Nhàn – Nguyễn Bỉnh Khiêm bao gồm tóm tắt nội dung chính, lập dàn ý phân tích, bố cục, giá trị nội dung, giá trị nghệ thuật cùng hoàn cảnh sáng tác, ra đời của tác phẩm và tiểu sử, quan điểm cùng sự nghiệp sáng tác phong cách nghệ thuật giúp các em học tốt môn văn 10
I. Tác giả
1. Tiểu sử – Cuộc đời
– Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) quê ở làng Trung Am, nay thuộc xã Lí Học, huyện Vĩnh Bảo, ngoại thành Hải Phòng.
Bạn đang xem: Hoàn cảnh sáng tác của bài thơ nhàn
– Năm 1535, ông đỗ Trạng nguyên và làm quan dưới triều Mạc.
– Khi làm quan, ông dâng sớ vạch tội và xin chém đầu mười tám lộng thần nhưng vua không nghe .- Sau đó, ông cáo quan về quê, lập quán Trung Tân, dựng am Bạch Vân, lấy hiệu Bạch Vân Cư Sĩ .- Ông dạy học, học trò có nhiều người nổi tiếng nên ông được đời suy tôn là Tuyết Giang Phu Tử ( Người thầy sông Tuyết ) .- Nguyễn Bỉnh Khiêm là người có học vấn uyên bác. Vua Mạc cũng như những chúa Trịnh, Nguyễn có việc hệ trọng đều hỏi quan điểm ông và ông đều có cách mách bảo kín kẽ, nhằm mục đích hạn chế cuộc chiến tranh, chết chóc .- Mặc dù về ở ẩn, ông vẫn tham vấn cho triều Mạc. Ông được phong tước Trình Tuyết hầu, Trình Quốc công nên có tên gọi là Trạng Trình .
2. Sự nghiệp văn học
– Nguyễn Bỉnh Khiêm là nhà thơ lớn của dân tộc bản địa- Ông để lại tập thơ chữ Hán Bạch Vân am thi tập ( khoảng chừng 700 bài ) và tập thơ chữ Nôm Bạch Vân quốc ngữ thi ( khoảng chừng 170 bài ) .- Nội dung thơ : thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm mang đậm chất triết lý, giáo huấn, ngợi ca của kẻ sĩ, thú nhàn nhã, đồng thời phê phán những điều xấu xa trong xã hội.
II. Tác phẩm
1. Tìm hiểu chung
a. Xuất xứ
– Nằm trong tập Bạch Vân quốc ngữ thi tập, bài số 73
b. Bố cục (2 phần)
– Phần 1 ( bốn câu đầu ) : Cuộc sống hàng ngày của nhà thơ- Phần 2 ( bốn câu sau ) : Quan niệm sống và vẻ đẹp nhân cách nhà thơ
c. Tư tưởng Nhàn
– Nhàn : Nhàn là có ít hoặc không có việc gì phải làm, phải lo nghĩ đến- Chữ Nhàn trong ý niệm thời trung đại :+ Nho giáo : “ Nhàn ” là một mục tiêu sống, một chuẩn tắc trong hành xử của những tầng lớp Nho sĩ. “ Nhàn ” chính là để giữ tròn thanh danh, khí tiết của bản thân trong thời loạn lạc .+ Đạo giáo – Phật giáo : là một trạng thái đạt đến cảnh giới tối cao, an tịnh, siêu thoát của “ hư tâm ”, “ tâm phật ” .→ Trong thơ trung đại Nước Ta : Tư tưởng “ nhàn ” được bộc lộ qua cách xuất – xử ; hành – tàng của những tầng lớp Nho sĩ trước thời cuộc, họ thường gửi gắm vào vạn vật thiên nhiên tâm sự của bản thân về thế sự .→ Trong thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nhàn là một nội dung lớn đồng thời là triết lý sống thông dụng của những tầng lớp nho sĩ thế kỉ XVI .
