KỶ NIỆM 110 NĂM NGÀY BÁC HỒ RA ĐI TÌM ĐƯỜNG CỨU NƯỚC ( 5/6/1911 – 5/6/2021 )
Sự kiện ngày 5/6/1911, người thanh niên yêu nước – thầy giáo Nguyễn Tất Thành bước chân xuống con tàu Amiral Latouche Tréville trên bến Nhà Rồng và chặng đường 30 năm bôn ba đi tìm đường cứu nước trở thành niềm cảm hứng để Chế Lan Viên viết bài thơ nổi tiếng “Người đi tìm hình của nước”. Đã 61 năm đi qua, song đọc từng câu thơ, ta thấy như hơi ấm dấu chân Người còn đây đó…
 |
| Tranh cổ động kỷ niệm 110 năm ngày Bác Hồ ra đi tìm đường cứu nước của họa sỹ Bùi Đại Hào (Hà Nội). (Nguồn: http://vhttcs.org.vn) |
Chế Lan Viên không viết bài thơ “ Người đi tìm hình của nước ” khi thầy giáo Nguyễn Tất Thành rời bến Nhà Rồng mà 49 năm sau ( năm 1960 ) bài thơ mới ra đời và in trong tập “ Ánh sáng và Phù sa ” – NXB Văn học – 1960. Bài thơ còn là món quà giàu ý nghĩa tác giả kính tặng Bác Hồ dịp 70 năm sinh nhật của Người ( 19/5/1960 ) .
“ Người đi tìm hình của nước ” là bài thơ hay nhất của Chế Lan Viên viết về Bác Hồ. Xuyên suốt bài thơ là hành trình dài từ lúc con tàu Latouche Tréville đưa người người trẻ tuổi yêu nước vượt chặng dài lênh đênh trên sóng bể ; những năm tháng dạt dẹo “ Người đi hỏi khắp bóng cờ châu Mỹ, châu Phi / Những đất tự do, những trời nô lệ ”, cho đến khi Người tìm thấy “ Hình của Đảng lồng trong hình của Nước ” …
Có thể thấy, Chế Lan Viên đã viết bài thơ bằng sự đúc rút hành trình dài 30 năm đi tìm đường cứu nước nơi đất khách quê người đầy gian truân, thử thách cho đến khi phát hiện “ … mặt trời Nga bừng chói ở phương Đông ” và khi : “ Luận cương đến Bác Hồ. Và Người đã khóc ” … Để rồi Người mang ánh sáng Lênin về đất Việt, trực tiếp lãnh đạo Nhân dân ta làm ra Cách mạng Tháng Tám ( năm 1945 ), lấy lại “ hình của Nước ” – tên gọi Nước Ta thiêng liêng trên map quốc tế :
Nước Ta, ta lại gọi tên mình
Hạnh phúc nào hơn được tái sinh
( Theo chân Bác – Tố Hữu )
Mặt khác, bài thơ còn được khởi nguồn từ Hồi ký của Bác Hồ viết vào dịp kỷ niệm 90 năm Ngày sinh Lênin ( 4/1960 ) “ Con đường dẫn tôi đến chủ nghĩa Lênin ”. Điều đặc biệt quan trọng cũng là giá trị của bài thơ “ Người đi tìm hình của nước ” đó là Chế Lan Viên viết bài thơ bằng sự chiêm nghiệm và “ lồng ” xúc cảm, suy tư của tác giả vào bài thơ ; ở đó, giữa lúc nước mất, nhà tan, Nhân dân lầm than, nô lệ ; lại có những con người bàng quan trước vận nước :
Lũ tất cả chúng ta ngủ trong giường chiếu hẹp
Giấc mơ con đè nát cuộc sống con
Hạnh phúc đựng trong một tà áo đẹp
Một mái nhà yên rủ bóng xuống tâm hồn .
