Bị cáo có quyền, kể cả khi nói lời sau cuối !
Báo Pháp Luật Thành Phố Hồ Chí Minh gần đây có đăng bài “ Tòa đang xử, có được mời luật sư ”, phản ánh trường hợp tòa được cho phép luật sư V. bào chữa cho bị cáo B theo ý kiến đề nghị đột xuất ngay tại phiên tòa của mái ấm gia đình bị cáo .
Chuyện này đã gây tranh cãi : Bên phản đối nói không bảo vệ về mặt thủ tục ( phải có giấy ghi nhận người bào chữa ), tạo sự tùy tiện, không bảo vệ chất lượng bào chữa. Bên ủng hộ lại nói việc tòa được cho phép là hài hòa và hợp lý vì quyền hạn của bị cáo …
Trước hết cần phải khẳng định rằng theo Bộ luật Tố tụng hình sự, kể từ khi bị “khởi tố bị can”, người bị khởi tố trong bất cứ giai đoạn tố tụng nào cũng có quyền mời người khác bào chữa cho mình. Tại phiên tòa, không phân biệt phần mở đầu, xét hỏi, tranh luận hay khi nói lời sau cùng, bị cáo đều có quyền nhờ người khác bào chữa cho mình.
Trong thực tiễn xét xử, việc bị cáo nhờ người khác bào chữa cho mình tại phiên xử xảy ra không nhiều. Có trường hợp hội đồng xét xử hoãn phiên tòa để luật sư làm thủ tục bào chữa cho bị cáo. Có trường hợp hội đồng xét xử lại bác nhu yếu của bị cáo với nguyên do : Trong quyết định hành động đưa vụ án ra xét xử, tòa đã nói rõ bị cáo có quyền nhờ người khác bào chữa cho mình nhưng bị cáo lại không nhờ thì giờ không được nhờ nữa .
Tôi cho rằng làm như vậy là chưa đúng với quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự vì tại phiên tòa, trong phần mở đầu, chủ tọa vẫn giải thích quyền và nghĩa vụ cho bị cáo nghe, trong đó có quyền tự bào chữa hoặc nhờ người khác bào chữa cho mình. Tại phiên tòa, chủ tọa cũng không thể giải thích cho bị cáo rằng tòa đã tống đạt cho bị cáo quyết định đưa vụ án ra xét xử, trong đó có ghi bị cáo có quyền nhờ người khác bào chữa mà bị cáo không nhờ thì tại phiên tòa không được nhờ nữa. Nếu chủ tọa phiên tòa nào nói như vậy là vi phạm tố tụng.
Tôi không đồng ý với quan điểm tòa cho phép luật sư bào chữa cho bị cáo theo đề nghị đột xuất ngay tại phiên xử là việc làm tùy tiện, không bảo đảm chất lượng bào chữa. Tại sao lại đặt vấn đề chất lượng bào chữa ở đây? Nó chẳng liên quan gì đến quyền và nghĩa vụ của bị cáo hay của người bào chữa cả. Chất lượng tốt hay không tốt là mối quan hệ giữa người bào chữa với bị cáo, không ảnh hưởng gì đến chất lượng xét xử.
Việc hội đồng xét xử để luật sư V. bào chữa cho bị cáo B trong vụ án mà báo nêu cũng không vi phạm gì về thủ tục tố tụng. Trong tiến trình sẵn sàng chuẩn bị xét xử, việc cấp giấy ghi nhận người bào chữa cho luật sư do chánh án hoặc phó chánh án thực thi. Tại phiên tòa, mọi quyết định hành động đều do hội đồng xét xử triển khai. Nếu hội đồng xét xử thấy ý kiến đề nghị của bị cáo là thỏa đáng và luật sư nhận bào chữa cho bị cáo không thuộc trường hợp phải biến hóa người bào chữa thì hội đồng xét xử quyết định hành động được cho phép luật sư bào chữa cho bị cáo mà không cần phải cấp giấy ghi nhận bào chữa cho luật sư nữa. Tuy nhiên, quyết định hành động của hội đồng xét xử phải được trải qua tại phòng nghị án và được lập biên bản để lưu trong hồ sơ vụ án .
Không nên đặt yếu tố : Phiên tòa đang xét xử thì không hề làm thủ tục cấp giấy ghi nhận người bào chữa được bởi thủ tục được cho phép luật sư bào chữa cho bị cáo tại phiên tòa là do hội đồng xét xử thực thi. Trong trường hợp này, nhu yếu của bị cáo B là nhờ luật sư V. bào chữa cho mình, luật sư V. cũng nhận lời và việc bào chữa của luật sư V. không thuộc trường hợp “ cấm ”, tại sao lại phải xem xét tư cách của luật sư nữa ? Về tư cách luật sư thì chính tòa đã cấp giấy ghi nhận người bào chữa để luật sư V. bào chữa cho bị cáo A rồi. Như vậy chỉ cần xác lập quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của bị cáo A không xích míc với bị cáo B là hoàn toàn có thể chấp thuận đồng ý cho luật sư V. bào chữa cho B mà không cần phải xem xét đến những điều kiện kèm theo khác .
ĐINH VĂN QUẾ
