Tam Điệp là thành phố miền núi của tỉnh Tỉnh Ninh Bình. Nằm ở phía Tây Nam của tỉnh, thành phố Tam Điệp là cửa ngõ nối đồng bằng Bắc Bộ với giải chủ quyền lãnh thổ ven biển miền Trung, là một trong ba vùng kinh tế tài chính trọng điểm trong kế hoạch tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội của tỉnh Tỉnh Ninh Bình. Tam Điệp còn là một địa điểm cổ, có nhiều di chỉ khảo cổ học và cũng là vùng đất có vị trí quan trọng về quân sự chiến lược qua những thời kỳ lịch sử dân tộc của quốc gia .
Thành phố Tam Điệp có diện tích quy hoạnh tự nhiên là 10.497,9 ha, với dân số 104.175 người và 9 đơn vị chức năng hành chính cấp xã. Phía Đông giáp huyện Yên Mô ; phía Tây và Tây Nam giáp tỉnh Thanh Hóa ; phía Bắc giáp những huyện Hoa Lư và Nho Quan. Nằm ở cửa ngõ nối đồng bằng Bắc Bộ với giải chủ quyền lãnh thổ ven biển miền Trung, Tam Điệp có mạng lưới hệ thống giao thông vận tải thuận tiện : Quốc lộ 1A chạy qua TT ; Quốc lộ 12B đi Nho Quan – Hòa Bình ; tuyến đường sắt Bắc – Nam ; có 2 ga Gềnh và Đồng Giao để luân chuyển hành khách – sản phẩm & hàng hóa. Thành phố Tam Điệp cách thủ đô hà nội TP. Hà Nội 100 km, cách thành phố Tỉnh Ninh Bình 12 km .
Tam Điệp là vùng đất cổ. Những dấu tích của người tiền sử được tìm thấy ở dãy núi Tam Điệp cho thấy từ thời xưa nơi đây đã có con người sinh sống, dấu vết của con người từ thời đại đá cũ ( cách đây 3 vạn năm ) được tìm thấy ở hang Thung Lang, nhiều đồ vật được tìm thấy ở hang chợ Ghềnh ( hang núi Một ) của con người thời đại đá mới ( cách đây 3 nghìn năm ). Tam Điệp nằm ở vùng giao thoa giữa những khu vực : Tây Bắc, đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ, với vị trí địa lý đặc biệt quan trọng của mình Tam Điệp thời tiền sử và sơ sử đã trở thành một nơi chuyển tải những tác động ảnh hưởng văn hóa truyền thống từ lưu vực sông Mã ra phía Bắc và từ lưu vực sông Hồng vào phía Nam, từ vùng núi xuống biển và từ ven biển lên núi. Chính thế cho nên, hẳn là bộ mặt văn hóa truyền thống tiền sử và sơ sử vùng Tam Điệp phong phú và đa dạng và phong phú .
Trong lịch sử dựng nước và giữ nước lâu dài của dân tộc, vùng Tam Điệp giữ một vị trí chiến lược trọng yếu. Núi rừng Tam Điệp liền một mạch với giải núi rừng chạy dài từ Hòa Bình đến biển là bức trường thành tự nhiên án ngữ tất cả các đường giao thông thủy – bộ, bắc – nam qua vùng này. Nhân dân ta vừa khai phá các đường giao thông đó nhằm mở rộng mối giao lưu kinh tế – văn hóa trong nước, vừa triệt để lợi dụng thế thiên hiểm để bịt kín các đường giao thông đó khi cần ngăn chặn kẻ thù từ Bắc tiến vào. Lịch sử đã chứng minh vị trí chiến lược của vùng Tam Điệp trong các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm và cả trong một số cuộc nội chiến do các thế lực phong kiến gây ra.
Về mặt quân sự chiến lược, Tam Điệp giữ một vị trí quan trọng vì đèo Ba Dội nằm trong dãy Tam Điệp là một cửa giao thông vận tải hiểm yếu giữa Tỉnh Ninh Bình và Thanh Hóa, dùng đường đi bộ từ Thăng Long vào Thanh Hóa hay từ Đàng Trong ra Đàng Ngoài, đều phải vượt đèo này. Hiện tại, nơi đây là trụ sở của Quân đoàn 1 – Binh đoàn Quyết Thắng, là một trong bốn quân đoàn nòng cốt của quân đội nhân dân Nước Ta. Ngoài ra còn đơn vị chức năng quân đội khác đóng quân trên địa phận là Lữ đoàn 279 – Bộ tư lệnh Công Binh .
