Lựa chọn câu để xem giải thuật nhanh hơn- Với giọng văn châm biếm sâu cay, thơ văn của ông đã đả kích bọn thực dân phong kiến, bọn quan lại làm tay sai cho giặc, bọn bán rẻ lương tâm chạy theo tài lộc, bọn rởm đời lố lăng trong buổi giao thời .- Thơ của Tế Xương có sự tích hợp hòa giải giữa những yếu tố hiện thực, trào phúng và trữ tình trong đó trữ tình là gốc .
– Với khoảng trên 100 bài, chủ yếu là thơ Nôm, gồm nhiều thể thơ (thất ngôn bát cú, thất ngôn tứ tuyệt, lục bát) và một số bài văn tế, phú, câu đối,…
II. Tác phẩm
1. Tìm hiểu chung
a. Đề tài
– Thơ xưa viết về người vợ đã ít, mà viết về người vợ khi đang còn sống càng khan hiếm hơn. Thơ Trần Tế Xương lại khác. Trong sáng tác của ông, có hẳn một đề tài về bà Tú gồm có cả thơ, văn tế, câu đối .
– Bà Tú từng chịu nhiều khó khăn vất vả gia truân trong cuộc sống, nhưng bà lại có niềm niềm hạnh phúc là ngay lúc còn sống đã được đi vào thơ ông Tú với toàn bộ niềm yêu quý, trân trọng của chồng .
– Thương vợ là một trong những bài thơ hay và cảm động nhất của Tế Xương viết về bà Tú .
b. Bố cục
– Có thể chia thành : Đề, thực, luận, kết
– Hoặc chia như sau :
+ Sáu câu thơ đầu : Hình ảnh của bà Tú
+ Hai câu thơ cuối : Nỗi lòng của tác giả
2. Tìm hiểu chi tiết
a. Hình ảnh bà Tú
* Hai câu thực :
“ Quanh năm kinh doanh ở mom sông
Nuôi đủ năm con với một chồng ”
– Công việc : kinh doanh
– Thời gian : quanh năm => từ ngày này qua ngày khác, từ tháng này qua tháng khác, không có một ngày được nghỉ ngơi .
– Địa điểm : mom sông ( phần đất ở bờ sông nhô ra phía lòng sông, nơi người làng chài thường hay tụ tập mua và bán ) => hai chữ “ mom sông ” gợi tả một cuộc sống nhiều mưa nắng, một cuộc sống lắm cơ cực, phải vật lộn để kiếm sống .
– “ Nuôi đủ năm con với một chồng ” : Gánh nặng mái ấm gia đình đang đè nặng lên đôi vai người mẹ, người vợ .
+ Cách đếm con, chồng => chứa đựng nỗi niềm chua chát về một mái ấm gia đình gặp nhiều khó khăn vất vả : đông con, còn người chồng đang phải “ ăn lương vợ ”
=> Hai câu thực gợi tả đơn cử hơn đời sống tảo tần gắn với việc kinh doanh ngược xuôi của bà Tú .
* Hai câu đề :
“ Lặn lội thân cò khi quãng vắng
Eo sèo mặt nước buổi đò đông ”
– Thấm thía nỗi khó khăn vất vả, gian lao của vợ, Tế Xương đã mượn hình ảnh con cò trong ca dao để nói về bà Tú : thân cò lầm lũi gợi liên tưởng về thân phận khó khăn vất vả, cực khổ, của bà Tú cũng như những người phụ nữ Nước Ta trong xã hội cũ
– Ba từ ” khi quãng vắng ” đã nói lên khoảng trống heo hút, lạng lẽ chứa đầy những lo âu, nguy hại .
– Câu thơ dùng phép đảo ngữ (đưa từ “lặn lội” lên đầu câu) và dùng từ “thân cò” thay cho từ “con cò” càng làm tăng thêm nỗi vất vả gian truân của bà Tú. Không những thế, từ “thân cò” còn gợi nỗi ngậm ngùi về thân phận nữa. Lời thơ vì thế, mà cũng sâu sắc hơn, thấm thìa hơn.
– Câu thứ tư làm rõ sự vật lộn với đời sống đầy gian truân của bà Tú : “ Eo sèo mặt nước buổi đò đông ”
+ Eo sèo : là từ láy tượng thanh ý chỉ sự kì kèo, kêu ca phàn nàn một cách không dễ chịu => gợi tả cảnh tranh bán, cự cãi nơi “ mặt nước ”
+ Câu thơ gợi tả cảnh chi chít, bươn trải trên sông nước của những người làm nghề kinh doanh nhỏ .
