Hoàn cảnh sáng tác và nội dung tập thơ “Nhật kí trong tù” (Ngục trung nhật kí) của Hồ Chí Minh
“Nhật kí trong tù” là một viên ngọc quý của nền thi ca cách mạng Việt Nam. Về mặt giá trị nghệ thuật, Nhật kí trong tù được đánh giá rất cao. Có nhiều bài thơ phản phất phong vị Đường thi. Không những nó được thế giới công nhận mà ngay cả các nhà thơ Trung Quốc cũng đánh giá cao giá trị này.
1. Hoàn cảnh sáng tác:
Tháng 8/1942 với danh nghĩa là đại biểu của Nước Ta Độc lập Đồng minh và phân bộ quốc tế phản xâm lược của Nước Ta, Nguyễn Ái Quốc lấy tên là Hồ Chí Minh lên đường sang Trung Quốc để tranh thủ sự tiếp trợ của quốc tế. Lúc đi đến thị xã Túc Vinh – Quảng Tây, Người bị chính quyền sở tại Tưởng GIới Thạch bắt giam vô cớ. Trong suốt 13 tháng ở tù ( ngày thu 1942 – mùa thu 1943 ), tuy bị đầy ải vô cùng cực khổ, Hồ Chí Minh vẫn giữ phong thái rất là thư thả tự tại và vẫn làm thơ. Những bài thơ ấy sau này Người tập hợp lại thành tập Nhật kí trong tù .
Tập thơ khép lại bằng bài thơ Mới ra tù tập leo núi viết vào tháng 9 năm 1943. Nhưng đến năm 1960, tập thơ này mới được xuất bản. Đến nay, tập thơ đã được xuất bản nhiều lần với nhiều hình thức khác nhau và được dịch ra nhiều thứ tiếng trên quốc tế. Năm 2012, tập Nhật kí trong tù chính thức được công nhận là một bảo vật vương quốc, có giá trị về văn học, lịch sử dân tộc thâm thúy .
2. Nội dung:
Tập thơ đã phản ánh khá chân thực bộ mặt xấu xa, đen tối của chính sách nhà tù cũng như của xã hội Trung Quốc thời Tưởng Giới Thạch. Mặt khác, qua tập thơ, người đọc cũng thấy được khó khăn vất vả, gian lao của Bác trong chốn ngục tù. Từ cảnh ăn đói, mặc rét, bệnh tật cho đến những cuộc chuyển lao đầy gian nan. Tuy nhiên, trong bất kể hoàn cảnh nào, Bác Hồ cũng vượt lên với một ý chí nghị lực kiên cường để thắng lợi hoàn cảnh .
Đây là một tập nhật kí bằng thơ mà trong đó Bác đã ghi chép khá tỉ mỉ, chân thực những gì Bác đã chững khiến, đã trải qua trong thời gian 13 tháng ở tù. Cũng chính vì vậy mà tập thơ có một giá trị hiện thực rất cao.
Tập thơ thể hiện tâm hồn phong phú cao đẹp của người tử tù vĩ đại. Về phương diện này, có thể xem Nhật kí trong tù như một bức chân dung tự họa con người tinh thần của chủ tịch Hồ Chí Minh.
Chân dung Bác Hồ trong tập thơ là hình ảnh nhà ái quốc vĩ đại lúc nào cũng nóng lòng sốt ruột hướng về tổ quốc, khao khát tự do và là chiến sĩ cộng sản kiên cường bất khuất. Dù bị đầy đọa trong lao tù Người vẫn ung dung tự tại, tràn trề tinh thần lạc quan, hướng đến tương lai.
Chân dung Bác Hồ còn là hình ảnh một bậc đại nhân có tình thương yêu bao la, thấu hiểu cảnh ngộ của mọi kiếp người, nhạy cảm với niềm vui, nỗi đau của con người. Quách Mạt Nhược từng nhận xét sau khi đọc xong tập thơ này: “Hồ Chí Minh là một bậc đại Trí, đại Nhân, đại Dũng”.
Tâm hồn Bác cũng rất nhạy cảm với mọi biến đổi của thiên nhiên cho nên điều dễ hiểu là trong tập thơ Nhật kí trong tù có khá nhiều bài thơ hay của Bác viết về thiên nhiên. Có thể nói, tập thơ Nhật kí trong tù đã bộc lộ cốt cách của một người chiến sĩ kiên cường, bất khuất, của một thi nhân có tâm hồn rộng mở, một nghệ sĩ lớn.
