôn khéo khi sử dụng hai từ láy trong cùng một câu thơ để miêu tả cảnh hoang vu, vắng vẻ hai bên bờ sông : “ Lơ thơ ” – thưa thớt, rất ít, “ vắng ngắt ” – yên lặng, ít người. Trên “ cồn nhỏ ” làn gió phảng phất không khí buồn, ảm đạm của chốn ít người, thiếu sức sống. Nó u sầu đến nỗi không nghe thấy tiếng ồn ào của phiên chợ chiều. “ Đâu ” diễn đạt cảm xúc mơ hồ, không xác lập được điểm tựa để bám víu. Như vậy, chỉ qua vài nét chấm phá của nhà thơ đã hiện lên bức tranh quê thê lương, thiếu sức sống. Đến với hai câu thơ tiếp, có vẻ như tác giả lan rộng ra tầm nhìn ra qua giải pháp đối “ nắng xuống ” – “ trời lên ” đã làm khoảng trống lan rộng ra về chiều cao, có một khoảng chừng khoảng trống đang co và giãn ra ở giữa .
Hai động từ ngược hướng “ lên ” và “ xuống ” mang lại cảm xúc hoạt động. Nắng càng xuống thì khung trời càng được kéo cao hơn. Và điểm nhấn chính là “ sâu chót vót ” – khoảng trống lan rộng ra cả về chiều sâu. “ Chót vót ” vốn là từ láy độc quyền khi nhắc đến chiều cao. Còn đã nói tới sâu thì người ta hay dùng “ sâu hun hút ” hoặc “ sâu thăm thẳm ”, … Chính cách dùng từ ngữ rực rỡ của Huy Cận đã gợi ra khoảng chừng không ngoài hành tinh sâu thăm thẳm, đó cũng là lúc nỗi buồn, đơn độc của nhà thơ dâng lên cao, trở nên vô cùng vô tận. Một góc nhìn đầy mê hoặc, mới mẻ và lạ mắt .
Câu thơ sau cuối thi sĩ dùng khoảng trống rộng để nói về nỗi đơn độc, vắng vẻ. “ Bến cô liêu ” – buồn, thưa thớt trơ trọi giữa khoảng trống to lớn của sông, trời. Toàn cảnh khổ hai là một màu đơn độc, vắng vẻ, trái chiều với hình ảnh cảnh vật thưa thớt là khoảng trống bát ngát, nhấn mạnh vấn đề hơn nỗi u sầu vạn cổ .
“ Bèo dạt về đâu hàng nối hàng
Mênh mông không một chuyến đò ngang
Không cầu gợi chút niềm thân thương
Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng. ”
Phân tích khổ thơ thứ ba trong bài Tràng giang, hình ảnh trong khổ thơ thứ ba đã trong bước đầu có hoạt động với động từ “ dạt ”, nhưng sự vật đi kèm với động từ này là “ bèo ”. “ Bèo ” vốn là hình ảnh tượng trưng cho sự bấp bênh, chìm nổi, không có nơi ở không thay đổi. Đã thế cụm từ “ hàng nối hàng ” càng diễn đạt sự vô định, chông chênh khi hàng này đến hàng khác “ nối đuôi ” nhau. Không gian trái chiều với thực tại của cảnh vật. Tác giả mong ngóng hoàn toàn có thể nhìn thấy chuyến đò để cảm nhận được sự sống. Nhưng đáp lại sự mong đợi ấy là “ không một chuyến đò ngang ” .
Ở khổ thơ này, thi sĩ sử dụng nhiều từ phủ định : “ không đò ” và giờ tiếp đến là “ không cầu ”. Hình ảnh chiếc cầu gợi lên hình dáng miền quê, mang nỗi niềm “ thân thương ”. Nhưng vì hình ảnh này không có nên thành ra cảm xúc lạ lẫm, đơn độc được cảm nhận rõ. Với câu thơ cuối của khổ tác giả sử dụng nhiều sắc tố để chấm phá cho bức tranh. “ Bờ xanh tiếp bãi vàng ” – sắc tranh tươi đẹp, điển hình nổi bật nhưng đi kèm với từ láy “ lặng lẽ ” làm chìm sắc tố này xuống. Giờ đây hai hình ảnh này không còn được tươi tắn như sắc tố khởi đầu của nó. Từ láy này cũng làm cho không khí vắng vẻ “ lây lan ” từ vật này sang vật khác. Tất cả sự vật đều nhấn chìm trong cô độc .
Nếu như ba khổ thơ tiên phong là bức tranh vạn vật thiên nhiên buồn, lạng lẽ thì khổ thơ sau cuối chính là tâm tư nguyện vọng, tấm lòng của thi sĩ :
“ Lớp lớp mây cao đùn núi bạc
Chim nghiêng cánh nhỏ bóng chiều sa
Lòng quê dợn dợn vời con nước
Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà. ”
Xuyên suốt bài thơ tác giả liên tục sử dụng thủ pháp thẩm mỹ và nghệ thuật là từ láy. “ Lớp lớp ” – chồng chất lên nhau, “ đùn ” là đè lên làm cho một vật gì đó hạ thấp xuống. Như vậy, với câu thơ đầu khổ bốn tác giả lại vẽ tiếp bức tranh quê nhà với hình ảnh to lớn nhiều lớp mây đè lên núi bạc. Hình ảnh “ chim nghiêng cánh nhỏ ” gợi cảm giác nhỏ bé, bơ vơ. “ Nghiêng ” – không vững vàng. Hình ảnh này trái chiều với vế ở sau “ bóng chiều sa ” .
Trên nền bóng chiều to lớn là hình ảnh cánh chim nhỏ lo âu, còn đang mơ hồ cho con đường tìm nơi trú của mình. Hình ảnh cánh chim này đã từng phát hiện trong “ Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ ” ( Mộ – Hồ Chí Minh ), tạm dịch “ Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ ”. Đến với câu thơ thứ ba tác giả đã nói lên nỗi lòng nhớ quê của mình. “ Dợn dợn ” là gợi lên, dấy lên, có nỗi niềm khó nói. Cứ mỗi khi nhìn thấy “ con nước ” là lòng yêu quê nhà của tác giả lại dâng lên. Tuy nhiên, nét rực rỡ lại nằm ở câu thơ sau cuối : “ Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà ”. Hơn nghìn năm trước Thôi Hiệu cũng từng chạnh lòng nhớ quê mà thốt lên rằng :
“ Nhật mộ hương quan hà xứ thị
Yên ba giang thượng sử nhân sầu. ”
( Quê hương khuất bóng hoàng hôn
Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai ? )
Nỗi buồn của hai thi sĩ có 1 số ít điểm khác nhau. Ở Thôi Hiệu do nhìn thấy khói sóng trên dòng sông nên buồn và nhớ về quê nhà, còn ở Huy Cận không nhìn thấy khói nhưng nỗi nhớ nhà vẫn dâng lên da diết. Nếu như Thôi Hiệu nhớ nhà là do đang xa xứ, đang ở xứ người còn nỗi nhớ của Huy Cận xuất phát từ một người đang đứng trên mảnh đất của mình nhưng bơ vơ, lạc lõng. Nỗi nhớ thương cũng xuất phát từ sự bất lực, ngán ngẩm của bản thân thi sĩ trước thời cuộc .
