Kênh Chợ Gạo là một con kênh đào tại tỉnh Tiền Giang, nối liền sông Tiền Giang với sông Vàm Cỏ. Đoạn kênh là tuyến đường giao thông thủy huyết mạch của Đồng bằng sông Cửu Long.
Kênh có ý nghĩa kinh tế tài chính, xã hội rất lớn : là tuyến kênh đường thủy trong nước độc đạo cho phương tiện đi lại vận tải đường bộ sông có trọng tải lớn ( 80 tấn trở lên ) chuyên chở lúa gạo, nông sản, hàng hoá lưu thông từ đồng bằng sông Cửu Long đến Thành phố Hồ Chí Minh. Thống kê gần đây cho thấy tỷ lệ phương tiện đi lại thủy lưu thông trên kinh đã đạt số lượng xấp xỉ 1500 phương tiện đi lại / ngày. [ 1 ]
Trước khi có kênh Chợ Gạo, ghe thuyền đi từ miền Tây về Sài Gòn đi lại rất vất vả. Sách Gia Định thành thông chí ghi: “Ghe thuyền từ Bến Nghé xuống miền Tây phải theo rạch Ông Lớn xuống hạ lưu sông Rạch Cát rồi qua sông Phước Lộc và sông Vàm Cỏ để tới sông Tra. Sau đó tiếp tục men theo rạch Kỳ Hôn để vòng ra sông Tiền thẳng tiến về miền Tây. Tuy nhiên đoạn rạch Kỳ Hôn bị cong, thường bị cạn lấp và có chỗ giáp nước nên tàu bè đi lại rất khó khăn“.[2] Cũng có tuyến đi theo sông Tiền đến Cửa Tiểu rồi ra biển Gò Công (địa phận Tiền Giang). Sau đó men theo bờ biển tới sông Soài Rạp rồi theo sông Soài Rạp về Sài Gòn. Tuy nhiên tuyến này rất xa và nguy hiểm bởi đa số tàu thuyền chỉ đi đường sông chứ không ra biển được.
Kênh Chợ Gạo cùng với Kênh Xáng Xà No được chính quyền thực dân Pháp đào vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX nhằm mục đích thủy lợi và giao thông giúp khai hoang vùng đồng bằng sông Cửu Long.[3]
Kênh Chợ Gạo (Canal Duperrée) được người Pháp cho đào thủ công năm 1876 (Theo Bức ảnh tư liệu chụp cảnh đào kênh Chợ Gạo đăng trong tài liệu nghiên cứu của Lê Công Lý đăng trên Tạp chí nghiên cứu phát triển số 3 năm 2010 được lưu giữ tại thư viện Bộ Ngoại giao Pháp có ký số A000760 được chụp năm 1876)[2] chỉ sau một thời gian ngắn chiếm đóng Nam Kỳ, nhằm nối sông Tiền và sông Vàm Cỏ, tạo tuyến đường thủy từ Sài Gòn đi miền Tây Nam Bộ ngắn nhất.
Từ khi có kênh Chợ Gạo, tàu thuyền đi lại giữa Chợ Lớn và miền Tây tăng nhanh. Khoảng đầu thập niên 1900, Công ty Messageries Fluviales ( Pháp ) đã đưa tàu khách vào hoạt động giải trí trên tuyến kênh này .Năm 1902, chính quyền sở tại Pháp lập một đồn trấn áp ở đầu kênh giáp với rạch Kỳ Hôn và mở tuyến phà đưa khách qua kênh gọi là ” bắc Chợ Gạo ” .Năm 1913, chính quyền sở tại Pháp dùng xáng múc nạo vét kênh Chợ Gạo sâu 5 m và lan rộng ra thêm hàng chục mét ; đồng thời xác lập kênh Chợ Gạo là ” con đường xuất khẩu gạo ” của Nam Kỳ. [ 4 ]Trước năm 1975, chính quyền sở tại TP HCM thiết kế xây dựng tuyến đường nối TP HCM – Mỹ Tho – Gò Công. Để đi từ Mỹ Tho đến Gò Công thì buộc phải qua bắc Chợ Gạo. [ 2 ]
Toàn tuyến kênh Chợ Gạo dài 28,5 km, đi qua 17 xã và thị xã của huyện Châu Thành, Long An và thị xã Gò Công, huyện Gò Công Tây, Chợ Gạo, Mỹ Tho, Tiền Giang. [ 2 ] Từ sông Tiền, kênh mở màn từ Vàm Kỳ Hôn cách Mỹ Tho gần 4 cây số. Sau Vàm Kỳ Hôn, tuyến kênh đào thẳng dài 11,6 km mở màn từ thị xã Chợ Gạo, qua địa phận huyện Gò Công Tây, gặp rạch Gò Công ( nằm giáp giữa Tiền Giang và Long An ) rồi đổ vào sông Vàm Cỏ .Từ Vàm Cỏ, những phương tiện đi lại giao thông vận tải thủy đi tiếp qua sông Cần Giuộc để đến Nhà Bè và hệ thống kênh tại Nam TP HCM .Các cây cầu bắc qua kênh :
Cầu Chợ Gạo[sửa|sửa mã nguồn]
Cầu được kiến thiết xây dựng tại Chợ Gạo .Năm 1972, sau một vụ lật phà chết người, chính quyền sở tại TP HCM phối hợp cùng công binh Mỹ và nhà thầu RMK kiến thiết xây dựng cầu qua kênh Chợ Gạo, cách bến phà chừng 300 m. Bắc Chợ Gạo bị xóa khỏi sau khi cầu Chợ Gạo hoàn thành xong ) [ 2 ]. Trong quy trình xây cầu, có hai lính Mỹ bị chết khi canh gác ở đây ( một bị rắn rết cắn, một rớt xuống kênh chết đuối ) .Đến năm 1973, cầu Chợ Gạo được triển khai xong và đưa vào sử dụng .Từ năm 2008 – 2017, theo Phòng Cảnh sát giao thông vận tải đường thủy Công an Tiền Giang trên tuyến kênh Chợ Gạo xảy ra 61 vụ tai nạn đáng tiếc làm chết 11 người, 58 sà lan bị chìm .Trước thực trạng tai nạn thương tâm, ùn tắc nghiêm trọng trên, Bộ Giao thông Vận tải cho thiết kế xây dựng cầu Chợ Gạo mới có khoang thông thuyền lên đến 150 m và đập bỏ cầu Chợ Gạo cũ, đồng thời góp vốn đầu tư nạo vét thông luồng kênh này .
