Chuyên đề này được biên soạn nhằm mục đích giúp những em học viên có cái nhìn khái quát về diện mạo văn học Nước Ta từ sau cách mạng tháng Tám năm 1945 đến hết thế kỉ XX.Bối cảnh lịch sử, văn hóa truyền thống, xã hội ảnh hưởng tác động như thế nào đến văn học ? Trong một toàn cảnh như vậy, nền văn học đã diễn tiến thế nào ? Đâu là những đặc thù chung bao trùm mọi sáng tác phôi thai trong thời kì ấy ? Các em sẽ có nền tảng thi pháp thời kì văn học để soi chiếu, đối sánh tương quan trong từng tác phẩm đơn cử. II. KIẾN THỨC CƠ BẢN
1. Khái quát văn học Việt Nam từ sau cách mạng tháng Tám năm 1945 đến năm 1975
a. Vài nét về hoàn cảnh lịch sử, xã hội, văn hóa truyền thống + Sự chỉ huy của Đảng với đường lối văn nghệ xuyên suốt ( Bản đề cương văn hóa truyền thống năm 1943 ) > yếu tố trọng điểm chấm hết sự phân hóa phức tạp của văn hóa truyền thống văn học nước ta dưới ách thực dân, tạo nên một nền văn nghệ thống nhất sau 1945. + Hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mĩ trường kí suốt 30 năm đã tác động ảnh hưởng thâm thúy, tổng lực tới đời sống vật chất và niềm tin của dân tộc bản địa, trong đó có văn nghệ, tạo nên những đặc thù riêng không liên quan gì đến nhau của một nền văn học hình thành và tăng trưởng trong hoàn cảnh cuộc chiến tranh gian nan, ác liệt. + Nền kinh tế tài chính nghèo nàn và chậm tăng trưởng, điều kiện kèm theo giao lưu văn hóa truyền thống bị hạn chế ( hầu hết tiếp xúc và chịu ảnh hưởng tác động văn hóa truyền thống những nước xã hội chủ nghĩa, đơn cử là Liên Xô và Trung Quốc … ). Trong hoàn cảnh như vậy, văn học tiến trình 1945 – 1975 vẫn tăng trưởng và đạt được nhiều thành tựu, góp phần cho lịch sử văn học những giá trị riêng. b. Quá trình tăng trưởng và những thành tựu hầu hết Chia làm 3 chặng + 1945 – 1954 : – 1945 – 1946 : sáng tác phản ánh không khí hồ hởi mê say khi mới dành độc lập, ca tụng “ cuộc tái sinh màu nhiệm ” của dân tộc bản địa ( Tình sông núi – Mai Ninh, Ngọn quốc kì – Xuân Diệu, Vui bất tuyệt – Tố Hữu … ) – Từ cuối 1946 : tập trung chuyên sâu phản ánh cuộc kháng chiến chống Pháp. Văn học gắn bó thâm thúy với đời sống cách mạng và kháng chiến ; hướng tới mày mò sức mạnh và phẩm chất tốt đẹp của quần chúng công nông binh ; biểu lộ niềm tự hào dân tộc bản địa và niềm tin vào tương lai tất thắng của kháng chiến. – Thể loại : · Truyện và kí : mở màn cho văn xuôi kháng chiến ( Một lần tới TP. hà Nội, Trận phố Ràng của Trần Đăng, Truyện ngắn Đôi mắt và nhật kí Ở rừng của Nam Cao, truyện ngắn Làng của Kim Lân … ), hình thành những tác phẩm khá dày dặn ( Vùng mỏ của Võ Huy Tâm, Đất nứớc đứng lên của Nguyên Ngọc, Truyện Tây Bắc của Tô Hoài … ) · Thơ : đạt được nhiều thành tựu ( Cảnh khuya, Rằm tháng giêng của Hồ Chí Minh, Bên kia sông Đuống của Hoàng Cầm, Tây Tiên của Quang Dũng … ) · Kịch : 1 số ít vở kịch gây sự quan tâm ( Bắc Sơn, Những người ở lại của Nguyễn Huy Tưởng, … ) + 1955 – 1964 : – Nội dung bao trùm : Hình ảnh người lao động, những thay đổi của con người trong trong bước đầu kiến thiết xây dựng chủ nghĩa xã hội với cảm hứng lãng mạn, sáng sủa … – Văn xuôi : lan rộng ra đề tài, bao quát nhiều yếu tố, nhiều khoanh vùng phạm vi của hiện thực đời sống. · Đề tài