Đặc sắc thẩm mỹ và nghệ thuật trong “ Tràng giang ” trước hết phải nói tới sự phối hợp thuần thục giữa yếu tố cổ xưa ( thơ Đường thi ) và yếu tố thơ mới. Trong bài thơ tác giả sử dụng nhiều từ Hán Việt như tràng giang, bến cô liêu, … cùng với đó là đề tài vạn vật thiên nhiên cổ kính, hoang sơ, cái tôi nhỏ bé trước vạn vật thiên nhiên bát ngát mang đậm yếu tố Đường thi. Yếu tố thơ mới được bộc lộ trải qua cái tôi giàu cảm hứng, hình ảnh sinh động giàu sức gợi. Bên cạnh đó việc sử dụng những từ láy, phép đối cũng góp thêm phần làm rõ hơn sự nhỏ bé của con người trước thiên hà to lớn .
Sau khi nghiên cứu và phân tích bài thơ Tràng giang, tất cả chúng ta thấy Huy Cận không chỉ mang đến bức tranh vạn vật thiên nhiên to lớn, bát ngát mà qua đó tác giả còn nhấn mạnh vấn đề sự đơn độc của “ cái tôi ” trước ngân hà to lớn. Sự trái chiều này phần nào nói lên tình cảnh một mình, sự trôi nổi của những kiếp người. Đồng thời tác giả thể hiện nỗi niềm nhớ quê nhà, tình cảm thiết tha với quốc gia của mình .
3. Phân tích Tràng giang bài văn mẫu số 3
Mỗi ai khi đi xa đều mang trong mình chút hình chút bóng thân thương của dòng sông quê nhà. Đặc biệt so với những nhà thơ, nhà văn, dòng sông quê luôn là nguồn cảm hứng không khi nào vơi cạn, thôi thúc những nhà thơ không hề kìm lòng mà phải viết. Một dòng sông “ nước gương trong soi tóc những hàng tre ” trong thơ Tế Hanh, một con sông Đà trong tùy bút Nguyễn Tuân, một dòng sông Hương êm đềm trong văn Hoàng Phủ … Và chỉ khi đến với “ Tràng giang ” của Huy Cận, ta mới thấy hết được những gì đẹp nhất, thơ nhất nhưng cũng chứa chan tình quê trong cảm thức của tác giả .
Mang trong mình cả cái tài, cái tâm lẫn cái tầm, Huy Cận được ca tụng là nhà thơ lớn, nhà văn hóa lớn. Tuy am hiểu nhiều nền văn minh, văn hóa truyền thống của quả đât, hồn thơ ông vẫn đậm đà truyền thống dân tộc bản địa. Suối nguồn thơ ca truyền thống lịch sử đã rót vào tâm hồn Huy Cận những giai điệu du dương, khiến cho tiếng thơ – những khi đạt đến độ thuần thục – rất dễ đi vào lòng người. Thể thơ lục bát truyền thống lịch sử, thể thơ năm chữ của dân ca Nghệ Tĩnh – trong tay Huy Cận – vừa mộc mạc chân tình vừa và lắng đọng, hàm súc ; sắc thái biểu lộ được phát huy rõ ràng. Chất tâm lý bàng bạc khắp những tứ thơ .
Hình ảnh thơ Huy Cận thường không tinh tế, gây ấn tượng mạnh mà thâm trầm, khơi gợi ; như len nhẹ, như ngấm sâu vào tâm hồn và trí tuệ người đọc. Những bức tranh vạn vật thiên nhiên trong thơ Huy Cận thường rất ít đường nét, giản ước theo bút pháp cổ xưa, gợi nhiều hơn tả. Do đó, hoàn toàn có thể nói : ấn tượng khoảng trống có được – trước hết – nhờ phong vị Ðường thi. Nhà thơ Xuân Diệu có lần từng nhận xét : “ Thơ viết về quốc gia, vạn vật thiên nhiên và quê nhà là một điểm mạnh của Huy Cận. Dường như ở đây nhà thơ đã toát ra một mảng hương sắc sâu xa, cao đẹp nhất của tâm hồn mình ”. Và “ Tràng giang ” đã biểu lộ thâm thúy điều đó .
“Tràng giang” là bài thơ tuyệt bút in trong tập “Lửa thiêng” xuất bản năm 1940. Theo tác giả cho biết, vào một buổi chiều thu 1939, khi còn là sinh viên trường Đại học Canh nông, Huy Cận đứng ở bờ nam bến Chèm, ngắm dòng sông Hồng mênh mông, lòng dào dạt xúc động mà viết bài thơ này. Đó là những cảm nhận về tràng giang và một nỗi buồn man mác dâng lên lúc hoàng hôn khi nhà thơ đứng trước cảnh: “Sông dài, trời rộng, bến cô liêu.”
Có thể nói nhan đề của một bài thơ chính là cửa ngõ, là điểm xuất phát để người đọc hoàn toàn có thể lần mò theo đó mày mò nội dung và thẩm mỹ và nghệ thuật của tác phẩm. Và bài thơ “ Tràng giang ” cũng vậy, ý nghĩ, nỗi niềm thầm kín được gửi trọn trong nhan đề vẻn vẹn hai từ “ Tràng giang ” .
“ Tràng giang ” hay còn gọi là “ trường giang ” là một từ hán việt ý chỉ con sông dài. Nhưng tác giả lại lấy tên “ Tràng giang ” chứ không phải “ Trường giang ”. Bởi vốn dĩ “ Trường giang ” chỉ có ý nghĩa chỉ con sông dài đơn thuần như vậy ; nhưng ngược lại “ Tràng giang ” vừa nói con sông dài bát ngát, vừa nói lên tâm trạng, nỗi niềm của chính tác giả. Vần “ ang ” lê dài ra như nỗi niềm của Huy Cận chưa khi nào vơi khi đứng trước con sông to lớn bát ngát này .
Bước vào quốc tế của Tràng giang, ta như lạc vào một miền sông dài trời rộng đầy hấp dẫn :
Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp
Con thuyền xuôi mái nước song song
Thuyền về, nước lại sầu trăm ngả
Củi một cành khô lạc mấy dòng .
Câu thơ đầu mở ra với sóng. Không ồn ào, mạnh mẽ mà là “sóng gợn”. Động từ “gợn” vừa miêu tả tư thế, vừa miêu tả tâm thế. Bởi lẽ, “gợn” trước hết gợi đến những chuyển động vô cùng nhỏ, chậm rãi của sóng. Tuy là một động từ nhưng thực chất “gợn” gợi ra cái không khi tĩnh lặng, im ắng của thiên nhiên sông nước. Nghệ thuật lấy động tả tĩnh của nhà thơ sao thật tài tình. Chi tiết hé mở hoàn cảnh thiên nhiên, nhưng cũng mở ra không gian tâm trạng của nhà thơ. Ta thấy ở đó tâm thế của một con người mang trong mình sự sâu lắng, mà cũng đượm buồn.
Sóng không chỉ là sóng sông mà còn là sóng lòng, sóng tâm đang nhẹ nhàng từng gợn nhỏ, thấm cái “ buồn điệp điệp ” toát ra từ cảnh và dội vào lòng thi nhân. Từ láy “ điệp điệp ” không chỉ vẽ lên những đợt sóng gợn liên hồi của sông nước mà còn là dòng sông tâm trạng của nhà thơ, sóng lòng từng đợt từng đợt cuộn vào nhau. Đặc biệt hơn, ngay ở câu đầu, tác giả đã nhắc lại nhan đề bài thơ không phải không có dụng ý. “ Tràng giang ” là con sông vừa dài vừa rộng, gợi ra khoảng trống to lớn, choáng ngợp. Đặt giữa cái nền ấy là một con người lẻ bóng, nhỏ nhoi đang đưa cặp mắt buồn theo mấy con sóng lăn tăn tít tắp đến tận chân trời .
