Chiếu cầu hiền (Ngô Thì Nhậm) – Hoàn cảnh sáng tác, Dàn ý phân tích tác phẩm
– Ngô Thì Nhậm ( 1746 – 1803 ), hiệu là Hi Doãn- Ông từng đỗ Tiến sĩ làm quan cho nhà Lê – Trịnh, sau đi theo trào lưu Tây Sơn và có nhiều góp phần tích cực. Nhiều văn kiện sách vở Tây Sơn do ông soạn thảo- Ông là người có kĩ năng và ý chí lớn- Các tác phẩm chính :+ về văn : Kim mã hành dư ( Lúc thao tác công thư thả ), Hàn những anh hoa ( Tinh hoa nơi gác văn ), Bang giao hảo thoại ( Lời hay trong những bang giao )+ về thơ : Yên Đài thu vịnh ( Vịnh cảnh thu nơi Yên Đài ), Cúc hoa bách vịnh ( Trăm vần thơ vịnh hoa cúc )+ ông còn là tác giả của Hoàng Lê nhất thống chí- Đặc điểm sáng tác : ông là cây đại bút về văn chính luận
1. Hoàn cảnh sáng tác
– Bài chiếu được viết vào khoảng chừng những năm 1788 – 1789 nhằm mục đích thuyết phục những sĩ phu Bắc Hà, tức những tri thức của triều đại cũ ( Lê – Trịnh ) ra cộng tác với triều đại Tây Sơn
2. Bố cục
– Phần 1 ( từ đầu đến ý trời sinh ra người hiền vậy ) : mối quan hệ giữa người hiền và thiên tử- Phần 2 ( tiếp đến buổi bắt đầu trẫm hay sao ? ) : cách ứng xử của hiền tài khi Tây Sơn ra bắc diệt Trịnh- Phần 3 ( còn lại ) : đường lối cầu hiền của vua Quang Trung
3. Giá trị nội dung
– Bài chiếu là một văn kiện quan trọng biểu lộ chủ trương đúng đắn của nhà Tây Sơn nhằm mục đích động viên tri thức Bắc Hà tham gia kiến thiết xây dựng quốc gia
4. Giá trị nghệ thuật
– Bài chiếu được viết với nghệ thuật và thẩm mỹ thuyết phục, rực rỡ và biểu lộ tình cảm của tác giả với sự nghiệp kiến thiết xây dựng quốc gia
1. Mối quan hệ giữa hiền tài với thiên tử
– Hình ảnh so sánh được sử dụng : hiền tài – ngôi sao 5 cánh sáng đã bày tỏ sự trân trọng, chứng minh và khẳng định, tôn vinh vị trí của người hiền tài so với vương quốc, dân tộc bản địa- Giữa thiên tử và người hiền tài có mối quan hệ khăng khít : người hiền ắt làm sứ giả cho thiên tử giống như những sao sáng trên trời quy tụ về sao Bắc Đẩu ⇒ hình ảnh so sánh lấy ý từ câu nói của Khổng Tử trong Luận ngữ càng tăng thêm tính thuyết phục cho bài viết- Bài chiếu còn nêu lên quy luật xử thế nữa của những người hiền tài đã là hiền tài thì không được bỏ phí năng lực phải đem ra giúp đời giúp nước : Nếu như che mất ánh sáng, giấu đi vẻ đẹp, có tài mà không được đời dùng thì đó không phải là ý trời sinh ra người hiền vậy
– Các quy luật mà bài chiếu nêu ra ai ai cũng phải thừa nhận
2. Thực tế cách ứng xử của hiền tài Bắc Hà và thực trạng đất nước
– Các sĩ phu Bắc Hà vì nhiều lí do khác nhau chưa ra giúp đời, giúp nước, năng lực chưa được trọng dụng, phát huy :+ bỏ đi mai danh ẩn tích muốn lẩn trốn suốt đời để uổng phí kĩ năng+ làm quan với nhà Tây Sơn nhưng sợ hãi, tĩnh mịch kiêng dè không dám lên tiếng, thao tác gõ mõ, cầm chừng, canh cửa+ chán nản xấu đi, hủy hoại thân mình ra biển vào sông, oan uổng kĩ năng, chết đuối trên cạn- Thực tế cách ứng xử như vậy không tương thích với quy luật đã nêu trên, cũng không tương thích với trong thực tiễn. Hàng loạt những câu hỏi được đưa ra khiến người nghe phải suy ngẫm : Hay trẫm ít đức không đáng để phò tá ? Hay đang thời đổ nát chưa thể ra phụng sự vương hầu chăng ?⇒ Người viết đang thầm phê phán kín kẽ, thâm úy- Để thuyết phục tác giả đưa ra tình hình quốc gia lúc bấy giờ khiến kẻ sĩ có lương tâm không hề lãnh đạm nghĩa vụ và trách nhiệm với dân với nước :+ quốc gia đương buổi đầu của thời hưng thịnh, việc làm vừa mới mở ra cần người hiền tài+ quốc gia nhiều nhân tài lẽ nào lại không có : Huống nay trên dải đất văn hiến to lớn như thế này …… buổi bắt đầu của trẫm hay sao ?
3. Các cách phát huy người tài, tiến của hiền tài và niềm mong mỏi, niềm tin có được hiền tài của vua Quang Trung
– Từ quan lại cho đến thứ dân người nào có năng lực, mưu lược hay đều được tỏ bày vấn đề, quan điểm- Tự mình dâng sớ bày tỏ việc nước- Các quan tiến cử người hiền- Hiền tài tự tiến cử⇒ Đường lối rất là rộng mở, cách tiến cử rất dễ làm thái độ nhà vua rất là thành tâm, độ lượng
4. Nghệ thuật
– Kết cấu mạch lạc, lập luận ngặt nghèo, phải chăng+ mở bài nêu ra tiền đề có đặc thù chân lí+ thân bài soi sáng tiền đề mang chân lí, tính quy luật vào tình hình kẻ sĩ Bắc Hà từ đó chỉ ra cách ứng xử không tương thích với quy luật, trong thực tiễn quốc gia+ rút ra Tóm lại
– Ngôn ngữ, hình tượng nghệ thuật, truyền cảm, giàu thuyết phục
Loạt bài Tác giả – Tác phẩm Văn lớp 11 được biên soạn bám sát nội dung sách giáo khoa Ngữ Văn lớp 11.
