Vanvn- “Xét một cách tổng quát, việc làm thiện nguyện sẽ phát huy được tối đa tất cả sự hữu ích của mình, nếu được đặt trên nền tảng là một cơ chế minh bạch tài chính, sự hiểu biết về tri thức và sự trung thực với bản thân của mỗi nhà thiện nguyện. Nếu không, công việc “thiện nguyện” sẽ trở thành vỏ bọc cho những động cơ không chính đáng, và sẽ chỉ kéo lùi sự tiến bộ của xã hội bằng việc tạo ra một lớp người nghèo đói chỉ biết ngửa tay cầu xin lòng thương hại” – nhà văn Hà Thủy Nguyên chia sẻ.
Thế nào là “làm từ thiện”?
Truyền thống Á Đông cổ rất tôn vinh những người “ thiện ”, tức là những người không khi nào có tâm lý hay hành vi ác ý làm tổn thương người khác. Ở một Lever cao hơn của “ thiện ”, đó là “ từ ”, tức là lan tỏa lòng thiện đó tới xung quanh, để nâng đỡ đời sống của người khác được tốt đẹp hơn. Người ta có nhiều cách để phân phát, hoàn toàn có thể bằng những nghĩa cử hàng ngày như ân cần trong đối xử, cứu tế người gặp nạn, nâng đỡ ý thức những người đau khổ … v … v … Đó là cách hiểu chung chung của tất cả chúng ta về khái niệm “ từ thiện ”. Chẳng biết từ khi nào, khái niệm “ từ thiện ” đã sinh ra, rồi sau đó nhanh gọn trở thành một cách để gọi những người đem một phần gia tài của mình để tương hỗ người nghèo. Nói một cách khác, việc làm việc thiện đã bị gói gọn lại bằng một cách hiểu là “ đem tiền cho người nghèo ”. Khoan hãy bàn về việc “ làm từ thiện ” theo cách này có đúng đắn và hiệu suất cao hay không, ta hãy thử xem xét lại cách gọi đó có chuẩn xác hay không .
Chúng ta đều thấy rằng “từ thiện” vốn là một từ Hán Việt. Theo “Hán Việt từ điển” của Thiều Chửu, “từ thiện” được kết hợp giữa “thiện” có nghĩa là việc tốt và “từ” có nghĩa là lòng thương yêu. Như vậy, có nghĩa là ngay từ nghĩa ban đầu của “từ thiện” có nghĩa là những việc tốt xuất phát từ lòng thương yêu. Lòng thương yêu này phải đến một cách tự nhiên, từ trái tim rộng mở, chứ không phải đến bằng trào lưu. Những người làm từ thiện hiện nay, có người làm vì trái tim họ cảm thấy xót thương cho số phận con người, có người làm vì muốn bù lấp cho những tội lỗi do làm ăn bất chính của mình, có người làm vì muốn làm truyền thông do danh tiếng cá nhân hoặc doanh nghiệp, có người làm từ thiện đơn giản để rửa tiền. Bởi thế, “làm từ thiện” đã không còn là “làm từ thiện” đúng với nghĩa của nó. Bởi vì, nếu không phải là sự yêu thương đến từ bên trong, thì tất cả các mục đích làm từ thiện khác đều là xấu xa. Hơn nữa, nếu người làm từ thiện mà không xuất phát từ tâm thiện ở bên trong, hàng ngày vẫn tham nhũng, vẫn lừa đảo, vẫn hành hạ người khác, thì đó càng không thể gọi là “làm từ thiện”.
