Phéc-mơ-tuya với các biến thể răng phổ biến: răng kim loại (trên cùng), răng cuộn và răng nhựa
Phéc-mơ-tuya có tổng thể những kích cỡ, hình dạng và sắc tố khác nhau. Whitcomb L. Judson, một nhà phát minh người Mỹ đến từ Chicago, đôi lúc được coi là người phát minh ra khóa kéo, nhưng ông chưa khi nào sản xuất một khóa kéo trong thực tiễn. Phương pháp vẫn còn được sử dụng thời nay, dựa trên những răng xen kẽ khóa vào nhau. Ban đầu, nó được đặt tên là ” dây buộc không móc ” và sau đó được phong cách thiết kế lại để trở nên đáng đáng tin cậy hơn. [ 1 ]
Cơ cấu hoạt động của phéc-mơ-tuya
Phần lớn phéc-mơ-tuya gồm hai tà làm từ những dải vải, tà này được liên kết với tà kia bởi hàng chục hay hàng trăm chiếc răng có hình dạng đặc biệt quan trọng bằng nhựa hay bằng sắt kẽm kim loại. Con trượt, được tinh chỉnh và điều khiển bằng tay, chuyển dời dọc theo những dãy răng. Phía trong con trượt là rãnh có dạng chữ Y để khớp hay tách hai dãy răng đối lập tùy theo hướng chuyển dời của nó. Âm thanh đặc trưng phát ra từ sự ma sát giữa con trượt và những răng có vẻ như là nguồn gốc của từ ” zip ” trong tiếng Anh .
Một vài loại phéc-mơ-tuya có hai con trượt, cho phép thay đổi vị trí và kích thước mở. Hầu hết các áo vét tông và các loại áo quần tương tự thì phécmơtuya sẽ đóng khi con trượt ở hai đầu. Còn hầu hết các va li thì phéc-mơ-tuya sẽ đóng khi hai con trượt nằm cạnh nhau ở bất kì vị trí nào trên phéc-mơ-tuya.
Phéc-mơ-tuya hoàn toàn có thể :
- Tăng kích thước của một va li để nó có thể đựng đồ lớn hơn nó.
- Nối liền hay tháo rời hoàn toàn các phần có thể tách rời của áo quần.
- Dùng để trang trí.
Phéc-mơ-tuya có giá thành rất nhỏ, nhưng khi nó hỏng hóc thì áo quần sẽ không dùng được trừ khi nó được thay thế sửa chữa hay được sửa chữa thay thế. Vấn đề thường là ở chỗ con trượt há miệng do bị mòn. Việc sửa chữa thay thế khá thuận tiện trong trường hợp này : chỉ cần ép miệng nó xuống .
Khóa kéo ( hay Zipper ) là phát minh tuyệt vời của Whitcomb L. Judson vào năm 1893. Ngày nay, khóa kéo rất thông dụng, vì thế ta đã quên tính hữu dụng của chúng. Khóa kéo có đủ sắc tố, kích cỡ, bền chắc nhưng đóng mở thì rất thuận tiện .Không biết người ta đã xoay xở như thế nào khi chưa có khóa kéo. Vào những năm 1890, người Mỹ mang dày cao gót với một dãy nút dài. Trang phục của phụ nữ thường có những dãy nút, phiền phức khi gài hay mở khuy. Vì thế, người ta muốn nghĩ ra cách nào đó thuận tiện hơn để mặc và cởi những thứ có gắn dãy nút .Năm 1893, Whitcomb L. Judson, một kỹ sư ở Chicago đã phát minh ra khóa kéo và ông gọi nó là ” dây khóa trượt “. Loại dây khóa trượt này không chắc lắm nên cũng có nhiều rắc rối. Thế rồi tiến sỹ Gideon Sundbäck ở Thụy Điển đã xử lý yếu tố này bằng cách cấu trúc một chiếc khóa kéo gồm 3 phần :