Mở đầu bài thơ, Chế Lan Viên viết : “ Đất nước đẹp vô cùng. Nhưng Bác phải ra đi ” …
Bác ra đi giữa lúc quốc gia chìm trong đau thương, khi triều đình nhà Nguyễn đang ở thời kỳ suy vong bạc nhược nhất ; khi những trào lưu kháng chiến do những sĩ phu yêu nước hưởng ứng lời lôi kéo Cần Vương của vua Hàm Nghi nổ ra như : Phan Đình Phùng, Hoàng Hoa Thám, trào lưu Đông Du, Duy Tân của Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh … sau cuối đều bị thực dân pháp đàn áp, rơi vào bế tắc, thất bại. Khi mà :
Bao nẻo người đi, bước trước sau
Một câu hỏi lớn : Hướng về đâu ?
Nǎm châu thǎm thẳm, trời im tiếng
Sách thánh hiền lâu đã nhạt màu .
( Tố Hữu )
Thất bại của những trào lưu yêu nước ở nước ta cuối thế kỷ XIX xuất phát từ nhiều nguyên do ; nguyên do chính là chưa có một chính đảng và đường lối chỉ huy đồng nhất. Bác ra đi là để tìm một đường lối đúng đắn, phương cách để lãnh đạo Nhân dân đánh đuổi ngoại xâm, giành lấy độc lập tự do cho quốc gia .
Và, trong cuộc hành trình dài ấy, “ Khi bờ bãi dần lui làng xóm khuất / Bốn phía nhìn không một bóng hàng tre ”, tình yêu nước, thương dân của thầy giáo Nguyễn Tất Thành cộm lên bao điều chất chứa, Người cảm nhận :
Sóng vỗ dưới thân tàu đâu phải sóng quê nhà
Trời từ đây chẳng xanh màu xứ sở
Xa nước rồi, càng hiểu nước đau thương …
Trước cảnh xa lạ xứ người, Bác càng hiểu hơn nỗi niềm của người dân mất nước, thương Nhân dân mình phải chịu nô lệ cần lao và Người quặn thắt lòng khi quốc gia chìm đắm trong đau thương. Chế Lan Viên đã “ lồng ” cảm hứng vào những câu thơ xúc động để nói hộ tấm lòng người dân yêu nước so với Bác Hồ :
Hiểu sao hết những tấm lòng lãnh tụ
Tìm đường đi cho dân tộc bản địa theo đi .
Hành trình của người người trẻ tuổi yêu nước với tiềm năng chính trị đơn cử, cháy bỏng ; không ảo tưởng, hão huyền. Điều mà Người đi tìm “ Không phải hình một bài thơ đá tạc nên người / … Hay một đấng vô hình dung sương khói xa xôi ” mà “ Người đi tìm hình của Nước ” ; tìm dáng đi, thế đứng của quốc gia, của dân tộc bản địa Nước Ta :
Thế đi đứng của toàn dân tộc bản địa
Một cách vinh quang cho hai mươi lăm triệu con người .
Trong cuộc hành trình dài ấy, người người trẻ tuổi yêu nước Nguyễn Tất Thành đã trải qua những gian lao, thiếu thốn, giá rét … ; tự lao động để sống, để đi và để hoạt động giải trí cách mạng. Chế Lan Viên khái quát hóa chặng đường hoạt động giải trí cách mạng của Bác Hồ trong những tháng năm nơi xứ người bằng những câu thơ đầy xúc động :
Có nhớ chăng hỡi gió rét thành Ba Lê
Một viên gạch hồng, Bác chống lại cả một mùa băng giá
Và sương mù thành Luân Đôn, ngươi có nhớ
Giọt mồ hôi Người nhỏ giữa đêm khuya ? …
Vượt qua bao nhiêu gian truân, khắc nghiệt với lòng yêu nước và bầu nhiệt huyết cách mạng tưng bừng, sau cuối người người trẻ tuổi yêu nước Nguyễn Ái Quốc đã tìm thấy “ Mặt trời Nga bừng chói ở phương Đông ” ; và, niềm hạnh phúc nhất khi Người tiếp cận Luận cương về yếu tố dân tộc bản địa và thuộc địa của Lênin :
Luận cương đến với Bác Hồ. Và người đã khóc
Lệ Bác Hồ rơi trên chữ Lênin …
“ Lệ Bác Hồ rơi trên chữ Lênin ” – Hình tượng thơ vô cùng đẹp ! Trong suốt hành trình dài đi tìm đường cứu nước, đây là lần tiên phong Bác khóc, nước mắt của một nhà yêu nước thật quá đỗi thiêng liêng, khiến bất kỳ ai cũng phải nghẹn ngào ! Cái độc lạ, cái tài của Chế Lan Viên là từ một sự kiện chính trị trọng đại, tác giả đã “ thổi ” vào đó cảm hứng, nhân cách hóa giá trị lịch sử dân tộc để trong phút giây thiêng liêng ấy vỡ òa niềm niềm hạnh phúc làm xúc động lòng người !
