Trong phát thanh văn minh, dẫn chương trình trở thành việc làm rất là quan trọng. ở nhiều Đài phát thanh lớn trên quốc tế, chức vụ dẫn chương trình đã được định danh từ rất lâu. ở nước ta, việc làm này cũng đã khởi đầu được coi trọng. Vài năm trở lại đây, Đài TNVN đã mở 1 số ít lớp thời gian ngắn về dẫn chương trình do những chuyên viên quốc tế giảng dạy, nhằm mục đích đào tạo và giảng dạy cho Đài đội ngũ những nhà báo ngoài năng lực viết bài, còn có năng lực dẫn chương trình chuyên nghiệp .
Vậy, dẫn chương trình là gì ? Trước hết, tất cả chúng ta cần phân biệt hai dạng dẫn chương trình khác nhau :
– Dạng thứ nhất : dẫn với tư cách “ móc nối ”, “ xâu chuỗi ”. Đây là cách nhà báo sử dụng ngôn từ để link những thành phần tin, bài, tiết mục … lại với nhau trong một chương trình ; hoặc link những chương trình lại với nhau trong một hệ chương trình, nhằm mục đích dẫn người nghe đi từ nội dung này tới nội dung khác trong hành trình dài tiếp đón thông tin. ở dạng dẫn này, người dẫn không tham gia vào quy trình sáng tạo tác phẩm, không can thiệp sâu vào nội dung của những chương trình .
– Dạng thứ hai : dẫn với tư cách là “ hoạt động giải trí dẫn chương trình ”. ở đây, dẫn chương trình được hiểu theo nghĩa rộng : là xu thế, điều khiển và tinh chỉnh, dẫn dắt chương trình từ đầu đến cuối. ở vai trò này, người dẫn thường trực tiếp tham gia vào quy trình phát minh sáng tạo ( viết tin bài hoặc ngữ cảnh, biên soạn chương trình ), bộc lộ trên sóng và chịu nghĩa vụ và trách nhiệm đến cùng về chất lượng chương trình. Chúng ta thường bắt gặp dạng dẫn này trong những cuộc toạ đàm, trao đổi, giao lưu ( gọi chung là forum phát thanh ) hay trong những cầu phát thanh trực tiếp …
Trong bài viết này, chúng tôi xin được đề cập sâu hơn đến phẩm chất, năng lượng của người dẫn chương trình trong dạng dẫn thứ hai – dẫn trong những cuộc toạ đàm, trao đổi, giao lưu. Trong những forum này, người dẫn chương trình có những trách nhiệm sau :
1 – Lựa chọn chủ đề, tích lũy những thông tin thiết yếu có tương quan đến chủ đề, xác lập sáng tạo độc đáo thực thi .
2 – Lựa chọn khách mời, trao đổi trước với khách mời về sáng tạo độc đáo thực thi và xác lập trách nhiệm của khách mời .
3 – Xây dựng ngữ cảnh ( ngữ cảnh khung, ngữ cảnh cụ thể ) và thực thi trước những phóng sự, phỏng vấn, ghi âm … phát xen kẽ trong forum .
4 – Thảo luận nội dung ngữ cảnh với người duyệt, ê kíp thực thi và kỹ thuật viên của chương trình .
5 – Thực hiện forum ( lên sóng, dẫn chương trình ). Trong khi dẫn chương trình, người dẫn phải tuân thủ những bước sau :
+ Bước 1, mở màn ( nêu nguyên do tổ chức triển khai forum, ra mắt chủ đề, ra mắt thành phần khách mời, tiếp thị chương trình, tiếp thị số điện thoại cảm ứng nếu là những forum trực tiếp … ) .
+ Bước 2, sử dụng mạng lưới hệ thống lời dẫn và câu hỏi để dẫn dắt, điều khiển và tinh chỉnh forum .
+ Bước 3, kết thúc forum .