Bàn về “ sự yêu thương ” cũng lại rất tốn giấy mực ( rất may là giờ đây tôi không viết bằng giấy mực nữa ). “ Sự yêu thương ” đích thực chỉ đến từ sự đồng cảm. Có nghĩa là khi một người nào đó đau khổ, ta cũng cảm nhận thấy sự đau khổ của người ấy như thể chính ta đau khổ vậy. “ Sự yêu thương ” này không thuận tiện để bất kỳ ai cũng có. Sự đồng cảm ấy đến từ đâu thì đó lại là điều huyền bí mà tất cả chúng ta hoàn toàn có thể sẽ bàn đến ở một bài viết khác. Còn những trường hợp khác, khi bạn đặt bản thân mình và một người có số phận xấu số lên bàn cân để đối sánh tương quan, rồi nghĩ rằng mình phải cứu giữ họ, thì đó là “ sự thương hại ”. Nếu bạn tương hỗ họ với thái độ như vậy, tự bạn đã hạ thấp nhân phẩm của những người xấu số, để tự nâng bản thân mình như một “ đấng cứu chuộc ”, và tự cho rằng mình đang làm điều tốt cho xã hội. Cứ cho là bạn đang làm điều tốt cho xã hội bằng “ lòng thương hại ” của bạn, đó là lựa chọn của bạn, thì việc làm này cũng không tương quan đến khái niệm “ từ thiện ”, theo đúng định nghĩa chuẩn của nó .
Vậy tất cả chúng ta hoàn toàn có thể gọi những việc làm cứu tế, giúp sức những người thực trạng khó khăn vất vả hơn mà không xuất phát từ tình yêu thương là gì ? Tôi xin đề xuất kiến nghị một từ vừa tầm với các bạn hơn, đó là “ thiện nguyện ”, có nghĩa là những việc làm hướng tới điều tốt đẹp. Nếu tất cả chúng ta muốn làm việc tốt vì mặc cảm, vì động cơ tiếp thị quảng cáo hay chính trị hay thậm chí còn cả rửa tiền, dù sao cũng là một điều tốt, vì vẫn có những người nghèo được hưởng lợi từ việc đó. Nhưng tất cả chúng ta không nên “ thần thánh hóa ” việc làm của tất cả chúng ta, rồi khoác lên mình chiếc mặt nạ của từ tâm, bởi đó là gian dối – tự lừa dối cả bản thân và hội đồng. Vì thế, hãy trung thực với việc làm phi doanh thu mà bạn đang làm và quay trở lại đúng với vị trí của mình. Điều đó rất có ích cho xã hội .
Hạn chế của các “phong trào từ thiện”
Như tôi đã nghiên cứu và phân tích ở trên, ta hoàn toàn có thể thấy, đa phần các hoạt động giải trí được gọi là “ từ thiện ” hóa ra lại không phải là “ từ thiện ”, thế nên “ trào lưu từ thiện ” trở thành một trò lố bịch, bởi không ai hoàn toàn có thể “ yêu thương và đồng cảm ” theo trào lưu. Vì thế, tôi xin mạn phép từ giờ sẽ không gọi các hoạt động giải trí ấy là “ từ thiện ” nữa, mà gọi là thiện nguyện .
Các trào lưu thiện nguyện rất có ích ở điểm hoàn toàn có thể giúp kêu gọi các nguồn vốn dân sự để xử lý 1 số ít khó khăn vất vả trong xã hội, đặc biệt quan trọng ở các thời gian có thiên tai, địch họa. Hiện nay, ta thấy, nhà nhà đi trợ giúp người nghèo, người người đi trợ giúp người nghèo, triệu phú dốc cả tỉ bạc để cho người nghèo, ca sĩ cũng bán vé rồi trích ra một phần ủng hộ người nghèo, các tổ chức triển khai xã hội và dân sự cũng lao vào trợ giúp người nghèo để đánh bóng tên tuổi, các tu sĩ ở cả hai tôn giáo lớn là Phật giáo và Công giáo cũng tuyên truyền rằng làm việc thiện sẽ giúp rửa nghiệp hoặc rửa tội … Tóm lại, trong việc này, người nghèo được lợi, và những người đi giúp người nghèo cũng được lợi. Thế nhưng, ở một góc nhìn nào đó, việc làm “ thiện nguyện ” sẽ gây ra bước cản cho xã hội. Dưới đây, tôi xin được đưa ra mấy lập luận sau :
Thứ nhất, nước ta chưa có cơ chế kiểm tra chất lượng hoạt động và tính minh bạch của các quỹ thiện nguyện này. Tức là, chúng ta chưa biết được tiền ủng hộ của mình cho một quỹ hoạt động nào đó có được tiêu một cách đúng mục tiêu hay không, hay lại xảy ra hiện trạng bớt xén hoặc lợi dụng quỹ để đầu cơ vào bất động sản hay cho vay nặng lãi. Bên cạnh đó, nguồn gốc của các khoản tiền ủng hộ ra sao, chúng ta cũng không được biết. Đó là khoản tiền “sạch”, hay là tiền bất chính của các doanh nghiệp làm ăn bất chính đang cần được hợp lý hóa mà “ban phát cho người nghèo” luôn là phương án hữu hiệu nhất. Vậy thì, một cơ chế bắt buộc trong công khai minh bạch các quỹ thiện nguyện cả ở hai đầu thu – chi là một điều cần thiết để đảm bảo quyền lợi của tất cả các bên.
