LUẬT HỎI NGÃ
Trong tiếng Việt tất cả chúng ta sử dụng tổng thể 1270 âm tiết với dấu hỏi hoặc với dấu ngã, trong đó có 793 âm tiết ( chiếm 62 % ) viết dấu hỏi, 477 âm tiết ( 38 % ) viết dấu ngã. Việc nắm được quy luật dấu hỏi và dấu ngã của lớp từ láy và lớp từ Hán Việt sẽ giúp ta giảm được nhiều lỗi chính tả .
I. TỪ LÁY ; TỪ CÓ DẠNG LÁY :• Các thanh ngang ( viết không có dấu ) và sắc đi với thanh hỏi, ví dụ như : dư dả, lửng lơ, nóng nẩy, khó khăn vất vả …• Các thanh huyền và nặng đi với thanh ngã, ví dụ như : tầm tã, lững lờ, vội vã, gọn ghẽ …Quy tắc từ láy chỉ được cho phép viết đúng chính tả 44 âm tiết dấu ngã sau đây :- ã : ầm ã, ồn ã- sã : suồng sã- thãi : thừa thãi- vãnh : vặt vãnh- đẵng : đằng đẵng- ẫm : ẫm ờ- dẫm : phụ thuộc, dọa dẫm, dò dẫm- gẫm : gạ gẫm- rẫm : rờ rẫm- đẫn : đờ đẫn- thẫn : thờ thẫn- đẽ : xinh xắn- ghẽ : gọn ghẽ- quẽ : quạnh quẽ- kẽo : kẽo kẹt- nghẽo : ngặt nghẽo- nghễ : ngạo nghễ- nhễ : nhễ nhại- chễm : chiễm chệ- khễng : khập khễng- tễnh : tập tễnh- nghễu : nghễu nghện- hĩ : hậu hĩ- ĩ : ầm ĩ- rĩ : rầu rĩ, rầm rĩ- hĩnh : hậu hĩnh, hợm hĩnh- nghĩnh : ngộ nghĩnh- trĩnh : tròn trĩnh- xĩnh : xoàng xĩnh- kĩu : kĩu kịt- tĩu : tục tĩu- nhõm : nhẹ nhõm- lõng : lạc lõng- õng : õng ẹo- ngỗ : ngỗ nghịch, ngỗ ngược- sỗ : sỗ sàng- chỗm : chồm chỗm- sỡ : sặc sỡ, sàm sỡ- cỡm : kệch cỡm- ỡm : ỡm ờ- phỡn : phè phỡn- phũ : phũ phàng- gũi : thân thiện- hững : hờ hữngNgoài ra còn có 19 âm tiết dấu ngã khác dùng như từ đơn tiết mà có dạng láy ví dụ như :- cãi cự- giãy giụa- sẵn sàng chuẩn bị- nẫu nà- đẫy đà- vẫy vùng- bẽ bàng- thuận tiện- nghĩ ngợi- khập khiễng- rõ ràng- nõn nà- thõng thượt- ngỡ ngàng- cũ kỹ- nũng nịu- sững sờ- sừng sững- vững vàng- ưỡn ẹoCần phải nhớ cãi cự khác với củ cải, nghĩ ngợi khác với nghỉ ngơi, nghỉ học .Như vậy quy tắc hài thanh được cho phép viết đúng chính tả 63 âm tiết dấu ngã .Ngoài ra còn có 81 âm tiết dấu ngã dưới đây thuộc loại ít dùng :Ngãi, tãi, giãn ( dãn ), ngão, bẵm, đẵm ( đẫm ), giẵm ( giẫm ), gẵng, nhẵng, trẫm, nẫng, dẫy ( dãy ), gẫy ( gãy ), nẫy ( nãy ), dẽ, nhẽ ( lẽ ), thẽ, trẽ, hẽm ( hẻm ), trẽn, ẽo, xẽo, chễng, lĩ, nhĩ, quĩ, thĩ, miễu, hĩm, dĩnh, đĩnh, phĩnh, đõ, ngõa, choãi, doãi, doãn, noãn, hoãng, hoẵng, ngoẵng, chõm, tõm, trõm, bõng, ngõng, sõng, chỗi ( trỗi ), giỗi ( dỗi ), thỗn, nỗng, hỡ, xỡ, lỡi, lỡm, nỡm, nhỡn, rỡn ( giỡn ), xũ, lũa, rũa ( rữa ), chũi, lũi, hũm, tũm, vũm, lũn ( nhũn ), cuỗm, muỗm, đuỗn, luỗng, thưỡi, đưỡn, phưỡn, thưỡn, chưỡng, gưỡng, khưỡng, trưỡng, mưỡu .Tôi chú ý thấy rất nhiều lỗi chính tả ở những âm tiết rất thường dùng sau đây : đã ( đã rồi ), sẽ ( mai sẽ đi ), cũng ( cũng thế ), vẫn ( vẫn thế ), dẫu ( dẫu sao ), mãi ( mãi mãi ), mỗi, những, hễ ( hễ nói là lam ), hỡi ( hỡi ai ), hãy, hẵng .Cũng có những trường hợp ngoại lệ như :1. Dấu ngã : đối đãi ( từ Hán Việt ), sư sãi ( từ Hán Việt ), vung vãi ( từ ghép ), hung hãn ( từ Hán Việt ), than vãn, ve vãn, nhão nhoét ( so sánh : nhão nhẹt ), minh mẫn ( từ Hán Việt ), khe khẽ ( so sánh : khẽ khàng ), riêng rẽ, ễng ương, ngoan ngoãn, nông nỗi, rảnh rỗi, ủ rũ. . .2. Dấu hỏi : sàng sảy ( từ ghép ), lẳng lặng, mình mẩy, vẻn vẹn, bền chắc, nài nỉ, viển vông, chò hỏ, li ti, nhỏ nhẹ, sừng sỏ, học hỏi, luồn lỏi, sành sỏi, vỏn vẹn, mềm mỏng, bồi bỏ, chồm hổm, niềm nở, hồ hởi …II. TỪ HÁN VIỆT :a ) Dùng dấu hỏi khi có phụ âm đầu là :• Ch – : chuẩn, chỉ, chỉnh, chủ, chuẩn, chủng, chuyển, chưởng .• Gi – : giả, giải, giảm, giản, giảng, giảo .• Kh – : khả, khải, khảm, khảng, khảo, khẳng, khẩn, khẩu, khiển, khỏa, khoản, khoảnh, khổ, khổng, khởi, khuẩn, khủng, khuyển, khử .• Và những từ không có phụ âm đầu như : ải, ảm, ảnh, ảo, ẩm, ấn, ẩu, ổn, uẩn, ủng, uổng, ủy, uyển, ỷ, yểm, yểu .b ) Dùng dấu ngã khi có phụ âm đầu là :• D – : dã, dẫn, dĩ, diễm, diễn, diễu, dĩnh, doãn, dõng, dũng, dữ, dưỡng .• L – : lãm, lãn, lãng, lãnh, lão, lẫm, lễ, liễm, liễu, lĩnh, lõa, lỗi, lỗ, lũ, lũng, lũy, lữ, lưỡng .• M – : mã, mãi, mãn, mãng, mãnh, mão, mẫn, mẫu, mỹ, miễn .• N – ( kể cả NH-NG ) : nã, não, ngã, ngãi, ngẫu, nghĩa, nghiễm, ngỗ, ngũ, ngữ, ngưỡng, nhã, nhãn, nhẫn, nhĩ, nhiễm, nhiễu, nhỡn, nhũ, nhũng, nhuyễn, nhưỡng, noãn, nỗ, nữ .• V – : vãn, vãng, vẫn, vĩ, viễn, vĩnh, võ, võng, vũ .c ) 33 từ tố Hán-Việt có dấu ngã cần ghi nhớ ( so sánh với bản dấu hỏi bên cạnh ) :- Bãi : bãi công, bãi miễn .- Bảo : dữ gìn và bảo vệ, bảo thủ. Bão : hoài bão, bão ho- Bỉ : bỉ ổi, thô bỉ Bĩ : vận bĩ, bĩ cực thái lai- Cưỡng : cưỡng bức, miễn cưỡng- Cửu : cửu trùng, vĩnh cửu Cữu : linh cữu- Đãi : đối đãi, đãi ngộ- Đảng : đảng phái Đãng : quang đãng, dâm đãng- Để : đại để, đáo để, triệt để Đễ : hiếu đễ- Đỗ : đỗ quyên- Hải : hải cảng, hàng hải Hãi : kinh hãi- Hãm : ngưng trệ, hãm hại- Hãn : hãn hữu, hung hãn- Hãnh : hãnh diện, tự tôn- Hoãn : hoãn binh, hòa hoãn- Hổ : hổ cốt, hổ phách Hỗ : tương hỗ- Hỗn : hỗn hợp, hỗn độn- Huyễn : huyễn hoặc- Hữu : tả hữu, có ích- Kỷ : kỷ luật, kỷ niệm, ích kỷ, thế kỷ Kỹ : kỹ thuật, kỹ nữ- Phẫn : phẫn nộ- Phẫu : giải phẫu- Quẫn : quẫn bách, quẫn trí- Quỷ : quỷ quái, quỷ quyệt Quỹ : công quỹ, quỹ đạo- Sỉ : sỉ nhục, liêm sỉ Sĩ : sĩ diện, chiến sỹ, nghệ sĩ- Tể : tể tướng, chúa tể, đồ tể Tễ : dịch tễ- Thuẫn : hậu thuẫn, mâu thuẩn- Tiễn : tiễn biệt, thực tiễn, hỏa tiễn- Tiểu : tiểu đội, tiểu học Tiễu : tuần tiễu, tiễu phỉ- Tỉnh : tỉnh ngộ, tỉnh thành Tĩnh : bình tĩnh, yên tĩnh- Trĩ : ấu trĩ- Trữ : tích trữ, trữ tình- Tuẫn : tuẫn nạn, tuẫn tiết- Xả : lao vào Xã : xã hội, xã giao, thị xãIII. TÓM LẠI :1. Từ láy : Các thanh ngang và sắc đi với thanh hỏi. Các thanh huyền và nặng đi với thanh ngã. Để cho dễ nhớ tất cả chúng ta hoàn toàn có thể tóm gọn trong hai câu thơ sau :Chị Huyền vác nặng ngã đauAnh Sắc không hỏi một câu được là ( Hoàng Anh Tuấn ) .2. Từ Hán Việt hầu hết viết với dấu hỏi ( trong tổng số yếu tố Hán-Việt, có 176 yếu tố viết dấu hỏi, chiếm 62 % ; 107 yếu tố viết dấu ngã, chiếm 38 % ), ( Hoàng Phê, 6 ) .