“ Lâu nay, người theo dõi vẫn quen thuộc với một Kim Tiểu Long thư sinh, hiền lành trên sân khấu thì lần này thử xem một hình tượng mới và trọn vẹn khác của Kim Tiểu Long nhé ! ” – NSƯT Kim Tiểu Long san sẻ về vai diễn mới nhất của mình là nhà vua Minh Mạng trong vở cải lương ” Vương quyền ” ( ngữ cảnh : Bích Ngân, chuyển thể cải lương : Hoàng Song Việt, đạo diễn : …Đài phát thanh là một cơ quan truyền thông online mà dù ở chế độ nào cũng đặt nặng, do bởi hiệu năng hoạt động giải trí của cơ sở kỹ thuật này rất cao .Ở đây tôi không đề cập đến những lãnh vực khác mà đài phát thanh mang lại sự hữu hiệu, mà trong buổi chuyện trò này tôi chỉ nói về mặt văn nghệ, nói riêng về cổ nhạc cải lương có tương quan đến đài phát thanh mà thôi. Một tuồng cải lương hát ở rạp thì số người đi coi chỉ vài trăm, nếu như tuồng hay, rạp lớn, đào kép tên tuổi, thì cũng chỉ xấp xỉ một ngàn người theo dõi là cùng. Nhưng nếu hôm đó nhân viên kỹ thuật đài phát thanh mang máy móc đến thao tác, cho trực tiếp truyền thanh thì có hàng triệu người mộ điệu trong cả nước được chiêm ngưỡng và thưởng thức. Do vậy mà người ca sĩ cổ nhạc cộng tác với đài phát thanh thì quá nhiều người biết đến tên, mặc dầu họ chưa một lần gặp mặt, như trường hợp danh ca cổ nhạc Điền Tử Lang .
Người hâm mộ cổ nhạc cải lương của hai ba thế hệ, có ai mà không biết cái tên Điền Tử Lang. Nếu nói về tài nghệ, về làn hơi ca của Điền Tử Lang thì không thể sánh được với nhiều giọng ca quá hay của nghệ sĩ sân khấu. Nói rõ hơn nếu người nghệ sĩ mà quanh năm suốt tháng chỉ hát ở sân khấu, dù rằng ca hay diễn giỏi thì con số người biết đến tên cũng bị giới hạn, còn Điền Tử Lang thì trên cả nước đều biết đến tên tuổi, do bởi anh ta cộng tác với đài phát thanh cả hai thời kỳ trước và sau 1975.
Điều đáng nói ở đây là Điền Tử Lang đã Giao hàng thính giả của đài phát thanh Hồ Chí Minh thời kỳ trước 1975 ( khoảng chừng 10 năm ) và hát trên đài Tiếng Nói Nhân Dân TP, tức đài phát thanh Hồ Chí Minh cũ được đổi tên ( khoảng chừng gần 20 năm ). Có nghĩa là Điền Tử Lang đã Giao hàng thính giả đài phát thanh cả hai chính sách, và hai thời hạn cộng lại gần 30 năm .Sau 1975 những ban văn nghệ, ca sĩ đài TP HCM đã bị cho nghỉ việc, đại đa số phải rời khỏi đài, để cho ca sĩ khác vào sửa chữa thay thế. Nhưng riêng Điền Tử Lang thì ở lại liên tục thao tác, và lại còn làm lâu hơn, gấp đôi thời hạn trước 1975. Lý do vì sao thì tự ai nấy biết, tùy theo thực trạng của mỗi người. Có điều tôi muốn nói thêm ở đây là ca sĩ cộng tác với đài phát thanh tuy không nhiều tiền như đi hát, nhưng hưởng lương cơ bản, chắc ăn, không có cái chuyện bị giựt tiền lương, bị lãnh đờ mi v.v… do vậy mà Điền Tử Lang kể như suôn sẻ hơn nhiều người khác bị thất nghiệp .Nhưng ngược lại thì ca đài phát thanh rất nguy hại, nghệ sĩ quen hát “ cương ” phải thận trọng, nếu hát cương ( tức lời ca tiếng hát không có trong ngữ cảnh, trong bài ca ) mà vô tình phát ra câu hát “ phạm chính trị ” thì lãnh đủ thôi ! Đây, tôi xin kể lại một câu truyện từng xảy ra trên đài phát thanh TP HCM, thời kỳ những năm đầu Đệ Nhứt Cộng Hòa .Lúc bấy giờ thì Đài Pháp Á đã ngừng hoạt động, đa phần ca sĩ ở đài này chạy sang đài phát thanh vương quốc, tức đài TP HCM, trong số có ca sĩ Văn Chung, tức hề Văn Chung mà lúc bấy giờ đang định cư ở Hoa Kỳ, miền Nam California. Văn Chung