Thời thuộc nhà Hán, đèo Tam Điệp được gọi là Cửu Chân Quan, là cửa ải giữa Q. Cửu Chân và Q. Giao Chỉ. Sau khi cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng thất bại, địa thế căn cứ Cấm Khê mất, 1 số ít nghĩa quân lui xuống vùng Tam Điệp – Thần Phù để liên tục cuộc chiến đấu. Đầu thế kỷ 10, Dương Đình Nghệ và Ngô Quyền đã dựa vào sự hiểm trở của Tam Điệp để kiến thiết xây dựng và bảo vệ lực lượng ở Thanh Hóa, rồi tiến ra đánh bại quân xâm lược Nam Hán ở thành Đại La và sông Bạch Đằng. Trong cuộc kháng chiến chống quân Mông – Nguyên, triều đình nhà Trần đã sử dụng bức trường thành Tam Điệp để bảo vệ hậu phương Ái Châu – Diễn Châu và làm chỗ dựa cho địa thế căn cứ Thiên Trường – Trường Yên. Năm 1527, nhà Mạc thay nhà Hậu Lê. Nhà Mạc tách lấy hai phủ Trường Yên và Thiên Quan của thừa tuyên Sơn Nam làm Thanh Hoa ngoại trấn. Vì lúc ấy, nhà Mạc chiếm giữ từ dãy núi Tam Điệp trở ra Bắc để chống lại nhà Hậu Lê. Vua Lê Trang Tông đã đắp lũy ở Tam Điệp để chống quân Mạc .
Vùng đất Tam Điệp là phòng tuyến kháng chiến của triều đại Tây Sơn thế kỷ 17, mảnh đất gắn với tên tuổi của anh hùng Quang Trung trong sự nghiệp giải phóng Thăng Long. Do ở vào vị trí kế hoạch ra Bắc vào Nam, vùng đất này đã tận mắt chứng kiến nhiều sự kiện lịch sử vẻ vang oai hùng của dân tộc bản địa mà dấu tích lịch sử vẻ vang còn để lại trong những địa điểm và di tích lịch sử. Hệ thống những di tích lịch sử lịch sử dân tộc – văn hóa truyền thống ở Tam Điệp gắn liền với tín ngưỡng thờ phụng vua Quang Trung .
Cũng như những vùng miền núi Tỉnh Ninh Bình, dãy núi đá vôi ở Tam Điệp tạo ra nhiều hang động kỳ thú như : động Trà Tu, động Tam Giao. Một yếu tố khác vô cùng quan trọng, góp thêm phần không nhỏ tạo ra sự diện mạo phong phú, nhiều mẫu mã của văn hoá Tỉnh Ninh Bình, đó là sự lưu lại dấu ấn văn hoá của những tao nhân mặc khách khi qua vùng sơn thanh thuỷ tú này. Các đế vương, công hầu, khanh tướng, danh nhân văn hoá lớn về đây, xếp gương, đề bút, sông núi hoá thành thi ca như bài ” Cửu Chân Quan ” của Ngô Thì Sĩ và tấm bia khắc bài thơ “ Quá Tam Điệp sơn ” của vua Thiệu Trị làm năm 1842 khi đi tuần du qua núi Tam Điệp … Nhân cách bác học và phẩm cách văn hoá lớn của những danh nhân đó đã thấm đẫm vào tầng văn hoá địa phương, được nhân dân tiếp thụ, phát minh sáng tạo, làm giàu thêm sắc thái văn hoá Tỉnh Ninh Bình .
Là một trong ba vùng kinh tế tài chính trọng điểm trong kế hoạch tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội của tỉnh, Tam Điệp có nhiều tiềm năng, đặc biệt quan trọng là lợi thế trong tăng trưởng công nghiệp, dịch vụ, du lịch, tăng trưởng đô thị .
Cùng với quy trình đô thị hóa diễn ra nhanh trên địa phận thành phố, kinh tế tài chính – xã hội của thành phố những năm gần đây có sự chuyển biến tích cực : cơ cấu tổ chức kinh tế tài chính chuyển dời mạnh theo hướng tăng tỷ trọng ngành nghề TTCN và dịch vụ chiếm tỷ trọng gần 88 % giá trị sản lượng. Hiện nay, lao động phi nông nghiệp chiếm gần 76 % lực lượng lao động, đời sống vật chất và niềm tin của nhân dân được nâng cao. Hạ tầng kỹ thuật như : giao thông vận tải, điện chiếu sáng, thông tin liên lạc, cấp thoát nước, trường học, trạm y tế được góp vốn đầu tư đồng nhất .
