Ô nhiễm không khí là tai hại thứ tư rình rập đe dọa sức khỏe thể chất con người. Vì số trẻ tử trận do ô nhiễm không khí trên toàn quốc tế còn cao hơn cả tử trận vì bệnh sốt rét và hiv-aid cộng lại. Còn theo tổ chức triển khai y tế quốc tế WHO, tiếp xúc với không khí ô nhiễm đã cướp đi sinh mạng của hơn 9 triệu người trên quốc tế và trong đó là 1,7 triệu trẻ nhỏ dưới 5 tuổi mỗi năm .
Theo báo cáo của WHO Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia có tỷ lệ tử vong do ô nhiễm không khí cao nhất thế giới, cao hơn cả những nước ô nhiễm nặng như Trung Quốc và Ấn Độ. Nguyên nhân chính lại đến từ việc thiếu ý thức tự bảo vệ mình cũng như việc người dân chưa thực sự quan tâm đến vấn đề nghiêm trọng này.
Ô nhiễm không khí là gì ?
Ô nhiễm không khí là tình trạng không khí sạch bị ô nhiễm (làm bẩn) do khói, bụi, hơi hoặc các khí lạ.
Khi không khí bị ô nhiễm sẽ Open mùi hôi, làm giảm tầm nhìn, gây biến hóa khí hậu, gây bệnh cho con người, gây tác động ảnh hưởng tới động thực vật và môi trường tự nhiên tự nhiên .Ô nhiễm không khí hoàn toàn có thể do hoạt động giải trí của con người, hoặc do quy trình tự nhiên gây ra .Ô nhiễm không khí gồm có hai loại chính là ô nhiễm không khí trong nhà ; và ô nhiễm không khí ngoài trời ( hầu hết ô nhiễm không khí ở đô thị ). Đây là 2 trong số những yếu tố ô nhiễm ô nhiễm nhất toàn thế giới .Ô nhiễm không khí làm 7 triệu người chết mỗi năm. Trong đó Việt Nam nằm trong nhóm có mức độ ô nhiễm không khí thứ 2 toàn thế giới, nhưng lại nằm trong nhóm có tỷ suất tử trận do ô nhiễm cao nhất quốc tế .Ô nhiễm không khí là một trong những nguyên do chính dẫn đến tử trận do đột quỵ, tim mạch, ung thư phổi, phổi ùn tắc mãn tính. Là nguyên do khiến bệnh về đường hô hấp và tai, mũi, họng chiếm tỷ suất bệnh cao nhất lúc bấy giờ .
1. Những chất gây ô nhiễm không khí
Chất gây ô nhiễm không khí : là những chất làm bẩn không khí, gây hại cho con người và hệ sinh thái .Những chất gây ô nhiễm không khí gồm có : hạt rắn, giọt chất lỏng, khíChất gây ô nhiễm có nguồn gốc từ tự nhiên và tự tạo. Bao gồm 2 loại là sơ cấp và thứ cấp .
- Chất gây ô nhiễm sơ cấp: là những chất phát ra trực tiếp trong môi trường như tro từ núi lửa, từ hoạt động sản xuất, khí thải động cơ (carbon minoxit), khí thải nhà máy (sufur dioxit).
- Chất gây ô nhiễm thứ cấp: là những chất không phát ra trực tiếp, chúng hình thành do quá trình phản ứng hoặc tương tác giữa chất sơ cấp với môi trường.
* Một số chất vừa là chất sơ cấp, vừa là chất thứ cấp, chúng hoàn toàn có thể được thải trực tiếp hoặc tạo thành từ những chất ô nhiễm khác .
1.1. Chất gây ô nhiễm sơ cấp
Chất ô nhiễm sơ cấp gồm có :
- Carbon dioxit (CO2): là chất nguy hiểm nhất, nguyên nhân chính dẫn đến hiệu ứng nhà kính, biến đổi khí hậu toàn cầu, làm trái đất nóng lên.
- Sulfur Dioxide (SO2): hình thành trong quá trình hoạt động, sản xuất, công nghiệp và khai thác dầu mỏ. Sulfur dioxide gây ô nhiễm không khí, tác động đến sức khoẻ con người và động thực vật, tạo ra mưa acid. Khi hít phải sulfur dioxide làm gia tăng hô hấp, khó thở, ở một lượng lớn sẽ dẫn đến tử vong.
- Oxit Nitơ: đặc biệt là Nitơ dioxit (NO2) là tác nhân gây ô nhiễm không khí và làm người ngộ độc. Thường xuyên hít phải khí NO2 là nguyên nhân gây ra bệnh phổi, hen suyễn, phổi tắc nghẽn mãn tính và ung thư phổi.
- Carbon Monoxit (CO): khí CO là chất khí không màu, không mùi chủ yếu thải ra từ các phương tiện giao thông, làm giảm oxy trong máu, tổn thương thần kinh. Ngộ độc do hít phải nhiều khí CO có thể dẫn đến nhức đầu, buồn nôn, thậm chí hôn mê gây tử vong.
- Hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOCs): được sản sinh trong quá trình đốt cháy nhiên liệu, thuốc lá, ngoài ra VOCs còn có trong sơn, keo, các chất tạo mùi, phụ gia, tẩy rửa, bàn ghế gỗ công nghiệp… Chất này thường gây ô nhiễm không khí trong nhà, ảnh hưởng nặng tới hệ thần kinh, gây bệnh phổi, hen suyễn và là một trong những nguyên nhân gây ung thư.
- Bụi mịn (PM): Bụi mịn là những hạt bụi có kích thước nhỏ hơn 10 micromet (PM10) và những hạt có kích thước nhỏ hơn 2,5 micromet (PM2.5) không thể nhìn thấy bằng mắt thường. Chúng xâm nhập vào phổi và tim gây ra bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, suy tim và đột quỵ.
- Kim loại độc như chì, thuỷ ngân, đặc biệt là các hợp chất của chúng.
- Chlorofluoro Carbons (CFCs): thường phát ra từ điều hoà, tủ lạnh, chất này khi phát tán vào không khí sẽ tác động với một số chất khác làm phá vỡ tầng ozone, làm thủng tầng ozone. Các tia cực tím thông qua lỗ thủng tầng ozone tới bề mặt trái đất, là nguyên nhân gây bệnh ung thư da, các bệnh về mắt ở người và phá huỷ cây trồng.
- Amoniac (NH3): chủ yếu phát sinh trong quá trình trồng trọt và sản xuất nông nghiệp. Chất này có khả năng ăn mòn và độc hại, có thể gây hại cho người và đồ vật.
- Mùi: bao gồm mùi hôi thối, độc hại của rác thải, nước thải sinh hoạt và công nghiệp.
- Chất phóng xạ: thường sinh ra bởi chiến tranh, thử nghiệm hạt nhân v.v…
Tham khảo : Bụi siêu mịn PM2. 5 là gì ? gây tai hại gì ? cách phòng tránh
1.2. Chất gây ô nhiễm thứ cấp
Các chất gây ô nhiễm thứ cấp gồm có :
- Sương khói: sương khói là từ mô tả chất gây ô nhiễm trông giống như sự kết hợp của sương và khói. Rất phổ biến ở Hà Nội và TP.HCM. Chất này đến chủ yếu từ lượng khí thải xe cộ và công nghiệp.
- Ozone tầng mặt (O3): hình thành từ sự kết hợp giữa NOx và VOCs, là một phần trong sương khói.
- Peroxyacetyl nitra (C2H3NO5): hình thành tương tự từ NOx và VOCs.
2. Các hoạt động giải trí và nguồn gây ô nhiễm không khí
Ô nhiễm không khí hoàn toàn có thể do tự nhiên, hoặc do hoạt động giải trí của con người gồm có sản xuất công nghiệp, giao thông vận tải vận tải đường bộ và hoạt động và sinh hoạt .Tham khảo : Những nguyên do gây ô nhiễm không khí ở Việt Nam
2.1. Ô nhiễm không khí từ tự nhiên
Những hoạt động giải trí tự nhiên dưới đây được cho là gây ô nhiễm không khí :
- Bụi: bụi từ hoang mạc, sa mạc, những dải đất không có hoặc có ít thảm thực vật .
- Methane: là chất thải của động vật và gia súc.
- Khí radon: hình thành trong quá trình phân rã phóng xạ trong lớp vỏ trái đất.
- Khói và carbon monoxit hình thành do cháy rừng.
- VOCs: các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi cũng được thải ra từ một số loài thực vật.
- Tro, lưu huỳnh, clo phát ra do phun trào núi lửa.
2.2. Ô nhiễm không khí từ hoạt động giải trí công nghiệp
Hoạt động công nghiệp gây ô nhiễm không khí bao gồm:
- Khí thải từ các nhà máy, xưởng chế biến, lò đốt, khu công nghiệp…
- Khí thải từ xe cơ giới và các phương tiện vận chuyển hàng hoá, phục vụ cho công nghiệp
- Hơi khói từ các loại sơn, dung môi, hoá chất.
- Khí mê-tan hình thành từ các bãi rác thải công nghiệp
2.3. Ô nhiễm không khí do giao thông vận tải vận tải đường bộ
Giao thông vận tải đường bộ là nguồn gây ô nhiễm không khí lớn nhất tại những thành phố lớn như TP. Hà Nội và TP.HCM. Bao gồm :
- Khí thải từ các phương tiện giao thông: quá trình đốt nhiên liệu động cơ phát ra khí thải là các chất như CO, CO2, SO2, NOx, Pb, CH4.
- Cát bụi cuốn theo trong quá trình di chuyển.
- Cát bụi sinh ra do đường xá lâu ngày bị bào mòn.
2.4. Ô nhiễm không khí do hoạt động và sinh hoạt
Sinh hoạt trong những hộ mái ấm gia đình là nguồn gây ô nhiễm nhỏ so với môi trường tự nhiên nói chung, nhưng lại là nguồn gây ô nhiễm chính trong nhà. Những hoạt động giải trí hàng ngày như đun nấu, phun sơn, đốt rác … là nguyên do chính gây ô nhiễm trong nhà .