Điều này càng tô đậm thêm nỗi lòng của Huy Cận, một thi sĩ sẵn sàng chuẩn bị buồn mọi lúc mọi nơi. Nỗi buồn của người lữ thứ dừng chân trên quán chật đèo cao, buồn đêm mưa, buồn nhớ bạn, buồn khi nắng xuống, khi chiều lên, thậm chí còn là buồn khi không còn thấy những dấu chân trên đường .
Nếu như câu thơ đầu chập chùng sóng vỗ thì đến những câu tiếp theo đã thấp thoáng bóng hình của con thuyền. “ Con thuyền xuôi mái nước song song ” hay cũng chính là con thuyền trôi vô định, trôi song song dòng nước, cho con sóng đưa đi. Hình ảnh đó gợi cho tôi một tâm thế buông xuôi, phó mặc cho dòng đời, sự đời đưa đẩy của thi nhân. Cùng với nỗi “ buồn điệp điệp ” trên, câu thơ càng làm sáng tầng ý nghĩa thâm thúy này .
Có thể nói, câu thơ thứ ba là một phát minh sáng tạo tài tình của tác giả. Theo lẽ thường, nước đẩy, thuyền trôi. Thuyền trôi theo dòng nước. Nói cách khác, thuyền và nước không khi nào tách rời nhau, ngược chiều nhau. Nhưng với Huy Cận thì “ thuyền về, nước lại ”. Hai thế trái chiều gợi ra cái phi lí trong logic nhưng thực ra, xét ở bề sâu, bề sau, bề xa, ta càng hiểu được hơn nỗi lòng của người lữ khách miền sông nước .
Phải chăng đó là mặc cảm chia lìa trong cảm nhận của Huy Cận khi đứng trước sông dài trời rộng ? Cũng như Hàn Mặc Tử khi còn nằm trên giường bệnh, nhìn ra xa mà thấy “ Gió theo lối gió, mây đường mây ”. Đó là nỗi buồn đầy ám ảnh trong mặc cảm chia li. Thế nên Huy Cận “ sầu trăm ngả ”. Nỗi sầu to lớn mà không gì hoàn toàn có thể bù đắp được .
Toàn bộ nỗi lòng của nhà thơ sau cuối được kết đọng cả trong hình ảnh “ củi một cành khô lạc mấy dòng ”. Thơ ca từ cổ chí kim, nỗi buồn được cắt nghĩa dưới vô vàn hình hài góc cạnh khác nhau. Có cái nỗi buồn khi thấy “ cây ngô đồng, vàng rơi vàng rơi thu bát ngát ” ( Bích Khê ), có cái nỗi buồn trước “ rặng liễu vắng vẻ ” ( Xuân Diệu ), lại có cái buồn khi nghe thấy tiếng gà gáy não nùng trong thơ Lưu Trọng Lư. Nhưng có lẽ rằng, buồn trước một cành củi khô thì chưa khi nào Open trong kho tàng văn học Nước Ta. Củi chỉ những kiếp người nhỏ bé, xấu số, cũng trôi lênh đênh vô định trong dòng chảy của cuộc sống. Vậy nên, “ củi một cành khô lạc mấy dòng ” là điều không hề tránh khỏi .
Khổ thứ hai liên tục cái mạch thơ của khổ đầu :
Lơ thơ cồn nhỏ gió vắng vẻ
Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều
Nắng xuống, trời lên sâu chót vót
Sông dài, trời rộng, bến cô liêu .
Điều tiên phong gây ấn tượng trong lòng fan hâm mộ là phép hòn đảo ngữ. Từ láy “ lơ thơ ” được đặt lên đầu câu, tiếp nối đuôi nhau sau đó là “ cồn nhỏ gió vắng ngắt ”. Một câu mà Open liên tục ba tính từ chỉ sự xơ xác, nhỏ bé, một mình của tạo vật. Đìu hiu, hay cũng chính là cái buồn không ai san sẻ đang dậy sóng trong tác giả .
Thay vì là bức tranh vạn vật thiên nhiên như khổ một, khổ thơ thứ hai lại tái hiện đời sống hoạt động và sinh hoạt hàng ngày mà tiêu biểu vượt trội nhất là hình ảnh chợ chiều thời gian vãn. Chợ vốn dĩ miêu tả cảm xúc đông đúc, ấm no, tràn trề sức sống, đúng như Nguyễn Trãi từng miêu tả : “ Lao xao chợ cá làng Ngư Phủ ”. Đủ để thấy cái vui mắt sinh động của một phiên chợ. Huy Cận không như vậy, ông chọn cho mình thời gian vãn chợ như một tín hiệu nghệ thuật và thẩm mỹ rực rỡ. Chợ vãn là khi “ người về hết và tiếng ồn ào cũng mất. Trên đất chỉ còn vỏ bưởi, vỏ thị, lá nhãn và lá mía … ” ( Thạch Lam ). Chi tiết gợi ra cái hoang tàn, xơ xác, hiu quạnh, heo hút của làng quê miền sông nước, cũng là gợi mở cái buồn vô hạn trong lòng thi nhân .
Hai câu cuối là một phát minh sáng tạo thẩm mỹ và nghệ thuật tiêu biểu vượt trội cho cái hồn thơ đậm phong vị Đường thi của Huy Cận. Câu trước, câu sau đối nhau, niêm luật sử dụng ngặt nghèo cùng những động từ, tính từ đối nhau từng cặp : lên – xuống, dài – rộng như mở thêm cho khoảng trống. Sông nước đã rợn ngợp nay càng to lớn hơn nhiều lần. Sông nước mở ra theo chiều cao, chiều sâu, chiều dài, chiều rộng. Không gian như đang co và giãn từ từ theo mọi chiều kích. Đọc câu thơ ta thấy như mọi vật đang hoạt động ra xa hơn, cao hơn, rộng hơn, sâu hơn. Và ở chính giữa bức tranh ấy, ta thấy điểm trung tâm vẫn là bóng hình nhỏ bé tưởng chừng đơn độc, hiu quạnh giữa thiên hà. Nỗi buồn, nỗi sầu của thi nhân vì thế mà nhân lên gấp bội lần .
Khổ thơ thứ ba vẫn liên tục mạch xúc cảm về sự hờ hững, mất hết liên lạc giữa những sự vật. Con mắt nhà thơ nhìn vào bèo, những sinh thể nhỏ nhoi, yếu ớt giữa mặt nước bát ngát .
Bèo dạt về đâu, hàng nối hàng
Mênh mông không một chuyến đò ngang
Không cầu gợi chút niềm thân thiện
Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng .
Cảnh mênh mang, buồn bã, trống vắng của Tràng giang được nhân lên mấy lần phủ định. Chiếc cầu, con đò bắc nối đôi bờ, là biểu lộ của sự giao nối của con người và đời sống, thường gợi lên không khí sinh động, thân tình, gợi nhớ quê nhà : “ Chiếc cầu là nơi hò hẹn của đôi ta – Đêm trăng sáng trên cầu anh thổi sáo – Đêm trăng sáng chân cầu em giặt áo – Nhịp cầu nối những bờ vui ” ( Nhịp cầu nối những bờ vui ). Nhưng ở đây, không một chiếc cầu bắc nối đôi bờ, nghĩa là tuyệt nhiên không một dấu vết của sự sống hay một cái gì gợi đến tình người, lòng người muốn gặp gỡ lại qua đôi bờ hoang vắng .
