Cuối năm 2020, bằng kỹ thuật trong thực tiễn ảo và trí tuệ nhân tạo ( AI ), những nhà khoa học Hàn quốc tích hợp với một nhóm làm phim đã giúp bà Jang Ji-Sun gặp lại con gái là Na-yeon chết vì ung thư máu năm năm nay lúc lên 7 tuổi. Theo bà Jang Ji-Sun, không những chỉ nhìn thấy Na-yeon mà bà còn trò chuyện và ôm ấp con như thể con chưa khi nào rời xa bà …
Đoạn phim mẹ con gặp nhau khởi đầu bằng cảnh bà Jang Ji-Sun đội chiếc mũ có màn hình hiển thị thực tiễn ảo, hai tay đeo bộ găng cảm ứng. Giây lát, con gái bà là Na-yeon Open từ phía sau một đống gỗ trong vườn nhà và vừa chạy về phía bà, nó vừa gọi “ Me ơi ”. Bật khóc, bà Jang Ji-Sun nói trong nước mắt : “ Mẹ đây con, mẹ nhớ con rất nhiều ”, rồi đưa tay ôm lấy con gái. Sau đó, hai mẹ con liên tục trò chuyện, nhắc lại những kỷ niệm của mấy năm trước. Khoảng 10 phút, Na-yeon từ biệt bà : “ Mẹ ơi, con đi nhé. Con sẽ gặp lại mẹ sau ” .
Bà Jang Ji-Sun gặp lại con gái bằng ứng dụng AI.
Cuộc gặp gỡ bằng thực tế ảo kết hợp với AI nói trên do đạo diễn Kim Jong-woo thực hiện đã được 19 triệu khán giả theo dõi chỉ trong 1 ngày và đã lấy đi rất nhiều nước mắt. Nó đoạt kỷ lục về lượng người xem đối với thể loại phim khoa học. Bà Jang Ji-Sun nói: “Từ khi con tôi mất, tôi chẳng bao giờ thôi nhớ về nó. Bây giờ khi gặp nó, nó đã lớn nhưng tính cách của nó thì vẫn như vậy, Ngay cả giọng nói của nó cũng chẳng thay đổi. Tôi ao ước còn được gặp lại nó nhiều lần”.
Vẫn theo bà Jang Ji-Sun, thoạt đầu khi đạo diễn Kim Jong-woo nói về dự tính sẽ thực thi một cuộc gặp gỡ bằng trong thực tiễn ảo, bà nghĩ rằng có lẽ rằng việc gặp chỉ là nhìn thấy con bà bằng hình ảnh 3 chiều mặc dầu Kim Jong-woo đề xuất bà phân phối cho ông toàn bộ những gì tương quan đến Na-yeon như hình ảnh, video clip, sách vở khi nó còn đi học, e-mail và thư từ của nó với bạn hữu … Bà Jang Ji-Sun nói : “ Thế nhưng khoảng chừng 3 tháng sau, lúc đạo diễn Kim Jong-woo mời tôi đến phim trường rồi sau khi coi xong video clip, tôi không hề tin vào những gì tôi đã nhìn, đã nghe thấy. Con gái tôi đã trò chuyện với tôi dù nó chết 4 năm trước rồi … ” .
Để triển khai “ Gặp lại người đã khuất ”, Kim Jong-woo và nhóm làm phim cùng những nhà khoa học chuyên ngành AI đã bỏ ra suốt 1 tháng để nghiên cứu và điều tra về Na-yeon, từ cách đi, đứng, chạy nhảy, cười, khóc, cách trò chuyện và những từ ngữ mà cô bé thường dùng lúc còn sống dựa trên những tài liệu do bà Jang Ji-Sun cung ứng. Tiếp theo, những nhà nhân chủng học thống kê giám sát sự tăng trưởng độ cao của Na-yeon sau 4 năm kể từ ngày mất, còn những chuyên viên thời trang lựa chọn y phục của cô bé cho tương thích với tuổi 11 .