lúc ấy là danh ca, mặc dầu giọng ca chẳng mấy hay, và ông cũng chưa đi hát, sau này mới cùng vợ là đào Thanh Hương xây dựng gánh hát lấy bảng hiệu Thanh Hương – Văn Chung. Lúc bấy giờ Văn Chung tham gia Ban Lệ Liễu, là một ban cổ nhạc có khá nhiều thính giả của đài phát thanh Hồ Chí Minh .Thời này những ban cổ nhạc của đài phát thanh được lệnh phải soạn bài ca tôn vinh chính sách thì mới được hát. Ngày nọ khoảng chừng 1957 – 1958 Lệ Liễu ( cô cũng là soạn giả ) đã viết bài trao cho Văn Chung ca theo điệu Xàng Xê với câu khởi đầu “ Nước Việt Nam ta dưới chính sách Cộng Hòa ”. Nhưng bữa đó Văn Chung lại khởi đầu bằng câu ca “ Nước Việt Nam ta dưới chính sách Dân Chủ Cộng Hòa ”. Văn Chung tự thêm 2 chữ “ dân chủ ” vào mà hại hết cả đám, kể cả ông luôn, vì đó là chính sách miền Bắc. Người ta nói do miệng ăn mắm ăn muối rồi thần khẩu hại xác phàm hay sao ?Đài kiểm thính của mật vụ Phủ Tổng Thống nghe được, và giám đốc đài phát thanh Hồ Chí Minh bị kêu vô Đinh Độc Lập gặp ông Cố Vấn Ngô Đình Nhu. Rồi thì khi ra vẻ với vẽ mặt hầm hầm, ông liền ra quyết định hành động ngưng cho Ban Lệ Liễu cộng tác. Đồng thời làm văn thư gởi Nha Cảnh Sát Công An Đô Thành. Thế là Lệ Liễu và Văn Chung bị tìm hiểu, nhưng nhờ Văn Chung từng là cựu nhân viên cấp dưới công an đô thị nên được thông cảm, chỉ bị cấm hát trên đài mà thôi .Như mọi người đều thấy đó, chỉ có 2 chữ “ dân chủ ” thêm vào bài ca mà giám đốc đài phát thanh bị khiển trách, xém mất chức. Ban Lệ Liễu thì mất chỗ đứng, gây thất nghiệp cho số người trong toàn ban, và Văn Chung thì mất chỗ làm khá lâu, bởi đâu có ban nào dám mời Văn Chung cộng tác lúc đó .
Làn hơi ca mang âm hưởng riêng biệt
Rạp hát cải lương Long Vân ở Ngã Bảy, Hồ Chí Minh. Photo courtesy of BlogNắngẤm .
Giờ đây xin trở lại vấn đê Điền Tử Lang, danh ca này từng cộng tác với đài phát thanh Sài Gòn trước 1975, trong chương trình “Tiếng Chim Gọi Đàn” của Bộ Chiêu Hồi, thường phát thanh khoảng sau 10 giờ đêm. Thính giả của đài phát thanh Sài Gòn khi xưa, đặc biệt là những người hâm mộ cổ nhạc, chắc không lạ gì 2 giọng ca mùi rệu của đôi nam nữ Điền Tử Lang – Trang Mỹ Hường. Chương trình văn nghệ không những chỉ nhằm đem lại cho giới mộ điệu ở ngoài thành, mà mục tiêu là nhắm vào vùng đồng ruộng xa xôi, nơi thâm sơn cùng cốc. Nói chung dù ở tận
nơi đâu trong rừng rậm mật khu, thì tiếng ca cũng được đem đến, nếu như có chiếc radio nhỏ mang theo .Làn hơi ca của Điền Tử Lang có âm hưởng riêng không liên quan gì đến nhau, không chạy theo ai hết, không giống với giọng ca nào trên sân khấu hoặc là trong dĩa hát. Còn giọng ca Trang Mỹ Hường thì trầm ấm ngọt ngào, đi sâu vào tình cảm những ai có tâm sự gì đó mà khó thể hiện ra. Thanh âm ấy cất lên tựa hồ lời than phiền của người thiếu phụ trông chồng trong đêm khuya thanh vắng .Thiên hạ thời ấy nói rằng, ban chương trình văn nghệ chiêu hồi đã khéo tuyển lựa 2 giọng ca nghe sao mà não nuột, tê tái tận cõi lòng, đã đi theo làn sóng phát thanh vào bưng biền, tận nơi rừng sâu núi thẳm. Nếu như người cán binh cộng sản nghe được thì làm thế nào khỏi nhớ mái ấm mái ấm gia đình ở quê nhà, nhớ vợ con đang mòn mỏi đợi trông, thì một lúc nào đó có thời cơ là họ sẽ về chiêu hồi .Người ta không biết rõ hai giọng ca Điền Tử Lang và Trang Mỹ Hường đã làm nản lòng bao nhiêu cán binh, bao nhiêu người về hồi chánh, nhưng