Từ lâu, nhiều người Nước Ta cho rằng mạnh thường quân đồng nghĩa tương quan với người giàu lòng nhân ái, nghĩa hiệp. Trong khi đó, điểm cơ bản nhất là những người Việt thiện nguyện giúp người mà không mong người được giúp báo đáp, còn Mạnh Thường Quân giúp người là để người được giúp giữ quyền, giữ tiền cho mình .Từ điển tiếng Việt ( NXB Thành Phố Đà Nẵng, 2007 ) có một mục từ Mạnh Thường Quân với hai nghĩa : một là người ” rất phong phú, yêu trọng hiền tài và hay dùng tài lộc để thao tác nghĩa ” ; hai là ” dùng để chỉ người giúp sức về mặt kinh tế tài chính cho một việc làm chung, một tổ chức triển khai … ” .
1. Mạnh Thường Quân tên thật là Điền Văn (? – 279 TCN), người nước Tề thời Chiến Quốc bên Trung Quốc. Mạnh Thường Quân có yêu trọng hiền tài và làm việc nghĩa với ai? Có, nhưng chủ yếu là với hơn ba ngàn tân khách trong nhà ông.
Đọc Sử ký của Tư Mã Thiên ( Phạm Văn Ánh dịch ) và Đông Chu liệt quốc của Phùng Mộng Long ( Nguyễn Đỗ Mục dịch ) thì thấy trong số đó có vài mưu sĩ, du thuyết, thám tử, nhiều võ sĩ và lưu manh lêu lổng không chịu làm ăn, tội phạm .Ông nuôi họ để họ giúp ông tạo khét tiếng, giữ mạng, giữ ghế và đi đòi nợ cho ông. ( Theo Lịch sử lưu manh, Cao Tự Thanh dịch, NXB Trẻ, 2002 ) .” Việc nghĩa ” gần như duy nhất được gán cho Mạnh Thường Quân là đốt giấy vay nợ của dân nghèo đất Tiết .Tuy nhiên, đó không phải là chủ ý của ông mà do Phùng Hoan, tân khách của ông, tự làm để ” bỏ thứ không hề đòi khiến dân ấp Tiết thân với ngài, ngài cũng tỏ được tiếng tốt ” ( Theo Tư Mã Thiên : Sử ký, Phạm Văn Ánh dịch, NXB Văn Học, năm nay ) .Trước đó, Mạnh Thường Quân sai Phùng Hoan đi đòi tiền lời dân đất Tiết, nhằm mục đích lấy tiền nuôi thực khách trong nhà ông .Người yêu trọng hiền tài và hay thao tác nghĩa thì không can dự vào việc giết người vô tội. Ấy nhưng, nói theo ngôn từ lao lý hiện hành, hoàn toàn có thể gọi Mạnh Thường Quân là chủ mưu hoặc chí ít cũng tòng phạm giết người vô tội. ” Mạnh Thường Quân qua Triệu, Bình Nguyên – quân nước Triệu – đối đãi như khách .Người Triệu nghe nói Mạnh Thường Quân hiền năng, kéo nhau ra xem, đều cười nói : ” Nghe nói Tiết công là người đường bệ, nay nhìn té ra chỉ là người đàn ông nhỏ thó ” .Mạnh Thường Quân nghe vậy, nổi giận. Tân khách đi cùng đều xuống xe, chém chết mấy trăm người, diệt một huyện rồi đi “. ( Tư Mã Thiên, sách đã dẫn ) .
2. Sở dĩ có chuyện ví những người hảo tâm, trọng nghĩa Việt Nam là Mạnh Thường Quân có lẽ do chân dung đầy đủ của Mạnh Thường Quân xuất hiện ở Việt Nam quá trễ.
Các bản dịch Sử ký ra tiếng Việt từ 1944 đến mười mấy năm đầu thế kỷ 21 đều chưa dịch phần Mạnh Thường Quân liệt truyện.
Trong khi đó, Mạnh Thường Quân hiện ra chỉ toàn phần sáng trong tiểu thuyết chương hồi Đông Chu liệt quốc từ bản dịch năm 1938 và tái bản nhiều lần .Dù nguyên do thế nào, theo người viết, việc ví những nhà hảo tâm Nước Ta như Mạnh Thường Quân là không tương thích .Tuổi Trẻ ra mắt một góc nhìn khác quanh từ ” mạnh thường quân ” :
Từ “mạnh thường quân” đã được Việt hóa lâu đời
Vấn đề nội dung ý nghĩa và nguồn gốc từ ngữ tiếng Việt xuất phát từ những điển tích, điển cố quốc tế là hiện tượng kỳ lạ giao thoa, tiếp biến ngôn từ thông thường giữa tiếng Việt và nhiều nước khác như Trung, Pháp, Anh, Nga … trong quy trình giao lưu văn hóa truyền thống suốt trường kỳ lịch sử dân tộc .Trong đó, vốn văn hóa truyền thống Trung Hoa qua hàng ngàn năm lịch sử vẻ vang đã ảnh hưởng tác động sâu đậm đến văn hóa truyền thống nước ta .Do đó lúc bấy giờ, khá nhiều từ Hán Việt có nguồn gốc từ văn hóa truyền thống Trung Quốc, hội đồng người Việt vẫn hằng sử dụng mà không mấy chăm sóc đến nguồn gốc nguồn gốc của nó .Nhiều từ ngữ vốn là tên riêng của những nhân vật lịch sử dân tộc hay nhân vật văn học Trung Quốc, qua quy trình sử dụng vĩnh viễn, gia nhập tự nhiên vào ngôn từ tiếng Việt, nay đã được ” chung hóa ” ( không viết hoa ) thành từ tiếng Việt như : đạo chích, sở khanh, thạch sùng, mạnh thường quân …
Do đó, chúng ta có thể dùng các từ nêu trên với nghĩa hiện hữu trong tiếng Việt, ví dụ: “mạnh thường quân: người hay giúp đỡ cho một việc chung, một tổ chức” [1091, Đại từ điển tiếng Việt], mà không nhất thiết phải băn khoăn về nguồn gốc điển tích, tìm hiểu cặn kẽ xuất xứ, cũng không cần áy náy về việc gây tổn thương cho đối tượng áp dụng.
Tất nhiên, trong những ngữ cảnh đơn cử, hoàn toàn có thể thay từ ” mạnh thường quân ” bằng từ ” nhà hảo tâm “, ” nhà từ thiện ” …, nhưng rõ ràng biên độ nghĩa của những từ trên không trọn vẹn trùng khớp với nhau, mỗi từ mang sắc thái ngữ nghĩa tinh xảo khác nhau, không hề thay thế sửa chữa cho nhau trong mọi trường hợp .
ĐỖ THÀNH DƯƠNG
Bất ngờ đằng sau ‘kiềng bốn chân’ và ‘độ Richter’ TTO – Không có dự tính đề cập đến quy mô VACR, một phần bài viết này nhằm mục đích vấn đáp câu hỏi kiềng bốn chân có vững hơn kiềng ba chân.
