Mỗi ngày, các trung tâm tư vấn pháp luật về hôn nhân và gia đình tiếp không ít người đến than khổ vì tòa không cho ly hôn.
Theo luật, muốn được xử lý ly hôn thì thực trạng hôn nhân của họ phải trầm trọng. Tuy nhiên, thế nào là thực trạng hôn nhân trầm trọng thì ngay chính những thẩm phán cũng còn đang mơ hồ …
Muốn chia tay mà không được
Để tránh đụng chạm, nhiều lần chị K. đề xuất chồng ở riêng nhưng anh không đồng ý chấp thuận vì anh là con trai một. Anh lại rất được gia đình cưng chiều, có vợ rồi nhưng vẫn quen thói ỷ lại, không chịu giúp sức vợ bất kể việc gì. Ngày yêu nhau, chị nghĩ sau khi cưới anh sẽ biến hóa nhưng giờ chị biết là không hề. Tệ hơn, khi anh thấy cảnh vợ và gia đình mình sự không tương đồng, anh không dữ thế chủ động cùng vợ tháo gỡ mà còn liên tục rong chơi, nhậu nhẹt, nhậu say về lại đánh đập chị. Gia đình chồng thấy thế cũng không hề can thiệp, có lần chị bị thương nặng, chỉ có hàng xóm đưa vào bệnh viện. Kể trong tủi hờn, chị bảo chỉ vì thương con, yêu anh mà chị mới ráng chung sống đến giờ. Nay nhận thấy tình cảm dành cho chồng đã hết, chị không muốn liên tục sống những tháng ngày đen tối thêm nữa nên đã nhiều lần ý kiến đề nghị chồng ký vào đơn xin ly hôn nhưng anh không chịu. Chị đơn phương nộp đơn ra TANDTC Q. xin ly hôn. Tuy nhiên, tòa nhận định và đánh giá xích míc giữa vợ chồng chị không trầm trọng, không thiết yếu phải ly hôn nên bác đơn chị. Từ ngày tòa bác đơn, chồng chị không hề bày tỏ ý chí sẽ cải tổ tình hình để hàn gắn hôn nhân, vẫn thường thượng cẳng tay hạ cẳng chân với chị. Chị sống trong chuỗi ngày lo âu, không dám bỏ đi vì xót con thơ vừa hơn hai tuổi, còn liên tục nộp đơn ly hôn thì e tòa lại bác … Tương tự, anh HVN chung sống với chị ĐTH như vợ chồng, có một con chung. Sau khi họ đi đăng ký kết hôn được nửa năm thì xích míc vợ chồng phát sinh, chị H. bồng con về nhà mẹ ruột. Hai năm sau, anh N. nộp đơn xin ly hôn, tuy nhiên bị tòa bác vì cho rằng thực trạng hôn nhân giữa hai người không trầm trọng. Đợi thêm hai năm nữa, anh lại liên tục xin ly hôn nhưng chị H. phản đối. Xử xét xử sơ thẩm, TANDTC TP Cà Mau đồng ý đơn xin ly hôn của anh do vợ chồng anh đã sống ly thân nhiều năm. Tòa tuyên để chị H. nuôi con, còn anh có nghĩa vụ và trách nhiệm cấp dưỡng. Sau đó chị H. kháng nghị. TAND tỉnh Cà Mau đã sửa án xét xử sơ thẩm, bác nhu yếu xin ly hôn của anh N. và buộc vợ chồng anh sum vầy. Bản án phúc thẩm này đã bị VKSND tỉnh Cà Mau yêu cầu cấp trên xét lại theo thủ tục giám đốc thẩm bởi theo VKS, xích míc vợ chồng anh N. và chị H. đã thật sự trầm trọng, cấp phúc thẩm bác đơn là chưa thấu lý đạt tình. Hướng dẫn còn chung chung Trong những vụ án hôn nhân gia đình, tòa án nhân dân thường vận dụng khoản 1 Điều 89 Luật Hôn nhân và Gia đình để ra phán quyết. Theo đó, nếu xét thấy thực trạng hôn nhân trầm trọng và mục tiêu hôn nhân không đạt được thì cho ly hôn, còn không thì bác. Việc xét thế nào là thực trạng hôn nhân trầm trọng dựa vào hướng dẫn trong Nghị quyết số 02/2000 của Hội đồng Thẩm phán tòa án nhân dân Tối cao. Cụ thể, vợ chồng không còn yêu thương nhau, không triển khai nghĩa vụ và trách nhiệm với nhau, được gia đình, cơ quan, tổ chức triển khai nhắc nhở, hòa giải nhiều lần. Ngoài ra, vợ chồng có hành vi ngược đãi, đánh đập nhau, xúc phạm uy tín, nhân phẩm, có biểu lộ ngoại tình … Những hành vi nói trên phải dẫn đến mục tiêu hôn nhân không đạt được, tức không có tình nghĩa vợ chồng, không bình đẳng về nghĩa vụ và trách nhiệm và quyền giữa vợ chồng, không tôn trọng danh dự, nhân phẩm, uy tín của vợ chồng, không tôn trọng quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo của vợ chồng, không giúp sức, tạo điều kiện kèm theo cho nhau tăng trưởng mọi mặt …
Nhiều thẩm phán cho biết khái niệm tình trạng trầm trọng trong hôn nhân rất trừu tượng. Theo họ, hướng dẫn của TAND Tối cao chỉ mang tính giải thích chung chung, khó thể vận dụng để giải quyết thấu đáo loại án này. Đa phần thẩm phán chỉ dựa vào trực quan là chủ yếu. Có người còn bảo nếu bác đơn ly hôn thì cứ dựa vào hướng dẫn của nghị quyết mà lập luận, còn cho ly hôn thì cứ nói đơn giản rằng mâu thuẫn giữa hai bên là trầm trọng. Bởi lẽ thực tế muốn chứng minh vợ chồng “không thương yêu, quý trọng, chăm sóc, giúp đỡ nhau”… là rất phức tạp, khó khăn, trong khi những người muốn ly hôn vẫn hay nại ra lý do là “không hợp nhau, bất đồng quan điểm sống”.