3. Ô nhiễm không khí trong nhà
Với sự tăng trưởng công nghiệp tạo ra nhiều loại vật tư tự tạo mới, khiến những đồ vật trong mái ấm gia đình có năng lực phát sinh ra chất ô nhiễm làm ô nhiễm không khí trong chính ngôi nhà của bạn, như :
- Vật liệu xây dựng bao gồm gỗ công nghiệp, ván ép, thảm trang trí phát ra khí formaldehyde (H2CO).
- Sơn nước tạo ra hợp chất hữu cơ bay hơi (VOCs)
- Các loại thuốc xịt côn trùng, diệt mối, sâu bọ
- Đốt than để nấu nướng, sinh hoạt cũng gây ô nhiễm không khí và ngộ độc
- Các nguồn khác bao gồm bụi phát sinh từ quần áo, chăn nệm, cây trồng, lông vật nuôi…
Tham khảo : ô nhiễm không khí trong nhà nguy khốn hơn bạn tưởng
4. Ô nhiễm không khí ảnh hưởng tác động gì đến sức khỏe thể chất
Ô nhiễm không khí là một trong những nguyên do chính gây ra những bệnh gồm có nhiễm trùng hô hấp, bệnh tim, bệnh phổi ùn tắc mãn tính ( COPD ), đột quỵ và ung thư phổi .Ô nhiễm không khí tác động ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất như gây khó khăn vất vả trong việc thở, ho, hen suyễn và làm bệnh tật trầm trọng hơn .
4.1. Tử vong do ô nhiễm không khí
Theo WHO, ước tính có trên 7 triệu người tử trận mỗi năm do ô nhiễm không khí. Trong đó số lượng tử trận nhiều nhất từ Ấn Độ và Trung Quốc. Tại Trung Quốc ước tính có trên 700.000 người tử trận do ô nhiễm không khí mỗi năm .Theo số liệu gần nhất của WHO, Việt Nam là vương quốc nằm trong nhóm có tỷ suất tử trận do ô nhiễm không khí cao nhất quốc tế. Nguyên nhân do con người chưa có ý thức bảo vệ mình trước thực trạng ô nhiễm không khí .Tham khảo : 7 triệu người chết mỗi năm vì ô nhiễm không khí
4.2. Bệnh tim mạch, phổi và ung thư chiếm tỷ suất cao nhất
Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới WHO mỗi năm :
- Có khoảng gần 1,5 triệu người tử vong do viêm phổi, chiếm 21% các ca tử vong do ô nhiễm không khí
- Khoảng 1,4 triệu người tử vong do đột quỵ, chiếm 20% các ca tử vong do ô nhiễm không khí
- Gần 2,5 triệu người tử vong do bệnh tim thiếu máu cục bộ, chiếm khoảng 34% tổng số ca tử vong do ô nhiễm không khí
- Hơn 1,3 triệu người tử vong do bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, chiếm khoảng 19% tổng số ca tử vong do ô nhiễm không khí
- Khoảng gần 500.000 người tử vong do ung thư phổi, chiếm 7% tổng số ca tử vong do ô nhiễm không khí.
Tham khảo : những bệnh có tỷ suất tử trận cao nhất do ô nhiễm không khí
4.3. Trẻ em, phụ nữ và người lớn tuổi ảnh hưởng tác động nặng nhất
Nhóm nhạy cảm gồm có trẻ nhỏ, phụ nữ, phụ nữ mang thai, người già, người có thể trạng yếu, người đang mang bệnh là những người phải chịu tác động ảnh hưởng nặng nề nhất từ ô nhiễm không khí .Tham khảo : Những ai bị ảnh hưởng tác động nhiều nhất từ ô nhiễm không khí ?
5. Ô nhiễm không khí tại TP. Hà Nội và TP.Hồ Chí Minh
Việt Nam đứng trong top 10 những nước ô nhiễm không khí trên quốc tế ( do TT nghiên cứu và điều tra môi trường tự nhiên thuộc Đại học Yale và Columbia của Mĩ triển khai báo cáo giải trình thường niên mang tên The Environmental Performance Index hay còn gọi là EPI .
Tỷ lệ tử vong do ô nhiễm không khí ở Việt Nam nằm trong nhóm cao nhất thế giới. Nguyên nhân do ý thức của người dân về việc tự bảo vệ mình trước ô nhiễm môi trường còn kém.
Mức độ ô nhiễm không khí ở Việt Nam ngày một tăng cao. Theo công bố của bộ y tế, tỷ suất mắc những bệnh về hô hấp, tai, mũi, họng ở mức cao nhất trong tổng thể những bệnh, nguyên do hầu hết do ảnh hưởng tác động từ ô nhiễm không khí .
Sử dụng Khẩu trang Cambridge Mask để bảo vệ bạn và gia đình khỏi tác hại của bụi siêu mịn PM2.5 và các tác nhân gây hại từ không khí ô nhiễm.