Để bảo vệ sự thành công xuất sắc của những cuộc toạ đàm, trao đổi, giao lưu, người dẫn có vai trò rất là quan trọng. Theo chúng tôi, người dẫn chương trình trong những forum phải có những phẩm chất sau :
1. Phải giỏi về trình độ
Vấn đề năng lực chuyên môn luôn được đặt lên hàng đầu bởi vì người dẫn chương trình trong các diễn đàn chính là người trực tiếp quyết định chất lượng, sự thành công của các diễn đàn đó. Năng lực chuyên môn sẽ được thể hiện ở chỗ: anh chọn chủ đề nào cho chương trình, chọn đối tượng khách mời ra sao, thiết kế kịch bản (hệ thống câu hỏi, lời dẫn) như thế nào, phản xạ thông tin trong quá trình dẫn dắt ra sao, có khả năng xử lý thông minh những tình huống bất ngờ hay không…Nếu như với dẫn chương trình ở dạng “móc nối” tin, bài, tiết mục, nhà báo thường viết sẵn lời dẫn và tuân thủ nó trong quá trình dẫn dắt, thì trong các diễn đàn, người dẫn phải thể hiện được khả năng sáng tạo để tuỳ từng tình huống, tuỳ câu trả lời của khách mời, tuỳ sự giao lưu của thính giả mà dẫn dắt, đặt câu hỏi nhằm đạt đạt được hiệu quả cao nhất.
Năng lực trình độ của người dẫn còn được nhìn nhận ở việc anh ta có nắm chắc yếu tố hay không. Việc nắm chắc yếu tố sẽ giúp nhà báo có cái nhìn tổng lực, thâm thúy về chủ đề. Trên cơ sở đó, nhà báo có tư thế dữ thế chủ động, tự tin hơn trong quy trình dẫn dắt, trấn áp nguồn thông tin mà khách mời phân phối. Có thể ví người dẫn trong những forum như những người “ cầm quân ”. Vì vậy, trong quy trình dẫn dắt, họ còn cần phải có những phẩm chất của một vị chỉ huy chân chính : luôn dữ thế chủ động, bình tĩnh, tự tin để ứng xử nhạy bén và sáng suốt trong mọi trường hợp .
Như vậy, hoàn toàn có thể chứng minh và khẳng định, người dẫn chương trình trong những forum phải có năng lượng tổng hợp : vừa là một phóng viên báo chí, biên tập viên giỏi, là một dẫn chương trình năng động, nhạy bén. Trong nhiều trường hợp, còn phải là một đạo diễn tài ba, quyết đoán .
2. Vững vàng về bản lĩnh chính trị
Có thể chứng minh và khẳng định, chủ đề của những cuộc toạ đàm, trao đổi, giao lưu dù thuộc nghành nào cũng đều liên quan thiết thân đến chính trị, hay nói rộng ra, đó là những forum chính trị. Các forum này là nơi dân cư có thời cơ biểu lộ quan điểm, chính kiến của mình trước một hay nhiều yếu tố xã hội bức xúc, nóng bỏng. Vì vậy, người dẫn chương trình trong forum hơn ai hết, phải là người nắm chắc mọi đường lối, chủ trương, chủ trương của Đảng, Nhà nước để hoàn toàn có thể trấn áp được nội dung thông tin theo đúng mục tiêu tuyên truyền .
Người dẫn chương trình dù rất giỏi trình độ, nhưng nếu lơ là trau dồi bản lĩnh chính trị, nhận thức chính trị kém thì sẽ trở thành “ kẻ phá hoại có nghề ”. Điều này sẽ càng trở nên nguy cơ tiềm ẩn khi những cuộc toạ đàm, trao đổi, giao lưu được phát trực tiếp, không có điều kiện kèm theo để chỉnh sửa và biên tập, dàn dựng lại .
3. Tâm huyết với việc làm
Sở dĩ tất cả chúng ta nhấn mạnh vấn đề đến nhu yếu này chính do, trước bất kể một việc làm gì, nếu nhà báo có năng lượng nhưng không thiết tha với nó, không yêu, không say thì chắc như đinh hiệu quả đạt được sẽ không cao. Với những forum trực tiếp cũng vậy. Nhà báo phải tận tâm thì mới hoàn toàn có thể tìm ra được những sáng tạo độc đáo hay, mới ; tìm được những cách bộc lộ phát minh sáng tạo, độc lạ, mê hoặc người nghe. Nếu chỉ làm cho xong việc, với cái “ tâm ” lười biếng thì mỗi forum sẽ là một sự tái diễn, sẽ mất dần thính giả. Nhà báo Đình Khải, Phó trưởng Ban Thời sự, Đài Tiếng nói Nước Ta đã nói về yếu tố này như sau : “ Làm toạ đàm, giao lưu trực tiếp mà với cái đầu rỗng và không có tận tâm thì đó là một ” tội ” lớn. Tội tiêu tốn lãng phí tiền của, tội lạm dụng forum … ” .
