Yên Phong là một huyện ở phía tây tỉnh Bắc Ninh, Việt Nam.
Huyện Yên Phong nằm ở phía tây của tỉnh TP Bắc Ninh, huyện lỵ của huyện là thị xã Chờ, cách thành phố TP Bắc Ninh 15 km về phía tây, cách TT Hà Nội Thủ Đô TP. Hà Nội 29 km về phía tây nam, có vị trí địa lý :
Huyện Yên Phong có diện tích quy hoạnh tự nhiên là 96,93 km², dân số là 171.592 người, chiếm 14,08 % dân số toàn tỉnh, ( trong đó nam : 79.786 người và nữ : 91.806 người ) người ( năm 2017 ) .
Theo thống kê năm 2019, huyện Yên Phong có diện tích 96,93 km², dân số là 191.064 người, mật độ dân số đạt 1.971 người/km².[3]
Huyện Yên Phong có 14 đơn vị chức năng hành chính cấp xã thường trực, gồm có thị xã Chờ ( huyện lỵ ) và 13 xã : Dũng Liệt, Đông Phong, Đông Thọ, Đông Tiến, Hòa Tiến, Long Châu, Tam Đa, Tam Giang, Thụy Hòa, Trung Nghĩa, Văn Môn, Yên Phụ, Yên Trung .
Năm 1076, Nhà Lý cho thiết kế xây dựng trụ sở và doanh trại tại xã Yên Phụ và phòng tuyến sông Như Nguyệt ở bờ Nam sông Như Nguyệt, tức sông Cầu thời nay, trên địa phận những xã Tam Giang, Đông Tiến, Yên Trung, Dũng Liệt, Tam Đa, Vạn An, Hòa Long. Nay vẫn còn nhiều di tích lịch sử của phòng tuyến này được xếp hạng di tích lịch sử lịch sử vẻ vang vương quốc .Năm 1077, quân Tống sang xâm lược Đại Việt bị chặn lại và sau đó bị vượt mặt tại đây .Huyện Yên Phong có 52 xã. Theo map Hồng Đức ( cuối thế kỷ XV ), huyện có 53 xã. Đầu đời Nguyễn ( đầu Thế kỷ XIX ), huyện có 6 tổng với 71 xã, thôn, phường, trang, vạn :1 – Tổng Hương La có 10 xã, thôn, phường : Hương La, Như Nguyệt, Bằng Lâm, Xuân Lôi, thôn Thượng thuộc Yên Phụ, thôn Hậu thuộc Yên Phụ, Đào Xá, Yên vĩ, Yên Tân, phường Thủy cơ Hương La .2 – Tổng Nội trà có 11 xã, thôn : Tiên Trà, thôn Phú Mẫn thuộc xã Nội Trà, thôn Trung Bạn thuộc xã Nội Trà, thôn Ngô Xá thuộc xã Nội Trà, thôn Nghiêm Xá thuộc xã Nội Trà, Ngân Cầu, Trác Bút, Vong Nguyệt, thôn Nguyệt Cầu thuộc xx Vọng Nguyệt, Đông Xuyên, Đông Lâu .3 – Tổng Dũng Liệt có 12 xã, thôn : thôn Chính Trung thuộc xã dũng Liệt, thôn Dinh Thượng thuộc xã Dũng Liệt, thôn Lương Tân thuộc xã Dũng Liệt, thôn Xuân Hoạch thuộc xã Dũng Liệt ( phiêu tán năm 1807, hồi sinh năm 1808 ), Yên Lãng, Hộ Trung, Chân Hộ, Phù Yên, Trần Xá, Phù Cầm, Lương Cầm, thôn Vọng Đông thuộc xã Dũng Liệt .4 – Tổng Mẫn Xá có 12 xã thôn : thôn Mẫn Xá thuộc xã Mẫn Xá, Mẫn Xá ( gồm 2 thôn Đại Chu và Chi Long ), thôn Ngô Xá thuộc xã Mẫn Xá, Tiên Sơn, Đông Yên, Tam Tảo, Giới Tế, Vĩnh Phục, Tiêu Sơn Thượng, Hồi Quan, Đông Phù, Ân Phú .5 – Tổng Nguyễn Xá có 10 xã, vạn : Nguyễn Xá ( năm 1807 phiêu bạt, năm 1808 hồi sinh ), Lạc Nhuế, Đông Cảo ( năm 1836 đổi là Đông