Theo ý chí của đương sự ? Một thẩm phán Tòa Dân sự TANDTC TP.Hồ Chí Minh nhìn nhận : “ Tình trạng hôn nhân nghiêng về nghành nghề dịch vụ tình cảm, không thể nào có sự định lượng rõ ràng. Giải quyết án ly hôn, thẩm phán đâu thể nào theo đương sự suốt 24 giờ, biết được tất tần tật những ngóc ngách đời sống của họ để đưa ra phán quyết đúng chuẩn. Để đánh giá trầm trọng hay không phải địa thế căn cứ vào nhiều yếu tố như hai bên có còn chung sống với nhau không, tình cảm dành cho nhau như thế nào, chuyện quan hệ sinh lý, có đánh đập, chửi bới hay không … Tuy nhiên, tổng thể đều mang tính chủ quan. Đã có không ít đương sự gặp chúng tôi sau những phiên xử ly hôn để hỏi liệu chúng tôi hoàn toàn có thể chịu nghĩa vụ và trách nhiệm về việc không cho họ ly hôn hay không nếu xảy ra hệ lụy xấu về sau ”. Vì thế một số ít chuyên viên về pháp lý có quan điểm rằng kết hôn là tự nguyện văn minh thì ly hôn cũng vậy, phải tôn trọng ý chí chủ quan của đương sự dù có khi chỉ là một bên. Một khi đã quyết đưa nhau ra tòa thì đã không còn tình cảm với nhau, việc gì phải cố ép họ sum vầy, cố ép họ liên tục sống chung với nguyên do nhu yếu của họ chưa chính đáng. Phán quyết sai, đương sự khổ Nghị quyết 02/2000 / NQ-HĐTP có 1 số ít cụm từ gây tranh cãi. Chẳng hạn như “ không thương mến, quý trọng, chăm nom ”. Định lượng như thế nào để đủ Kết luận rằng vợ chồng không thương mến, quý trọng, chăm nom ? Với tâm tính che giấu, thầm kín của người Việt Nam, sự biểu lộ yêu – ghét, trọng – khinh không dễ gì nhìn thấy và giám sát sâu – cạn. Tương tự, “ ngược đãi, hành hạ ( … ), hoặc có hành vi khác xúc phạm đến danh dự, nhân phẩm và uy tín của nhau ” cũng mơ hồ không kém. Dùng hành vi ảnh hưởng tác động vào thân thể người phối ngẫu thì coi là hành hạ, đánh đập nhưng nếu không hành vi hay chỉ ảnh hưởng tác động bằng ngôn từ nói, viết thì đến mức nào thì được xem là ngược đãi, hành hạ ? Từ đó đã dẫn đến trong thực tiễn là việc đánh giá như thế nào là thực trạng trầm trọng của hôn nhân để đưa ra phán quyết tùy thuộc vào cảm nhận của thẩm phán thụ lý xét xử. Nếu phán quyết sai, đương sự muốn ly hôn phải mất đi cả một quãng đời trong cuộc hôn nhân cay đắng.
Luật sư NGUYỄN NGỌC PHÁT, Đoàn Luật sư TP.HCM
Hoàn thiện luật Ở những nước theo mạng lưới hệ thống pháp lý Anh, Mỹ, việc ly hôn trọn vẹn nhờ vào vào ý chí của những bên. Tòa án chỉ là nơi công nhận ý chí của những bên và làm công tác làm việc xử lý những tranh chấp về gia tài và quyết định hành động nghĩa vụ và trách nhiệm của những bên so với con cái còn ở độ tuổi vị thành niên. Do nước ta không thừa nhận chế định án lệ nên rất khó xem xét điển hình cụ thể trong trong thực tiễn thế nào là đời sống hôn nhân trầm trọng, mục tiêu hôn nhân không đạt được để những tòa án nhân dân vận dụng một cách thống nhất. Chính từ những pháp luật pháp lý còn mang tính chung chung như trên mà phần đông việc xử lý những vụ án ly hôn còn phụ thuộc vào rất nhiều vào ý chí chủ quan của người làm công tác làm việc xét xử. Để xử lý những yếu tố trên, pháp lý cần phải có những bước sửa đổi, bổ trợ để hoàn thành xong hơn và công tác làm việc nâng cao trình độ, kiến thức và kỹ năng trình độ cho người làm công tác làm việc xét xử cần phải được chú trọng hơn.
