Đề bài:
Phân tích bài thơ Đi đường của Hồ Chí Minh để làm sáng tỏ nhận định và đánh giá sau : “ Từ những bài thơ viết trong hoàn cảnh nhà tù dưới chính sách Tưởng Giới Thạch hung tàn và mục nát toát ra một phong thái thư thả, một khí phách hào hùng, một ý chí sắt đá, một ý thức sáng sủa cách mạng không gì lay chuyển nổi ”
Bài làm
Bác Hồ từng tự sự: “Ngâm thơ ta vốn không ham / Nhưng mà trong ngục biết làm sao đây?”. Và bởi thế, ra đời trong những năm tháng Bác bị giam cầm, tập thơ “Nhật kí trong tù” từng được ví như một đoá hoa mà vô tình văn học Việt Nam nhặt được bên đường. Toát lên từ tập thơ là một tinh thần “thép” rắn rỏi, lạc quan: “Từ những bài thơ viết trong hoàn cảnh nhà tù dưới chế độ Tưởng Giới Thạch tàn bạo và mục nát toát ra một phong thái ung dung, một khí phách hào hùng, một ý chí sắt đá, một tinh thần lạc quan cách mạng không gì lay chuyển nổi”. Bài thơ “Đi đường” là một trong những số ấy.
“ Tài lộ tài tri tẩu lộ nan
Trùng san chi ngoại hựu trùng san
Trùng san đăng đáo cao phong hậu
Vạn lí dư đồ cố miện gian ” .
Bài thơ được dịch là :
“ Đì đường mới biết gian lao
Núi cao rồi lại núi cao trập trùng
Núi cao lên đến tận cùng
Thu vào tầm mắt muôn trùng nước non”.
Bài thơ sinh ra trong những năm tháng Bác Hồ bị bắt giam trong nhà lao Tưởng Giới Thạch. Bác bị chúng giải đi hết nhà lao này đến nhà lao khác. Đường chuyển lao không những dài dặc mà còn vô cùng gian lao, phảt trải qua núi non trùng điệp và những vực thẳm hun hút hiểm sâu. Nhưng dẫu vậy, từ trong khổ đau vẫn bừng lên ý chí “ thép ” mang đậm phong thái Hồ Chí Minh. Bài thơ “ Đi đường ” – “ Tẩu lộ ” đã bộc lộ rõ điều đó .
“ Đi đường mới biết gian lao ”
Câu thơ là một nhận định và đánh giá nhưng đồng thời cũng là một chân lí : Có đi đường mới biết những sự khó khăn vất vả, khó khăn vất vả của việc đi đường. Vậy những điều “ nan ”, “ gian lao ” ấy là gì ?
“ Núi cao rồi lại núi cao trập trùng ”
Đường chuyển lao là những con đường đi qua những vùng núi hiểm trở của tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc. Tầng tầng lớp lớp những ngọn núi tiếp nối nhau chạy mãi đến chân trời. Hết ngọn núi này lại đến ngọn núi khác, vậy nên mới có hình ảnh “ Núi cao rồi lại núi cao trập trùng ”. Trong nguyên văn chữ Hán là “ Trùng san chi ngoại hựu trùng san ”. “ Trùng san ” có nghĩa là trùng trùng lớp lớp núi cao ; “ hựu ” là “ lại ”, câu thơ mang ý nghĩa : trùng trùng núi cao bên ngoài lại có núi cao trùng trùng. Một câu thơ mà có tới hai chữ “ trùng san ”, huống chi lại có chữ “ hựu ”, thế cho nên, câu thơ nguyên gốc gợi nên hình ảnh những đỉnh núi nhọn hoắt cao nghều trời xanh trập trùng chạy mãi đến chân trời. Con đường ấy, mới chỉ nhìn thôi đã thấy đáng sợ. Nếu tù nhân là một người tù thông thường, ắt hẳn họ đã bị nỗi sợ hãi làm cho yếu mềm, nhụt chí. Nhưng người tù ấy lại là một người cộng sản vĩ đại : Hồ Chí Minh. Và thế cho nên, hai câu thơ cuối bài đã thực sự thăng hoa :
“ Trùng san đăng đáo cao phong hậu
Vạn lí dư đồ cố miện gian ”
Hai câu thơ được dịch khá sát là :
“Núi cao lên đến tận cùng
Thu vào tầm mắt muôn trùng nước non ” .
Sau những khó khăn vất vả, nhọc nhằn của con đường leo núi, khi đã lên đến tận đỉnh người tù cách mạng được tận mắt chứng kiến một hình ảnh vô cùng hùng vĩ : “ muôn trùng nước non ”. Theo tâm lí thường thì, trên con đường gian lao trập trùng đồi núi, khi lên đến đỉnh, con người dễ lo ngại, căng thẳng mệt mỏi khi nghĩ đến con đường xuống núi dốc thẳm cheo leo và những quả núi ngút ngàn khác. Nhưng Hồ Chí Minh thì ngược lại. Điều Người cảm nhận là niềm tự hào, sung sướng khi được đứng từ trên đỉnh điểm chiêm ngưỡng và thưởng thức sự hùng vĩ, bát ngát của nước non, thiên hà. Hình ảnh “ thu vào tầm mắt muôn trùng nước non ” thật hào sảng. Nó gợi đến hình ảnh nhỏ bé của con người đang đối lập trước cái bát ngát, trập trùng của giang san. Con người ấy không choáng ngợp trước sự kì vĩ của đất trời mà rất vui sướng, bồi hồi như lần tiên phong được tận mắt nhìn thấy khuôn mặt của nước non. Chính cảm quan ấy đã nâng vị thế con người sánh ngang tầm non nước. Đứng trước một thực sự khách quan, mỗi con người có một cảm nhận khác nhau. Cảm nhận ấy nhờ vào vào thế giới quan và bản lĩnh của con người. Ở Hồ Chí Minh, Người đã có những cảm nhận sáng sủa, tươi đẹp về cuộc sống. Người không bị cái nhọc nhằn của thể xác ép chế đi tham vọng, khát vọng và lí tưởng mà ngược lại, đã vượt qua gian lao để chứng minh và khẳng định ý chí bền chắc, sắt đá và niềm sáng sủa, tin yêu vào cách mạng của bản thân mình. Đó là ý thức “ thép ” là vẻ đẹp tâm hồn Bác .
Bài thơ ” Đi đường ” – ” Tẩu lộ ” không chỉ là bức tranh về con đường chuyển lao đầy rẫy nhọc nhằn trở ngại, đó còn là bức tranh chân dung niềm tin tự hoạ Hồ Chí Minh. Từ bài thơ, người đọc hoàn toàn có thể cảm nhận hình ảnh Bác vừa có thần thái thư thả, bình tĩnh của một bậc tiên phong đạo cốt vừa có nét kiên cường rắn rỏi, đầy sáng sủa của một người chiến sỹ cách mạng. Và như vậy, bài thơ ” Đi đường ” – ” Tẩu lộ ” cùng với nhiều bài thơ khác trong tập thơ ” Nhật kí trong tù ” thực sự là một đoá hoa đáng trân trọng của văn học Nước Ta .