• Dùng dấu hỏi khi có phụ âm đầu là CH, GI, KH và những từ khởi đầu bằng nguyên âm hoặc bán nguyên âm như ải, ảm, ảnh, ảo, ẩm, ấn, ẩu, ổn, uẩn, ủng, uổng, ủy, uyển, ỷ, yểm, yểu .• Dùng dấu ngã khi có phụ âm đầu là M, N ( NH-NG ), V, L, D, N ( cho dễ nhớ tôi viết thành Mình Nên Viết Là Dãu Ngã ) ( Hoàng Anh Tuấn ) .Như vậy chỉ cần nắm những quy tắc trên và nhớ 33 trường hợp đặc biệt quan trọng viết với dấu ngã là hoàn toàn có thể viết đúng chính tả hàng loạt 283 yếu tố Hán-Việt có yếu tố hỏi ngã cũng coi như nắm được cơ bản chính tả DẤU HỎI HAY DẤU NGÃ trong tiếng Việt ( Hoàng Phê, 1 ) .Phần 1 : Các lỗi về dấu câu và cách trình diễn :Các dấu dùng để kết thúc câu ( dấu chấm, dấu chấm hỏi, dấu chấm than, dấu ba chấm ) phải viết DÍNH LIỀN với chữ ở đầu cuối của câu .
Ví dụ cách viết đúng :- Hôm nay là thứ mấy ? ( dấu chấm hỏi viết sát chữ y )Ví dụ cách viết sai :- Hôm nay là thứ mấy ? ( dấu chấm hỏi viết cách chữ y một khoảng chừng trắng )Các dấu dùng để ngăn cách giữa câu như dấu phẩy, dấu chấm phẩy và dấu hai chấm phải DÍNH LIỀN với vế trước của câu và CÁCH vế sau của câu một khoảng chừng trắng .Ví dụ cách viết đúng :- Đây là vế trước, còn đây là vế sau .Ví dụ cách viết sai :- Đây là vế trước, còn đây là vế sau .Dấu ngoặc đơn và dấu ngoặc kép phải DÍNH LIỀN với phần văn bản mà nó phủ bọc .Ví dụ cách viết đúng :- Hắn nhìn tôi và nói “ Chuyện này không tương quan đến anh ! ”Ví dụ cách viết sai :- Hắn nhìn tôi và nói “ Chuyện này không tương quan đến anh ! ”Phần 2 : Những từ nhiều người thường viết sai :- “ Dành ” và “ giành ” :Dành : động từ mang nghĩa tiết kiệm ngân sách và chi phí, cất giữ hoặc xác lập quyền sở hữu, chia phần cho ai đó. Ví dụ : để dành, phần này dành cho bạn ( tương tự với “ phần này thuộc về bạn ” ) .Giành : động từ chỉ sự tranh đoạt. Ví dụ : giành giật, giành chính quyền sở tại .- “ Dữ ” và “ giữ ” :“ Dữ ” là tính từ chỉ tính cách. Ví dụ : dữ dằn, khó chịu, dữ tợn, hung ác, kinh hoàng …“ Giữ ” là động từ chỉ việc chiếm hữu, bảo vệ. Ví dụ : giữ của, giữ gìn, giữ xe, giữ đồ …- “ Khoảng ” và “ khoản ” :“ Khoảng ” để chỉ một vùng khoảng trống, thời hạn, độ dài bị số lượng giới hạn. Ví dụ : khoảng cách, khoảng chừng không, khoảng chừng thời hạn .“ Khoảng ” cũng có khi được dùng để chỉ sự ước đạt. Ví dụ : Nhóm người đó có khoảng chừng chục người .“ Khoản ” là một mục, một bộ phận. Ví dụ : thông tin tài khoản, lao lý, khoản tiền .- Số chẵn, số lẻ :Chẵn dấu ngã, lẻ dấu hỏi là đúng .- Bán sỉ, kinh doanh nhỏ :Cách viết đúng : Cả sỉ và lẻ đều là dấu hỏi .- “ Chẳng lẽ ” ( một từ thường đặt ở đầu câu, dùng để miêu tả suy đoán về một năng lực mà bản thân không muốn tin hoặc không muốn nó xảy ra ) :Chẳng dấu hỏi, lẽ dấu ngã. Cái này ngược lại trọn vẹn với “ số chẵn, số lẻ ” .- “ Chuyện ” và “ truyện ” :“ Chuyện ” là thứ được kể bằng miệng. “ Truyện ” là chuyện được viết ra và được đọc .Ví dụ : “ chuyện cổ tích ” được kể dựa theo trí nhớ nhưng khi chuyện cổ tích được in vào sách thì nội dung được in đó gọi là “ truyện cổ tích ”. Và nếu có người đọc cuốn sách đó thì người đó đang đọc “ truyện cổ tích ” .- “ Sửa ” và “ sữa ” :Sửa xe, sửa máy móc, sửa chữa thay thế là dấu hỏi .Sữa bò, sữa mẹ, sữa tươi, sữa chua là dấu ngã .- “ Chửa ” và “ chữa ” :Chửa : đồng nghĩa tương quan với mang thai, là dấu hỏi .Chữa : đồng nghĩa tương quan với “ sửa ”, thường ghép với nhau thành từ ghép “ thay thế sửa chữa ” ( quan tâm : sửa dấu hỏi, chữa dấu ngã mặc dầu hai từ này đồng nghĩa tương quan )- “ Dục ” và “ giục ” :“ Dục ” nói về công dụng sinh lý của khung hình hoặc ham muốn. Ví dụ : thể dục, giáo dục, tình dục, dục vọng .“ Giục ” nói về sự hối thúc. Ví dụ : giục giã, xúi giục, thúc giục .- “ Giả ”, “ giã ” và “ dã ” :“ Giả ” : không phải thật nhưng trông giống thật. Ví dụ : hàng giả, giả dối, vờ vịt“ Giả ” còn là một từ gốc Hán mang nghĩa “ người ”. Ví dụ : tác giả ( người tạo ra ), cường giả ( kẻ mạnh ), người theo dõi ( người xem ), diễn thuyết ( người nói trước công chúng về một chủ đề nào đó ) .“ Giã ” : thường ghép với những từ khác. Ví dụ : giục giã, giã từ .“ Dã ” : mang đặc thù rừng rú, hoang sơ, chưa thuần hóa. Ví dụ : dã thú, hoang dã, dã tính, dã man .- “ Sương ” và “ xương ” :“ Sương ” : hơi nước Open vào buổi sáng sớm hoặc trong những thực trạng thời tiết đặc biệt quan trọng. Ví dụ : sương mù, giọt sương, hơi sương, sương muối .“ Xương ” : phần khung nâng đỡ khung hình động vật hoang dã. Ví dụ : bộ xương, xương bò, xương hầm .- “ Xán lạn ” :“ Xán lạn ” là cách viết đúng. Cả “ xán ” và “ lạn ” đều là những từ gốc Hán. “ Xán ” là rực rỡ tỏa nắng, “ lạn ” là sáng sủa. Tất cả những cách viết khác như “ sáng lạn ”, “ sáng lạng ”, “ sán lạn ” … đều là những cách viết sai. Đây là một từ khó, khó đến nỗi rất nhiều bài báo cũng dùng sai .- “ Rốt cuộc ” :“ Rốt cuộc ” là cách viết đúng. Nhiều người thường hay viết sai từ này thành “ rốt cục ” hoặc “ rút cục ” .- “ Kết cục ” :“ Kết cục ” là cách viết đúng. “ Kết cuộc ” là cách viết sai .