MỸ – IRAN – VÙNG VỊNH
Từ khi căng thẳng Mỹ và Iran ngày càng tăng, những tên gọi như “ Vùng Vịnh ”, “ eo biển Hormuz ” liên tục được nhắc đến. Eo biển Hormuz vẫn được chính quyền sở tại Hoa Kỳ nhìn nhận là “ điểm trung chuyển dầu lửa quan trọng nhất quốc tế ”. Liệu Iran có sử dụng eo biển Hormuz như một lá bài kế hoạch để đáp trả những rình rập đe dọa trừng phạt của Mỹ ? Iran có quyền ngừng hoạt động eo biển Hormuz như vẫn thường dọa không ? RFI tiếng Việt tổng hợp 1 số ít bài viết từ France 24, TV5, AP.
Quảng cáo
Eo biển Hormuz nằm ở đâu ?
Eo biển Hormuz là cửa ngõ từ Vịnh Oman vào Vịnh Persic, một bên bờ là Iran, bên kia lần lượt là Oman, Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất, Qatar, Bahrein, Ả Rập Xê Út và Koweit .Eo biển Hormuz, chỉ rộng khoảng chừng 55 km, dài 63 km, do Iran và Oman đồng trấn áp. Vì không phải là vùng nước sâu nên tầu bè qua đây, thứ nhất phải đi theo một hiên chạy dọc cố định và thắt chặt ven theo hai hòn hòn đảo Quoin và Ras Dobbah của Oman, sau đó lượn theo hiên chạy dọc qua ba hòn hòn đảo Hormuz, Larak, Qeshm do Iran trấn áp. Cả hai hiên chạy này chỉ rộng gần 3 km. Vào bất kể thời gian nào, Cộng Hòa Hồi Giáo Iran trọn vẹn hoàn toàn có thể đóng cửa chặng đường này .
Tại sao eo biển Hormuz có vai trò chiến lược ?
Đối với những nước bên bờ Vịnh Persic, eo biển Hormuz là tuyến đường biển duy nhất dẫn vào khu vực, được nhìn nhận là một trong những hiên chạy dọc hàng hải chiến lược nhất quốc tế. Theo thống kê của Cơ quan tin tức Năng lượng của cơ quan chính phủ Mỹ ( AIE ), trong quý I năm 2018, hàng ngày có khoảng chừng 18,5 triệu thùng dầu thô, tương tự với 30 % sản lượng quốc tế, do những vương quốc dầu mỏ sản xuất và được chở trên 14 tầu chở dầu khổng lồ trung chuyển qua eo biển Hormuz để ra biển Oman, rồi Ấn Độ Dương .Hoa Kỳ nhập khoảng chừng 10 %, sau đó khoảng chừng 25 % của khối lượng dầu này được những nước châu Âu mua lại. Khoảng 17 triệu thùng được chuyển sang châu Á, hầu hết là Ấn Độ và Trung Quốc, và một số ít người mua khác như Nước Hàn, Nhật Bản. Khối lượng xuất khẩu được thẩm định và đánh giá sẽ tăng thêm 30 % từ nay đến năm 2030 do nhu yếu ngày càng lớn của Trung Quốc và Ấn Độ. Khoảng 18 % lượng xuất khẩu khí đốt cũng được trung chuyển qua khu vực này. Ngược lại, những nước Vùng Vịnh nhập hàng công nghiệp từ Trung Quốc và Nhật Bản .Dù Oman và Iran trấn áp nhưng eo biển Hormuz là một hiên chạy quốc tế, và trên nguyên tắc mọi tầu bè, dù mang bất kể quốc tịch nào, đều có quyền qua lại theo Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển 1982. Vì vậy, eo biển Hormuz trở thành tuyến thương mại quan trọng trong giao thương mua bán quốc tế, đặc biệt quan trọng so với ngành vận tải đường bộ dầu lửa vì những trạm trung chuyển dầu gần như không sống sót .
Tại sao Vùng Vịnh được coi là khu vực “siêu vũ trang” ?
Hai cực cạnh tranh đối đầu – một bên là Iran theo hệ phái Shia, bên kia là những nước Ả Rập, hầu hết theo hệ phái Suni – chỉ cách nhau qua eo biển hẹp Hormuz. Thế giới Ả Rập, do Ả Rập Xê Út đứng đầu, không ngừng tỏ ra thù nghịch với Iran. Riyad và Teheran luôn gườm nhau để lan rộng ra ảnh hưởng tác động trong vùng. Điều này được biểu lộ rõ qua đại chiến ở Yemen .