Khi toàn bộ đã hoàn tất, bằng chương trình AI, họ dựng lại nhân vật Na-yeon đồng thời sắp xếp cho cô bé “ gặp lại mẹ ” với nhiều ngữ cảnh khác nhau. Kim Jong-woo nói : “ Chúng tôi phải giám sát là khi gặp nhau, Na-yeon sẽ gọi “ mẹ ” trước hay bà Jang Ji-Sun gọi “ con ” trước. Na-yeon sẽ chạy đến ôm mẹ hay bà Jang Ji-Sun dang tay đón con, rồi đến cuộc trò chuyện của họ, ví dụ điển hình như giật mình bà Jang Ji-Sun hỏi “ con sống như thế nào ? thì Na-yeon sẽ phải vấn đáp ra làm sao … Nhưng dù trường hợp nào xảy ra chăng nữa, trí tuệ nhân tạo cũng đều giải quyết và xử lý tương thích ” .
Với bà Jang Ji-Sun, vấn đáp tờ Thời báo Hàn Quốc, bà cho biết lúc gặp Na-yeon, chiếc mũ thực tiễn ảo cho bà nhìn thấy cảnh thật của khu vườn nhà bà cùng sự Open của con gái. Đôi găng tay cảm ứng cũng cho bà cảm xúc thật lúc bà chạm vào mặt con. Bà nói : “ Khi ôm nó trong tay, tôi không tin là nó đã xa tôi 4 năm. Lúc ấy tôi cứ ngỡ nó vừa đi chơi về và chỉ một chút ít nữa thôi, nó sẽ theo tôi vào nhà, cùng tôi dọn bàn cho bữa ăn tối … ” .
Sherman Lee, giáo sư tâm lý học tại Đại học Christopher Newport, bang Virginia, Mỹ, cùng tham gia làm phim “ Gặp lại người đã khuất ” nói : “ Ai cũng khao khát được tiếp xúc với người thân yêu của họ sau khi người ấy chết. Những nỗ lực giữ liên lạc với người chết đã sống sót từ nhiều đời nay, ví dụ điển hình như hình ảnh, vật phẩm và với nhiều dân tộc bản địa, xác chết thậm chí còn vẫn được giữ lại trong nhà nhưng với AI và thực tiễn ảo cùng những văn minh công nghệ tiên tiến khác, sẽ giúp tất cả chúng ta một bước dài hơn trong việc đưa người chết trở lại ” .
Cha mẹ anh James Stockwell xuất hiện trong vườn hoa oải hương.
Những bước tiến thần kỳ của trí tuệ nhân tạo
Nhưng không chỉ đạo diễn Jong-woo sử dụng Al để tái tạo lại người đã chết, tại Đại học Toronto Metropolitan, Canada, Giáo sư Hossein Rahnama đã link với phòng điều tra và nghiên cứu Media Lab thuộc Học Viện công nghệ tiên tiến Massachusetts Institute of Technology ( MIT ), Mỹ, để kiến thiết xây dựng một nền tảng gọi là Augmented Eternity – Tăng cường vĩnh cửu – nhằm mục đích triển khai việc tiếp xúc với người đã chết trải qua ảnh chụp, video, thư từ, nhật ký, email, mạng xã hội …. của người ấy .
Với những chất liệu cơ bản nêu trên, Augmented Eternity sẽ dựng lại một con người với tính cách, giọng nói y như thật. Giáo sư Hossein cho biết: “Với thế hệ trẻ, chuyện ấy xem ra rất dễ dàng, nhưng với những người lớn tuổi, nhất là những người trên 60 vì thời điểm họ sinh ra, lớn lên và trưởng thành, chưa có những tiến bộ như bây giờ, việc tái tạo sẽ gặp khó khăn. Nó giống như trò chơi ráp hình, bạn sẽ gặp phải những mẩu hình không tìm ra được”.