4. Nắm vững những kỹ năng
Một cuộc toạ đàm, trao đổi, giao lưu là tổng hợp những kỹ năng : kỹ năng đặt yếu tố ; kỹ năng sử dụng câu hỏi ; kỹ năng dẫn dắt, link yếu tố ; kỹ năng tinh chỉnh và điều khiển, kiểm soát và điều chỉnh khách mời … Kỹ năng hoàn toàn có thể giúp cho nhà báo triển khai xong tốt hơn việc làm của mình. Ví dụ, kỹ năng đặt câu hỏi. Một câu hỏi đúng thì tất yếu sẽ không có hiệu suất cao bằng một câu hỏi trúng yếu tố. Nhưng, hỏi “ trúng ” rồi, lại cần phải có thái độ, giọng điệu làm thế nào để thu phục người được hỏi, làm họ vấn đáp trong tâm thế tự do, nhiệt tình. Như vậy thì thông tin thu được sẽ “ đắt ” hơn, và chính phong thái của người vấn đáp sẽ là cục “ nam châm hút ” hút “ tai nghe ” của thính giả. Tương tự như vậy, nếu người dẫn chương trình có nghệ thuật và thẩm mỹ đặt yếu tố, cách kiểm soát và điều chỉnh yếu tố tinh tế, hài hòa và hợp lý thì hiệu suất cao thông tin sẽ cao hơn .
4. Có thẩm mỹ và nghệ thuật nói trên sóng
Dẫn chương trình là nghệ thuật và thẩm mỹ lôi kéo bạn nghe đài đến với chương trình của mình, thế cho nên, người dẫn không hề chỉ tái hiện mặt phẳng con chữ, mà phải biểu lộ được vai trò phát minh sáng tạo trong cách dẫn. Trước hết, phải chú ý quan tâm đến giọng điệu. Trên phát thanh, điều quan trọng không chỉ là “ nói cái gì ” mà còn là “ nói như thế nào ”. Đó phải là giọng chuẩn, rõ ràng, mạch lạc, giàu sức truyền cảm, tạo được sự an toàn và đáng tin cậy so với công chúng trải qua độ xác nhận của thông tin .
Sau nữa, phải đặc biệt quan trọng quan tâm tới ngôn từ sử dụng. Ngôn từ vừa phải mang tính báo chí truyền thông để phân phối thông tin, gợi ý sự cảm thụ, vừa phải có chất văn học để mê hoặc, lôi kéo tai nghe. Nhà báo phải tiếp tục diễn đạt từ ngữ bằng ngôn từ nói tự nhiên, thân thiện, thân thiện và sôi động chứ không phải là giọng đọc quá điệu đà hoặc quá khô khan, tuân thủ những qui tắc ngữ pháp một cách cứng ngắc .
Diễn đàn phát thanh – đặc biệt là những diễn đàn trực tiếp đang là hình thức thông tin mũi nhọn của báo phát thanh hiện đại. Và người dẫn chương trình, người trực tiếp quyết định chất lượng, hiệu quả của các diễn đàn đó, buộc phải có năng lực đặc biệt. Điều đó đặt ra vấn đề là, các đài phát thanh phải lựa chọn cẩn thận, chính xác những nhà báo có khả năng dẫn chương trình. Các Ban Biên tập (hoặc các Đài phát thanh địa phương) nên có kế hoạch tuyển chọn, đào tạo, bồi dưỡng chức danh dẫn chương trình và phải có những chế độ đãi ngộ xứng đáng cho vị trí này.
Bản thân những nhà báo cũng phải nỗ lực rèn luyện. Trước hết là nâng cao trình độ nhiệm vụ, lan rộng ra tri thức, vốn sống để nhạy bén kịp thời với những chủ đề, đề tài hay, mới. Thứ hai, phải tôi luyện bản lĩnh chính trị bằng cách update tiếp tục những chủ trương, đường lối, chủ trương của Đảng, Nhà nước, của cơ quan báo chí truyền thông phát thanh nơi mình công tác làm việc. Thứ ba, phải rèn luyện năng lực nói trên sóng, bảo vệ tổng thể những nguyên tắc nói cho phát thanh và rèn luyện năng lực diễn thuyết trước đám đông. Thứ tư, trau dồi ngôn từ. Ngôn từ càng đa dạng chủng loại, phong phú, nhà báo càng sở hữu được những tinh tuý nhất của sự diễn đạt. /.