Thứ hai, việc làm thiện nguyện chỉ cho người dân nghèo con cá mà không cho họ cần câu, khiến họ đã nghèo còn nghèo mãi, thậm chí còn còn thấy việc nghèo là có lợi. Tôi cho rằng quan điểm này không ít người sẽ đống ý với tôi. Tôi xin kể một câu truyện về lần đi làm thiện nguyện duy nhất của tôi. Ngày đó, tôi hay long dong ở Bãi Giữa Sông Hồng. Dân ở đây sống trên nhà thuyền được đóng từ thùng phi và hộp các-tông. Tôi tự thấy rằng, mình cần có nghĩa vụ và trách nhiệm phải giúp người dân ở đây sống tốt hơn. Tôi đi lôi kéo các bên ủng hộ tài lộc và sách vở, vật dụng học tập, thuốc men … v … v … Thế nhưng, khi chuyển đồ tới khu dân cư Bãi Giữa, tôi mới thấy rằng nhóm của mình không phải tổ chức triển khai duy nhất. Cùng thời gian tôi đang chuyển đồ ủng hộ xuống Bãi Giữa, có mười nhóm đang làm như vậy. Không biết bao nhiêu tổ chức triển khai đã đổ tiền vào để giúp những người sống trên thùng phi đó. Ấy vậy mà, đến mùa đông năm đó, tôi cùng bạn hữu lên cầu Long Biên ăn ngô nướng, chính mái ấm gia đình ở Bãi Giữa đã từng than phiền với tôi thu nhập chỉ có 15.000 đồng một ngày, là người bán quán. Họ không nhận ra tôi, ( vì một ngày họ phải tiếp quá nhiều đoàn thiện nguyện ) và họ bán cho tôi 5 bắp ngô tự nướng trên lò than cùng 5 cốc trà chanh với giá 300.000. Và bạn hãy tưởng tượng, rải rác bán ngô và trà chanh khắp cầu Long Biên chính là các mái ấm gia đình sống ngay dưới Bãi Giữa. Ngồi một buổi tối, không biết một nhà hoàn toàn có thể bán được bao nhiêu bắp ngô, nhưng tôi chắc như đinh thu nhập của họ còn cao hơn của tôi. Ấy vậy mà họ vẫn liên tục sống ở xó nước dơ bẩn và ngửa tay đảm nhiệm những đồng xu tiền ủng hộ .
Câu chuyện tôi vừa kể trên có lẽ rằng sẽ không đúng với những khu vực có nhiều người dân gặp tình cảm khó khăn vất vả thật sự, nhưng yếu tố “ làm thiện nguyện ” sẽ gây ra thực trạng nghèo hóa diễn ra nhanh hơn. Bởi trên thực tiễn, các khu vực nghèo hoặc những mái ấm gia đình gặp thực trạng khó khăn vất vả thường đến từ mấy nguyên do : 1, Vì có người tàn tật ( so với mái ấm gia đình ) ; 2, Vì đất đai cằn cỗi không hề kiếm lợi ; 3, Vì dốt nát về kiến thức và kỹ năng ; 4, Vì lười biếng. Với 4 nguyên do trên, ngoài nguyên do thứ nhất ra, cả ba nguyên do còn lại đều hoàn toàn có thể được cải tổ bằng nhiều cách. Thế nhưng, các “ nhà thiện nguyện hảo tâm ” đã không góp vốn đầu tư nhiều để cải tổ ba nguyên do trên mà chỉ đổ tiền vào giúp sức như muối bỏ bể, không biết bao nhiêu là đủ. Và thế là nghèo lại hoàn nghèo .
