Lựa chọn câu để xem giải thuật nhanh hơn- Về văn xuôi ông có 2 bài : Khai Nghiêm tự bi ký ( Văn bia chùa Khai Nghiêm ) và Dục Thuý sơn linh tế tháp ký ( Bài ký tháp linh tế núi Dục Thuý sơn ) .- Các tác phẩm của ông hiện còn 17 bài thơ : Cúc hoa bách vịnh ( Vịnh hoa cúc còn 4 bài ), Hoá Châu tác ( Thơ làm ở Hoá Châu ), Dục Thuý sơn ( Núi Dục Thuý sơn ), Quá Tống đô ( Qua kinh đô nhà Tống ) .
2. Các tác phẩm chính
– Trương Hán Siêu là người học vấn sâu rộng. Ông đã đem hết kĩ năng tận tâm ra Giao hàng cho giang sơn quốc gia. Là người tính tình thẳng thắn bộc trực, vì vậy cuộc sống làm quan của ông không ít thăng trầm .- Năm 1353 khi thống lĩnh đạo quân Thần Sách đi trấn đất Hóa Châu ( Bình Trị Thiên ) ông bị bệnh nặng. Năm sau cáo bệnh xin về nhưng chưa đến kinh đô ông đã qua đời .- Sinh thời, ông được những vua Trần an toàn và đáng tin cậy, nhân dân kính trọng ; từng giữ chức Hàn lâm học sĩ, từng làm môn khách của Trần Hưng Đạo .- Trương Hán Siêu ( ? – 1354 ) tên tự là Thăng Phủ, hiệu là Độn Tẩu .
II. Tác phẩm
1. Tìm hiểu chung
a. Hoàn cảnh ra đời
– Bạch Đằng là một nhánh sông Kinh Thầy nằm ở giữa Quảng Ninh và Hải Phòng Đất Cảng .
– Nơi đây từng ghi dấu nhiều thắng lợi lẫy lừng : Ngô Quyền đánh tan quân Nam Hán ( 938 ), Lê Hoàn chiến thắng quân Tống ( 981 ), Hưng Đạo Vương đánh tan quân Nguyên Mông ( 1288 ) .
– Trong một lần đi dạo, Trương Hán Siêu đã có cảm hứng viết bài phú về dòng sông này : vừa tự hào, vừa hoài niệm, nhớ tiếng anh hùng xưa. Phú sông Bạch Đằng được viết từ cảm hứng hào hùng và bi tráng .
b. Thể phú
– Là thể văn có vần hoặc xen lẫn văn vần và văn xuôi, dùng tả cảnh vật, phong tục, kể sự vật, bàn chuyện đời .
– Phân loại : 2 loại
+ Phú cổ thể : có trước đời Đường ( Trung Quốc ), đặc trưng đa phần là mượn hình thức đối đáp giữa hai nhân vật chủ – khách để bày tỏ, diễn đạt nội dung, câu có vần, không nhất thiết có đối, kết bằng thơ. Bố cục gồm 4 đoạn : mở, lý giải, phản hồi, kết .
+ Phú Đường luật ( phú cận thể ) : Open từ thời Đường, có vần, có đối, theo luật bằng trắc. Bố cục thường có 6 đoạn .
c. Bố cục : 4 phần
– Đoạn mở : từ đầu đến “ còn lưu ! ” => Tráng chí và xúc cảm của nhân vật khách trước cảnh sắc trên sông Bạch Đằng .
– Đoạn lý giải : tiếp đến “ nghìn xưa ca tụng ” => Các bô lão kể lại những chiến tích trên sông Bạch Đằng .
– Đoạn phản hồi : tiếp đến “ chừ lệ chan ” => Các bô lão suy ngẫm và phản hồi về nguyên do thắng lợi trên sông Bạch Đằng .
– Đoạn kết : còn lại => Lời ca chứng minh và khẳng định, tôn vinh vai trò, đức độ của con người Đại Việt, của những bô lão và nhân vật khách .