kháng chiến chống Pháp ( Sống mãi với Thành Phố Hà Nội, Cao điểm ở đầu cuối, Trứớc giờ nổ súng … ) · Đề tài hiện thực đời sống trước cách mạng tháng Tám ( Vợ nhặt, Mười năm, Vỡ bờ … ) · Đề tài công cuộc kiến thiết xây dựng chủ nghĩa xã hội gắn với sự đổi đời của con người ( Sông Đà, Mùa lạc, Cái sân gạch … ) – Kịch nói : một số ít tác phẩm được dư luận chú ý quan tâm. + 1965 – 1975 : – Cao trào sáng tác viết về cuộc kháng chiến chống Mĩ trong cả nước > chủ đề bao trùm : ý thức yêu nước, ngợi ca chủ nghĩa anh hùng cách mạng. – Văn xuôi : · Những tác phẩm truyện, kí sinh ra ngay trên tiền tuyến đầy máu lửa đã phản ánh nhạy bén và kịp thời cuộc chiến đấu của nhân dân miền Nam can đảm ( Người mẹ cầm súng, Rừng xà nu, Hòn đất … ) · Miền Bắc : truyện, kí cũng tăng trưởng ( kí chống Mĩ của Nguyễn Tuân, Dấu chân người lính, Bão biển … ) · Thơ : đạt nhiều thành tựu xuất sắc o Mở rộng và đào sâu vật liệu hiện thực. o Tăng cường sức khái quát, chất suy tưởng, chính luận o Ghi nhận một thế hệ nhà thơ trẻ chống Mĩ kĩ năng ( Phạm Tiến Duật, Nguyễn Duy, Bằng Việt … ) và hàng loạt những tác phẩm gây tiếng vang ( Tập thơ Ra trận, Máu và hoa của Tố Hữu, Hoa ngày thường – Chim báo bão của Chế Lan Viên ; Mặt đường khát vọng của Nguyễn Khoa Điềm … · Kịch : cũng có những thành tựu đáng ghi nhận. Văn học vùng địch tạm chiếm : vì nhiều lí do không đạt được nhiều thành tựu lớn nếu đánh giá cả mặt tư tưởng và thẩm mỹ và nghệ thuật. c. Những đặc thù cơ bản c. 1. Nền văn học đa phần hoạt động theo hướng cách mạng hóa, gắn bó thâm thúy với vận mệnh chung của quốc gia > Đặc điểm thực chất của văn học từ năm 1945 – 1975. + Mô hình nhà văn – chiến sỹ + Khuynh hướng tư tưởng chủ yếu : tư tưởng cách mạng, văn học là vũ khí Giao hàng sự nghiệp cách mạng. + Sự hoạt động, tăng trưởng của văn học ăn nhịp với từng chặng đường lịch sử của dân tộc bản địa > văn học là tấm gương phản chiếu những yếu tố trọng đại của lịch sử dân tộc bản địa. c. 2. Nền văn học hướng về đại chúng + Đại chúng : đối tượng người tiêu dùng phản ánh, đối tượng người tiêu dùng Giao hàng, nguồn bổ trợ cho lực lượng sáng tác. + Nội dung : đời sống nhân dân lao động, con đường tất yếu đến với cách mạng, thiết kế xây dựng và tò mò vẻ đẹp hình tượng quần chúng … + Hình thức : ngắn gọn, nội dung dễ hiểu, chủ đề rõ ràng ; hình ảnh lấy từ kho tàng văn học dân gian ; ngôn từ đơn giản và giản dị, trong sáng. c. 3. Nền văn học đa phần mang khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn > Đặc điểm bộc lộ khuynh hướng thẩm mĩ của văn học 1945 – 1975. + Khuynh hướng sử thi : – Đề tài : những yếu tố có ý nghĩa lịch sử và đặc thù toàn dân tộc bản địa – Nhân vật chính : những con người đại diện thay mặt cho tinh hoa, khí phách, phẩm chất, ý chí toàn dân tộc bản địa, tiêu biểu vượt trội cho lí tưởng dân tộc bản địa hơn là khát vọng cá thể. Văn học mày mò con người ở góc nhìn nghĩa vụ và trách nhiệm, bổn phận, lẽ sống lớn, tình cảm lớn. + Cảm hứng lãng mạn : – Là cảm hứng chứng minh và khẳng định cái tôi dạt dào tình cảm hướng tới cách mạng. – Biểu hiện : ca tụng vẻ đẹp của con người mới, đời sống mới, chủ nghĩa anh hùng cách mạng, tin yêu vào tương lai quốc gia. Ø Cảm hứng nâng đỡ con người vượt lên những chặng đường cuộc chiến tranh khó khăn, máu lửa, hi sinh. + Khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn phối hợp tạo ý thức sáng sủa thấm nhuần cả nền văn học 1945 – 1975 và tạo nên đặc thù cơ bản của văn học 1945 – 1975. 