2. Tìm hiểu chi tiết
a. Cuộc sống hàng ngày của nhà thơ
* Hai câu đề :“ Một mai, một cuốc, một cần câuThơ thần dầu ai vui thú nào. ”- “ Một mai, một cuốc, một cần câu ” trở lại với đời sống thuần hậu, chất phác của một lão nông, tri điền, đào giếng lấy nước uống và cày ruộng lấy cơm ăn .- Tác giả sử dụng tích hợp khôn khéo thủ pháp liệt kê những dụng cụ lao động cùng với điệp từ “ một ” và nhịp thơ 2/2/3 cho thấy đời sống nơi thôn dã cái gì cũng có, tổng thể đã sẵn sàng chuẩn bị
– Các vật dụng gắn liền với công việc vất vả của người nông dân đi vào thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm một cách tự nhiên, thư thái như chính tâm hồn của nhà thơ.
– Con người tìm thấy niềm vui, sự thanh thàn trong đời sống, không gợi chút mưu tục. Một mình ta lựa chọn cách sống “ thơ thẩn ” mặc kệ ai kia “ vui thú nào ”. Tự mình lựa chọn cho mình một lối sống, một cách sống kệ ai có những thú riêng, âu đó cũng là bản lĩnh của kẻ sĩ trước thời cuộc .* Hai câu thực :“ Ta dại ta tìm nơi vắng vẻNgười khôn người đến chốn lao xao. ”- Thủ pháp trái chiều và cách nói ẩn dụ+ ” Ta dại ” ↔ ” Người khôn “+ ” Nơi vắng vẻ ” ↔ ” chốn lao xao ” → hình ảnh ẩn dụ : ” Nơi vắng vẻ ” là nơi tĩnh tại của vạn vật thiên nhiên, nơi tâm hồn tìm thấy sự thảnh thơi ; ” Chốn lao xao ” là nơi quan trường, nơi tất bật quyền lực tối cao và danh lợi .- Phác hoạ hình ảnh về lối sống của hai kiểu người ” Dại ” – ” Khôn ” → triết lí về Dại – Khôn của cuộc sống cũng là cách hành xử của những tầng lớp nho sĩ thời bấy giờ => Cách nói ngược, hóm hỉnh .=> Như vậy : Trong đời sống hàng ngày, với Nguyễn Bỉnh Khiêm, lối sống Nhàn là hoà hợp với đời sống lao động bình dị, an nhiên vui tươi tránh xa vòng danh lợi, tất bật chốn vinh quang, giàu sang .
b. Quan niệm sống và vẻ đẹp nhân cách của nhà thơ
* Hai câu luận :“ Thu ăn măng trúc, đông ăn giáXuân tắm hồ sen, hạ tắm ao. ”- Hình ảnh vạn vật thiên nhiên : bốn mùa tuần hoàn Xuân – Hạ – Thu – Đông- Món ăn dân dã : măng trúc, giá- Sinh hoạt : tắm hồ sen, tắm ao- Sử dụng phép đối + liệt kê => Lối sống hoà hợp, thuận theo tự nhiên=> Nhàn là “ Thu ăn măng trúc đông ăn giá ”, mùa nào thức nấy. Những sản vật không phải cao lương mĩ vị mà đậm sắc tố thôn quê. Ngay cả việc nhà hàng, tắm táp, làm lụng … đã trở thành nhàn trong cái nhìn của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Để có được sự an nhiên, tĩnh tại trong tâm hồn như vậy phải là một người có nhận thức thâm thúy của cuộc sống. Nguyễn Bỉnh Khiêm cũng nhận thấy lòng tham chính là căn nguyên của tội lỗi. Bởi vậy mà ông hướng đến lối sống thanh bạch, đơn giản và giản dị, thuận theo tự nhiên .* Hai câu kết“ Rượu đến cội cây ta sẽ uốngNhìn xem giàu sang tựa chiêm bao. ”- Điển tích : ” Rượu đến cội cây “, ” sẽ uống “, ” Phú quý tựa chiêm bao ” => Nguyễn Bỉnh Khiêm coi sự nghiệp giàu sang chỉ là phù du, tựa như giấc chiêm bao. Khi biểu lộ quan điểm của mình, Nguyễn Bỉnh Khiêm lựa chọn mình thế đứng bên ngoài của sự cám dỗ danh lợi, vẻ vang – phong phú, thể hiện thái độ xem thường .- Nhìn xem : bộc lộ thế đứng từ bên ngoài, coi thường danh lợi. Khẳng định lối sống mà mình đã dữ thế chủ động lựa chọn, đứng ngoài vòng cám dỗ của vẻ vang giàu sang .