2. Tìm hiểu chi tiết
a. Đoạn mở :
– Nhân vật khách => là sự phân thân của tác giả, tạo tính khách quan cho những điều sẽ nói .
– Mục đích đi dạo vạn vật thiên nhiên, chiến địa của khách :
+ Thưởng thức vẻ đẹp vạn vật thiên nhiên .
+ Tìm hiểu cảnh trí quốc gia, bồi bổ tri thức .
– Những địa điểm được nói đến :
+ Địa danh lịch sử vẻ vang lấy từ trong điển cố Trung Quốc : ” sông Nguyên “, ” sông Tương “, ” Cửu Giang “, ” Ngũ Hồ “, ” Tam Ngô “, ” Bách Việt “, ” Đầm Vân Mộng ” .
=> Tác giả “ đi qua ” hầu hết bằng tri thức sách vở, trí tưởng tượng .
+ Địa danh của đất Việt : cửa Đại Than, bến Đông Triều, sông Bạch Đằng .
=> Khách tự họa bức chân dung ý thức của mình là một hồn thơ, một khách hải hồ, một kẻ sĩ thiết tha với quốc gia và lịch sử dân tộc dân tộc bản địa :
+ Có vốn hiểu biết đa dạng và phong phú .
+ Yêu vạn vật thiên nhiên, say đắm thưởng ngoạn, khám phá vạn vật thiên nhiên ( Giương buồm … mải miết ) .
+ Có tâm hồn khoáng đạt, có tham vọng lớn lao ( Nơi có người đi … tha thiết ) .
– Cảnh sắc của vạn vật thiên nhiên trên sông Bạch Đằng :
+ Hùng vĩ, hoành tráng : “ Bát ngát … một màu ” .
+ Trong sáng, nên thơ : “ Nước trời … ba thu ” .
+ Ảm đạm, hiu hắt, hoang vu do dòng thời hạn đang làm mờ bao dấu vết : “ cảnh thảm ” .
– Tâm trạng của tác giả trước những sắc thái trái chiều của vạn vật thiên nhiên :
+ Phấn khởi, tự hào trước bức tranh vạn vật thiên nhiên hùng vĩ, hoành tráng mà trong sáng, thơ mộng .
+ Buồn thương, nuối tiếc trước vẻ ảm đạm, hiu hắt, hoang vu do thời hạn đang xóa nhòa, làm mờ hết những dấu tích oai hùng của mặt trận xưa : “ Buồn vì … còn lưu ” .
=> Kết quả của cảm hứng hoài cổ – một xúc cảm quen thuộc của những nhà thơ xưa trước những địa điểm lịch sử dân tộc. ( Liên hệ Bạch Đằng hải khẩu, Dục Thúy sơn – Nguyễn Trãi, Thăng Long thành hoài cổ – Bà Huyện Thanh Quan ) .
b. Đoạn lý giải
– Hình tượng những bô lão hoàn toàn có thể là nhân vật có thật ( là những người dân địa phương ven sông Bạch Đằng mà tác giả gặp trên đường vãn cảnh ) hoặc hoàn toàn có thể họ là nhân vật hư cấu ( là tâm tư nguyện vọng tình cảm của tác giả hiện thân thành nhân vật trữ tình để những nhận xét về những trận chiến trên sông Bạch Đằng trở nên khách quan hơn ) .
– Vai trò :
+ Là người chứng kiến chiến tích lịch sử.
+ Là người kể lại những chiến tích hào hùng đó cho khách nghe .
– Thái độ của những bô lão so với khách : nhiệt tình, hiếu khách và tôn kính khách .
– Các chiến tích trên sông Bạch đằng qua lời kể của những bô lão :
+ Hai chiến tích : Ngô chúa phá Hoằng Thao và Trùng Hưng nhị thánh bắt Ô Mã .
+ Quang cảnh, không khí chiến trận :
– Binh lực hùng hậu :
+ Thuyền bè muôn đội .
+ Tinh kì phấp phới .
+ Hùng hổ sáu quân .
+ Giáo gươm sáng chói .