Có thể chứng minh và khẳng định, với những tiềm năng, lợi thế, đặc biệt quan trọng là địa phương kiến thiết xây dựng khu công nghiệp tiên phong của tỉnh, đã tạo điều kiện kèm theo thuận tiện để thành phố Tam Điệp tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ trong những năm gần đây. Nhiều cơ sở sản xuất công nghiệp được góp vốn đầu tư và đang phát huy hiệu quả như : chế biến rau quả xuất khẩu, sản xuất giấy, vỏ hộp, thiết bị y tế, sản xuất vật tư thiết kế xây dựng, xi-măng, gang thép, gạch, đá … Trong tăng trưởng nông nghiệp, thành phố tập trung chuyên sâu tăng nhanh tăng trưởng kinh tế tài chính trang trại, kinh tế tài chính vườn đồi, chăn nuôi gia súc, gia cầm có giá trị kinh tế tài chính cao. Đến nay, cây Đào phai Tam Điệp gắn liền với sự tích thắng lợi của vua Quang Trung đã trở thành tên thương hiệu có tiếng được nhiều địa phương trong cả nước biết đến mỗi khi Tết đến, xuân về. Thu ngân sách nhà nước trên địa bàn đạt trên 300 tỷ đồng ; thu nhập trung bình đầu người đạt trên 25 triệu đồng / người / năm. Dân số thành phố những ngày đầu xây dựng khoảng chừng gần 17 nghìn người, đến nay là hơn 104 nghìn người, trong đó khu vực nội thị gần 53 nghìn người. Tỷ lệ tăng dân số hàng năm là gần 2 %, tỷ lệ dân số khu vực nội thị : 5.004 người / km2 .
Cảnh quan đô thị được chỉnh trang, hệ thống hạ tầng khu vực nội thị dần đáp ứng được vai trò là trung tâm chính trị, kinh tế – xã hội vùng Tây Nam của tỉnh. Tốc độ đô thị hóa và tăng trưởng kinh tế duy trì ở mức cao, đời sống nhân dân không ngừng được cải thiện về nhiều mặt. Diện tích nhà ở bình quân cho khu vực nội thị đạt 23,5m2 sàn/người. Tỷ lệ nhà kiên cố đạt trên 93%. Hệ thống công trình dịch vụ công cộng cấp đô thị và đất xây dựng các công trình dịch vụ công cộng đô thị đạt gần 5m2/người; diện tích đất xây dựng công trình công cộng cấp khu ở đạt gần 3m2/người, tỷ lệ đất dân dụng đạt 63,5 m2/người.
Sự nghiệp giáo dục và đào tạo và giảng dạy tăng trưởng tổng lực và đạt hiệu quả vững chãi. 100 % những trường mần nin thiếu nhi và trung học cơ sở đạt chuẩn Quốc gia. 6/7 trường tiểu học đạt chuẩn Quốc gia mức 2 ; Trường trung học phổ thông Nguyễn Huệ là trường đạt chuẩn Quốc gia tiên phong của tỉnh. Các nhà trường đều phân phối tốt nhu yếu học tập của con em của mình địa phương. Bên cạnh đó, có 6 cơ sở giáo dục chuyên nghiệp và dạy nghề, đó là : Trường cao đẳng nghề cơ điện thiết kế xây dựng Tam Điệp, trường cao đẳng nghề Cơ Giới Tỉnh Ninh Bình, 2 trường Trung học dạy nghề của Quân đội và TT dạy nghề thành phố với quy mô diện tích quy hoạnh, chất lượng đào tạo và giảng dạy tốt, phân phối được nhu yếu đào tạo và giảng dạy nhân lực có chất lượng cho địa phương và quốc gia trong thời kỳ tăng nhanh CNH – HĐH.