Để đối phó với mối đe dọa Iran, chính quyền Riyad không ngừng tăng ngân sách quốc phòng, tái vũ trang quân đội. Đến mức, năm 2017, Ả Rập Xê Út trở thành nước nhập khẩu vũ khí lớn nhất thế giới, vượt qua cả Ấn Độ. Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế (Sipri) ở Stockholm thẩm định Riyad đã chi khoảng 4 tỉ đô la để mua vũ khí, đặc biệt là từ Mỹ, Pháp, Đức…
Chiến lược tăng ngân sách quốc phòng trùng hợp với thời gian Ả Rập Xê Út tham chiến ở Yemen vào năm năm ngoái : Liên minh Ả Rập, do Riyad đứng đầu, ủng hộ cơ quan chính phủ của tổng thống Hadi trong khi Iran yểm trợ lực lượng nổi dậy Huthi. So với Syria, cuộc nội chiến Yemen rất ít được truyền thông online quan tâm dù độ quyết liệt và thực trạng nhân đạo cũng ở mức báo động .Eo biển Hormuz vẫn là tuyến đường hướng đông xuất khẩu dầu lửa của những nước vùng Vịnh sang châu Á. Từ khi Mỹ công bố rút khỏi thỏa thuận hợp tác hạt nhân Iran, vận dụng những giải pháp trừng phạt ngày càng khắc nghiệt nhằm mục đích buộc Teheran lùi bước, chính quyền sở tại nước Cộng Hòa Hồi Giáo Iran buộc phải ngày càng tăng phòng thủ từ vài tháng gần đây với việc tăng cấp cảng quân sự chiến lược Bandar Abbas, trấn ngay cửa ngõ vào eo biển và nhiều địa thế căn cứ bảo vệ những hòn đảo Tomb và Abu Musa, nằm trên hiên chạy qua lại của những tầu chở dầu .Gọi là “ khu vực siêu vũ trang ” vì trong Vùng Vịnh còn có nhiều địa thế căn cứ quân sự chiến lược mang tính kế hoạch của Hoa Kỳ. Ngoài một địa thế căn cứ ở Oman, Mỹ lập địa thế căn cứ không quân lớn nhất trong khu vực Trung Đông, ở Qatar. Hạm đội 5 Hoa Kỳ đóng ở Manama, Bahrein. Trong thời hạn gần đây, bộ Quốc Phòng Mỹ đã quyết định hành động điều thêm tầu trường bay USS Abraham Lincoln, một chiến hạm, nhiều máy bay ném bom B-52 và một mạng lưới hệ thống phòng thủ tên lửa Patriot để đối phó với mối rình rập đe dọa từ Iran và những liên minh của nước Cộng Hòa Hồi Giáo nhắm vào công dân và quyền lợi của Mỹ ở Trung Đông .Ngoài ra, Pháp cũng có một địa thế căn cứ thường trực ở Abu Dhabi, thuộc Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất, từ ngày 26/05/2009, nhưng ở quy mô nhỏ hơn .
Eo biển Hormuz trong tâm điểm của các vụ xung đột
Cuộc xung đột ác liệt nhất ở Vùng Vịnh là cuộc chiến tranh Iran-Irak ( 1980 – 1988 ). Trong quy trình tiến độ từ năm 1984 đến 1987, hơn 600 con tầu bị tiến công trong “ đại chiến tầu dầu ”. Mục đích của hai nước là cắt đường xuất khẩu dầu khiến đối phương không còn thu nhập để liên tục tham chiến. Trên trong thực tiễn, trục đường chuyên chở dầu lửa này chưa khi nào thực sự bị cắt đứt, nhưng vào năm 1988, trong một chiến dịch bảo vệ tầu dầu của Koweit, chiến hạm Mỹ USS Samuel B. Roberts đã bị hư hại nặng vì trúng thủy lôi của Iran. Washington trả đũa. Một hạm chiến Mỹ đã hủy hoại nhiều khu khai thác dầu của Iran, một tầu tuần tra, một tầu hộ tống chống tầu ngầm .Trong những năm gần đây, phía Iran đã nhiều lần dọa phong tỏa eo biển Hormuz trong trường hợp Mỹ can thiệp quân sự chiến lược trong vùng. Năm 2012, một đô đốc Iran từng công bố rằng “ đóng cửa eo biển là việc rất dễ so với lực lượng vũ trang Iran … Eo biển trọn vẹn nằm trong tầm trấn áp của chúng tôi … Phong tỏa eo biển, dễ như uống một cốc nước, theo cách nói Ba Tư ” .Như để cảnh cáo, vào tháng 07/2018, tổng thống Iran Hassan Rohani rành rọt nhắc lại lời rình rập đe dọa, ngay trước tổng thống Mỹ Donald Trump : “ Chúng tôi là người bảo vệ bảo mật an ninh cho eo biển này từ lâu, đừng vờn đuôi sư tử, ngài sẽ phải hối hận ! ”Nghi kị ngày càng tăng sau vụ “ 4 chiếc tàu vận tải thương mại trở thành tiềm năng của hành vi phá hoại ở khu vực phía đông cảng Fujairah ”, ở Vịnh Oman, trong hai ngày 12 và 13/05/2019. Cho đến nay, thủ phạm vẫn là một ẩn số. Mỹ hoài nghi Iran hoặc lực lượng ủy nhiệm của nước này ; Iran cảnh báo nhắc nhở về những “ thủ đoạn của những thành phần có ác ý, muốn khuấy động bảo mật an ninh khu vực ” .Ngày 13/05, tổng thống Mỹ công bố : “ Nếu họ ( Iran ) làm gì đó, họ sẽ phải đau đớn chịu đựng ”, nhưng ông không cho biết thêm chi tiết cụ thể. Mỹ và Iran liên tục nắn gân nhau dù cả hai bên không muốn xảy ra vũ lực. Ngoài những lời rình rập đe dọa, chính quyền sở tại Trump ngày càng tăng trừng phạt để bóp nghẹt nền kinh tế tài chính Iran. Teheran đáp trả khi công bố đình chỉ 1 số ít cam kết trong thỏa thuận hợp tác hạt nhân Viennna được Iran kí ngày 14/07/2015 với 5 nước thành viên thường trực Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc ( Mỹ, Pháp, Anh, Nga, Trung Quốc ) và Đức .
Thư TinHãy nhận thư tin hàng ngày của RFI: Bản tin thời sự, phóng sự, phỏng vấn, phân tích, chân dung, tạp chí
Đăng ký
Tải ứng dụng RFI để theo dõi hàng loạt thời sự quốc tế
