 Nội dung chính
- A. Nội dung tác phẩm Cảnh ngày xuân (trích Truyện Kiều)
- B. Đôi nét về tác phẩm Cảnh ngày xuân (trích Truyện Kiều)
- C. Sơ đồ tư duy Cảnh ngày xuân (trích Truyện Kiều)
- D. Đọc hiểu văn bản Cảnh ngày xuân (trích Truyện Kiều)
- E. Bài văn phân tích Cảnh ngày xuân (trích Truyện Kiều)
- Video liên quan
Nhằm mục đích giúp học sinh nắm vững kiến thức tác phẩm Cảnh ngày xuân (trích Truyện Kiều) Ngữ văn lớp 9, bài học tác giả – tác phẩm Cảnh ngày xuân (trích Truyện Kiều) trình bày đầy đủ nội dung, bố cục, tóm tắt, dàn ý phân tích, sơ đồ tư duy và bài văn phân tích tác phẩm.
A. Nội dung tác phẩm Cảnh ngày xuân (trích Truyện Kiều)
- Tái hiện một bức tranh mùa xuân tươi đẹp, trong trẻo .
- Khung cảnh tiệc tùng mùa xuân náo nức, sinh động mà sang trọng và quý phái .
- Hé mở quốc tế tâm hồn rất nhạy cảm, tinh xảo của Thuý Kiều .
B. Đôi nét về tác phẩm Cảnh ngày xuân (trích Truyện Kiều)
1. Vị trí
Nằm trong phần I : Gặp gỡ và đính ước
Sau khi trình làng về mái ấm gia đình Vương ông, dựng chân dung Vân Kiều, Nguyễn Du khởi đầu tả cảnh mùa xuân và chị em Thúy Kiều du xuân .
2. Bố cục
Bố cục theo trình tự thời hạn của cuộc du xuân :
+ Bốn câu đầu : Khung cảnh ngày xuân .
+ Tám câu tiếp : Khung cảnh liên hoan trong tiết thanh minh .
+ Sáu câu cuối : Cảnh chị em Kiều du xuân trở vể .
3. Giá trị nội dung
Đoạn trích đã khắc họa rõ nét bức tranh vạn vật thiên nhiên và tiệc tùng mùa xuân tươi đẹp, trong sáng, náo nhiệt trong cuộc du xuân của hai chị em Thúy Kiều vào tiết thanh minh .
4. Giá trị nghệ thuật
– Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình tinh tế.
- Chất liệu : ước lệ
- Bút pháp : chấm phá tinh xảo
- Ngôn ngữ : giàu hình ảnh .
C. Sơ đồ tư duy Cảnh ngày xuân (trích Truyện Kiều)
D. Đọc hiểu văn bản Cảnh ngày xuân (trích Truyện Kiều)
1. Vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiên mùa xuân
– Hai câu thơ đầu : vừa nói đến thời hạn, vừa gợi được khoảng trống :
+ Thời gian : đã bước sang tháng ba “ thiều quang chín chục đã ngoài sáu mươi ” .
+ Không gian : trong trẻo
→ Vừa tả cảnh vừa ý niệm thời hạn trôi qua mau. Mùa xuân đẹp nhưng thấm thoát trôi mau tiết trời đã sang tháng 3 – tháng cuối của mùa xuân .
– Hai câu sau : bức tranh xuân tuyệt mĩ
+ “ Cỏ non xanh tận chân trời ” → khoảng trống khoáng đạt, giàu sức sống
+ “ Cành lê trắng điểm một vài bông hoa ” → hoa mùa xuân với sắc trắng trong trẻo, thanh khiết, tinh khôi .
→ Bức tranh mùa xuân sinh động, giàu sức sống .
2. Khung cảnh lễ hội trong tiết thanh minh
– Lễ hội mùa xuân hiện lên với Lễ tảo mộ và Hội đạp thanh
+ “ Lễ là tảo mộ ” → lễ thăm viếng, sửa sang, quét tước phần mộ người thân trong gia đình ; đốt tiền vàng để tưởng niệm những người đã khuất .
+ “ Hội là đạp thanh ” → đi dạo chốn đồng quê, đạp lên những thảm cỏ xanh .
– Không khí lễ hội được gợi tả từ hệ thống từ ngữ giàu sức biểu cảm:
+ Các tính từ được sử dụng : “ nô nức ”, “ gần xa ”, “ bộn bề ” → làm rõ hơn tâm trạng của người đi tiệc tùng
+ Các danh từ sự vật : “ yến anh ”, “ tài tử ”, “ giai nhân ”, “ ngựa xe ”, “ áo quần ” → gợi sự sinh động, đông vui của người đi hội .
+ Các động từ : tảo mộ, đạp thanh, sắm sửa, bộ hành → gợi sự rộn ràng của ngày hội .
→ khắc họa truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống của dân tộc bản địa .
– Lễ và hội giao thoa hài hòa → yêu quý, trân trọng những vẻ đẹp của quá khứ dân tộc bản địa .