Công tác bảo vệ, chăm nom, nâng cao sức khỏe thể chất nhân dân được chăm sóc, cung ứng tốt nhu yếu khám, chữa bệnh cho nhân dân, lực lượng vũ trang thành phố và nhân dân 1 số ít huyện lân cận. Toàn thành phố có 2 bệnh viện, TT y tế chuyên khoa tuyến tỉnh đóng trên địa phận, với 9 trạm y tế xã, phường ; 30 phòng khám đa khoa tư nhân, 98 cơ sở dược và cơ sở đào tạo và giảng dạy với 445 giường bệnh, đạt tỷ suất trên 5,4 giường bệnh / 1.000 dân. Trong những năm qua, thành phố luôn làm tốt những chủ trương phúc lợi xã hội, chăm sóc đến những mái ấm gia đình chủ trương, người có công và những đối tượng người tiêu dùng bảo trợ xã hội ; phát huy nguồn lực xã hội, xử lý việc làm cho người lao động. Đã kiến thiết xây dựng nhiều chính sách, chủ trương lôi cuốn lao động kỹ thuật, ưu tiên huấn luyện và đào tạo, sắp xếp lao động quy đổi nghề nghiệp cho người nông dân. Đến nay, tỷ suất hộ nghèo toàn thành phố giảm còn 2,68 %, trong đó tỷ suất hộ nghèo khu vực nội thị chỉ còn 1,85 % .
Bên cạnh việc chăm sóc, cải tổ đời sống vật chất cho nhân dân, thành phố Tam Điệp cũng tích cực góp vốn đầu tư nâng cao những hoạt động giải trí văn hóa truyền thống niềm tin nhằm mục đích cung ứng tốt hơn nữa mong mỏi của dân cư. Các khu đi dạo, vui chơi, khu khu vui chơi giải trí công viên, đài tưởng niệm, những khu công trình thể dục thể thao phong phú với 35 khu công trình, trong đó có 1 khu phối hợp thể thao với diện tích quy hoạnh rộng gần 15 ha, có sức chứa trên 10 nghìn người, 10 sân bóng đá, 7 nhà tranh tài, nhà tập luyện, 14 sân quần vợt, 3 hồ bơi … Toàn thành phố có 8 khu công trình văn hóa truyền thống là nhà văn hóa thành phố, nhà văn hóa mần nin thiếu nhi, nhà văn hóa những phường, kho lưu trữ bảo tàng Hồ Chí Minh, thư viện thành phố, kho lưu trữ bảo tàng Binh đoàn Quyết Thắng với nhiều hiện vật mang giá trị lịch sử vẻ vang. Đặc biệt, thành phố đã triển khai xong quy hoạch khu vui chơi giải trí công viên trung tâm vui chơi quảng trường Hoàng đế Quang Trung với diện tích quy hoạnh gần 70 ha. Đến nay 100 % thôn, tổ có nhà văn hóa Giao hàng nhu yếu hoạt động và sinh hoạt của nhân dân .
Các giá trị tinh hoa văn hóa truyền thống dân tộc bản địa được phát huy, trào lưu văn hóa truyền thống, văn nghệ quần chúng liên tục được nâng cao ship hàng đời sống văn hóa truyền thống ý thức cho nhân dân. Đồng thời, chú trọng việc bảo tồn, tôn tạo những di tích lịch sử lịch sử vẻ vang, văn hóa truyền thống như đền Dâu, Quán Cháo, chùa Quang Sơn, đền Thánh Mẫu, đình làng Quang Hiển, phòng tuyến Tam Điệp – Biện Sơn. Đẩy mạnh những hoạt động giải trí tăng trưởng du lịch như du lịch sinh thái xanh hồ Yên Thắng, du lịch đồi Dù, du lịch nghỉ ngơi, câu cá, bơi thuyền, chơi golf thuộc khu phối hợp thể thao sân golf 54 hố .
Đối với tiêu chuẩn cấp điện hoạt động và sinh hoạt khu vực nội đô đạt 1.600 kwh / người / năm. Tỷ lệ đường phố chính và ngõ ngách được chiếu sáng đạt 98 % và 75 %. Hệ thống bưu chính, viễn thông tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ, Giao hàng tốt cho nhu yếu thông tin, liên lạc của nhân dân, đồng thời tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin vào sản xuất, học tập và thao tác. Trên địa phận thành phố có xí nghiệp sản xuất cấp nước, hiệu suất trên 12.000 m3 / ngày đêm. Đảm bảo cấp nước sạch hoạt động và sinh hoạt khu vực nội đô đạt trên 130 lít / người / ngày đêm, đạt 98,5 % dân số thành phố .