Tảo ), Đông Xá, Bằng Lục, Diêm Xuyên, Phấn Động, Đại Lâm, Thụ Triền, vạn Đài Bàng .6 – Tổng Châm Khê có 16 xã, thôn, sở, vạn : Châm Khê, Ngô Khê, Khúc Toại, Đặng Xá, Quả Cảm, Đẩu Hàn, Xuân Ái, Hữu Đào, Viêm Xá, Yên Xá, thôn Hạ Đông thuộc sở Đại Cảo, Vạn Phúc, thôn Trung Đông thuộc sở Đại Cảo, thôn Thượng Đồng thuộc sở Đại Cảo, trang Vi Hồng, vạn Yên Ninh .Thời Tự Đức ( 1848 – 1883 ) huyện có 6 tổng với 69 xã, thôn, trang, vạn và có 1 số ít địa điểm được đổi tên : năm 1852, Nguyễn Xá đổi là Phong Xá ; năm 1843, Thụ Triền đổi là Thọ Đức ; năm 1836, Đại Cảo đổi là Đại Tảo, Bằng Lâm đổi là Thư Lâm, Xuân Lôi đổi là Thụy Lôi, Đào Xá đổi là Đào Thục. Hữu Đào đổi là Hữu Chấp, Vi Hồng đổi là Xuân Viên, Năm 1886, trong sách “ Đồng Khánh địa dư chí ” cũng thấy ghi có 69 xã, thôn, trang sở ( không thấy chép phường Thủy cơ Hương La, Hạ Đồng và Trung Đồng ). Đầu Thế kỷ XX, tổng Châm Khê được cắt về huyện Võ Giàng, tổng Mãn Xá được xây dựng thành 2 tổng riêng, gọi là tổng Ân Phú và tổng Phong Quang .Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, tổng Châm Khê lại được trả về cho huyện Yên Phong. Như vậy, ở thời kỳ này ( đầu Thế kỷ XX ), huyện Yên Phong có những tổng : Phương La ( tên cũ là Hương La – có 10 xã, thôn, phường ), tổng Nội Trà ( có 11 xã ), tổng Dũng Liệt ( có 12 xã, thôn ), tổng Mẫn Xá ( có 12 xã, thôn ), tổng Nguyễn Xá ( có 10 xã, vạn ), tổng Châm Khê ( có 16 xã, thôn, sở, trang, vạn ) .Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, những đơn vị chức năng hành chính thường trực huyện có hai cấp : Cấp tổng và cấp xã. Đây là những đơn vị chức năng hành chính huyện Yên Phong thời kì Gia Long ( 1802 – 1818 ) gồm 6 tổng, 71 xã, thôn, phường, trang, vạn, sở .Từ tháng 8 năm 1945, dưới chính thể Nước Ta dân chủ cộng hòa, tiếp đó từ 1976, dưới chính thể Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, đơn vị chức năng hành chính trung gian là cấp tổng đã được bãi bỏ, dưới thôn không còn là trang, vạn, sở. Huyện Yên Phong khi đó gồm có 30 xã : Đại Lâm, Đại Mẫn, Đông Lân, Đông Sơn, Đông Thái, Đông Thọ, Đông Từ, Đông Xuyên, Đông Yên, Hàm Sơn, Hiệp Hòa, Hòa Long, Hợp Tiến, Khúc Xuyên, Lạc Bằng, Long Xá, Mộ Thượng, Ngô Nội, Ngũ Phúc, Phấn Động, Phong Khê, Phong Xá, Phú Lâm, Phù Lương, Thọ Đức, Thiểm Xuyên, Tương Giang, Vạn An, Văn Môn, Yên Diên .Năm 1947, những xã Phấn Động, Đại Lâm, Thọ Đức hợp nhất thành xã Tam Đa. Tháng 3 năm 1947 hợp nhất 2 xã Phù Lương và Mộ Thượng thành xã Dũng Liệt .Năm 1948, hợp nhất với xã Yên Diên và xã Hợp Tiến thành xã Hòa Bình .
Tháng 6 năm 1948, hợp nhất 2 xã Ngũ Phúc và Hiệp Hòa thành xã Phúc Hòa.