Hai bờ sông cứ thế chạy dài về phía chân trời như hai quốc tế đơn độc, lạ lẫm, không khi nào gặp nhau, không chút niềm thân thiện của những tâm hồn đồng điệu. Cảnh “ tràng giang ” nay chỉ còn “ lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng ”. Bức tranh thật đẹp nhưng yên bình và buồn đến nao lòng .
Trên mặt nước ấy Open hình ảnh cánh bèo một mình, đơn độc, gợi đến thân phận “ cánh bèo mặt nước ” ( Nguyễn Du ), sự tan tác, chia lìa, phiêu bạt :
Phận bèo bao quản nước sa
Lênh đênh đâu nữa cũng là lênh đênh
( Nguyễn Du )
Câu thơ cho ta thấy : Bèo dạt hoa trôi trên dòng tràng giang hay cũng chính là kiếp trôi nổi của con người trong dòng thời hạn. Cả bốn câu, mỗi câu một nỗi buồn riêng, kéo nhau như sóng gợn trong lòng Huy Cận. Không nhìn dòng nước buồn hiu hắt nữa, nhà thơ dắt tất cả chúng ta nhìn đến cao hơn :
Lớp lớp mây cao đùn núi bạc
Chim nghiêng cánh nhỏ bóng chiều sa .
Trong thơ của Huy Cận cũng có cánh chim và đám mây như trong một số ít bài thơ cổ nói về buổi chiều, tuy nhiên, hai hình ảnh này không có tính năng hô ứng cho nhau như trong thơ cổ, mà chúng còn có ý nghĩa trái ngược nhau. Trong buổi chiều muộn, nhưng từng lớp, từng lớp mây trên cao kia vẫn chất chồng lên nhau, tạo thành những núi bạc, điển hình nổi bật trên nền trời xanh trong. Đây là một cảnh vật hùng vĩ biết bao !
Đó không phải đám mây đơn độc lững lờ trôi giữa tầng không khi chiều về như trong thơ của Hồ Chí Minh. Mây ở đây chất chồng, ánh lên trong nắng chiều, làm cho cả khung trời trở nên đẹp tươi và bùng cháy rực rỡ. Giữa khung cảnh ấy, một cánh chim nhỏ nhoi Open. Cánh chim bay giữa những lớp mây cao đẹp đẽ, hùng vĩ như càng làm điển hình nổi bật lên cái nhỏ bé của nó. Nó đơn côi giữa trời đất bát ngát, tựa như tâm hồn nhà thơ bơ vơ giữa đất trời này .
Đặt cánh chim và những núi mây bạc ở thế trái chiều, đã tô đậm thêm nỗi buồn trong lòng nhà thơ. Nỗi buồn như thấm đượm, lan tỏa trong khắp cả khoảng trống :
Lòng quê dờn dợn vời con nước
Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà .
“ Lòng quê ” hay cũng chính là hồn quê, tình quê trong lòng thi nhân, sự hướng tâm chứ không chỉ đơn thuần là tấm lòng chất phác, quê mùa. Hai từ “ dờn dợn ” cho ta cảm nhận sóng biển đang ở bên ta, sóng biển cũng biết nhớ thương hay tác giả đang nhớ thương vậy ? Hai từ “ dờn dợn “ còn gợi cho ta thấy được sự lên xuống uốn lượn của sóng biển hay nỗi nhớ trào dâng của nhà thơ khi đứng trước cảnh hoang vắng của một buổi chiều tà. Và nỗi nhớ ấy không chỉ một lần mà là liên tục, nhiều lần nhưng nỗi ấy mới chỉ là “ dờn dợn ” mà chưa phải là cuồng nhiệt. Câu thơ muốn nói lên lòng nhớ quê nhà khi tác giả đứng trước sông nước rợn ngợp .
Câu thơ sau cuối kết lại toàn bài. Đó chính là điểm nhấn thâm thúy nhất, đóng lại tư tưởng, tình cảm của bài thơ. “ Không khói hoàng hôn ” nghĩa là không một yếu tố ngoại cảnh nào ảnh hưởng tác động trực tiếp đến thi nhân nhưng tại sao nhà thơ vẫn nhớ nhà ?
Đặt trong thơ ca từ cổ chí kim, Thôi Hiệu đã từng bày tỏ nỗi hoài hương của mình thế này : “ Quê hương khuất bóng hoàng hôn / Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai ” ( Hoàng Hạc Lâu ). Trước cảnh mà dâng trào nên tình nhớ. Còn ở phần nghiên cứu và phân tích bài thơ Tràng giang của Huy Cận, ta lại thấy không một chút ít gợi nhớ nhưng tấm lòng nhà thơ vẫn hướng về quê cha đất tổ. Đủ để thấy cái tình quê ấy nó đậm đà biết nhường nào. Đặt trong hoàn cảnh ra đời bài thơ, Huy Cận đứng trước dòng sông quê nhà mà vẫn nhớ quê nhà, thâm trầm nhưng thâm thúy. Tình cảm ấy, tấm lòng ấy, mấy ai sánh kịp ?
Dưới hình thức một bài thơ đậm phong vị Đường thi, cấu trúc mạch lạc và cái tài phát minh sáng tạo ngôn từ, hình ảnh của tác giả, bài thơ hiện lên như một bản hòa ca mà ở đó, những nốt nhạc đều hợp sức tấu lên khúc ca yêu vạn vật thiên nhiên, quốc gia. Nhà phê bình Phan Cự Đệ có lần từng nhận xét : “ Các nhà lãng mạn gửi gắm vào trong thơ một tấm lòng tha thiết yêu vạn vật thiên nhiên quốc gia và một sự nâng niu so với tiếng Việt, lúc bấy giờ bị xem như tiếng mẹ ghẻ, tiếng con đòi …
Tiếng nói trong Thơ mới là tiếng mẹ đẻ yêu thương, cảnh sắc trong Thơ mới chính là quốc gia Nước Ta mĩ lệ với những vẻ đẹp riêng của từng vùng quê nhà ( “ Quê hương ” của Tế Hanh, “ Đây thôn Vĩ Dạ ” của Hàn Mặc Tử, “ Đà Lạt đêm sương ” của Quách Tấn, “ Chùa Hương ” của Nguyễn Nhược Pháp, “ Chiều xuân ” của Anh Thơ … ). Cho nên ta hoàn toàn có thể thuận tiện thống nhất với Xuân Diệu khi anh viết : “ Tràng giang ” là một bài thơ ca hát nước nhà quốc gia, do đó dọn đường cho lòng yêu giang sơn Tổ quốc ” .
Thời gian có thể phủ bụi một số thứ. Nhưng có những thứ càng rời xa thời gian, càng sáng, càng đẹp. “Tràng Giang” của Huy Cận là một bài thơ như thế. Cùng với tấm lòng chan chứa tình yêu quê hương đất nước của nhà thơ, thi phẩm sẽ còn sống mãi với chúng ta cho đến tận muôn đời.