1. Có hàng tá plastic (nhựa) hay kim loại được gọi là “răng”, xếp thành hai hàng.
2. Các móc này được gắn vào hai miếng vải co và giãn được .3. Một cái khóa trượt để kết những móc lại với nhau. Khi trượt chiều ngược lại, cái khóa này mở những móc ra .Tiến sĩ Sunback kết những cái móc vào mảnh vải. Vải giữ cho toàn bộ những móc nằm ngay ngắn và không dễ bị hở. Điều này xử lý được yếu tố mà những khóa kéo đầu tiên mắc phải .Một dụng cụ có hình dáng giống với phéc-mơ-tuya, ” dụng cụ tự động hóa liên kết mép áo quần “, được Elias Howe ĐK phát minh ở Mỹ vào năm 1851 ; nhưng có vẻ như nó chưa khi nào được sản xuất. Whitcomb L. Judson đã ĐK phát minh một loại ” khóa móc “, dùng để khóa giày, ủng vào năm 1893 và cố gắng nỗ lực thương mại hóa phát minh trải qua Công ty Fastener Universal. Các phong cách thiết kế của ông dùng móc và khuy. Chiếc phécmơtuya thực sự, kiểu được dùng lúc bấy giờ, dựa trên những mấu khóa trong. Nó được Gideon Sundback, một người nhập cư gốc Thụy Điển vào Canada mà năm 1913 là nhà phong cách thiết kế số 1 tại Công ty Universal Fastener, phát minh ở St. Catharines, Ontario. Ông đã sản xuất chiếc ” khóa cài không khuy ” vào năm 1913, và đã phong cách thiết kế cỗ máy phức tạp cho việc sản xuất nó. Bằng phát minh được cấp vào năm 1917 cho ” khóa cài rời “. Công ty B.F.Goodrich đặt tên là ” Zipper ” vào năm 1923 khi dùng khóa cài này cho một loại giày cao su đặc của họ .Phéc-mơ-tuya từ từ trở nên thông dụng trong áo quần trẻ nhỏ và phái mạnh trong thập niên 1920 và 1930. Đầu thập niên 1930 thợ phong cách thiết kế thời trang hạng sang Elsa Schiaparelli làm điển hình nổi bật đặc trưng của phécmơtuya trong những mẫu áo choàng nữ tiên phong của bà, làm cho phécmơtuya được gật đầu trong phục trang của phái đẹp. Năm 1934, Tadao Yoshida sáng lập công ty gọi là San-Shokai ở khu thương mại Tokyo. Sau đó, công ty này đổi tên là YKK và trở thành nhà phân phối phéc-mơ-tuya và khóa cài lớn nhất quốc tế .
Ngày nay, chỉ các công ty hàng đầu như YKK, tập đoàn KCC, và Tex Corp chế tạo số lượng lớn các kiểu phéc-mơ-tuya bao gồm phéc-mơ-tuya “vô hình”, phéc-mơ-tuya kim loại và phéc-mơ-tuya nhựa.
Phát minh gần đây là chiếc phéc-mơ-tuya Excoffier, chiếm hữu một dạng răng phéc-mơ-tuya mới .
- Phéc-mơ-tuya sợi xoắn: Đây là loại phéc-mơ-tuya kinh điển được bán ngày nay. Con trượt chạy trên hai sợi xoắn ở hai tà phéc-mơ-tuya. Răng của loại phéc-mơ-tuya này là những sợi xoắn. Có hai loại sợi xoắn cơ bản. Một loại dùng sợi xoắn dạng trôn ốc, thường kèm với một lõi xuyên trong sợi xoắn. Một loại nữa dùng sợi xoắn dạng thang, còn được gọi là kiểu Ruhrmann. Kiểu thứ hai hiện nay chỉ dược dùng ở một phần nhỏ trên thế giới, chủ yếu ở Nam Á.
- Phéc-mơ-tuya vô hình: Những chiếc răng được giấu sau băng vải. Màu của băng vải trùng với màu y phục, và vì vậy, trừ con trượt, phéc-mơ-tuya sẽ là “vô hình”. Loại này được dùng phổ biến ở váy ngắn và váy dài. Phéc-mơ-tuya vô hình thường là phéc-mơ-tuya sợi xoắn.
- Phéc-mơ-tuya kim loại: Là loại ngày nay chúng ta thường thấy ở quần bò. Răng của nó không là sợi xoắn mà là những mẩu kim loại riêng rẽ, được dập và bố trí cách đều nhau trên hai tà của phécmơtuya.
- Phéc-mơ-tuya nhựa: Là loại giống hệt như phéc-mơ-tuya kim loại, trừ răng được làm bằng nhựa thay vì bằng kim loại. Phécmơtuya kim loại có thể được sơn để khớp màu với nguyên liệu xung quanh, phéc-mơ-tuya nhựa có thể được chế tạo nhiều màu từ nhựa nguyên liệu.
- Phéc-mơ-tuya đầu-mở: Dùng cơ chế “hộp và gim” để đóng hai phía của phéc-mơ-tuya, thường dùng ở áo vét tông.
- Phéc-mơ-tuya đầu-đóng: Bị đóng ở hai đầu và thường được dùng ở các túi xách.
Nhật Bản lúc bấy giờ sản xuất 68 % phécmơtuya trên quốc tế. Trong đó, phần nhiều được YKK sản xuất. Hầu hết phần còn lại được sản xuất ở Khu vực Đông Nam Á .
- Henry Petroski: The Evolution of Useful Things (1992); ISBN 0-679-74039-2
- Robert Friedel: Zipper: An Exploration in Novelty (W. W. Norton and Company: New York, 1996); ISBN 0-393-31365-4
Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]
Phéc-mơ-tuya / Khóa kéo