chắc không ít gì cũng có tính năng, nên cả hai mới cộng tác lâu dài hơn ở chương trình văn nghệ chiêu hồi này. Sau ngày 30 – 4 – 75 có lẽ rằng nghĩ rằng ca hát ở cơ quan chiêu hồi là có tội, nên Điền Tử Lang “ rét ” quá, lánh mặt ở đâu đó một thời hạn. Nhưng rồi thấy những nghệ sĩ ở Hồ Chí Minh lần lượt trước sau đi hát trở lại, mà trong đó có Ngọc Đan Thanh cũng từng hát trong ban văn nghệ chiêu hồi với mình, mà chẳng bị lôi thôi gì hết .Thế là Điền Tử Lang ra trình diện ở đài phát thanh, được cho thao tác trở lại, và được kể là một trong những con chim đầu đàn hưởng ứng nhiệt tình chương trình văn nghệ của đài lời nói nhân dân thành phố ( tức đài Hồ Chí Minh trước đó ). Lúc này thì nội dung lời hát quay ngược 180 độ, lời ca tôn vinh người bộ đội về thành, chớ không lôi kéo chiêu hồi như lúc trước .Lúc ấy có người nói rằng Điền Tử Lang hát chiêu hồi hay quá, cán binh cộng sản không phải về hồi chánh lẻ tẻ vài ba người, mà hàng loạt về tràn ngập đi đầy đường ở Hồ Chí Minh …Điền Tử Lang nói :
– Thôi tội nghiệp mà, đừng phá tôi mà các anh em!
Hát đài phát thanh gần 3 thập niên mà không bị chuyện gì rắc rốilớn lao, kể ra thì Điền Tử Lang cũng tốt số vậy. Thời gian sau thì Điền Tử Lang theo đoàn cải lương Văn Công Thành Phố, lưu diễn miền Trung miền Tây, và anh không muốn ai nói đến dĩ vảng, nhắc tới việc mình từng hát chương trình chiêu hồi. Có người vướng mắc về cái tên Điền Tử Lang sao nghe giống như là kiếm sĩ đất Phù Tang vậy ? Điền Tử Lang nói rằng cái tên của anh là do soạn giả Thể Hà Vân đặt cho, lúc mới đi hát ở đoàn Thủ Đô năm 1964 .Hình như Điền Tử Lang chỉ ca cổ nhạc thuần túy, tôi chưa từng nghe anh ta ca tân cổ giao duyên, tức vọng cổ có chen lẫn tân nhạc. Hiện nay danh ca nầy thường hay lẩn quẩn ở những tụ điểm có ca cổ nhạc ở những vùng thuộc tỉnh Gia Định cũ, có ai kêu thì hát cho đỡ nhớ cái nghiệp cầm ca, và cũng để kiếm tiền sống đấp đổi phụ thêm cho một việc
làm nào đó ngoài nghề. Riêng Trang Mỹ Hường thì sau 1975 nghe nói cũng có đi vài đoàn hát nhỏ, lưu diễn nhiều nơi nên rất khó mà biết có thành công hay không. Rồi đến khoảng 1994 đoàn cải lương Sông Hậu ở miền Tây, diễn tuồng Thoại Khanh Châu Tuấn, thì người ta thấy Trang Mỹ Hường đóng đào mụ, trong vai bà mẹ chồng. Thế nhưng, anh kép đóng vai “thần hổ”, thay vì chỉ nói vài lời rồi cỏng mẹ con Thoại Khanh chạy ra khỏi rừng thì hạ màn. Nhưng bữa nay bởi lý do nào đó không biết, anh kép đóng vai cọp lại… ca vọng cổ (tuồng không có lớp ca này).
Trước vấn đề “ cọp ” … ca vọng cổ, bà con người theo dõi cười như vở chợ. Có người nói : Cha. Đêm nay đoàn chế ra lớp này coi cũng được chứ ! Tay đóng vai cọp này ca nghe cũng mùi lắm. Còn nghệ sĩ Trang Mỹ Hường trong vai mẹ chồng của Thoại Khanh mắt đang mù, quá giật mình trước giọng ca ngọt ngào của … con cọp, cô ta mở bừng to đôi mắt, quên mất mình đang đóng vai mù. Trang Mỹ Hường cười bò lăn bò càng, té từ trên sống lưng cọp xuống sàn mà cũng chưa hết cười. Nhiều người theo dõi đùa : “ Hay quá, nhờ có cọp ca vọng cổ mà mắt mẹ chồng Thoại Khanh sáng lại … ”Giai thoại “ cọp … ca vọng cổ ” ở miền Tây, cũng góp thêm phần làm đa dạng chủng loại thêm cho những câu truyện bên lề của hoạt động giải trí sân khấu cải lương vậy. Và thời hạn gần 20 năm qua không biết Trang Mỹ Hường có còn ca hát gì nữa không. Ở đâu ?
Ngành Mai – RFA