4. Phân tích Tràng giang bài văn mẫu số 4
Huy Cận là nhà thơ nổi tiếng trong phong trào Thơ mới (1930 – 1945) với những tác phẩm có sự kết hợp giữa yếu tố hiện đại và cổ điển. Phong cách sáng tác của ông có sự khác biệt lớn gắn liền với hai thời điểm: trước cách mạng tháng Tám và sau cách mạng tháng Tám. Có thể nói đó là sự chuyển biến từ nỗi u sầu, buồn bã vì thời thế trước cách mạng cho đến không khí hào hứng vui tươi sau cách mạng gắn với công cuộc đổi mới. Bài thơ “Tràng giang” được viết trong thời kì trước cách mạng với một nỗi niềm chất chứa u buồn, gợi lên sự bế tắc trong cuộc sống của kiếp người trôi nổi lênh đênh. Bài thơ để lại trong lòng người đọc nhiều nỗi niềm khó tả.
Ngay từ nhan đề bài thơ, tác giả đã hoàn toàn có thể khái quát được tư tưởng và cảm hứng chủ đạo của bài thơ. Hai chữ “ Tràng giang ” hoàn toàn có thể nói là một con sông dài, bát ngát và bát ngát. Từ Hán việt này khiến người ta liên tưởng đến những bài thơ Đường của Trung Quốc. Nhưng chính “ tràng giang ” này cũng gợi lên được tâm tư nguyện vọng của người trong cuộc khi muốn nhắc tới những thân phận nổi trôi, nhỏ bé sống lênh đênh trên con sông dài tâm tưởng và sông của nỗi u uất như vậy .
Lời đề từ “ Bâng khuâng trời rộng nhớ sông dài ” một lần nữa khái quát lên chủ đề của bài thơ chính là nỗi niềm không biết bày tỏ cùng ai khi đứng giữa trời đất bát ngát và bát ngát. Cả bài thơ toát lên được vẻ đẹp vừa văn minh vừa cổ xưa, cũng là đặc trưng trong thơ của Huy Cận .
Bước vào bài thơ, khổ thơ tiên phong đã khiến người đọc liên tưởng đến một con sông chất chứa bao nỗi buồn sâu thẳm :
Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp
Con thuyền xuôi mái nước song song
Thuyền về nước lại sầu trăm ngả
Củi một cành khô lạc mấy dòng
Với một loạt từ ngữ gợi buồn thê lương “ buồn ”, “ xuôi mái ”, “ sầu trăm ngả ”, “ lạc mấy dòng ” phối hợp với từ láy “ điệp điệp ”, “ song song ” có vẻ như đã lột tả hết thần thái và nỗi buồn vô biên, vô tận của tác giả trong thời thế nhiều bất công như thế này. Ngay khổ thơ đầu, nét chấm phá của cổ xưa đã hòa lẫn với nét tân tiến. Tác giả đã mượn hình ảnh con thuyền xuôi mái và hơn hết là hình ảnh “ củi khô ” trôi một mình, đơn lẻ trên dòng nước bát ngát, vô tận, vô định .
Sức gợi tả của câu thơ thực sự đầy ám ảnh, một con sông dài, một con sông mang nét đẹp u buồn, trầm tĩnh càng khiến người đọc thấy buồn và thê lương. Vốn dĩ thuyền và nước là hai thứ không hề tách rời nhau nhưng trong câu thơ tác giả viết “ thuyền về nước lại sầu trăm ngả ”, liệu rằng có uẩn khúc gì chăng, hay là sự chia lìa không báo trước, nghe xót xa và nghe quạnh lòng hiu hắt quá. Một nỗi buồn đến tận cùng, mênh mang cùng sông nước dập dềnh. Điểm nhấn của khổ thơ chính là ở câu thơ cuối với hình ảnh “ củi ” gợi lên sự đơn chiếc, nhỏ bé, mỏng mảnh, trôi dạt khắp nơi. Cảm nhận nỗi buồn trong khổ đầu bài Tràng giang, hoàn toàn có thể nói câu thơ đã nói lên được tâm trạng của những nhà thơ mới nói chung ở thời kỳ đó, một kiếp người đa tài nhưng vẫn long đong, loay hoay giữa đời sống bộn bề eo hẹp như thế này .
Đến khổ thơ thứ hai có vẻ như nỗi hiu quạnh lại được tăng lên gấp bội :
Lơ thơ cồn nhỏ gió vắng vẻ
Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều
Nắng xuống trời lên sâu chót vót
Sông dài, trời rộng, bến cô liêu
Hai câu thơ đầu phảng phất một khung cảnh buồn thiu, vắng ngắt và lạng lẽ của một làng quê thiếu sức sống. Đó có phải là quê nhà của tác giả hay không. Hình ảnh “ cồn nhỏ ” nghe rất rõ tiếng gió vắng ngắt đến tái lòng ở ven dòng sông có vẻ như khoác lên mình một nỗi buồn mặc định. Ngay cả một tiếng ồn ào của phiên chợ chiều ở nơi xa cũng không hề nghe thấy, hay có chăng phiên chợ ấy cũng buồn đến hiu quạnh như thế này. Một câu hỏi tu từ gợi lên bao nỗi niềm chất chứa, hỏi người hay là tác giả đang tự hỏi bản thân mình. Từ “ đâu ” cất lên thật thê lương và không điểm tựa để bấu víu .
Khung cảnh hoang sơ, tiêu điều nơi bến nước không có một bóng người, không có một tiếng động thật chua xót. Hai câu thơ cuối tác giả mượn hình ảnh trời và sông để đặc tả sự bát ngát vô định. Không phải trời “ cao ” mà là trời “ sâu ”, lấy chiều cao để đo chiều sâu thực sự là nét tài tình, tinh xảo và độc lạ của Huy Cận. Hình ảnh sông nước bát ngát và một chữ “ cô liêu ” ở cuối đoạn có vẻ như đã lột tả hết nỗi buồn sâu thẳm không biết ngỏ cùng ai ấy .
Ở khổ thơ thứ ba, tác giả muốn tìm thấy sự ấm cúng nơi vạn vật thiên nhiên hiu quạnh này nhưng có vẻ như vạn vật thiên nhiên không như lòng người mong ngóng :
Bèo dạt về đâu hàng nối hàng
Mênh mông không một chuyến đò ngang
Không cầu gợi chút niềm thương nhớ
Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng
Sang khổ thơ thứ ba có vẻ như người đọc nhận ra một sự chuyển biến, sự hoạt động của vạn vật thiên nhiên, không còn u buồn và yên bình đến thê lương như ở khổ thơ thứ hai nữa. Từ “ dạt ” đã diễn đạt thật tinh xảo sự chuyển biến của vạn vật này. Tuy nhiên từ ngữ này gắn liền với hình ảnh “ bèo ” lại khiến cho tác giả tuyệt vọng vì “ bèo ” vốn vô định, trôi nổi khắp nơi, không có nơi bấu víu, cứ lặng lẽ dạt “ về đâu ”, chẳng biết dạt về đâu, cũng chẳng biết dạt được bao nhiêu lâu nữa. Mặt nước bát ngát không có một chuyến đò. Tác giả chỉ đợi chờ một chuyến đò để thấy được rằng sự sống đang sống sót nhưng có vẻ như điều này là không hề .
Mong ngóng gửi niềm thương nỗi nhớ về quê nhà nhưng tác giả nhận lại là sự lạng lẽ của vạn vật quanh đây qua từ láy “ lặng lẽ ” đến thê lương và vắng ngắt .