Năm 2013 cầu Chợ Gạo mới hoàn thành. Hai năm sau, dự án nạo vét, làm kè giai đoạn 1 cũng được tiến hành. Nhờ vậy tuyến kênh Chợ Gạo đã thông thoáng hơn.[5]
Cầu Thanh Vĩnh Đông[sửa|sửa mã nguồn]
Dự kiến kiến thiết xây dựng tại Chợ Dinh ( Đồng Sơn ) .
Hoạt động dựa vào kênh[sửa|sửa mã nguồn]
Xuất khẩu gạo[sửa|sửa mã nguồn]
Trên kênh Chợ Gạo có khoảng chừng 30 % sà lan chở gạo. Những chiếc sà lan khổng lồ có tải trọng từ 1.000 – 2000 tấn ( Trung bình một xe container chở được 40 tấn thì một sà lan tải trọng 2000 tấn sẽ chở lượng sản phẩm & hàng hóa bằng 50 chiếc xe container ) chở đầy gạo chỉ còn nhú lên khỏi mặt nước khoảng chừng 1 m .Giai đoạn 1881 – 1933 lúa gạo là loại sản phẩm đứng đầu về số lượng và giá trị xuất khẩu từ cảng Hồ Chí Minh – Chợ Lớn đến những thị trường quốc tế .Năm 1869, một người Mỹ tên Andrew Spooner đã thiết kế xây dựng cơ sở xay lúa tiên phong ở TP HCM – Chợ Lớn và đến năm 1874 đã thiết kế xây dựng xí nghiệp sản xuất xay lúa chạy bằng hơi nước tiên phong tại đây .Năm 1877, kênh Chợ Gạo khánh thànhNăm 1885, hàng loạt xí nghiệp sản xuất xay lúa mọc lên ở dọc kênh Tàu Hủ như : những xí nghiệp sản xuất của Công ty Rizerie à Vapeur, xí nghiệp sản xuất của Công ty Rizerie Saigonnaise. Ngoài ra còn có rất nhiều cơ sở nhỏ kinh doanh lúa gạo và xay lúa do người Hoa và người Việt làm chủ .Theo Phạm Quang Trung ( Nghiên cứu lịch sử vẻ vang số 6, năm 1985 ), nếu như năm 1860 Nam kỳ chỉ xuất khẩu được 53.000 tấn gạo thì sang năm 1880 đã xuất tới 294.500 tấn nhờ có kênh Chợ Gạo. Mười năm sau, sản lượng xuất khẩu tăng vọt lên 747.600 tấn. Cứ thế, sản lượng gạo ở Nam Kỳ xuất khẩu không ngừng tăng lên qua từng năm. Năm 1940, Pháp đã xuất khẩu tới hơn 1,4 triệu tấn ; doanh thu thu được khoảng chừng 140 triệu Franc .Hiện nay ở miền Tây có 1 số ít cảng tiếp đón tàu 3.000 – 4.000 tấn nên một chút ít sản lượng gạo được xuất khẩu trực tiếp tại đây. Tuy nhiên, kênh Chợ Gạo vẫn giữ vai trò cực kỳ quan trọng so với ngành xuất khẩu gạo và nông sản của Nước Ta. Qua hơn 140 năm tham gia xuất khẩu gạo, sản lượng kỷ lục mà Nước Ta đã từng đạt được là 7,72 triệu tấn vào năm 2012. Từ đó đến nay chưa năm nào xuất khẩu gạo vượt qua được số lượng đó. [ 4 ]
Tận dụng lợi thế trên bến, dưới thuyền, ở góc ngã ba kênh Chợ Gạo – rạch Kỳ Hôn hình thành xóm mua và bán tro đốt từ rơm sau mỗi vụ thu hoạch của những người nghèo không có đất sản xuất từ trước những năm 1960. Một điều rất đặc biệt quan trọng là những vựa tro rất ít còn sống sót ở xóm tro Chợ Gạo đều do những người con dâu quản trị .Thời gian gần đây, năm 2018, nghề mua và bán tro sắp kết thúc vai trò lịch sử dân tộc của nó. Hiện nay ở cặp bờ kênh Chợ Gạo thuộc khu vực xã Tân Thuận Bình, Quơn Long, Chợ Gạo, tỉnh Tiền Giang Open nhiều vựa mua và bán rơm. Nếu như ngày trước người ta đốt rơm lấy tro bán làm phân tái tạo đất thì giờ đây rơm sau thu hoạch đều được máy cuốn lại thành cuộn 20 kg, luân chuyển đi khắp nơi bán giá cao hơn rất nhiều so với tro. Rơm được dùng để phủ gốc thanh long và nhiều loại cây xanh khác để chống bốc hơi nước hay cho bò ăn. [ 6 ]