Một trong những thành công xuất sắc của Hossein là tái tạo trung sĩ Richell Jr., người đã tham gia Thế chiến II trong vai trò điện báo viên, qua đời năm 1968. Hossein nói : “ Chúng tôi thuận tiện tìm được lời nói của Richell qua những đoạn băng ghi âm còn tàng trữ tại Thư viện cuộc chiến tranh. Bên cạnh đó, ông ấy cũng có khá nhiều hình ảnh chụp ở mặt trận, đồng thời người thân trong gia đình của ông ấy đã phân phối cho chúng tôi tư liệu về cuộc sống ông ấy … ”. Chả thế mà khi được mời đến để “ gặp lại Richell ”, bà Connie, vợ ông đã lặng người khi nghe chồng mình nhắc lại kỷ niệm lúc hai người mới quen nhau và lúc ông ngỏ lời cầu hôn bà trước ngày ra mặt trận : “ Tôi không hề diễn đạt cái cảm xúc của tôi nhìn lúc thấy Richell. Ông ấy bước lên thềm nhà, tay cầm một bó hoa. Làm thế nào mà sau hơn 20 năm kể từ khi chồng tôi qua đời, ông ấy vẫn mặc chiếc áo sơ mi màu xanh dương, quần kaki xám đậm, miệng cười tươi khi chào tôi. Đến lúc chia tay, tôi đã cố lao về phía ông ấy … ” .
Cũng cùng cảm xúc như bà Connie, anh James Stockwell kể lại việc “ gặp ” cha mẹ mình như sau : “ Trong khu vườn bên hông nhà, nơi những bụi hoa oải hương do chính tay mẹ tôi trồng, ông bà nắm tay nhau rồi cùng bước về phía tôi. Mẹ tôi mở lời bằng câu : “ Chào con yêu, trông con to lớn quá ”, khiến tôi vô cùng kinh ngạc bởi lúc họ mất vì tai nạn đáng tiếc, tôi cao 1,7 m còn lúc gặp lại họ, tôi là 1 m74. Tuy nhiên vẫn chưa kinh ngạc bằng khi cha tôi đưa mắt nhìn quanh rồi ông nói : “ Có vẻ như con ít chăm nom khu vườn này ”. Giáo sư Hossein cho biết khi ghi hình, ông nhận thấy những bụi oải hương đã tàn tạ nên bằng trí tuệ nhân tạo, ông đặt câu nói ấy vào cha James, nhưng không ngờ, quả thật là James đã bỏ bê khu vườn từ khi cha mẹ mất .
Theo giáo sư Hossein, sau thành công xuất sắc về cuộc gặp gỡ của bà Connie với chồng và của James với cha mẹ, nhóm triển khai dự án Bất Động Sản Augmented Eternity đã nhận được hàng nghìn lời đề xuất “ gặp người đã khuất ”, chưa kể những người còn sống nhưng mắc bệnh nan y cũng muốn phân phối thông tin, tư liệu cho ông để mai này, khi họ qua đời thì thân nhân họ vẫn hoàn toàn có thể gặp lại họ bất kỳ khi nào họ muốn .
Và không chỉ giáo sư Hossein Rahnama, gã khổng lồ trong nghành nghề dịch vụ điện toán đám mây, trí tuệ nhân tạo và thương mại điện tử là Amazon cũng vào cuộc theo đơn đặt hàng của Alexa, nơi đã ý tưởng ra “ người trợ lý ảo ”. Thành công bắt đầu của Amazon là sau khi cho một bệnh nhân ung thư đọc một bài viết dài khoảng chừng 2000 từ, những chuyên viên trí tuệ nhân tạo của tập đoàn lớn này đã soạn thành 1.600 câu hỏi, vấn đáp, tương quan đến đời sống, những mối quan hệ mái ấm gia đình, bè bạn, xã hội bằng chính giọng nói của bệnh nhân ấy .
Người đại diện thay mặt của Amazon nói : “ Bằng kỹ thuật của chúng tôi, sau khi bệnh nhân qua đời, những thành viên trong mái ấm gia đình hoàn toàn có thể gặp gỡ, trò chuyện với hình ảnh, giọng nói của người quá cố, giống như họ đang gặp trực tiếp. Nếu thông tin về người quá cố càng nhiều thì khi trò chuyện, đề tài hoàn toàn có thể lan rộng ra theo nhiều hướng khác nhau ” .