Ở khổ thơ cuối có vẻ như bút pháp của tác giả được đẩy lên cao nhất, nét vẽ chấm phá dùng rất đắc điệu :
Lớp lớp mây cao đùn núi bạc
Chim nghiêng cánh nhỏ bóng chiều sa
Lòng quê dợn dợn vời con nước
Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà
Có thể nói tư tưởng cũng như tâm tình của nhà thơ được gửi gắm qua khổ thơ này. Nét chấm phá “ mây cao ” và “ núi bạc ” giống như trong thơ Đường càng thêm sầu, thêm buồn hơn. Hình ảnh “ chim nghiêng cánh ” và “ bóng chiều sa ” là sự hữu hình hóa cái vô hình dung của tác giả. Bóng chiều làm thế nào hoàn toàn có thể nhìn thấy được nhưng qua ngòi bút và con mắt của tác giả người ta đã tưởng tượng ra được trời chiều đang dần buông xuống .
Hai câu thơ sau cuối chính là nỗi nhớ nhà, nhớ quê nhà của tác giả chẳng biết gửi vào đâu, chỉ biết chất chứa đong đầy trong trái tim. Câu thơ của Huy Cận khiến tất cả chúng ta liên tưởng đến tứ thơ của Thôi Hiệu : “ Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai ” là sóng của sông hay là sóng trong lòng người .
Bài thơ “Tràng giang” của Huy Cận với sự kết hợp bút pháp hiện thực và cổ điển đã vẽ lên một bức tranh thiên nhiên u buồn, hiu quạnh. Từ những lời văn phân tích bài thơ Tràng giang của Huy Cận, chúng ta có thể thấy được tâm trạng cô liêu, đơn độc của con người và một tình yêu quê hương, mong ngóng về quê hương chân thành, sâu sắc của Huy Cận.
4. Phân tích Tràng giang bài văn mẫu số 4
Nhà thơ Huy Cận tên thật là Cù Huy Cận, với giọng thơ rất riêng đã chứng minh và khẳng định tên tuổi của mình trong trào lưu thơ mới 1930 – 1945. Ông vốn quê quán Hương Sơn, TP Hà Tĩnh, sinh năm 1919 và mất năm 2005. Trước Cách mạng tháng Tám, thơ ông mang nỗi sầu về kiếp người và ca tụng cảnh đẹp của vạn vật thiên nhiên, tạo vật với những tác phẩm tiêu biểu vượt trội như : “ Lửa thiêng ”, “ Vũ trụ ca ”, Kinh cầu tự ”. Nhưng sau Cách mạng tháng Tám, hồn thơ của ông đã trở nên sáng sủa, được khơi nguồn từ đời sống chiến đấu và kiến thiết xây dựng quốc gia của nhân dân lao động : “ Trời mỗi ngày lại sáng ”, “ Đất nở hoa ”, “ Bài thơ cuộc sống “ … Vẻ đẹp vạn vật thiên nhiên nỗi ưu sầu nhân thế, một nét thơ tiêu biểu vượt trội của Huy Cận, được bộc lộ khá rõ nét qua bài thơ “ Tràng giang “. Đây là một bài thơ hay, tiêu biểu vượt trội và nổi tiếng nhất của Huy Cận trước Cách mạng tháng Tám .
Bài thơ được trích từ tập “ Lửa thiêng “, được sáng tác khi Huy Cận đứng ở bờ Nam bến Chèm sông Hồng, nhìn cảnh bát ngát sóng nước, lòng vời vợi buồn, cám cảnh cho kiếp người nhỏ bé, nổi trôi giữa dòng đời vô định. Mang nỗi u buồn hoài như thế nên bài thơ vừa có nét đẹp cổ xưa lại vừa đượm nét tân tiến, đem đến sự thú vị, yêu quý cho người đọc .
Bâng khuâng trời rộng nhớ sống dài
Sóng gợi Tràng giang buồn điệp điệp
… .
Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà .
Ngay từ thi đề, nhà thơ đã khéo gợi lên vẻ đẹp cổ xưa lại văn minh cho bài thơ. “ Tràng giang ” là một cách nói chệch đầy phát minh sáng tạo của Huy Cận. Hai âm “ anh ” đi liền nhau đã gợi lên trong người đọc cảm xúc về con sông, không riêng gì dài vô cùng mà còn rộng bát ngát, bát ngát. Hai chữ “ Tràng giang ” mang sắc thái cổ xưa lịch sự và trang nhã, gợi liên tưởng về dòng Trường giang trong thơ Đường thi, một dòng sông của muôn thuở vĩnh hằng, dòng sông của tâm tưởng .
Tứ thơ “ Tràng giang ” mang nét cổ xưa như thơ xưa ” Nhà thơ thường ẩn đằng sau cái bát ngát sóng nước, không như những nhà thơ mới thường biểu lộ cái tôi của mình. Nhưng nếu những thi nhân xưa tìm đến vạn vật thiên nhiên để mong hoà nhập, giao cảm, Huy cận lại tìm về vạn vật thiên nhiên để biểu lộ nổi ưu tư, buồn bã về kiếp người đơn độc, nhỏ bé trước ngoài hành tinh bát ngát. Đó cũng là vẻ đẹp đầy sức điệu đàng của tác phẩm, chứa đựng một ý thức tân tiến .
Câu đề từ đơn giản và giản dị, ngắn gọn với chỉ bảy chữ nhưng đã tóm gọn được cảm hứng chủ đạo của cả bài : “ Bâng khuâng trời rộng nhớ sống dài ”. Trước cảnh “ trời rộng ”, “ sông dài ” sao mà bát ngát, bát ngát của vạn vật thiên nhiên, lòng con người dấy lên tình cảm “ bâng khuâng ” và nhớ. Từ láy “ bâng khuâng ” được sử dụng rất đắc địa, nó nói lên được tâm trạng của chủ thể trữ tình, buồn bã, u sầu, đơn độc, lạc lõng. Và con “ sông dài ”, nghe miên man tít tắp ấy cứ vỗ sóng đều đặn khắp những khổ thơ, cứ cuộn sóng lên mãi trong lòng nhà thơ làm rung động trái tim người đọc .
Và ngay từ khổ thơ đầu, người đọc đã phát hiện những con sóng lòng đầy ưu tư, sầu não như vậy .
Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp ,
Con thuyền xuôi mái nước song song .
Thuyền về nước lại sầu trăm ngả
Củi một cành khô lạc mấy dòng .
Vẻ đẹp cổ xưa của bài thơ được biểu lộ khá rõ ngay từ bốn câu tiên phong này. Hai từ láy nguyên “ điệp điệp ”, “ song song ” ở cuối hai câu thơ mang đậm sắc thái cổ kính của Đường thi. Và không riêng gì mang nét đẹp ấy, nó còn đầy sức gợi hình, gợi liên tưởng về những con sóng cứ loang ra, lan xa, gối lên nhau, dòng nước thì cứ cuốn đi xa tận nơi nào, miên man miên man. Trên dòng sông gợi sóng “ điệp điệp ”, nước “ song song ” ấy là một “ con thuyền xuôi mái ”, lững lờ trôi đi. Trong cảnh có sự hoạt động là thế, nhưng sao chỉ thấy vẻ lặng tờ, bát ngát của vạn vật thiên nhiên, một dòng “ Tràng giang ” dài và rộng bát ngát không biết đến nhường nào .
Dòng sông thì bát ngát vô cùng, vô tận, nỗi buồn của con người cũng đầy ăm ắp trong lòng :
Thuyền về nước lại sầu trăm ngả
Củi một cành khô lạc mấy dòng .
Thuyền và nước vốn đi liền nhau, thuyền trôi đi nhờ nước xô, nước vỗ vào thuyền. Thế mà Huy Cận lại thấy thuyền và nước đang chia lìa, xa cách “ thuyền về nước lại ”, nghe sao đầy xót xa .