Sau “ Lệ Bác Hồ rơi … ”, khổ thơ tiếp nối là tiếng reo cười :
Bác reo lên một mình như nói cùng dân tộc bản địa
“ Cơm áo là đây ! Hạnh phúc đây rồi ! ”
Hình của Đảng lồng trong hình của Nước
Phút khóc tiên phong là phút Bác Hồ cười …
“ Bác reo lên … ”, câu thơ như sóng sánh tiếng cười làm ta liên tưởng đến niềm vui trong trẻo của một con người vì đã chịu quá nhiều khổ đau chợt vỡ òa niềm hạnh phúc ! Niềm niềm hạnh phúc quá lớn ; bởi nó không riêng gì của một người mà là niềm hạnh phúc của cả một dân tộc bản địa ! Bác khóc và Bác cười – hình tượng thơ rất lãng mạn và đẹp vô cùng ! …
Người người trẻ tuổi yêu nước Nguyễn Ái Quốc mừng vui, xúc động vì đã tìm ra chân lý lịch sử, đó là chủ nghĩa Mác – Lênin và chỉ có chủ nghĩa Mác – Lênin mới hoàn toàn có thể giúp những dân tộc bản địa bị áp bức trên quốc tế và dân tộc bản địa Nước Ta triển khai thành công xuất sắc cuộc đấu tranh đánh đuổi ngoại xâm, giải phóng dân tộc bản địa .
Bằng những câu thơ lãng mạn cách mạng, tin yêu một ngày mai khi “ Giặc nước đuổi xong rồi. Trời xanh thành tiếng hát ” … Chế Lan Viên đã “ vẽ ” ra một viễn cảnh tương lai tươi đẹp của quốc gia, của dân tộc bản địa Nước Ta :
Điện theo trăng vào phòng ngủ công nhân
Những kẻ quê mùa đã thành tri thức
Tăm tối cần lao nay hóa những anh hùng …
Hình ảnh lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc mang “ Luận cương của Lênin ” về đất Việt ; và “ … bóng Bác đang hôn lên hòn đất ” – sự khởi đầu “ ngày trở lại ” sau 30 năm xa Tổ quốc ; từ đây, Người lãnh đạo Nhân dân đấu tranh giành độc lập, tự do cho dân tộc bản địa ta :
Luận cương của Lênin theo Người về quê Việt
Biên giới còn xa. Nhưng Bác thấy đã đến rồi
Kìa, bóng Bác đang hôn lên hòn đất
Lắng nghe trong màu hồng, hình quốc gia phôi thai …
Chế Lan Viên đã khái quát toàn bộ hành trình 30 năm đi tìm đường cứu nước của Bác Hồ kính yêu bằng hình tượng thơ rất xúc động. Bài thơ là lòng biết ơn thâm thúy của toàn dân tộc bản địa Nước Ta so với Người đã tìm lại hình quốc gia …
THANH DƯƠNG HỒNG