2. Vài nét khái quát văn học Nước Ta từ năm 1945 đến hết thế kỉ XX. a. Hoàn cảnh lịch sử, xã hội và văn hoá + 1975 – 1985 : nước nhà trọn vẹn độc lập, thống nhất nhưng gặp phải nhiều khó khăn vất vả thử thách mới. + Từ 1986 : công cuộc thay đổi tổng lực trên tổng thể những nghành > văn học có điều kiện kèm theo giao lưu, tiếp xúc can đảm và mạnh mẽ > thay đổi văn học tương thích với qui luật khách quan và nguyện vọng của văn nghệ sĩ. b. Những chuyển biến và một số ít thành tựu + Thơ : – Không tạo được sự hấp dẫn như quá trình trước nhưng cũng có những tác phẩm đáng quan tâm ( Chế Lan Viên với khát vọng thay đổi thơ ca qua những tập Di cảo, Xuân Quỳnh, Nguyễn Duy, Thanh Thảo … ) – Trường ca nở rộ ( Những người đi tới biển – Thanh Thảo, Đường tới thành phố – Hữu Thỉnh, Trường ca sư đoàn – Nguyễn Đức Mậu … ) + Văn xuôi : – Có nhiều khởi sắc hơn thơ ca.
– Ý thức đổi mới cách tiếp cận hiện thực đời sống, cách viết về chiến tranh tạo được sự chú ý với bạn đọc (Đất trắng – Nguyễn Trọng Oánh, Gặp gỡ cuối năm – Nguyễn Khải, Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành – Nguyễn Minh Châu…)
– Kịch nói : tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ ( Hồn Trương Ba, da hàng thịt – Lưu Quang Vũ, Mùa hè ở biển – Xuân Trình … ) Ø Nhận xét : + Văn học hoạt động theo hướng dân chủ hoá, mang tính nhân văn và nhân bản thâm thúy. + Đề tài : phong phú và đa dạng, phong phú. + Cách tiếp cận và tò mò con người : mối quan hệ phức tạp của đời sống cá thể, thậm chí còn cả đời sống tâm linh, chăm sóc tới đời sống cá thể > Hướng nội là cái mới tiêu biểu vượt trội của văn học thời kì này. + Tuy nhiên văn học còn phát sinh 1 số ít xu thế xấu đi. III. CỦNG CỐ KIẾN THỨC Đề 1 : Trình bày những nét chính về toàn cảnh lịch sử, văn hoá, xã hội có ảnh hưỏng tới sự hình thành và tăng trưởng của văn học Nước Ta từ sau cách mạng tháng Tám đến năm 1975. Đề 2 : Nêu tóm tắt những chặng tăng trưởng và thành tựu mỗi chặng của văn học Nước Ta từ sau cách mạng tháng Tám đến năm 1975. Đề 3 : Nêu và nghiên cứu và phân tích ngắn gọn những đặc thù chính của văn học Nước Ta từ sau cách mạng tháng Tám đến năm 1975. Đề 4 : Trình bày khái quát về văn học Nước Ta từ sau 1975 đến hết thế kỉ XX. Gợi ý giải đề Đề 1 : + Phân tích đề : – Nội dung : chỉ trình diễn toàn cảnh ( lịch sử, văn hóa truyền thống, xã hội ) từ sau cách mạng tháng Tám đến năm 1975 có tác động ảnh hưởng tới sự hình thành và tăng trưởng của văn học. – Hình thức : trình diễn ngắn gọn > điển hình nổi bật những nét chính. + Hướng dẫn : – Mối quan hệ giữa toàn cảnh thời đại và văn học ( ý dành cho học viên khá giỏi ) · Văn học bắt nguồn từ hiện thực đời sống > toàn cảnh thời đại không ít dội âm vang trong tác phẩm > Bối cảnh là một trong những tác nhân quan trọng tác động ảnh hưởng tới đặc thù thi pháp của một thời kì văn học. · Lịch sử ( một trong những yếu tố của toàn cảnh thời đại ) tác động ảnh hưởng tới sự phận chia quy trình tiến độ văn học. Tuy nhiên không phải khi nào tiến trình văn học cũng trùng khít với tiến trình lịch sử bởi văn học có sự hoạt động và tăng trưởng nội tại của nó. – Bối cảnh lịch sử, xã hội, văn hóa truyền thống ảnh hưởng tác động tới văn học Nước Ta từ sau cách mạng tháng Tám đến năm 1975 ( trọng tâm ) · Sự chỉ huy của Đảng với đường lối văn nghệ xuyên thấu tạo nên một nền văn nghệ thống nhất sau 1945. · Hai cuộc kháng chiến trường kí suốt 30 năm tạo nên những đặc thù riêng không liên quan gì đến nhau của một nền văn học hình thành và tăng trưởng trong hoàn cảnh cuộc chiến tranh gian nan, ác liệt. · Nền kinh tế tài chính nghèo nàn và chậm tăng trưởng, điều kiện kèm theo giao lưu văn hóa truyền thống bị hạn chế. – Khẳng định : Bối cảnh lịch sử, văn hóa truyền thống, xã hội đã có tác động ảnh hưởng quan trọng tới sự hình thành và tăng trưởng của văn học ( chỉ nêu mà không nghiên cứu và phân tích ) · Văn học Nước Ta 1945 – 1975 chia làm 3 quy trình tiến độ, ứng với những tiến trình lịch sử > hiếm có thời kì nào, mốc phân loại văn học lại trung khít với mốc phân loại lịch sử như vậy. · Mang những đặc thù riêng không liên quan gì đến nhau ( Nền văn học đa phần hoạt động theo hướng cách mạng hóa, gắn bó thâm thúy với vận mệnh chung của quốc gia ; hướng về đại chúng ; hầu hết mang khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn ) Đề 2 : + Phân tích đề : – Dạng đề : thuần tái hiện kỹ năng và kiến thức văn học sử. – Nội dung : những chặng tăng trưởng và thành tựu mỗi chặng. – Hình thức : trình diễn ngắn gọn. + Hướng dẫn : – Khái quát : Văn học Nước Ta từ sau 1945 – 1975 chia làm 3 chặng và mỗi chặng đều đạt được những thành tựu đáng kể. – Cụ thể ( trọng tâm ) · Chặng 1 ( 1945 – 1954 ) · Chặng 2 ( 1955 – 1964 ) · Chặng 3 ( 1965 – 1975 ) – Nhận xét ( ý dành cho học viên giỏi ) · Thành tựu đa phần trên những thể loại : thơ, truyện và kí · Các thể loại tăng trưởng theo khuynh hướng khác nhau ( hoàn toàn có thể loại đạt đỉnh điểm ở chặng này nhưng lại lắng xuống ở chặng khác ). Sự lựa chọn thể loại chịu sự chi phối thâm thúy của tiềm năng cách mạng. > thành tựu văn học gắn bó khăng khít và gần như thuận chiều với khuynh hướng hoạt động của lịch sử ( gợi nhớ thời kì văn học mang hào khí Đông A của nhà Trần ). Ø Xuất phát từ ý niệm : văn học là một loại vũ khí đấu tranh cách mạng. Đề 3 : + Phân tích đề : – Nội dung : những đặc thù của văn học Nước Ta từ 1945 – 1975. – Hình thức : nêu và nghiên cứu và phân tích ngắn gọn. + Hướng dẫn : – Nêu lần lượt 3 đặc thù. – Mỗi đặc thù : · Phân tích ngắn gọn · Lấy dẫn chứng : o Loại dẫn chứng : Dẫn chứng khái quát ( khoảng chừng 3 dẫn chứng, nêu tên ), dẫn chứng điểm ( 1 dẫn chứng, nghiên cứu và phân tích ngắn gọn ) o Cách lấy dẫn chứng điểm : mỗi đặc thù nghiên cứu và phân tích ngắn gọn 1 dẫn chứng hoặc sau khi trình diễn 3 đặc thù, nghiên cứu và phân tích 1 dẫn chứng có biểu lộ cả 3 đặc thù đó. Đề 4 : + Phân tích đề : – Nội dung : văn học Nước Ta từ sau 1975 đến hết thế kỉ XX. – Hình thức : trình diễn khái quát. + Hướng dẫn : Chia ý theo những phần trong Kiến thức cơ bản – Hoàn cảnh lịch sử, xã hội và văn hoá.
– Những chuyển biến và một số thành tựu.
– Nhận xét.
Nhóm giáo viên Hocmai. vn