Trong xu thế tăng trưởng đô thị của thành phố Tam Điệp, công tác làm việc bảo vệ thiên nhiên và môi trường luôn được xác lập là điều kiện kèm theo tiên quyết trong việc kiến thiết xây dựng một đô thị văn minh bền vững và kiên cố và được tập trung chuyên sâu góp vốn đầu tư. Không xây khu căn hộ cao cấp cao tầng liền kề, tăng trưởng nhà ở theo chiều sâu chứ không theo chiều dài quốc lộ là một nét độc lạ mà Tam Điệp hướng tới. Hệ thống thoát nước hoạt động và sinh hoạt khu vực nội đô có tổng chiều dài gần 17 km. Tỷ lệ nước thải hoạt động và sinh hoạt được giải quyết và xử lý đạt 27 %. Hầu hết những cơ sở sản xuất khi xin cấp phép góp vốn đầu tư kiến thiết xây dựng mới tại địa phận thành phố đều bảo vệ có giải pháp giải quyết và xử lý nước thải và tuân thủ những lao lý về giải quyết và xử lý nước thải. Tỷ lệ chất thải rắn khu vực nội đô được thu gom, giải quyết và xử lý đạt 91 %. Nhà máy giải quyết và xử lý chất thải rắn Tỉnh Ninh Bình tại Thung Quèn Khó, xã Đông Sơn đã đi vào hoạt động giải trí với hiệu suất giải quyết và xử lý 200 tấn rác / ngày đêm, nhằm mục đích xử lý triệt để chất thải rắn từ khâu thu gom đến giải quyết và xử lý chế biến phân vi sinh phân phối cho nông nghiệp và loại sản phẩm phụ cho công nghiệp, xử lý việc làm cho gần 100 lao động. Đây là khu công trình có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ thiên nhiên và môi trường và thiết kế xây dựng nếp sống văn minh đô thị của thành phố Tam Điệp .
Diện tích đất cây xanh toàn thành phố hiện có gần 870 nghìn m2, đạt gần 10 m2/người. Diện tích đất cây xanh công cộng khu vực nội đô là gần 360m2. Để đảm bảo cân bằng sinh thái, tạo cảnh quan đô thị, thành phố đã lập quỹ đất trồng cây xanh trong các khu đất xây dựng đô thị, đẩy mạnh công tác trồng rừng ở các khu đồi núi thuộc nội thành tạo cảnh quan đẹp, phục hồi môi trường sinh thái tự nhiên.
Sau khi được công nhận là đô thị loại III, từ năm 2012 đến nay, thành phố phối hợp với những sở, ban, ngành của tỉnh triển khai kiến thiết xây dựng chương trình tăng trưởng đô thị để kêu gọi những nguồn lực, liên tục chỉnh trang, tăng cấp, tăng trưởng đô thị. Tăng cường kiến thiết xây dựng những khu đô thị mới nhưng không chú trọng tăng trưởng độ cao mà hòa giải với khung cảnh vạn vật thiên nhiên, khu du lịch sinh thái xanh, mạng lưới hệ thống điện chiếu sáng, tăng cấp nhà mần nin thiếu nhi, nghĩa trang, những tuyến đường, vỉa hè. Ưu tiên tiến hành quy hoạch và thiết kế xây dựng khu vui chơi giải trí công viên và trung tâm vui chơi quảng trường TT, khu liên hiệp thể thao ( quy trình tiến độ 2 ) ; tăng cấp, chỉnh trang 7 tuyến phố văn minh là : Đồng Giao, Trương Hán Siêu, Kim Đồng, Thanh Niên, Quyết Thắng, Núi Vàng, Lê Hồng Phong ; Quy hoạch mạng lưới hệ thống đường giao thông vận tải nội đô ; thiết kế xây dựng mạng lưới hệ thống TT thương mại, chợ, nhà hàng trên địa phận … và 1 số ít những khu công trình phụ trợ khác bảo vệ xứng tầm là 1 thành phố TT về kinh tế tài chính, văn hóa truyền thống, khoa học kĩ thuật của tỉnh. Bên cạnh đó, công tác làm việc quốc phòng địa phương được tăng cường, bảo mật an ninh chính trị, TTATXH được giữ vững. Thường xuyên kiến thiết xây dựng khu vực phòng thủ vững chãi, tạo thiên nhiên và môi trường không thay đổi để tăng trưởng KT-XH .
Với sự chỉ huy, chỉ huy kinh khủng, có trọng tâm, trọng điểm của cấp ủy, chính quyền sở tại những cấp, Đảng bộ và nhân dân thành phố đang nỗ lực vượt khó, đoàn kết, nhất trí, có những cách làm phát minh sáng tạo, hiệu suất cao, góp thêm phần thôi thúc KT – XH địa phương ngày càng tăng trưởng .