Hướng đi mới cho các quỹ thiện nguyện
Để có một hướng đi mới dẫn đến các hoạt động giải trí thiện nguyện hiệu suất cao hơn, trước hết, ta phải lan rộng ra khái niệm “ thiện nguyện ”. Làm “ thiện nguyện ” không phải đơn thuần là tương hỗ người nghèo. Đó là những việc làm kêu gọi nguồn vốn xã hội để giúp đời sống xã hội tốt hơn. Xã hội hoàn toàn có thể tốt hơn bằng nhiều cách .
Với những hộ mái ấm gia đình hoặc khu vực nghèo khó, thay vì tất cả chúng ta cho họ tiền tài, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể hướng dẫn cho họ cách kiếm sống tương thích với năng lượng của họ. Việc này đương nhiên cần có kỹ năng và kiến thức, thời hạn, và nhân sự. Để làm công việc thiện nguyện một cách trang nghiêm, tất cả chúng ta cần phải sẵn sàng chuẩn bị không thiếu và chu đáo. Tôi được biết ở Nước Ta có một quy mô hoạt động giải trí như vậy, được gọi là các “ quỹ kinh tế tài chính vi mô ”. Những người làm “ kinh tế tài chính vi mô ” sẽ hoạt động quỹ, mời chuyên viên về nghiên cứu và phân tích các đặc tính của làng xã rồi hướng dẫn làng xã sản xuất ra các loại sản phẩm bằng tay thủ công. Các quỹ này còn tư vấn cho người dân nghèo phương pháp phong cách thiết kế loại sản phẩm, quản lý tài chính và móc nối với các đầu mối thu mua mẫu sản phẩm ở quốc tế. Đây là một hình thức mới đang từ từ chứng tỏ tính hiệu suất cao của mình. Đó chỉ là một trong số rất nhiều các quy mô kinh tế tài chính hoàn toàn có thể giúp sức người nghèo .
Nếu chúng ta nhìn rộng ra, chúng ta sẽ thấy rằng xã hội còn rất nhiều vấn đề bất ổn vì thiếu các nền tảng tri thức. Sử dụng các quỹ thiện nguyện vào các hoạt động tri thức như nghiên cứu khoa học, kiến tạo các giá trị văn hóa, dịch thuật, giáo dục… cũng là một cách tốt để khuyến khích và tạo điều kiện cho những người tài năng có thể đưa ra các phát kiến để thay đổi xã hội. Thế nhưng, việc này vẫn chưa được quan tâm đúng mức, bởi một phần lý do quan trọng, đó chính là các “nhà thiện nguyện” cũng mặc cảm về sự thiếu hiểu biết của mình, nên không dám bỏ tiền vào các hoạt động mà họ không có khả năng để kiểm định. Ngoài ra, còn chưa kể đến các “nhà thiện nguyện” không thật sự muốn cải tạo xã hội, mà chỉ đơn thuần là muốn truyền thông đánh bóng tên tuổi hoặc rửa tiền.
Xét một cách tổng quát, việc làm thiện nguyện sẽ phát huy được tối đa toàn bộ sự có ích của mình, nếu được đặt trên nền tảng là một chính sách minh bạch kinh tế tài chính, sự hiểu biết về tri thức và sự trung thực với bản thân của mỗi nhà thiện nguyện. Nếu không, việc làm “ thiện nguyện ” sẽ trở thành vỏ bọc cho những động cơ không chính đáng, và sẽ chỉ kéo lùi sự văn minh của xã hội bằng việc tạo ra một lớp người nghèo khó chỉ biết ngửa tay cầu xin lòng thương hại .
HÀ THỦY NGUYÊN
Theo Book Hunter