Tháng 8 tháng 1948, xã Đông Phong được xây dựng trên cơ sở hợp nhất 2 xã Đông Yên và Phong Xá thành xã Đông Phong và hợp nhất 2 xã Đại Mẫn và Long Xá thành xã Long Châu .Tháng 9 năm 1948, hợp nhất 3 xã Đông Lân, Đông Thái, Đông Xuyên thành xã Đông Tiến ; hợp nhất 3 xã Thiểm Xuyên, Lạc Bằng, Đông Sơn thành xã Thụy Hòa ; xã Tam Giang chính thức được xây dựng ; xã Trung Nghĩa chính thức được xây dựng trên cơ sở hợp nhất của hai xã Đông Từ và xã Ngô Nội .Năm 1949, Văn Môn hợp nhất với Đông Thọ thành lập xã Đông Môn .Năm 1954, 2 xã Văn Môn và Đông Thọ được tách ra thành đơn vị chức năng hành chính độc lập, Đông Thọ quay trở lại với tên cũ và Văn Môn quay trở lại với tên gọi cũ .Tháng 10 năm 1956, xã Hòa Tiến được xây dựng tách ra từ xã Yên Phụ lấy tên là xã Hòa Tiến .Năm 1963, một số ít hộ dân ở huyện Lý Nhân ( Hà Nam ) lên khai hoang lập ấp ở địa phương lập ra thôn Đức Lý. Năm 1964, thôn Đức Lý thuộc xã Tam Đa. Năm 1963, chuyển 2 xã Phú Lâm, Tương Giang về huyện Tiên Sơn quản trị ( nay xã Phú Lâm thuộc Tiên Du và Tương Giang thuộc Từ Sơn ) ; cùng năm này 2 xã Văn Môn và Đông Thọ chuyển trở lại từ huyện Từ Sơn ( nay là Thành phố Từ Sơn ) về huyện Yên Phong quản trị .Năm 1971, đổi tên Hòa Bình thành xã Yên Phụ ; xã Phúc Hòa đổi tên thành xã Yên Trung .Ngày 9 tháng 1 năm 1998, Nghị định 89 của Thủ tướng nhà nước xây dựng thị xã Chờ – thị xã huyện lỵ Yên Phong, trên cơ sở hàng loạt xã Hàm Sơn .Ngày 9 tháng 4 năm 2007, những xã Hòa Long, Vạn An, Khúc Xuyên, Phong Khê của huyện Yên Phong sáp nhập vào thành phố Thành Phố Bắc Ninh [ 4 ]. Huyện Yên Phong còn lại 1 thị xã Chờ và 13 xã : Đông Phong, Đông Thọ, Đông Tiến, Dũng Liệt, Hòa Tiến, Long Châu, Tam Đa, Tam Giang, Thụy Hòa, Trung Nghĩa, Văn Môn, Yên Phụ, Yên Trung, giữ không thay đổi cho đến nay .
Kinh tế – xã hội[sửa|sửa mã nguồn]
Ngày nay kinh tế tài chính Yên Phong đang tăng trưởng mạnh với nhiều khu công nghiệp. Thực trạng tăng trưởng những khu công nghiệp như vậy ảnh hưởng tác động rất lớn đến đời sống của nông dân. Vì họ khó mà hoàn toàn có thể bắt nhịp được với tiến trình CNH, ĐTH. Trên địa phận huyện Yên Phong đã và đang hình thành một số ít khu đô thị mới như : khu đô thị Yên Phong, khu đô thị thị xã Chờ, khu đô thị Kim Đô Green Valley City, khu đô thị Long Châu Riverside, khu đô thị Đông Thọ, khu đô thị Yên Trung, khu đô thị Susan …
Các trường trung học phổ thông[sửa|sửa mã nguồn]
Trên địa phận huyện có một số ít trường cấp 3 như :
- Trường THPT Yên Phong số 1
- Trường THPT Yên Phong số 2
- Trường THPT Dân Lập Nguyễn Trãi
- Trung tâm GDTX.