Cũng trong nghành “ gặp lại người đã khuất ”, James Vlahos, người sáng lập Công ty Al Here After và Eugenia Kuyda, đồng sáng lập công ty khởi nghiệp AI Luka và Replika đang nỗ lực hướng tới “ con người ảo ”. Theo James Vlahos, động lực khiến ông xây dựng công ty này là năm năm nay, cha ông qua đời vì ung thư phổi. James nói : “ Nhiều tháng trước khi cha tôi mất, tôi đã ghi âm hàng trăm cuộc trò chuyện của ông ấy với mái ấm gia đình. Bằng cách sử dụng ứng dụng AI có tên là PullString, tôi đã khiến cả mái ấm gia đình kinh ngạc khi tôi đề xuất cha tôi ( đã chết ) hát một bài hát về bóng đá mà ông ưa thích khi chúng tôi đi thăm mộ ông nhìn ra sân vận động Memorial, cạnh khuôn viên Đại học Berkeley, bang California ” .
Một người tình nguyện đồng ý ghi lại hình ảnh và giọng nói của mình để sau khi chết, gia đình vẫn “gặp” được.
Tán thành và phản đối
Trước những thành công của “Gặp lại người đã khuất”, Viện nghiên cứu Q&A (Questions and Answers – Hỏi và trả lời) đã tiến hành một cuộc thăm dò kéo dài suốt 18 tháng với 5.000 người. Kết quả thu được cho thấy 64% tán thành việc gặp gỡ, trò chuyện cùng người thân đã khuất, 22% phản đối. Số còn lại không ý kiến.
Với những người ưng ý, việc gặp gỡ mang lại cho họ nhiều an ủi, giúp họ có thêm gắn bó với những người còn sống, chưa kể nó còn là liệu pháp góp thêm phần chữa trị chứng trầm cảm nếu người còn sống có quá nhiều yêu quý với người đã chết ; nhưng với 22 % phản đối, việc gặp gỡ bằng AI sẽ khơi gợi, dày vò và làm trầm trọng thêm nỗi đau nếu người thân trong gia đình của họ chết vì tự tử, hoặc bị phán quyết tử hình, hoặc chết trong những thực trạng khó hiểu .
Mark Marvin, giáo sư tâm lý học, Đại học Harvard, Mỹ, cho biết : “ Đó là chưa kể một hiệu ứng tạo ra bởi trong thực tiễn ảo. Nếu tiếp tục tiếp xúc với người đã khuất, người còn sống sẽ dễ rơi vào đời sống ảo ”. Ông nói : “ Thí dụ bạn hỏi hàng đêm tôi vẫn gặp lại người vợ quá cố thì có ích gì không ? Câu vấn đáp là không, bởi lẽ tổng thể sự gặp gỡ, trò chuyện chỉ là ảo ảnh nằm trong một chiếc hộp. Bạn mở nó ra rồi đóng nó lại trong khi đời sống vẫn không ngừng tiếp nối. Khi đóng nắp hộp lại, dù muốn hay không bạn vẫn phải đương đầu với thực tiễn là bạn đã vĩnh viễn mất đi người ấy và điều đó sẽ làm cho sự thương tiếc trở nên nặng nề hơn … ” .
Cũng đồng quan điểm với giáo sư Mark Marvin, ông Albert Rizzo, giám đốc Trung tâm Y tế thực tiễn ảo tại Khoa Tâm thần và khoa học hành vi thuộc Đại học South California, Mỹ nói : “ Điều chắc như đinh là “ Gặp lại người thân trong gia đình ” sẽ gây ra sự nhàm chán sau nhiều lần gặp gỡ bởi hàng loạt cuộc gặp chỉ có bấy nhiêu. Nếu muốn có thêm những diễn biến mới thì phải tăng cấp. Chẳng ai muốn vô hiệu những người thân yêu ra khỏi ký ức, nhưng giữ lại người thân bằng cách cung ứng cho những chuyên viên AI những gì bạn đã biết về người ấy thì có ích gì ? … ” .