+ “ Buổi đò đông ” hàm chứa không phải ít những lo âu, nguy hại ” khi quãng vắng ” .
+ Nghệ thuật đối rực rỡ đã làm điển hình nổi bật cảnh kiếm ăn nhiều cơ cực. Bát cơm, manh áo mà bà Tú kiếm được để “ nuôi đủ năm con với một chồng ” phải lặn lội trong nắng mưa, phải giành giật, phải trả giá bằng mồ hôi, nước mắt trong thời đại khó khăn vất vả .
* Hai câu luận
“ Một duyên hai nợ, âu đành phận ,
Năm nắng, mười mưa dám quản công. ”
– Tú Xương vận dụng rất phát minh sáng tạo hai thành ngữ : “ một duyên hai nợ ” và “ năm nắng mười mưa ”, đối xứng nhau hòa giải, sắc tố dân gian đậm đà trong cảm nhận và ngôn từ diễn đạt :
+ “ Duyên ” là duyên số, duyên phận, là cái “ nợ ” đời mà bà Tú phải cam phận, chịu đựng .
+ “ Nắng ”, “ mưa ” tượng trưng cho mọi khó khăn vất vả, khổ cực .
+ Các số từ trong câu thơ tăng dần lên : “ một … hai … năm … mười … làm nổi rõ đức hi sinh thầm lặng của bà Tú, một người phụ nữ chịu thương, chịu khó vì sự ấm no, niềm hạnh phúc của chồng con và mái ấm gia đình .
+ “ Âu đành phận ”, … “ dám quản công ” … giọng thơ nhiều xót xa, thương cảm, thương mình, thương gia cảnh nhiều éo le .
=> Tóm lại, sáu câu thơ đầu bằng tấm lòng biết ơn và cảm phục, Tú Xương đã phác họa một vài nét rất chân thực và cảm động về hình ảnh bà Tú, người vợ hiền thảo của mình với bao đức tính đáng quý : đảm đang, tần tảo, chịu thương chịu khó, thầm lăng hi sinh cho niềm hạnh phúc mái ấm gia đình .
b. Nỗi lòng của tác giả
– Hai câu kết, Tú Xương sử dụng từ ngữ thông tục, lấy tiếng chửi nơi “ mom sông ” lúc “ buổi đò đông ” đưa vào thơ rất tự nhiên, bình dị :
“ Cha mẹ thói đời ăn ở bạc ,
Có chồng hờ hững cũng như không. ”
+ Ý nghĩa của lời chửi là tác giả thầm trách bản thân mình một cách thẳng thắn, nhận ra sự vô dụng của bản thân mình. Nhưng đó lại là một lẽ thường tình trong xã hội phong kiến trọng nam khinh nữ. Tú Xương dám thừa nhận mình là “ quan ăn lương vợ ”, dám tự nhận khuyết điểm của mình. Từ đó cho thấy ông là một người có nhân cách đẹp .
=> Hai câu kết là cả một nỗi niềm tâm sự và thế sự đầy buồn thương, là lời nói của một tri thức giàu nhân cách, nặng tình đời, thương vợ con, thương gia cảnh nghèo. Tú Xương thương vợ cũng chính là thương mình vậy : nỗi đau thất thế của nhà thơ khi cảnh đời biến hóa .
c. Giá trị nội dung
– “ Thương vợ ” là bài thơ cảm động nhất trong những bài thơ trữ tình của Tú Xương. Nó là một bài thơ tâm sự, đồng thời cũng là một bài thơ thế sự. Bài thơ chứa chan tình thương yêu nồng hậu của nhà thơ so với người vợ hiền thảo .
d. Giá trị nghệ thuật
– Bài thơ “ Thương vợ ” được viết theo thể thơ thất ngôn bát cú .
– Ngôn ngữ thơ bình dị như lời ăn lời nói thường ngày .
– Các cụ thể thẩm mỹ và nghệ thuật tinh lọc vừa thành viên ( bà Tú với “ năm con, một chồng ” ) vừa khái quát thâm thúy ( người phụ nữ thời xưa ) .
– Hình tượng thơ hàm súc, quyến rũ
=> “Thương vợ’” là bài thơ tiêu biểu cho thơ trữ tình của Tế Xương.
Sơ đồ tư duy – Thương vợ