– Nghệ thuật :
+ Bút pháp chấm phá, những từ ngữ được sử dụng phong phú, linh động, thẩm mỹ và nghệ thuật tả cảnh ngụ tình …
+ Cách nói ẩn dụ từng đoàn người chơi xuân như chim yến, chim oanh → điển hình nổi bật không khí ngày hội và tâm trạng của người đi hội .
→ Không khí tiệc tùng : tưng bừng, đông vui, sinh động, sinh động .
3. Cảnh chị em Thuý Kiều du xuân trở về
– Bóng ngả về tây → Thời gian, khoảng trống biến hóa ( yên lặng dần, không còn sinh động, tưng bừng )
– Nghệ thuật :
+ Từ láy : tà tà, thanh thanh, nao nao, thơ thẩn → miêu tả sắc thái cảnh vật, thể hiện tâm trạng con người
“ nao nao ” → thoáng gợi nét buồn khó hiểu .
“ thơ thẩn ” → chị em Kiều ra về trong sự bần thần, nuối tiếc, lặng buồn .
→ Vận dụng ngôn từ dân tộc bản địa phát minh sáng tạo, độc lạ .
– Bút pháp cổ xưa, tả cảnh ngụ tình → Tâm trạng bâng khuâng, xao xuyến, có chút hụt hẫng về một ngày vui xuân đang còn mà sự linh cảm điều gì sắp xảy ra đã Open. Đó là dự cảm về một nỗi buồn thương chưa thể lí giải của ngươi thiếu nữ nhạy cảm và sâu lắng.
E. Bài văn phân tích Cảnh ngày xuân (trích Truyện Kiều)
Trong thơ xưa, vạn vật thiên nhiên không chỉ là TT của cái đẹp mà còn là nơi gửi gắm tâm tình của con người. Và trong “ Truyện Kiều ” bất hủ, đại thi hào Nguyễn Du đã dành tới 222 câu thơ miêu tả cảnh vạn vật thiên nhiên. Trong đó đoạn trích ” Cảnh ngày xuân ” được coi là một bức tranh đẹp vào loại bậc nhất của “ Truyện Kiều ”. Chỉ với 18 câu thơ hàm súc, Nguyễn Du đã gieo vào lòng người đọc sức sống tràn ngập của mùa xuân, đồng thời, giúp ta cảm nhận được sự tinh xảo trong bút pháp miêu tả giàu chất tạo hình của ông .
Đoạn thơ mở ra trước mắt ta khung cảnh mùa xuân trong tiết thanh minh, qua bốn câu thơ đầu :
“Ngày xuân con én đưa thoi
Thiều quang chín chục đã ngoài sáu mươi
Cỏ non xanh tận chân trời
Cành lê trắng điểm một vài bông hoa”
Nguyễn Du vẽ lên bức tranh xuân thật đẹp. Nhà thơ đã lựa chọn cụ thể tiêu biểu vượt trội mang nét đặc trưng của ngày xuân để khắc họa bức tranh ấy. Cách tính thời hạn khá độc lạ, thẩm mỹ và nghệ thuật miêu tả ước lệ : ” chim én ”, ” thiều quang ” gợi sự ấm cúng, dịu dàng êm ả. Như vậy, mùa xuân đang ở độ đẹp nhất, chín nhất, sung mãn nhất. Ngày xuân trôi qua nhanh như con thoi dệt cửa, đã qua tháng giêng, tháng hai, giờ đây là tháng ba, tiết trời trong xanh, những con én rộn ràng chao liệng như nhịp thoi đưa trên khung trời. Thiên nhiên đẹp hơn bởi sắc “ xanh ” của cỏ non, sắc ” trắng ” của ” một vài bông hoa ” lác đác :
“Cỏ non xanh tận chân trời
Cành lê trắng điểm một vài bông hoa”
Tác giả đã tái hiện bức tranh xuân tươi tắn, sôi động gợi liên tưởng về sự sinh sôi nảy nở. Màu xanh của cỏ non gợi sức sống can đảm và mạnh mẽ, bất diệt, khoảng trống bát ngát, thoáng đạt, trong trẻo. Trên nền xanh ấy có điểm xuyết một vài bông hoa lê trắng. Văn cổ thi Trung Quốc được Nguyễn Du học tập một cách phát minh sáng tạo ” Phương thảo niên bích / Lê chi sổ điểm hoa ”. Nếu hai câu thơ Trung Quốc dùng hình ảnh ” phương thảo ” ( cỏ thơm ) thiên về mùi vị thì Nguyễn Du thay bằng ” cỏ non ” thiên về sắc tố : màu xanh nhạt pha với màu vàng chanh tươi thắm hợp với màu xanh lam của nền trời làm thành gam nền cho bức tranh. Trên đó điểm xuyết sắc trắng thanh khiết, tinh khôi của hoa lê tạo thành bức tranh đẹp hòa giải, tươi mát, mới mẻ và lạ mắt. Chữ ” trắng ” được Nguyễn Du thêm vào và hòn đảo lên trước càng gây ấn tượng mạnh. Chữ ” điểm ” làm cho cảnh vật trở nên có hồn, sinh động. Bốn câu thơ lục bát gợi lên khoảng trống thoáng đãng, trong trẻo của mùa xuân .