=> Nguyễn Bỉnh Khiêm cảm thấy an nhiên, vui vẻ bởi thi sĩ được hoà hợp với tự nhiên, nương theo tự nhiên để di dưỡng tinh thần, đồng thời giữ được cột cách thanh cao, không bị cuốn vào vòng danh lợi tầm thường.
Xem thêm: Tổng Hợp Ngữ Pháp Tiếng Anh Lớp 7 Chương Trình Mới, Please Wait
=> Như vậy, thú Nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm là dấu ấn của một thời đại lịch sử dân tộc, bộc lộ cách ứng xử của người tri thức trước thời loạn : giữ tròn thanh danh khí tiết. Nguyễn Bỉnh Khiêm đã nâng tư tưởng Nhàn trở thành một triết lý sống, là cách hành xử trước thời cuộc, coi đây là phương pháp hoá giải xích míc và hoà hoãn những xung đột thời ông đang sống .
c. Giá trị nội dung
– Khẳng định ý niệm sống Nhàn hoà hợp với tự nhiên và giữ được cốt cách thanh cao, thoát khỏi vòng danh lợi
d. Giá trị nghệ thuật
– Nhịp thơ chậm, thư thả
– Giọng điệu thơ nhẹ nhàng, hóm hỉnh
Nhận định
1. Nhà nghiên cứu và điều tra Phan Ngọc trong một bài nghiên cứu và phân tích đơn cử về phong thái thơ ca của Nguyễn Bỉnh Khiêm đăng trên Tạp chí Sông Hương ( số 35, T. 1 và 2-1989 ) đã đánh giá và nhận định : “ … Ông là một ẩn sĩ nhưng không phải một ẩn sĩ Ấn Độ chạy vào núi sống để thờ thần linh, không phải một ẩn sĩ Trung Quốc quay sống lưng với chính trị, tự thổi phồng mình, tự tôn thờ mình. Thơ ông chẳng có gì là huênh hoang của thơ triết lý Trung Quốc. Ông quay về sống trong vòng tay của làng mạc họ hàng, dạy học trò, bình dị, nhã nhặn, như cha ông tất cả chúng ta … Tư tưởng Nguyễn Bỉnh Khiêm là thế. Con người lỗi lạc về lý học đến mức sứ thần Trung Quốc là Chu Xán phải phục chẳng hề nhắc đến một thuật ngữ lý học : tính, khí, ly, tâm … Nhân vật mà truyền thuyết thần thoại nâng lên vị thế một tiên tri, biết trước hậu thể năm trăm năm chẳng hề nói bóng gió gì đến hậu vận. Ông trạng nguyên hay chữ nhất nước chẳng thiết gì đến chữ nghĩa, điển tích từ chương. Con người được cả thời đại tôn sùng chẳng buồn nhắc tới khét tiếng của mình. Thậm chí ông không nhắc đến cá thể mình. Đây là một phong thái lạ, trước ông không có mà sau ông cũng không. Nhưng ông hiểu được cái tuyệt kỹ để giành được ý thức của hậu thế. Phải gạt bỏ mọi ” bánh vẽ ” của cuộc sống ( công danh sự nghiệp, chức tước, chữ nghĩa, trang tức ) để Open giản dị và đơn giản và chân thành. Không rên la, thậm chí còn không thở dài, không đóng vai một người thuyết phục, giáo dục. Hãy quên cái con người của cương vị xã hội ( bằng tôi, nhà sư, nho sĩ … ) để làm con người trong lòng mọi người. Chính thế cho nên thơ ông lần tiên phong trong văn học ta nói với mọi người. Nếu muốn nói đến ý nghĩa triết học của thơ ông thì nó là ở đấy … Thơ của Nguyễn Bỉnh Khiêm không phải loại thơ đọc để nhìn, để nghe. Ông là con người duy nhất của văn học ta chủ trương một đường lối thẩm mỹ và nghệ thuật riêng : thẩm mỹ và nghệ thuật là để giúp con người tìm lại được chính mình, chân thành với mình và với xã hội. Khi nào ta hiểu được nhu yếu ấy, ta sẽ biết ơn phu tử và sẽ hiểu được giá trị của nhà thơ kiệt xuất. ”2. Như PGS. Nguyễn Hữu Sơn ( Viện Văn học ) đã nhìn nhận : “ Bên cạnh nhiều tác gia văn học lớn ở thế kỷ XVI như Nguyễn Dữ, Nguyễn Hàng, Hà Nhậm Đại, Phùng Khắc Khoan, Hoàng Sĩ Khải …, Nguyễn Bỉnh Khiêm nổi lên như một hiện tượng văn hoá tiêu biểu vượt trội, một “ cây đại thụ ” văn hoá dân tộc bản địa thế kỷ XVI. Tư cách tác gia văn học – “ cây đại thụ văn hoá ” bộc lộ trước hết trên phương diện số lượng tác phẩm, mức độ thâu thái những giá trị văn hoá ý thức thời đại cũng như năng lực tích hợp giữa việc tinh lọc, nâng cấp vốn tri thức bác học với việc phổ cập, tạo ảnh hưởng tác động trong hàng loạt đời sống xã hội … Nguyễn Bỉnh Khiêm là loại sản phẩm văn hoá nổi bật của thế kỷ XVI – một thế kỷ nặng về chinh chiến và nhiều dịch chuyển nên phải lựa chọn một phương pháp ứng xử văn hoá khả dĩ hoàn toàn có thể cung ứng được nhu yếu đời sống niềm tin vốn muôn phần phức tạp. Trên nhiều phương diện, ông trở thành thước đo tình hình đời sống niềm tin dân tộc bản địa ở một chặng đường lịch sử vẻ vang, cây đại thụ văn hoá toả bóng xuống cả thế kỷ. Một mình ông buộc phải đóng nhiều vai diễn. Đồng thời với vốn kỹ năng và kiến thức cao siêu, Nguyễn Bỉnh Khiêm lại vẫn thể hiện cái nhìn nhân ái, dân dã, hoà đồng với vạn vật thiên nhiên, cỏ cây hoa lá, làng thôn, trăng trong gió mát. Điều này góp thêm phần giải hoà dòng thơ duy lý, khơi mở nguồn cảm hứng nghệ sĩ thanh cao. Điều cũng rõ ràng là mặc dầu mang trong mình đầy những lẽ chưa ổn do hoàn cảnh thời đại lao lý tuy nhiên Nguyễn Bỉnh Khiêm vẫn hiện hữu như một nhân cách lịch sử dân tộc chói sáng, một cây đại thụ văn hoá chính bởi sự kết tinh vốn kiến thức và kỹ năng sâu rộng trên cơ sở một tấm lòng chính trực, gắn bó thâm thúy với cội nguồn văn hoá dân tộc bản địa. Ông là hiện thân của mĩ học phong kiến cả trên phương diện nhân văn lẫn mặt hạn chế của nó. ”