– Tính chất gay go, kinh khủng :
+ Hình ảnh phóng đại : nhật nguyệt – mờ ; trời đất – đổi .
+ Đối lập : sự huyênh hoang, hung hăng, kiêu ngạo của quân địch => sự thực thất bại thảm hại .
+ Hình ảnh so sánh : Thế trận của ta và địch – Trận Xích Bích, Hợp Phì ( những trận đánh lớn, kinh khủng, nổi tiếng trong lịch sử dân tộc Trung Quốc ) => khẳng định chắc chắn thắng lợi hào hùng, vang dội của ta và bày tỏ niềm tự hào dân tộc bản địa .
– Thái độ, giọng điệu của những bô lão khi kể chuyện : nhiệt huyết, tự hào, mang cảm hứng của người trong cuộc .
– Ngôn ngữ lời kể :
+ Súc tích, cô đọng, vừa khái quát, vừa gợi lại được diễn biến, ko khí của những trận đánh rất sinh động ( “ Đây là buổi … Hoằng Thao ” ) .
+ Các câu dài, dõng dạc tạo không khí trang nghiêm ( “ Đây là … Hoằng Thao ” ) .
+ Các câu ngắn gọn, sắc bén gợi khung cảnh chiến trận stress, gấp gáp ( “ Thuyền bè … sáng chói ” ) .
c. Đoạn phản hồi
– Nguyên nhân làm ra thắng lợi :
+ Thời thế thuận tiện ( thiên thời ) : “ trời cũng chiều người ” .
+ Địa thế núi sông ( địa lợi ) : “ trời đất cho nơi hiểm trở ” .
+ Con người – người tài, có đức lớn => giữ vai trò quyết định hành động quan trọng nhất đến thắng lợi .
– Tác giả gợi lại hình ảnh Trần Quốc Tuấn và những hình ảnh so sánh với người xưa => chứng minh và khẳng định sức mạnh, năng lực và đức lớn của con người – tác nhân quyết định hành động thắng lợi .
=> Cảm hứng mang giá trị nhân văn và có tầm triết lý thâm thúy .
d. Đoạn kết
– Tuyên ngôn về chân lý của những bô lão :
+ Những người bất nghĩa ( Lưu Cung, Hốt Tất Liệt ) sẽ diệt vong .
+ Những người anh hùng, nhân nghĩa ( Ngô Quyền, Trần Hưng Đạo ) thì mãi lưu danh thiên cổ .
=> Đó là chân lý có đặc thù vĩnh hằng như sông bạch đằng ngày đêm “ luồng to sóng lớn đổ về bể đông ” muôn đời theo quy luật tự nhiên .
– Lời ca tiếp nối của khách :
+ Ca ngợi sự anh minh của 2 vị thánh quan ( Trần Nhân Tông và Trần Thánh Tông ) .
+ Ca ngợi chiến tích trên sông Bạch Đằng .
+ Khẳng định chân lý : vai trò và vị trí quyết định hành động của con người trong đối sánh tương quan với yếu tố đất đai hiểm yếu .
=> Niềm tự hào dân tộc bản địa và tư tưởng nhân văn cao đẹp .
e. Giá trị nội dung
– Lòng yêu nước .
– Tự hào dân tộc bản địa về truyền thống lịch sử anh hùng quật cường và đạo lý nhân nghĩa .
– Tư tưởng nhân văn cao đẹp :
+ Khẳng định và tôn vinh vai trò của con người, đạo lý chính nghĩa .
+ Nỗi niềm cảm khái trước sông Bạch Đằng trong hiện tại .
f. Nghệ thuật
– Cấu tứ : đơn thuần mà mê hoặc .
– Bố cục : ngặt nghèo .
– Hình tượng nghệ thuật: sinh động, vừa gợi hình sắc trực tiếp vừa mang ý nghĩa khái quát, triết lý.
– Ngôn ngữ : sang trọng và quý phái, hào sảng vừa ngọt ngào, quyến rũ .
=> Bài phú là đỉnh điểm thẩm mỹ và nghệ thuật của thể phú trong văn học trung đại Nước Ta.