- “ Xuất ” và “ suất ” :“ Xuất ” là động từ có nghĩa là ra. Ví dụ : sản xuất, Open, xuất bản, xuất khẩu, xuất hành, xuất phát, nguồn gốc, xuất nhập … “ Xuất ” còn có nghĩa là tiêu biểu vượt trội, siêu việt. Ví dụ : xuất sắc, xuất chúng …“ Suất ” là danh từ có nghĩa là phần được chia. Ví dụ : suất ăn, tỉ suất, hiệu suất …- “ Yếu điểm ” và “ điểm yếu ” :“ Yếu điểm ” : có nghĩa là điểm quan trọng. “ Yếu điểm ” đồng nghĩa tương quan với “ trọng điểm ” .“ Điểm yếu ” : đồng nghĩa tương quan với “ điểm yếu kém ” .- “ Tham quan ” :” Tham quan ” nghĩa là xem tận mắt để lan rộng ra hiểu biết. “ Tham quan ” là cách viết đúng, “ thăm quan ” là cách viết sai .Phần 3 : Một số quy tắc chính tả :- Ch / tr :Chữ tr không đứng đầu những tiếng có vần có âm đệm như oa, oă, oe, uê. Do đó nếu gặp những vần này, ta dùng ch. Ví dụ : sáng choang, áo choàng, chích chòe, loắt choắt, chuệch choạc, chuếnh choáng …Những từ Hán Việt có thanh nặng hoặc thanh huyền thường có âm đầu tr. Ví dụ : trịnh trọng, trình tự, trừ phi, giá trị, trào lưu …Những từ chỉ đồ vật quen thuộc hoặc những mối quan hệ trong mái ấm gia đình thường có âm đầu là ch. Những từ mang nghĩa phủ định cũng có âm đầu là ch. Ví dụ : chăn, chiếu, chai, chén, chổi, chum, chạn, chõng, chảo, … chuối, chanh, chôm chôm, cháo, chè, chả, chạy, chặt, chắn, chẻ, … cha, chú, chị, chồng, cháu, chắt, … chẳng, chưa, chớ, chả .- R / d / gi :Chữ r và gi không đứng đầu những tiếng có vần có âm đệm ( oa, oe, uê, uy ). Do đó gặp những tiếng dạng này thì ta chọn d để viết, không chọn r hoặc gi. Ví dụ : dọa nạt, kinh doanh thương mại, duy trì, hậu duệ …Trong những từ Hán Việt :+ Các tiếng có thanh ngã hoặc thanh nặng thường viết với âm đầu d .Ví dụ : diễn viên, mê hoặc, bình dị, mậu dịch, kì diệu …+ Các tiếng có thanh sắc hoặc thanh hỏi thường viết gi .Ví dụ : lý giải, Chi tiêu, giám sát, ra mắt, tam giác …+ Các tiếng có thanh huyền hoặc thanh ngang thường viết với âm đầu gi khi vần có âm đầu a và viết với âm đầu d khi vần có âm đầu khác a .Ví dụ : gian xảo, giao chiến, giai nhân, tăng gia, gia nhân, du dương, trinh thám, dương liễu, dư dật, thư thả …Phần 4 : Bí quyết viết đúng chính tả :Có những lỗi chính tả tất cả chúng ta viết sai mà không biết mình viết sai. Những lỗi này thường do bạn đã quen thuộc với chúng trong thời hạn dài nên dù sau khi viết xong đọc lại bạn cũng không phát hiện ra .Tốt nhất hãy để người khác đọc bài viết của bạn và nhờ họ góp ý, sau khi đã biết được lỗi sai thì hãy ghi nhớ chúng để không phạm phải lần sau .
Tra từ điển tiếng Việt ( nếu không có từ điển giấy, hoàn toàn có thể tra từ điển trực tuyến trên mạng ) để kiểm tra những từ mà bạn không nhớ rõ cách viết hoặc những từ mà bạn hoài nghi .Có 1 số ít lỗi không phải do bạn sai chính tả mà là do lỗi đánh máy. Sau khi viết, hãy kiểm tra lại cẩn trọng bài viết của bạn để tìm và sửa những lỗi này .