Vấn đề sụt lún[sửa|sửa mã nguồn]
Hàng chục năm qua, sụt lún đã làm kênh Chợ Gạo rộng thêm gấp ba lần so với thời Pháp thuộc. Số người chết và bị thương do tai nạn đáng tiếc ở những điểm sụt lún ngày càng nhiều. Tuyến đường huyện 25B nằm cặp kênh Chợ Gạo bị xóa khỏi do nhiều nơi bị sụt lún sâu vào đất liền tới 25 – 30 m .Ngày 30 tháng 10 năm 2009, Bộ Giao thông Vận tải phê duyệt dự án Bất Động Sản góp vốn đầu tư tăng cấp, lan rộng ra toàn tuyến dài 28,5 km đạt tiêu chuẩn cấp II kỹ thuật đường thủy trong nước. Tổng vốn góp vốn đầu tư dự kiến là 4.221 tỉ đồng, trong đó ngân sách thiết kế xây dựng 2.000 tỉ đồng, còn lại là giải phóng mặt phẳng, tái định cư …
Năm 2011, dự án được khởi công dự án. Chính quyền địa phương vào cuộc kiểm kê, áp giá bồi thường và thông báo cho dân kế hoạch di dời bàn giao mặt bằng.
Năm 2013, do thiếu vốn nên Bộ Giao thông Vận tải cho triển khai làm trước tiến trình 1 với vốn góp vốn đầu tư 787 tỉ đồng : nạo vét 17 km luồng từ rạch Lá đến rạch Kỳ Hôn ; lan rộng ra 50% luồng ở phía bắc kênh ; làm 12 km kè và 6,2 km đường giao thông vận tải. Phần việc này hoàn thành xong vào năm năm ngoái, trong thời điểm tạm thời ngăn được thực trạng sụt lún ở bờ bắc. Dù mới đưa vào khai thác chưa đến 3 năm tính đến năm 2018 nhưng hiện khu công trình nạo vét, làm kè đã xuống cấp trầm trọng, hư hỏng nặng. Điều đáng nói, đây là khu công trình được Bộ Xây dựng trao phần thưởng khu công trình chất lượng cao tháng 6 năm năm nay. [ 7 ]Ngày 29 tháng 1 năm năm nay, Bộ Giao thông Vận tải công bố hạng mục dự án Bất Động Sản góp vốn đầu tư tăng cấp lan rộng ra tuyến kênh Chợ Gạo quy trình tiến độ 2 bằng hình thức góp vốn đầu tư BOT, nghĩa là không dùng vốn ngân sách mà lôi kéo tư nhân góp vốn đầu tư rồi thu phí. Giai đoạn 2 sẽ nạo vét 50% luồng còn lại và làm kè ở bờ nam kênh Chợ Gạo. Tổng vốn góp vốn đầu tư được xác lập là 1.388 tỉ đồng. Thời gian thu phí hoàn vốn khoảng chừng 18 năm. Thời gian triển khai từ năm năm nay – 2018. Đây cũng là dự án Bất Động Sản góp vốn đầu tư BOT đường thủy tiên phong tại Nước Ta .Việc Bộ Giao thông Vận tải cho góp vốn đầu tư quy trình tiến độ 2 bằng góp vốn đầu tư BOT đã khiến dư luận không ưng ý. Nhiều chuyên viên cho rằng Nhà nước đã bỏ tiền làm tiến trình 1, nhà đầu tư chỉ làm phần còn lại nhưng được hưởng trọn thành quả dự án Bất Động Sản là vô lý. Vốn góp vốn đầu tư quá trình 2 không lớn, không phải quá sức so với ngân sách mà phải lôi kéo góp vốn đầu tư. Trước sự phản ứng của dư luận, quá trình 2 dự án Bất Động Sản theo góp vốn đầu tư BOT bị tạm hoãn cho đến nay ( năm 2018 ). [ 8 ]