Mùa xuân là mùa khởi đầu trong một năm, là mùa cây cối đâm chồi nảy lộc, tâm hồn con người phơi phới. Mùa xuân cũng là mùa có nhiều tiệc tùng. Trong thơ của Nguyễn Du :
” Lễ là tảo mộ hội là đạp thanh ”
Tác giả đã đưa ta về với lễ nghi, phong tục tập quán của người phương Đông. Lễ tảo mộ là hướng về cội nguồn, tổ tiên, truyền thống lịch sử văn hóa truyền thống tâm linh, tri ân với quá khứ. Đi tảo mộ là đi sửa sang, thắp hương để tưởng niệm người đã khuất. Còn ” hội đạp thanh ” là cuộc du xuân, đi dạo trên đồng cỏ xanh của những trai tài, gái sắc, nam thanh nữ tú. Hội đạp thanh còn là đời sống hiện tại và hoàn toàn có thể tìm đến những sợi tơ hồng cho tương lai. Ở bốn câu thơ tiếp theo, tác giả đã gợi tả không khí liên hoan bằng một loạt những từ ngữ giàu sắc thái biểu cảm : từ láy ” nô nức ”, ” dập dìu “, ” sắm sửa ” ; từ ghép Hán Việt : “ tài tử ”, ” giai nhân ”, “ bộ hành ”, ” yến anh ” tích hợp với những giải pháp nghệ thuật và thẩm mỹ như ẩn dụ, so sánh đã khắc họa thật sinh động cảnh đông vui, tưng bừng, náo nhiệt đang diễn ra ở khắp mọi miền quốc gia .
“Dập dìu tài tử giai nhân
Ngựa xe như nước áo quần như nêm”
Hình ảnh so sánh thật đơn giản và giản dị ” ngựa xe như nước, áo quần như nêm ”, gợi tả không khí náo nức của liên hoan, từng đoàn người sinh động đi chơi xuân trong bộ áo quần xinh xắn, tươi thắm sắc màu. Tác giả còn miêu tả một nét đẹp trong ngày tết thanh minh đó là đốt tiền vàng để tưởng niệm người thân trong gia đình đã khuất :
“Ngổn ngang gò đống kéo lên
Thoi vàng vó rắc tro tiền giấy bay”
Nhịp điệu thơ 2/4 và 4/4 thoáng một nét buồn. Phải chăng đó là trái tim đầy tình thương, sự sẻ chia của đại thi hào Nguyễn Du so với những người đã khuất. Dưới ngòi bút miêu tả tinh xảo của nhà thơ, lễ và hội trong tiết thanh minh là một sự giao hòa độc lạ, chứng tỏ nhà thơ rất trân trọng vẻ đẹp và giá trị truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống của dân tộc bản địa .
Nếu như những dòng thơ trên phác họa khung cảnh sinh động, đông vui của liên hoan thì sáu câu thơ cuối tạo nên một nhịp điệu trữ tình man mác buồn theo từng bước chân của chị em Thúy Kiều :
“Tà tà bóng ngả về tây,
Chị em thơ thẩn dang tay ra về
Bước dần theo ngọn tiểu khê
Lần xem phong cảnh có bề thanh thanh
Nao nao dòng nước uốn quanh
Dịp cầu nho nhỏ cuối ghềnh bắc ngang”
Cảnh mang nét thanh thanh, dìu dịu của buổi chiều xuân với nắng nhạt, khe nước nhỏ, nhịp cầu bắc ngang. Buổi chiều tà thường gợi lên một cảm xúc buồn khó tả. Cuộc vui đã tàn, liên hoan tưng bừng náo nhiệt đã hết, tâm hồn con người cũng ” chuyển điệu ” cùng cảnh vật. Không gian thu hẹp lại, thời hạn trôi chậm hơn, phảng phất nỗi hụt hẫng, lưu luyến của lòng người. Các từ láy “ tà tà ”, ” thanh thanh ”, ” nao nao “, ” nho nhỏ ” vừa tả cảnh, vừa gợi tâm trạng bâng khuâng, xao xuyến. Dư âm ngày vui xuân như dự báo, linh cảm về điều sắp xảy ra trong tâm hồn nhạy cảm của Thúy Kiều. Và đúng như vậy, Thúy Kiều đã gặp nấm mồ của ” Đạm Tiên, gặp chàng nho sinh ” phong tư tài mạo tót vời ” – Kim Trọng như một định mệnh tiền duyên .
Tóm lại, bằng cách sử dụng mạng lưới hệ thống từ ghép, từ láy giàu chất tạo hình, giàu sức gợi tả, đoạn trích ” Cảnh ngày xuân ” xứng danh là bức tranh đẹp. Dưới ngòi bút của Nguyễn Du, cảnh vật hiện lên tươi đẹp, trong sáng nhưng nhuốm màu tâm trạng. Đây là yếu tố tạo nên thành công xuất sắc của đoạn trích và đưa tên tuổi của đại thi hào Nguyễn Du đến gần với bạn đọc khắp năm châu ở mọi thế kỷ.
|