Chính lẽ do đó mà gợi nên trong lòng người nỗi “ sầu trăm ngả ”. Từ chỉ số nhiều “ trăm ” hô ứng cùng từ chỉ số “ mấy ” đã thổi vào câu thơ nỗi buồn vô hạn .
Tâm hồn của chủ thể trữ tình được thể hiện không thiếu nhất qua câu thơ rực rỡ : “ Củi một cành khô lạc mấy dòng ”. Huy Cận đã khéo dùng phép hòn đảo ngữ tích hợp với những từ ngữ tinh lọc, bộc lộ nỗi đơn độc, lạc lõng trước thiên hà bát ngát. “ Một ” gợi lên sự rất ít, nhỏ bé, “ cành khô ” gợi sự khô héo, hết sạch nhựa sống, “ lạc ” mang nỗi sầu vô định, trôi nổi, bập bềnh trên “ mấy dòng ” nước vạn vật thiên nhiên to lớn bát ngát. Cành củi khô đó trôi dạt đi nơi nào, hình ảnh giản dị và đơn giản, không tô vẽ mà sao đầy rợn ngợp, khiến lòng người đọc cảm thấy trống vắng, đơn côi .
Nét đẹp cổ xưa “ tả cảnh ngụ tình ” thật khôn khéo, tài hoa của tác giả, đã gợi mở về một nỗi buồn, u sầu như con sóng sẽ còn vỗ mãi ở những khổ thơ còn lại để người đọc hoàn toàn có thể cảm thông, đồng cảm về một nét tâm trạng thường gặp ở những nhà thơ mới. Nhưng cạnh bên đó ta cũng nhìn ra một vẻ đẹp tân tiến rất thi vị của khổ thơ. Đó là ở cách nói “ Củi một cành khô ” thật đặc biệt quan trọng, không riêng gì tóm gọn xúc cảm của toàn khổ, mà còn hé mở tâm trạng của nhân vật trữ tình, một nỗi niềm đơn côi, lạc lõng .
Nỗi lòng ấy được gợi mở nhiều hơn qua hình ảnh quạnh vắng của khoảng trống lạnh lẽo .
Lơ thơ cồn nhỏ gió vắng vẻ
Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều .
Hai từ láy “ lơ thơ ” và “ vắng ngắt ” được tác giả khéo sắp xếp trên cùng một dòng thơ đã vẽ nên một quang cảnh im re. “ Lơ thơ ” gợi sự rất ít, nhỏ bé “ vắng vẻ ” lại gợi sự quạnh quẽ. Giữa khung cảnh “ cồn nhỏ ”, gió thì “ vắng ngắt ”, một khung cảnh lạnh lẽo, tiêu điều ấy, con người trở nên đơn côi, rợn ngộp đến độ thốt lên “ Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều ” .
Chỉ một câu thơ mà mang nhiều sắc thái, vừa gợi “ đâu đó ”, âm thanh xa xôi, không rõ ràng, hoàn toàn có thể là câu hỏi “ đâu ” như một nỗi niềm khao khát, mong mỏi của nhà thơ về một chút ít sự hoạt động giải trí, âm thanh sự sống của con người. Đó cũng hoàn toàn có thể là “ đâu có ”, một sự phủ định trọn vẹn, chung quanh đây chẳng hề có chút gì sôi động để xua bớt cái tịch liêu của vạn vật thiên nhiên. Đôi mắt nhân vật trữ tình nhìn theo nắng, theo dòng trôi của sông .
Nắng xuống, trời lên sâu chót vót ,
Sông dài, trời rộng, bến cô liêu .
“ Nắng xuống, trời lên ” gợi sự hoạt động, lan rộng ra về khoảng trống, và gợi cả sự chia lìa ” bởi nắng và trời mà lại tách bạch khỏi nhau. “ Sâu chót vót ” là cảnh diễn đạt mới lạ, đầy phát minh sáng tạo của Huy Cận, mang một nét đẹp văn minh. Đôi mắt nhà thơ không chỉ dừng ở bên ngoài của trời, của nắng, mà như xuyên thấu và cả ngoài hành tinh, cả khoảng trống bát ngát, vô tận. Cõi vạn vật thiên nhiên ấy quả là bát ngát với “ sông dài, trời rộng ”, còn những gì thuộc về con người thì lại nhỏ bé, đơn độc biết bao ” “ bến cô liêu ” .
Vẻ đẹp cổ xưa của khổ thơ hiện ra qua những thi liệu quen thuộc trong Đường thi như ” sông, trời, nắng, cuộc sông con người thì buồn tẻ, chán chường với “ vãn chợ chiều ”, mọi thứ đã tan rã, chia lìa .
Nhà thơ lại nhìn về dòng sông, nhìn cảnh xung quanh mong mỏi có chút gì quen thuộc mang lại hơi ấm cho tâm hồn đang chìm vào giá lạnh, về đơn độc. Nhưng vạn vật thiên nhiên đã đáp trả sự khao khát ấy bằng những hình ảnh càng quạnh quẽ, vắng vẻ .
Bèo dạt về đâu, hàng nối hàng ,
Mênh mông không một chuyến đò ngang .
Không cần gợi chút niềm thân thương ,
Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng .
Hình ảnh cánh bèo trôi bồng bềnh trên sông là hình ảnh thường dùng trong thơ cổ xưa, nó gợi lên một cái gì bấp bênh, nổi trôi của kiếp người vô định giữa dòng đời. Nhưng trong thơ Huy Cận không chỉ có một hay hai cánh bèo, mà là “ hàng nối hàng ”. Bèo trôi hàng hàng càng khiến lòng người rợn ngợp trước vạn vật thiên nhiên, để từ đó cõi lòng càng đau đớn, đơn độc. Bên cạnh hàng nối hàng cánh bèo là “ bờ xanh tiếp bãi vàng ” như mở ra một khoảng trống bát ngát vô cùng, vô tận, vạn vật thiên nhiên tiếp nối đuôi nhau vạn vật thiên nhiên, dường không có con người, không có chút hoạt động và sinh hoạt của con người, không có sự giao hòa, nối kết :
Mênh mông không một chuyến đò ngang
Không cầu gợi chút niềm thân thiện .
Tác giả đưa ra cấu trúc phủ định “ … không … không ” để phủ định trọn vẹn những liên kết của con người. Trước mắt nhà thơ giờ đây không có chút gì gợi niềm thân thương để kéo mình ra khỏi nỗi đơn độc đang bao trùm, vây kín, chỉ có một vạn vật thiên nhiên bát ngát, bát ngát. Cầu hay chuyến đò ngang, phương tiện đi lại giao kết của con người, có vẻ như đã bị cõi vạn vật thiên nhiên nhấn chìm, trôi đi nơi nào .
Huy Cận lại khéo vẽ nét đẹp cổ xưa và tân tiến cho khung trời trên cao ”
Lớp lớp mây cao đùn núi bạc ,
Chim nghiêng cánh nhỏ bóng chiều sa .
Bút pháp chấm phá với “ mây cao đùn núi bạc ” thành “ lớp lớp ” đã khiến người đọc tưởng tượng ra những núi mây trắng được ánh nắng chiếu vào như dát bạc. Hình ảnh mang nét đẹp cổ xưa thật trữ tình và lại càng thi vị hơn khi nó được khơi nguồn cảm hứng từ một tứ thơ Đường cổ của Đỗ Phủ :
Mặt đất mây đùn cửa ải xa .