Văn hóa – du lịch[sửa|sửa mã nguồn]
Đây là một huyện nằm ven sông Cầu với nhiều làng quan họ đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa truyền thống quốc tế phi vật thể .Yên Phong cùng với Việt Yên ( Bắc Giang ) là 2 huyện có nhiều làng quan họ nhất ở vùng văn hóa truyền thống Kinh Bắc. Hiện nay, vùng Kinh Bắc có 67 làng quan họ ( Thành Phố Bắc Ninh 44 làng, Bắc Giang 23 làng ) thì Yên Phong có tới 16 làng quan họ cổ ( Việt Yên có 19 làng, thị xã Từ Sơn có 3 làng, Tiên Du có 11 làng, thành phố TP Bắc Ninh có 14 làng, Yên Dũng có 2 làng, Hiệp Hòa có 2 làng ) .Ngày 18.01.1980, Thứ trưởng Bộ Văn hóa – tin tức Nông Quốc Chấn ký quyết định hành động số 28 – VH / QĐ công nhận 8 khu vực thuộc phòng tuyến sông Như Nguyệt trong cuộc kháng chiến chống quân Tống ( 1077 ) thuộc huyện Yên Phong ( tỉnh Thành Phố Bắc Ninh ) nằm trong list những di tích lịch sử lịch sử dân tộc vương quốc. Bao gồm : núi Đồn ( cánh đồng Dinh, xã Yên Phụ ) ; đền Núi ( xã Yên Phụ ), điếm Trung Quân – Cầu Gạo ; bến sông Như Nguyệt – chùa Bồ Vàng ; đền Xà – Ngã ba Xà ; đền Vọng Nguyệt ( xã Tam Giang ) ; đền Miễu Thọ Đức ( xã Tam Đa ). Hơn 30 năm kể từ khi quyết định hành động trên có hiệu lực hiện hành, nhưng tính từ cột mốc Lý Thường Kiệt kiến thiết xây dựng phòng tuyến chống 30 vạn giặc Tống xưa kia, đến nay phòng tuyến sông Như Nguyệt ấy đã ngót 1.000 năm sống trong sử sách, trong niềm tự hào bất diệt của nhiều thế hệ người Nước Ta. [ 5 ] Ở đây tác giả phải kể đến ” Đại bản doanh ” nơi Lý Thường Kiệt tập trung chuyên sâu quân lương, binh sĩ là núi Đồn ( cánh đồng Dinh, xã Yên Phụ ) ; đền Núi ( xã Yên Phụ ), điếm Trung Quân – Cầu Gạo để làm ra thắng lợi lịch sử vẻ vang của phòng tuyến sông Như Nguyệt .
Yên Phong có 1 số ít kiến trúc nghệ thuật và thẩm mỹ cổ kính gồm có :
- Đền thờ Thái úy Lý Thường Kiệt
- Cụm di tích lịch sử văn hóa đình – chùa Trác Bút
- Cụm di tích lịch sử văn hóa đình – chùa Vọng Nguyệt
- Núi Đồn (cánh đồng Dinh); đền Núi, điếm Trung Quân – Cầu Gạo (xã Yên Phụ)
- Chùa Vinh Phúc Tự ở xã Quan Độ
- Đền Đô (Đền Đại Tư Mã) ở Quan Độ – Di tích lịch sử văn hóa Quốc gia.
- Đền Nghiêm Kế ở Quan Độ – Di tích lịch sử văn hóa Quốc gia.
- Đình Lạc Nhuế ở xã Thụy Hòa
- Đền Phấn Động
- Chùa Phú Mẫn
- Đình Phú Mẫn
- Đình – Đền Đông Xá
- Đền – Chùa Ngô Xá
- Đình Đông Mai
- Đình Trâm Khê
- Đình Phù Lưu Ngô Nội
- Chùa Ngô Nội
- Đền Choá
- Chùa Quang Phục
- Đình Ngân Cầu
- Đình Chính Trung
- Chùa Thiệu Khánh Tự, chùa Chóa
- Đền Đại Lâm
- Chùa Thiên Phúc Tự ở Đại Lâm
- Chùa Thiên Tích Tự ở Đại Lâm
- Nghè Đại Lâm
- Chùa Quảng Phúc – Đông Bích – Đông Thọ.
- Đình Phong Xá
Quốc lộ 18 đi qua huyện, còn được gọi là đường cao tốc Nội Bài – Hạ Long, giao với quốc lộ 1 ở phường Võ Cường thuộc thành phố Thành Phố Bắc Ninh .
Yên Phong và Từ Sơn là hai huyện có nhiều làng nghề ở Bắc Ninh. Có một số làng nghề ở Yên Phong là những làng nghề mới nổi trong ít năm gần đây thuộc nhóm mộc, phế liệu và thương mại dịch vụ. Nhóm nghề dâu tơ tằm, làm hương, làm cày bừa số hộ tham gia hầu như còn rất ít và có khả năng bị mai một. Các làng nghề nhóm mộc và phế liệu phát triển tốt (trừ làng Ô Cách chuyển dần sang nghề thương mại, dịch vụ). Nhóm làng nghề chế biến lương thực, thực phẩm và nông sản (nấu rượu, bánh đa nem, làm bánh…) tuy có giảm, không tiếp tục phát triển thêm về quy mô số hộ tham gia nhưng vẫn được duy trì. Các làng nghề, làng nghề truyền thống, làng có nghề, nghề truyền thống, nghề phụ tại các địa phương trong huyện:
Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]