Huy Cận đã vận dụng rất tài tình động từ “ đùn ”, khiến mây như hoạt động, có nội lực từ bên trong, từng lớp từng lớp mây cứ đùn ra mãi. Đây cũng là một nét thơ đầy chất tân tiến, bởi nó đã vận dụng phát minh sáng tạo từ thơ cổ xưa quen thuộc .
Và nét tân tiến càng thể hiện rõ hơn qua dấu hai chấm thần tình trong câu thơ sau. Dấu hai chấm này gợi mối quan hệ giữa chim và bóng chiều ” Chim nghiêng cánh nhỏ kéo bóng chiều, cùng sa xuống mặt Tràng giang, hay chính bóng chiều sa, đè nặng lên cánh chim nhỏ làm nghiêng lệch cả đi. Câu thơ tả khoảng trống nhưng gợi được thời hạn bởi nó sử dụng “ cánh chim ” và “ bóng chiều ”, vốn là những hình tượng thẩm mỹ và nghệ thuật để tả hoàng hôn trong thơ ca cổ xưa .
( Nguồn : Lớp Văn thầy Nhật )
Kiến thức bổ trợ
* Hoàn cảnh sáng tác Tràng giang
Bài thơ được sáng tác vào một chiều thu năm 1939, khi Huy Cận đứng ở bờ Nam bến Chèm sông Hồng ngắm cảnh. Chính cái khoảng trống mênh mang của sông Hồng và tâm lý về kiếp người nhỏ bé, trôi nổi, vô định đã gợi lên cảm hứng sáng tác bài thơ này .
* Ý nghĩa nhan đề và lời đề tựa bài thơ Tràng giang
– Nhan đề : Ngay từ thi đề, Huy Cận đã khôn khéo gợi lên vẻ đẹp cổ xưa mà văn minh cho bài thơ. “ Tràng giang ” là một cách nói chệch đầy phát minh sáng tạo của Huy Cận. Hai âm “ ang ” đi liền nhau đã gợi lên trong người đọc cảm xúc về con sông, không riêng gì dài vô cùng mà còn rộng bát ngát, bát ngát. Hai chữ “ tràng giang ” mang sắc thái cổ xưa nhã nhặn, gợi liên tưởng về dòng trường giang trong Đường thi, một dòng sông của muôn thuở vĩnh hằng, dòng sông của tâm tưởng .
– Lời đề tựa : Nhấn mạnh khoảng trống bát ngát và nỗi nhớ sâu thẳm trong lòng người .
* Một số nhận định về bài thơ Tràng giang và thơ Huy Cận nói chung
– “Tràng giang đã tiếp nối mạch thi cảm truyền thống với sự cách tân đích thực”.
– “ Ở Huy Cận, ta không thấy những tiếng kêu ầm ĩ, nóng nảy như ở tác giả Thơ Thơ và ta cũng không thấy cái buồn vơ vẩn và nhẹ nhàng như ở tác giả Tiếng thu. Huy Cận than thân thì ít mà góp tiếng khóc với đời thì nhiều ” .
( Vũ Ngọc Phan, Nhà văn tân tiến )
– “ Đời tất cả chúng ta nằm trong một chữ tôi. Mất bề rộng ta đi tìm bề sâu. Nhưng càng đi sâu càng thấy lạnh. Ta thoát lên tiên cùng Thế Lữ, ta phiêu lưu trong trường tình của Lưu Trọng Lư, ta điên cuồng với Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, ta đắm say cùng Xuân Diệu. Nhưng động tiên đã khép, tình yêu không bền, điên cuồng rồi tỉnh, say đắm vẫn bơ vơ. Ta ngơ ngẩn buồn trở lại hồn ta cùng Huy Cận ” .
( Hoài Thanh, Thi nhân Nước Ta )
– “ Huy Cận đã cực tả được nỗi buồn hiu hắt, vươn lên giữa cái bát ngát vắng lạnh của một cõi lòng vời vợi yêu đương : Gió về lòng rộng không nghe / Hơi may hiu hắt bốn bề tâm tư nguyện vọng …
Trong đơn độc cảm hứng của thi nhân thật tinh xảo. Người ta cảm thấy cái buồn đến chầm chậm trong lòng một đêm mưa : Đêm mưa làm nhớ khoảng trống / Lòng run thêm lạnh nỗi hàn bát ngát … / Tai nương nước giọt mái nhà / Nghe trời nằng nặng nghe ta buồn buồn. ” Cái buồn nơi đèo cao quán chật, cái buồn của kẻ lữ – thử dừng ngựa sườn non và nhất là cái buồn vô duyên cớ, đặc biệt quan trọng lãng – mạn, cái buồn thật rất lâu rồi, bắt nguồn từ vạn kỷ và theo đuổi thi nhân trong cái bơ – vơ của kiếp người : Thuyền về nước lại sầu trăm ngả / Củi một cành khô lạc mấy giòng. ”
( Hà Như Chi, Một thời lãng mạn trong thi ca Nước Ta )
– “ Huy Cận đào sâu cái buồn mênh mang ấy quả đã góp thêm phần bổ túc một đề tài muôn thuở, làm nhiều mẫu mã thơ mới ở một quy trình tiến độ chuyên về đạo tình. Song ta cũng hoàn toàn có thể nói, qua năm 1938, ở xã hội Nước Ta, cái vui tươi tươi tắn người ta, kể cả người trẻ tuổi, uống đã tới chỗ cặn đắng. Cái buồn của Huy Cận đây phải chăng cũng là một phản ứng thời đại. Người ta nghĩ đến những lời rên rĩ bâng khuâng của Á Nam và Tản Đà. Chiếc linh hồn nhỏ là tác giả Lửa thiêng, phải chăng như một cánh chim đầu đàn tiên cảm cơn bão tố sắp tới. ”
( Phạm Thế Ngũ )
– “ Bầu trời của thiên hà là trời thơ của Huy – Cận, nhưng cũng nhân cái bát ngát mịt mù của khoảng trống mịt mù mà Huy – Cận cảm buồn cái nhỏ bé của mình, một sinh vật bộc lộ cho bơ vơ, lạnh lẽo đơn độc, trống trải, sầu đau trong kiếp nhân sinh. ”
( Nguyễn Tấn Long )
– “ Huy Cận đã nói giùm ta cái tâm sự đơn độc ngậm ngùi của mỗi cá thể, viết hộ ta nỗi buồn nhân thế giữa một xã hội nhiều tất bật ti tiện hơn là tình cảm thông, hài hòa. ”
( Sông Thai )
// Với những hướng dẫn chi tiết về cách làm bài phân tích Tràng giang trên đây cùng những bài văn mẫu hay, đạt điểm cao, hi vọng các em đã có thể tự cảm nhận và viết được một bài văn phân tích Tràng giang hay và sâu sắc, từ đó làm nền tảng để phát triển những đề bài khó hơn. Tham khảo thêm nhiều bài văn mẫu 11 hay của THPT Sóc Trăng em nhé!
Hướng dẫn nghiên cứu và phân tích bài thơ Tràng giang của Huy Cận cùng không thiếu dàn ý, những bài văn mẫu nghiên cứu và phân tích Tràng giang đạt điểm cao dành cho những em tìm hiểu thêm .
Đăng bởi : trung học phổ thông Sóc Trăng
Chuyên mục: Giáo dục
Bản quyền bài viết thuộc trường trung học phổ thông Sóc Trăng. Mọi hành vi sao chép đều là gian lận !
Nguồn san sẻ : Trường trung học phổ thông TP Sóc Trăng ( thptsoctrang.edu.vn )
